وه‌رگێڕانی ماناكانی قورئانی پیرۆز - وەرگێڕاوی دغبانیە * - پێڕستی وه‌رگێڕاوه‌كان


وه‌رگێڕانی ماناكان سوره‌تی: سورەتی آل عمران   ئایه‌تی:

سورەتی آل عمران

الٓمٓ
1. Alif-Laam-Miim (A . L . M.) [Bachi gaŋ gaŋ ŋɔ maa wuhirimi ni Alkur’aani nyɛla Muɣujizah (lahiʒibsi din ka ŋmali) dama so ʒi di fasara naɣila Naawuni].
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُ
2. Naawuni! Duuma jεmdigu n-kani ni yεlimaŋli naɣila Ŋuna. Ŋuna n­nyɛ Nyɛvulilana ŋun bi kpira, Ŋuna n-zani ti O binnamda binshɛɣu kam.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
نَزَّلَ عَلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ مُصَدِّقٗا لِّمَا بَيۡنَ يَدَيۡهِ وَأَنزَلَ ٱلتَّوۡرَىٰةَ وَٱلۡإِنجِيلَ
3. (Yaa nyini Annabi)! O siɣisi la litaafi (Alkur’aani) n-ti a na ni yεlimaŋli,ka di nyɛ din tiri litaafi shεŋa din daŋ di tooni yεlimaŋli, ka siɣisi Attaura mini Injiila na.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
مِن قَبۡلُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَأَنزَلَ ٱلۡفُرۡقَانَۗ إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ بِـَٔايَٰتِ ٱللَّهِ لَهُمۡ عَذَابٞ شَدِيدٞۗ وَٱللَّهُ عَزِيزٞ ذُو ٱنتِقَامٍ
4. Poi ni dina, di daa nyɛla dolsigu n-ti ninsalinima, ka naan siɣisi din wolgiri yεlimaŋli mini ʒiri na (Alkur’aani). Achiika! Ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali ni Naawuni nam yɛlikpahinda, tɔ! Azaabakpeeni be bɛ zuɣu. Yaha! Naawuni nyɛla Nyɛŋda, Tibdargibo Naa.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَخۡفَىٰ عَلَيۡهِ شَيۡءٞ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَا فِي ٱلسَّمَآءِ
5. Achiika! Naawuni, binshɛɣubi sɔɣiri ka chɛri O tiŋgbani ni, bee sagbana ni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
هُوَ ٱلَّذِي يُصَوِّرُكُمۡ فِي ٱلۡأَرۡحَامِ كَيۡفَ يَشَآءُۚ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ
6. Ŋuna (Naawuni) n-nyɛŊun tiri ya ŋmahiŋgbana (yi manim’) tolansi ni, ni Oni bɔri lishεm. Duuma jεmdigu n-kani ni yεlimaŋli naɣila Ŋuna. Ŋuna n-nyɛ Nyɛŋda, Yεmgoliŋgalana.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
هُوَ ٱلَّذِيٓ أَنزَلَ عَلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ مِنۡهُ ءَايَٰتٞ مُّحۡكَمَٰتٌ هُنَّ أُمُّ ٱلۡكِتَٰبِ وَأُخَرُ مُتَشَٰبِهَٰتٞۖ فَأَمَّا ٱلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمۡ زَيۡغٞ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَٰبَهَ مِنۡهُ ٱبۡتِغَآءَ ٱلۡفِتۡنَةِ وَٱبۡتِغَآءَ تَأۡوِيلِهِۦۖ وَمَا يَعۡلَمُ تَأۡوِيلَهُۥٓ إِلَّا ٱللَّهُۗ وَٱلرَّٰسِخُونَ فِي ٱلۡعِلۡمِ يَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِۦ كُلّٞ مِّنۡ عِندِ رَبِّنَاۗ وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّآ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ
7. (Yaa nyini Annabi)! Ŋuna (Naawuni) n-nyɛŊun siɣisi litaafi (Alkur’aani) na n-ti ti a, ka di puuni mali aayanim’ din fasara do polo ni, dinnim’ maa n-nyɛ litaafi asali, ka di shεŋa mi fasara sɔɣi doya, dinzuɣu ninvuɣu shεba ban suhiri milgi (ka chɛ yɛlimaŋli) maa doli la din fasara bi yi polo ni maa, ka di nyɛla bɛ bɔrila fitina (ni bɛ birgi ninsalinima), ka bɔrini bɛ ti di fasara ni bɛ suhuyurlim. So mi bi mi di fasara naɣila Naawuni, ka ninvuɣu shεba ban zilgi baŋsim puuni naan yεra: “Ti ti liyεlimaŋli, di zaɣiyini kam yila ti Duuma (Naawuni) sani na. Yaha! So bi teeri Naawuni yɛla, naɣila haŋkayanima.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
رَبَّنَا لَا تُزِغۡ قُلُوبَنَا بَعۡدَ إِذۡ هَدَيۡتَنَا وَهَبۡ لَنَا مِن لَّدُنكَ رَحۡمَةًۚ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡوَهَّابُ
8. “Yaa ti Duuma (Naawuni)! Di ŋmalgi ti suhiri A ni dolsi ti ŋɔ maa nyaaŋa, ka ti ti nambɔzɔhigu din yi A sani na. Achiika! Nyini n-nyɛ Ŋun zooi Pintibo.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
رَبَّنَآ إِنَّكَ جَامِعُ ٱلنَّاسِ لِيَوۡمٖ لَّا رَيۡبَ فِيهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُخۡلِفُ ٱلۡمِيعَادَ
9. “Yaa ti Duuma Naawuni! Achiika! A nyɛla Ŋun yɛn ti laɣim ninsalinim’ dabsi’ shεli din ka zilsigu la puuni. Achiika! Naawuni bi yiɣisiri alikauli.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ لَن تُغۡنِيَ عَنۡهُمۡ أَمۡوَٰلُهُمۡ وَلَآ أَوۡلَٰدُهُم مِّنَ ٱللَّهِ شَيۡـٔٗاۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمۡ وَقُودُ ٱلنَّارِ
10. Achiika! Ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali maa daarzichi mini bi bihi ku tooi taɣi ba shɛli ka chɛ Naawuni (daazaaba). Yaha! Bannim’ maa n-nyɛ buɣum dokuɣuri.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
كَدَأۡبِ ءَالِ فِرۡعَوۡنَ وَٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِمۡۚ كَذَّبُواْ بِـَٔايَٰتِنَا فَأَخَذَهُمُ ٱللَّهُ بِذُنُوبِهِمۡۗ وَٱللَّهُ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ
11. Kamani Fir’auna niriba bεhigu ni daa nyɛ shεm, n-ti pahi ninvuɣu shεba ban daa daŋ ba na, bɛ daa labsila Ti (Tinim’ Naawuni) aayanim’ ʒiri, ka Naawuni gbaai ba ni bɛ taya. Yaha! Naawuni nyɛla Azaabakpeeni lana.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قُل لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ سَتُغۡلَبُونَ وَتُحۡشَرُونَ إِلَىٰ جَهَنَّمَۖ وَبِئۡسَ ٱلۡمِهَادُ
12. (Yaa nyini Annabi)! Yεlimi ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali maa: “Bɛ ni tuhi nyεŋ ya (Dunia ŋɔ), ka laɣim ya ti niŋʒahannama buɣum ni (Zaadali). Yaha! Di biɛhigu shee maa nyɛla din be.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَدۡ كَانَ لَكُمۡ ءَايَةٞ فِي فِئَتَيۡنِ ٱلۡتَقَتَاۖ فِئَةٞ تُقَٰتِلُ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَأُخۡرَىٰ كَافِرَةٞ يَرَوۡنَهُم مِّثۡلَيۡهِمۡ رَأۡيَ ٱلۡعَيۡنِۚ وَٱللَّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصۡرِهِۦ مَن يَشَآءُۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَعِبۡرَةٗ لِّأُوْلِي ٱلۡأَبۡصَٰرِ
13. Achiika! Di daa nyɛla yɛlikpahindili n-zaŋ tin ya (yi Yahuudunima) n-zaŋ chaŋ zamaatu bɛ ba ayi ban daa kpa taba (Badar tobu ni) la. Zamaatu shεba daa tuhirila Naawuni zuɣu, ka zamaatu shεba ban kpalim maa nyɛ chεfurnima, ka bɛ (Muslinnim’ maa) nyari ba ka bɛ nyɛ bɛ galsim tatabo siɣim buyi. Naawuni mi kpaŋsirila O ni bɔri so ni O nasara. Achiika! Ŋɔ maa puuni mali kpahimbu n-zaŋ ti ninvuɣu shεba ban suhiri ne.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ ٱلشَّهَوَٰتِ مِنَ ٱلنِّسَآءِ وَٱلۡبَنِينَ وَٱلۡقَنَٰطِيرِ ٱلۡمُقَنطَرَةِ مِنَ ٱلذَّهَبِ وَٱلۡفِضَّةِ وَٱلۡخَيۡلِ ٱلۡمُسَوَّمَةِ وَٱلۡأَنۡعَٰمِ وَٱلۡحَرۡثِۗ ذَٰلِكَ مَتَٰعُ ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَاۖ وَٱللَّهُ عِندَهُۥ حُسۡنُ ٱلۡمَـَٔابِ
14. Bɛ dihila ninsalinim’ nachinsi ni kɔrsi yurlim n-zaŋ jɛndi paɣaba, ni bihi, ni arzichi shɛŋabɛ ni laɣimka di nyɛ salima mini anʒilfa, ni yuri ban viɛla, n-ti pahi yiŋbiŋkobri ni puri. Lala maa nyɛla nyɛɣisim Dunia bεhigu puuni. Yaha! Naawuni sani ka labrisuŋ shee be.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
۞ قُلۡ أَؤُنَبِّئُكُم بِخَيۡرٖ مِّن ذَٰلِكُمۡۖ لِلَّذِينَ ٱتَّقَوۡاْ عِندَ رَبِّهِمۡ جَنَّٰتٞ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَا وَأَزۡوَٰجٞ مُّطَهَّرَةٞ وَرِضۡوَٰنٞ مِّنَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ بَصِيرُۢ بِٱلۡعِبَادِ
15. (Yaa nyini Annabi) Yεlima: “Di ni bɔŋɔ, n-tim ya lahibali ni bɛrisuŋ din gari lala? Ninvuɣu shεba ban mali wuntia bɛ Duuma sani mali Alizanda yili shɛŋa kulibɔna ni yɛn ti zɔri gindi di lɔŋ ni, ka bɛ nyɛla ban yɛn ti kpalim di puuni, ni paɣa shɛba ban niŋ kasi, n-ti pahi yɛda din yi Naawuni sani na.Yaha! Naawuni nyɛla Ŋun nyari O daba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ٱلَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَآ إِنَّنَآ ءَامَنَّا فَٱغۡفِرۡ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ ٱلنَّارِ
16. Ninvuɣu shεba ban yεra: “Yaa ti Duuma Naawuni! Achiika! Tinim’ ti yεlimaŋli, dinzuɣu chεli ti taya m-paŋ ti, ka gutikachɛ buɣum daazaaba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ٱلصَّٰبِرِينَ وَٱلصَّٰدِقِينَ وَٱلۡقَٰنِتِينَ وَٱلۡمُنفِقِينَ وَٱلۡمُسۡتَغۡفِرِينَ بِٱلۡأَسۡحَارِ
17. (Bana n-nyɛ) Suɣulonima, ni yεlimaŋlinima, ni ban doli Naawuni, ni ban diri bɛ daarzichi (Naawuni soli), ni ban bɔri chɛ m-paŋ bekaali na.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
شَهِدَ ٱللَّهُ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ وَأُوْلُواْ ٱلۡعِلۡمِ قَآئِمَۢا بِٱلۡقِسۡطِۚ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ
18. Naawuni di shɛhira ni Achiika! Duuma jεmdigu n-kani ni yεlimaŋli naɣila Ŋuna, ni Malaaikanima, n-ti pahi baŋdiba, O nyɛla Ŋun zaandi aadalsi. Duuma jεndigu n-kani ni yεlimaŋli naɣila Ŋuna. Ŋuna n-nyɛ Nyɛŋda, ni Yεmgoliŋgalana.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ ٱلدِّينَ عِندَ ٱللَّهِ ٱلۡإِسۡلَٰمُۗ وَمَا ٱخۡتَلَفَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ إِلَّا مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَهُمُ ٱلۡعِلۡمُ بَغۡيَۢا بَيۡنَهُمۡۗ وَمَن يَكۡفُرۡ بِـَٔايَٰتِ ٱللَّهِ فَإِنَّ ٱللَّهَ سَرِيعُ ٱلۡحِسَابِ
19. Achiika! Adiini maŋli Naawuni sani, dina n-nyɛ Muslinsi daadiini. Amaa! Ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi (Yahuudu mini Nashaaranim’) daa bi niŋ namgbankpeeni, naɣila saha shɛli baŋsim ni daa ti kaba na nyaana, ka di nyɛla nyuli din be bɛ sunsuuni zuɣu. Yaha! Ŋun ti niŋ chɛfuritali ni Naawuni aayanima, tɔ! Achiika! Naawuni nyɛla Ŋun valim ni saliya karibu.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَإِنۡ حَآجُّوكَ فَقُلۡ أَسۡلَمۡتُ وَجۡهِيَ لِلَّهِ وَمَنِ ٱتَّبَعَنِۗ وَقُل لِّلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡأُمِّيِّـۧنَ ءَأَسۡلَمۡتُمۡۚ فَإِنۡ أَسۡلَمُواْ فَقَدِ ٱهۡتَدَواْۖ وَّإِن تَوَلَّوۡاْ فَإِنَّمَا عَلَيۡكَ ٱلۡبَلَٰغُۗ وَٱللَّهُ بَصِيرُۢ بِٱلۡعِبَادِ
20. Dinzuɣu (Yaa nyini Annabi)! Bɛ yi ŋmɛ a namgbankpeeni, nyin yεlima: “N-zaŋ m maŋ zaasa n-ti Naawuni, ni ŋun doli n daadiini. Yaha! Yεlimi ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi maa, ni Ummiyyinima (Larbunim’ puuni ban bi karim): “Di ni bɔŋɔ, yi zaŋ yi maŋ zaasa n-ti Naawuni (yi kpe Muslinsi ni)?” Tɔ!Bɛ yi zaŋ bɛ maŋ’ zaa n-ti Naawuni, tɔ! Achiika! Bɛ shiri dolsi ya. Amaa! Bɛ yi zaɣisi ka lebi biri, tɔ! Achiika! Din nyɛ talahi a zuɣu n-nyɛ a ti a tuuntali. Yaha! Naawuni nyɛla Ŋun nyari O daba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ ٱلَّذِينَ يَكۡفُرُونَ بِـَٔايَٰتِ ٱللَّهِ وَيَقۡتُلُونَ ٱلنَّبِيِّـۧنَ بِغَيۡرِ حَقّٖ وَيَقۡتُلُونَ ٱلَّذِينَ يَأۡمُرُونَ بِٱلۡقِسۡطِ مِنَ ٱلنَّاسِ فَبَشِّرۡهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ
21. Achiika! Ninvuɣu shεba ban niŋdi chεfuritali ni Naawuni aayanima, ka kuri Annabinim’ ka di pa ni yεlimaŋli soli, ka kuri ninvuɣu shεba ban puhiri ni tuunviεla tumbu ninsalinim’ puuni, tɔ! (Yaa nyini Annabi)! Tim ba suhupiɛlli lahibali ni azaabakpeeni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ حَبِطَتۡ أَعۡمَٰلُهُمۡ فِي ٱلدُّنۡيَا وَٱلۡأٓخِرَةِ وَمَا لَهُم مِّن نَّٰصِرِينَ
22. Bannim’ maa n-nyɛ ninvuɣu shεba ban tuma saɣim Dunia ni Chiyaama, bɛ mi ti ka ban yɛnsɔŋ ba (Zaadali).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَلَمۡ تَرَ إِلَى ٱلَّذِينَ أُوتُواْ نَصِيبٗا مِّنَ ٱلۡكِتَٰبِ يُدۡعَوۡنَ إِلَىٰ كِتَٰبِ ٱللَّهِ لِيَحۡكُمَ بَيۡنَهُمۡ ثُمَّ يَتَوَلَّىٰ فَرِيقٞ مِّنۡهُمۡ وَهُم مُّعۡرِضُونَ
23. (Yaa nyini Annabi)! Di ni bɔŋɔ, a bi nya ninvuɣu shεba bɛ ni ti tarli litaafi puuni (Yahuudunim’ baŋdiba), ka bɛ boondi ba n-zaŋ kana Naawuni litaafi (Alkur’aani), domin di ti niŋ fukumsi bɛ sunsuuni, din nyaaŋa ka bɛ puuni shεba lebi biri, ka nyɛla ban zaɣisira.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمۡ قَالُواْ لَن تَمَسَّنَا ٱلنَّارُ إِلَّآ أَيَّامٗا مَّعۡدُودَٰتٖۖ وَغَرَّهُمۡ فِي دِينِهِم مَّا كَانُواْ يَفۡتَرُونَ
24. Di daliri nyɛla bɛ yεlimi: “Di kariya ka buɣum shihi ti, naɣila dabsa shεŋa din mali kalinli,” ka ʒiri shεŋabɛ ni ŋmara m-pari Naawuni maa yɔhimba bɛ daadiini puuni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَكَيۡفَ إِذَا جَمَعۡنَٰهُمۡ لِيَوۡمٖ لَّا رَيۡبَ فِيهِ وَوُفِّيَتۡ كُلُّ نَفۡسٖ مَّا كَسَبَتۡ وَهُمۡ لَا يُظۡلَمُونَ
25. Ka wula n-yɛn ti nyεlidi yiti niŋ ka Ti (Tinim’ Naawuni) laɣim ba dabsili shεli zilsigu ni ka di puuni la, ka bɛ ti yo nyεvuli kam samli ni di ni daa tum shɛli, bɛ mi pala bɛ ni yɛn di shɛba zualinsi?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قُلِ ٱللَّهُمَّ مَٰلِكَ ٱلۡمُلۡكِ تُؤۡتِي ٱلۡمُلۡكَ مَن تَشَآءُ وَتَنزِعُ ٱلۡمُلۡكَ مِمَّن تَشَآءُ وَتُعِزُّ مَن تَشَآءُ وَتُذِلُّ مَن تَشَآءُۖ بِيَدِكَ ٱلۡخَيۡرُۖ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ
26. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Yaa n Duuma Naawuni! Nyini n-nyɛ Ŋun sunam. Azaŋdila nam n-tiri A ni bɔriso, ka deeri namAnibɔri so sani, ka tibgiri A ni bɔri so, ka lahi filindi A ni bɔri so, A nuuni ka bɛrisuŋ be. Achiika! A nyɛla Toora binshɛɣu kam zuɣu.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
تُولِجُ ٱلَّيۡلَ فِي ٱلنَّهَارِ وَتُولِجُ ٱلنَّهَارَ فِي ٱلَّيۡلِۖ وَتُخۡرِجُ ٱلۡحَيَّ مِنَ ٱلۡمَيِّتِ وَتُخۡرِجُ ٱلۡمَيِّتَ مِنَ ٱلۡحَيِّۖ وَتَرۡزُقُ مَن تَشَآءُ بِغَيۡرِ حِسَابٖ
27. A zaŋdila yuŋ n-kpεhiri wuntaŋ’ ni, ka zaŋdi wuntaŋ’ kpεhiri yuŋ ni, ka yihiri binnyεŋ binkpiŋ ni, ka yihiri binkpiŋ binnyɛŋ ni. Yaha! A largirila A ni bɔri so, ka di pa ni saliya karibu m-beni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَّا يَتَّخِذِ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلۡكَٰفِرِينَ أَوۡلِيَآءَ مِن دُونِ ٱلۡمُؤۡمِنِينَۖ وَمَن يَفۡعَلۡ ذَٰلِكَ فَلَيۡسَ مِنَ ٱللَّهِ فِي شَيۡءٍ إِلَّآ أَن تَتَّقُواْ مِنۡهُمۡ تُقَىٰةٗۗ وَيُحَذِّرُكُمُ ٱللَّهُ نَفۡسَهُۥۗ وَإِلَى ٱللَّهِ ٱلۡمَصِيرُ
28. Ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli (Muslinnima) di zaŋ chεfurinima n-leei bɛ yuriba ka di pa ni bɛ Muslim’ taba, dinzuɣu ŋun ti niŋ lala, tɔ! Oka shɛli noli ni Naawuni sani, naɣilayi ti zɔri dabiεm ni bɛ niŋ ya chuuta shεli (ka laɣiba zɔri), ka Naawuni varsiri ya ni O maŋa. Yaha! Naawuni sani n-nyɛ labbu shee.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قُلۡ إِن تُخۡفُواْ مَا فِي صُدُورِكُمۡ أَوۡ تُبۡدُوهُ يَعۡلَمۡهُ ٱللَّهُۗ وَيَعۡلَمُ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِۗ وَٱللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ
29. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Yi yi sɔɣi binshɛɣu din be yi suhiri ni, bee yi yihi lila polo ni, Naawuni mi li. Yaha! O mi din be sagbana ni, ni din be tiŋgbani yaaŋa zuɣu. Yaha! Naawuni nyɛla Toora binshɛɣu kam zuɣu.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يَوۡمَ تَجِدُ كُلُّ نَفۡسٖ مَّا عَمِلَتۡ مِنۡ خَيۡرٖ مُّحۡضَرٗا وَمَا عَمِلَتۡ مِن سُوٓءٖ تَوَدُّ لَوۡ أَنَّ بَيۡنَهَا وَبَيۡنَهُۥٓ أَمَدَۢا بَعِيدٗاۗ وَيُحَذِّرُكُمُ ٱللَّهُ نَفۡسَهُۥۗ وَٱللَّهُ رَءُوفُۢ بِٱلۡعِبَادِ
30. Dabsi’ shεli nyɛvuli kam ni yɛn ti nya ka bɛ zaŋ tuunviεla shεŋao ni daa tum na n-ti zali o tooni, ka lahi zaŋ o ni daa tum tuumbe’ shεli na n-ti zali o tooni, ka o yɛn tibɔri ni waɣilim niŋ o mini li (tuumbɛri maa) sunsuuni, ka Naawuni varsiri ya ni O maŋa. Yaha! Naawuni nyɛla Nambɔzɔrikpeeni lana ni daba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ
31. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Yi yi nyɛla ninvuɣu shεba ban yuri Naawuni, tɔ! Yin doli ya ma, Naawuni ni yun ya, ka chɛ yi taya m-paŋ ya. Yaha! Naawuni nyɛla Chεmpaŋlana, Zaadali Nambɔzobonaa.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قُلۡ أَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَٱلرَّسُولَۖ فَإِن تَوَلَّوۡاْ فَإِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ ٱلۡكَٰفِرِينَ
32. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Doli ya Naawuni mini O tumo,” Amaa! Bɛ yi lebi biri, tɔ! Achiika! Naawuni bi bɔri chεfurinima.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
۞ إِنَّ ٱللَّهَ ٱصۡطَفَىٰٓ ءَادَمَ وَنُوحٗا وَءَالَ إِبۡرَٰهِيمَ وَءَالَ عِمۡرَٰنَ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِينَ
33. Achiika! Naawuni gahimla Annabi Adam mini Annabi Nuhu, ni Annabi Ibrahima yiŋnima, n-ti pahi Imraana yiŋ-nim’ (bɛʒamana puuni) binnamda zuɣu.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ذُرِّيَّةَۢ بَعۡضُهَا مِنۢ بَعۡضٖۗ وَٱللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ
34. Bɛ daa nyɛla zuliya yinsi, ka bɛ shɛba yi tabi ni na. Yaha! Naawuni nyɛla Wumda, Baŋda.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِذۡ قَالَتِ ٱمۡرَأَتُ عِمۡرَٰنَ رَبِّ إِنِّي نَذَرۡتُ لَكَ مَا فِي بَطۡنِي مُحَرَّرٗا فَتَقَبَّلۡ مِنِّيٓۖ إِنَّكَ أَنتَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡعَلِيمُ
35. (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Imraana paɣa [1] ni daa yεli: “Yaa n Duuma Naawuni! Achiika! N-zaŋ bia so ŋun be m pulini ŋɔ m­puli A, ni o ti nyɛla bilchina ka fukumsi shεli ti bi pa o zuɣu (naɣila A jɛma ni). Dinzuɣu, deemi n suhigu. Achiika! A nyɛla Wumda, Baŋda.
[1] O yuli n-nyɛ Hannatu Bintu Faakuuza
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَلَمَّا وَضَعَتۡهَا قَالَتۡ رَبِّ إِنِّي وَضَعۡتُهَآ أُنثَىٰ وَٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِمَا وَضَعَتۡ وَلَيۡسَ ٱلذَّكَرُ كَٱلۡأُنثَىٰۖ وَإِنِّي سَمَّيۡتُهَا مَرۡيَمَ وَإِنِّيٓ أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ ٱلشَّيۡطَٰنِ ٱلرَّجِيمِ
36. Saha shεli oni daa dɔɣi o (bia maa), ka o yεli: “Yaa n Duuma Naawuni! Achiika! N-dɔɣio ka o nyɛla paɣa. Naawuni mi n-nyɛŊun mi binshɛɣuo ni dɔɣi maa. Doo mi bi ŋmani paɣa. Achiika! M mi boli o la Mariyam. Dinzuɣu, m-bɔri gulibu A sani ni A gu o mini o zuliya ka chɛ shintaŋ so Ani niŋ katiŋ ka chɛ A nambɔzɔhigu la.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٖ وَأَنۢبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنٗا وَكَفَّلَهَا زَكَرِيَّاۖ كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيۡهَا زَكَرِيَّا ٱلۡمِحۡرَابَ وَجَدَ عِندَهَا رِزۡقٗاۖ قَالَ يَٰمَرۡيَمُ أَنَّىٰ لَكِ هَٰذَاۖ قَالَتۡ هُوَ مِنۡ عِندِ ٱللَّهِۖ إِنَّ ٱللَّهَ يَرۡزُقُ مَن يَشَآءُ بِغَيۡرِ حِسَابٍ
37. Ka o Duuma (Naawuni) deegi o suhigu maa deerisuŋ, ka chɛ ka o (Mariyam) zooi zoorisuŋ, ka Annabi Zakaria yoli o. Saha shεli kam ka Annabi Zakaria ti kpe o (Mariyam) sani jiŋli maa ni, o nyarila bindirigu ka di be o sani. Ka o (Annabi Zakaria) ti yεli: “Yapolo ka a nya ŋɔ (bindirigu) maa? Ka o (Mariyam) yεli: “Naawuni sani ka di yina.” Achiika! Naawuni largirila O ni bɔri so ka di pa ni saliya shɛli karibu m-beni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِيَّا رَبَّهُۥۖ قَالَ رَبِّ هَبۡ لِي مِن لَّدُنكَ ذُرِّيَّةٗ طَيِّبَةًۖ إِنَّكَ سَمِيعُ ٱلدُّعَآءِ
38. Nimaa ni, ka Annabi Zakaria suhi o Duuma (Naawuni), ka yεli: “Yaa n Duuma! Tim ma zuliya shɛli din niŋ kasi A sani na. Achiika! A nyɛla Ŋun wumdi suhigu.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَنَادَتۡهُ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ وَهُوَ قَآئِمٞ يُصَلِّي فِي ٱلۡمِحۡرَابِ أَنَّ ٱللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحۡيَىٰ مُصَدِّقَۢا بِكَلِمَةٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَسَيِّدٗا وَحَصُورٗا وَنَبِيّٗا مِّنَ ٱلصَّٰلِحِينَ
39. Ka Malaaika boli o ka o nyɛla ŋun ʒeya m-puhiri jiŋli o jɛma shee (ka yɛli o): “Achiika! Naawuni tiri a la suhu-piεlli lahibali ni Annabi Yahaya (ka a paɣayɛndɔɣi o), ka o nyɛla ŋun yɛntiti yεlimaŋli ni yɛltɔɣali (Annabi Issa) din yi Naawuni sana na, ka yɛn ti nyɛ toondana, ka lahi nyɛŊun gbaari o maŋa, kao lahi yɛn ti nyɛ Annabi, ka be ninvuɣusuma ni.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالَ رَبِّ أَنَّىٰ يَكُونُ لِي غُلَٰمٞ وَقَدۡ بَلَغَنِيَ ٱلۡكِبَرُ وَٱمۡرَأَتِي عَاقِرٞۖ قَالَ كَذَٰلِكَ ٱللَّهُ يَفۡعَلُ مَا يَشَآءُ
40. Ka o (Annabi Zakaria) yεli: “Yaa n Duuma Naawuni! N-yɛn niŋ wula nya bia ka kuriginsim paai ma, ka m paɣa mi gba nyɛ paɣaŋoli? Ka o (Malaaika) yεli: “Lala ka Naawuni tumdi O ni bɔri shεli.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالَ رَبِّ ٱجۡعَل لِّيٓ ءَايَةٗۖ قَالَ ءَايَتُكَ أَلَّا تُكَلِّمَ ٱلنَّاسَ ثَلَٰثَةَ أَيَّامٍ إِلَّا رَمۡزٗاۗ وَٱذۡكُر رَّبَّكَ كَثِيرٗا وَسَبِّحۡ بِٱلۡعَشِيِّ وَٱلۡإِبۡكَٰرِ
41. Ka o (Annabi Zakaria) yεli: “Yaa n Duuma Naawuni! Wuhimi ma alaama shεli (din shiri wuhi ni m paɣa ni niŋ puwa),” ka o (Malaaika) yεli: “A da-alaama nyɛla a ku tooi tɔɣisi yɛlεtɔɣa ni ninsalinima dabsimuni ata, naɣila ni buɣisibu. Dinzuɣu, teemi a Duuma (Naawuni) yɛla pam, ka simsi O Zaawuni mini Asiba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِذۡ قَالَتِ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ يَٰمَرۡيَمُ إِنَّ ٱللَّهَ ٱصۡطَفَىٰكِ وَطَهَّرَكِ وَٱصۡطَفَىٰكِ عَلَىٰ نِسَآءِ ٱلۡعَٰلَمِينَ
42. Yaha (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Malaaika ni daa yεli: “Yaa nyini Mariam! Achiika! Naawuni gahimmi a, ka simsi a, ka lahi gahimmi a (a zaamani puuni) binnamda paɣaba zuɣu.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يَٰمَرۡيَمُ ٱقۡنُتِي لِرَبِّكِ وَٱسۡجُدِي وَٱرۡكَعِي مَعَ ٱلرَّٰكِعِينَ
43. “Yaa nyini Mariyam! Gbargim a maŋa n-ti a Duuma, ka niŋ suzuuda, ka niŋ rukuu’i (kurummi ti Naawuni) m-pahi ninvuɣu shεba ban kurundi zuɣu.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ذَٰلِكَ مِنۡ أَنۢبَآءِ ٱلۡغَيۡبِ نُوحِيهِ إِلَيۡكَۚ وَمَا كُنتَ لَدَيۡهِمۡ إِذۡ يُلۡقُونَ أَقۡلَٰمَهُمۡ أَيُّهُمۡ يَكۡفُلُ مَرۡيَمَ وَمَا كُنتَ لَدَيۡهِمۡ إِذۡ يَخۡتَصِمُونَ
44. (Yaa nyini Annabi)! Dinnim’ maa nyɛla lahibaya din sɔɣi,ka Ti (Tinim’ Naawuni) siɣisiri di wahayi n-tiri a na, domin a daa ka bɛ sani saha shεli bɛ ni daa labri bɛ daalikalminima[2] (domin bɛ nya) bɛ puuni ŋun tu kamaata ni o yoli Mariyam (Annaba Issa ma), a mi daa ka bɛ puuni saha shεli bɛ ni daa ŋmεri di namgbankpeeni bɛ sunsuuni maa.
[2] Bε zaɣiyino kamdaa zaŋ la o daalikalmi labi mɔɣili kom maa ni, ka yεli ni Naawuni wolgim li ti ba ka bε baŋ bε puuni ŋuntu kamaata nio yoliMariyam AnnabiIssa ma, ka Naawunidaa piigiAnnabi Zakariya ti ba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِذۡ قَالَتِ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ يَٰمَرۡيَمُ إِنَّ ٱللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٖ مِّنۡهُ ٱسۡمُهُ ٱلۡمَسِيحُ عِيسَى ٱبۡنُ مَرۡيَمَ وَجِيهٗا فِي ٱلدُّنۡيَا وَٱلۡأٓخِرَةِ وَمِنَ ٱلۡمُقَرَّبِينَ
45. (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Malaaika ni daa yεli: “Yaa nyini Mariyam! Naawuni tiri a la suhupiεlli lahibali ni yɛltɔɣili din yi O sani na, o yuli n-nyɛ Al-Masiihu Issa Mariyam bia, ka o yɛn ti nya asanzanira Dunia ŋɔ ni Chiyaama, ka lahi be ninvuɣu shεba ban miri Naawuni puuni.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَيُكَلِّمُ ٱلنَّاسَ فِي ٱلۡمَهۡدِ وَكَهۡلٗا وَمِنَ ٱلصَّٰلِحِينَ
46. “Yaha! O nyɛla Ŋun yɛn ti tɔɣisi yεltɔɣa ni niriba o zuɣukuɣura ni, ni o ninsarintali ni, ka lahi be ninvuɣusuma puuni.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالَتۡ رَبِّ أَنَّىٰ يَكُونُ لِي وَلَدٞ وَلَمۡ يَمۡسَسۡنِي بَشَرٞۖ قَالَ كَذَٰلِكِ ٱللَّهُ يَخۡلُقُ مَا يَشَآءُۚ إِذَا قَضَىٰٓ أَمۡرٗا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُۥ كُن فَيَكُونُ
47. Ka o (Mariyam) yεli: “Yaa n Duuma Naawuni! N-yɛn niŋ wula mali bia, ka do’ so bi shihi ma?” Ka o (Malaaika) yεli: “Lala ka Naawuni namdi O ni bɔri shεli. O yi ti zali O nam zaligu shɛli zuɣu, Oyεri li mi: “Leema,” ka di shiri leei.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَيُعَلِّمُهُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَٱلتَّوۡرَىٰةَ وَٱلۡإِنجِيلَ
48. Yaha! O yɛn ti baŋsiolasabbu ni yεmgoliŋga, n-ti pahi Attaura ni Injiila (Gospel mini Old Testament).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَرَسُولًا إِلَىٰ بَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ أَنِّي قَدۡ جِئۡتُكُم بِـَٔايَةٖ مِّن رَّبِّكُمۡ أَنِّيٓ أَخۡلُقُ لَكُم مِّنَ ٱلطِّينِ كَهَيۡـَٔةِ ٱلطَّيۡرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيۡرَۢا بِإِذۡنِ ٱللَّهِۖ وَأُبۡرِئُ ٱلۡأَكۡمَهَ وَٱلۡأَبۡرَصَ وَأُحۡيِ ٱلۡمَوۡتَىٰ بِإِذۡنِ ٱللَّهِۖ وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأۡكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمۡۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَأٓيَةٗ لَّكُمۡ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ
49. Yaha! Ka o yɛn ti nyɛ tumo n-zaŋ chaŋ Israaila bihi sani (ka yɛn ti yεli ba): “Achiika! N-kan ya mi na ni daliri shεli din yi yi Duuma sani na (kadama) n-ni tooi zaŋ yɛɣiri nam noombili ŋmahinli n-tin ya, ka pɔbsi niŋ di puuni, ka di leei noombila ni Naawuni yiko. Ka n-lahi tibri zomdɔɣirili, ni yumahalana. Yaha! Ka n-neeri kpiimba ni Naawuni yiko, ka ni tooi lahi tin ya lahibali n- zaŋ chaŋ bindira shεŋa yi ni dira, ni yi ni guuri shεli n-zaandi yi yiŋsi puuni. Achiika! Di puuni nyɛla yɛlikpahindili n-tin ya, yi yi nyɛla ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمُصَدِّقٗا لِّمَا بَيۡنَ يَدَيَّ مِنَ ٱلتَّوۡرَىٰةِ وَلِأُحِلَّ لَكُم بَعۡضَ ٱلَّذِي حُرِّمَ عَلَيۡكُمۡۚ وَجِئۡتُكُم بِـَٔايَةٖ مِّن رَّبِّكُمۡ فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَأَطِيعُونِ
50. Ka n-lahi nyɛŊun tiri yεlimaŋli ni Attaura (Old Testament) shεli din daŋ mana, kaniŋ binyεr’ shεŋabɛ ni mɔŋ ya maa puuni shɛli halalsi n-tin ya. Yaha! Ka n-kan ya na ni daliri shεli din yi yi Duuma (Naawuni) sani na. Dinzuɣu zom ya Naawuni, ka doli ma.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ ٱللَّهَ رَبِّي وَرَبُّكُمۡ فَٱعۡبُدُوهُۚ هَٰذَا صِرَٰطٞ مُّسۡتَقِيمٞ
51. Achiika! Naawuni nyɛla n Duuma, ni yi gba Duuma. Dinzuɣu jεmmi ya O, ŋɔ maa n-nyɛ sochibga.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
۞ فَلَمَّآ أَحَسَّ عِيسَىٰ مِنۡهُمُ ٱلۡكُفۡرَ قَالَ مَنۡ أَنصَارِيٓ إِلَى ٱللَّهِۖ قَالَ ٱلۡحَوَارِيُّونَ نَحۡنُ أَنصَارُ ٱللَّهِ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَٱشۡهَدۡ بِأَنَّا مُسۡلِمُونَ
52. Saha shεli Annabi Issa ni daa ti kpahim baŋ bɛ (Yahuudunim’) chεfuritali, ka o yεli: “Banima n-leei yɛnsɔŋ ma n-zaŋ labi Naawuni sani?” Hawariyuna nim’ ban yεli: “Tinima n-nyɛ Naawuni sɔŋdiba, achiika! Tinim’ ti Naawuni yεlimaŋli, dinzuɣu dim shɛhira kadama tinim’ zaŋ ti maŋ’ zaasa n-ti Naawuni.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
رَبَّنَآ ءَامَنَّا بِمَآ أَنزَلۡتَ وَٱتَّبَعۡنَا ٱلرَّسُولَ فَٱكۡتُبۡنَا مَعَ ٱلشَّٰهِدِينَ
53. Yaa ti Duuma Naawuni! Ti ti yεlimaŋli ni a ni siɣisi shɛli maa na, ka doli A tumo (Annabi Issa), dinzuɣu, sabmi ti m-pahi shɛhiradiriba ni.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَكَرُواْ وَمَكَرَ ٱللَّهُۖ وَٱللَّهُ خَيۡرُ ٱلۡمَٰكِرِينَ
54. Ka bɛ (Israaila bihi puuni chɛfurinim’) na nabεri, ka Naawuni gba na ba nari.[3] Dinzuɣu, Naawuni n-nyɛŊun gari sokam nari.
[3] Dina n-nyε O ni kpiɣi AnnabiIssa zuɣusaa, ka zaŋ AnnabiIssa shifa niŋ bε puuni so ni, ka bε ku o ka yεli ni Annabi Issa ka bε ku.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِذۡ قَالَ ٱللَّهُ يَٰعِيسَىٰٓ إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إِلَيَّ وَمُطَهِّرُكَ مِنَ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ وَجَاعِلُ ٱلَّذِينَ ٱتَّبَعُوكَ فَوۡقَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ إِلَىٰ يَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِۖ ثُمَّ إِلَيَّ مَرۡجِعُكُمۡ فَأَحۡكُمُ بَيۡنَكُمۡ فِيمَا كُنتُمۡ فِيهِ تَخۡتَلِفُونَ
55. (Yaa nyini Annabi)! Teemi Saha shɛli Naawuni ni daa yεli: “Yaa nyini Issa! Achiika! Mani (Naawuni) nyɛla Ŋun yɛn kpiɣi a tiŋgbani yaaŋa zuɣu, ka duhi a na N sani, ka lahi niŋ a kasi ka chɛ ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali maa, ka chɛ ka ninvuɣu shεba ban doli a maa kuli be chεfurinim’ zuɣusaa hali ni Zaadali. Din nyaaŋa, N (Mani Naawuni) sani ka yi yɛn ti labi na, ka N-ti niŋ fukumsi yi sunsuuni n­zaŋ chaŋ yi ni daa ŋmɛri namgbankpeeni shɛli puuni maa.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَأَمَّا ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ فَأُعَذِّبُهُمۡ عَذَابٗا شَدِيدٗا فِي ٱلدُّنۡيَا وَٱلۡأٓخِرَةِ وَمَا لَهُم مِّن نَّٰصِرِينَ
56. Amaa! Ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali maa, tɔ! N (Mani Naawuni) ni niŋ ba azaabakpeeni Dunia ni Chiyaama, bɛ mi ti ka ban yɛnsɔŋ ba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَأَمَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ فَيُوَفِّيهِمۡ أُجُورَهُمۡۗ وَٱللَّهُ لَا يُحِبُّ ٱلظَّٰلِمِينَ
57. Yaha! Amaa! Ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli, ka tum tuunsuma, Naawuni ni pali ba bɛ sanyoviɛla. Yaha! Naawuni je zualindiriba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ذَٰلِكَ نَتۡلُوهُ عَلَيۡكَ مِنَ ٱلۡأٓيَٰتِ وَٱلذِّكۡرِ ٱلۡحَكِيمِ
58. (Yaa nyini Annabi)! Dinnim’ maa ka Ti (Tinim’ Naawuni) karindi li n-tiri a na, ka di yi (Alkur’aani) aayanim’ puuni na, ni teebu din nyɛ yɛmgoliŋga dini.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ مَثَلَ عِيسَىٰ عِندَ ٱللَّهِ كَمَثَلِ ءَادَمَۖ خَلَقَهُۥ مِن تُرَابٖ ثُمَّ قَالَ لَهُۥ كُن فَيَكُونُ
59. Achiika! Annabi Issa kotomsi Naawuni sani ŋmanila Annabi Adam. O (Naawuni) nam o mi ni taŋkpaɣu, kayεli o: “Leema, ka o leei (ninsala).”[4]
[4] Annabi Adam n-daa nyɛ Naawuni ni pili so nambu ninsalinim’ puuni. O daa ka ba, ka mi ka ma. Lala ka Naawuni daa lahi nam o paɣa Hawa kao kana Dunia, ka ka ba n ima. O nammaa puunishɛli n-nyɛ O ni nam Annabi Issa ka o kana Dunia, ka ka ba, ka malila ma koŋko. Dinzuɣu ŋɔ maa zuɣu ku tooichɛ ka o leei Naawuni bia, O nam timsim yɛɣiya ni bɛ zaŋ o ŋmahim ninsala kam ba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلَا تَكُن مِّنَ ٱلۡمُمۡتَرِينَ
60. (Yaa nyini Annabi)! Di nyɛla yεlimaŋli din yi a Duuma (Naawuni) sani na. Dinzuɣu, miri ka a ti pahi ninvuɣu shεba ban be zilsigu puuni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَمَنۡ حَآجَّكَ فِيهِ مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَكَ مِنَ ٱلۡعِلۡمِ فَقُلۡ تَعَالَوۡاْ نَدۡعُ أَبۡنَآءَنَا وَأَبۡنَآءَكُمۡ وَنِسَآءَنَا وَنِسَآءَكُمۡ وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَكُمۡ ثُمَّ نَبۡتَهِلۡ فَنَجۡعَل لَّعۡنَتَ ٱللَّهِ عَلَى ٱلۡكَٰذِبِينَ
61. Dinzuɣu (Yaa nyini Annabi)! Ninvuɣu so ŋun ŋmɛ a namgbankpeeni di puuni baŋsim shεli din ka a ŋɔ na nyaaŋa, tɔ! Nyin yεlima: “Kam ya na, ka ti ti boli ti bihi mini yi (dolodolonim’) bihi, ni ti (Muslim’) paɣaba niyi paɣaba, ni ti mammaŋa, niyi gba mammaŋa, ka ti ti ka n-ti taba, ka zali ni kadama Naawuni narimbu be ʒirinim’ zuɣu.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ هَٰذَا لَهُوَ ٱلۡقَصَصُ ٱلۡحَقُّۚ وَمَا مِنۡ إِلَٰهٍ إِلَّا ٱللَّهُۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ لَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ
62. Achiika! Ŋɔ maa nyɛla yεlimaŋli lahibaya, dinzuɣu duuma so n-kani naɣila Naawuni. Yaha! Naawuni nyɛla Nyɛŋda, Yεmgoliŋgalana ni achiika.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَإِن تَوَلَّوۡاْ فَإِنَّ ٱللَّهَ عَلِيمُۢ بِٱلۡمُفۡسِدِينَ
63. Amaa! Bɛ yi lebi biri, tɔ! Achiika! Naawuni nyɛla Ŋun mi ninvuɣu shεba ban saɣinda.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قُلۡ يَٰٓأَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ تَعَالَوۡاْ إِلَىٰ كَلِمَةٖ سَوَآءِۭ بَيۡنَنَا وَبَيۡنَكُمۡ أَلَّا نَعۡبُدَ إِلَّا ٱللَّهَ وَلَا نُشۡرِكَ بِهِۦ شَيۡـٔٗا وَلَا يَتَّخِذَ بَعۡضُنَا بَعۡضًا أَرۡبَابٗا مِّن دُونِ ٱللَّهِۚ فَإِن تَوَلَّوۡاْ فَقُولُواْ ٱشۡهَدُواْ بِأَنَّا مُسۡلِمُونَ
64. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Yaa yinim’ ninvuɣu shɛba bɛ ni ti litaafi! Kam ya na n-ti gbaai yɛltɔɣa shɛli din nyɛ zaɣiyini ti mini ya sunsuuni, kadama ti di jεm shɛli naɣila Naawuni, ti mi miri ka ti laɣim O mini shɛli n-jɛm. Yaha! Ti puuni shεba miri ka bɛ zaŋ shεba leei duumanim’ ka pa ni Naawuni.” Amaa! Bɛ yi lebi biri, tɔ! Yin yεlimi ya: “Dim ya ti shɛhira kadama achiika! Tinim’ nyɛla ban zaŋ ti maŋ’ zaasa n-ti Naawuni (Muslinnima).”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يَٰٓأَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ لِمَ تُحَآجُّونَ فِيٓ إِبۡرَٰهِيمَ وَمَآ أُنزِلَتِ ٱلتَّوۡرَىٰةُ وَٱلۡإِنجِيلُ إِلَّا مِنۢ بَعۡدِهِۦٓۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ
65. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi (Yahuudu mini Nashaaranima)! Bozuɣu ka yi ŋmεri namgbankpeeni n-zaŋ chaŋ Annabi Ibrahima yεltɔɣa ni, ka di mi nyɛla bɛ daa bi siɣisi Attaura mini Injiila na naɣila o nyaaŋa. Dini bɔŋɔ, yi bi niŋdi haŋkali?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
هَٰٓأَنتُمۡ هَٰٓؤُلَآءِ حَٰجَجۡتُمۡ فِيمَا لَكُم بِهِۦ عِلۡمٞ فَلِمَ تُحَآجُّونَ فِيمَا لَيۡسَ لَكُم بِهِۦ عِلۡمٞۚ وَٱللَّهُ يَعۡلَمُ وَأَنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ
66. Achiika! Di ni bɔŋɔ yinim’ bambɔŋɔnima (Israaila bihi) n-nyɛ ninvuɣu shεba ban niŋ namgbankpeeni n-zaŋ chaŋ binshɛɣu yi ni mali di baŋsim, ka bozuɣu ka yi niŋdi namgbankpeeni n-zaŋ chaŋ binshɛɣuyini ka di baŋsim? Yaha! Naawuni m-mi, amaa! Yinim’ bi mi.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
مَا كَانَ إِبۡرَٰهِيمُ يَهُودِيّٗا وَلَا نَصۡرَانِيّٗا وَلَٰكِن كَانَ حَنِيفٗا مُّسۡلِمٗا وَمَا كَانَ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ
67. Annabi Ibrahima daa pala Yahuudu bee Nashaara (Jew bee Christian), amaa! O daa nyɛla Ŋun ŋmalgi o nini ka chɛ adiini kam din pa yɛlimaŋli, ka daa nyɛla ŋun zaŋ o maŋa n-ti Naawuni (Muslimi), o mi daa ka buɣujɛmdiba ni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ أَوۡلَى ٱلنَّاسِ بِإِبۡرَٰهِيمَ لَلَّذِينَ ٱتَّبَعُوهُ وَهَٰذَا ٱلنَّبِيُّ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْۗ وَٱللَّهُ وَلِيُّ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ
68. Achiika! Ninvuɣu shεba ban ni tooi yεli ni Annabi Ibrahima nyεla bɛ mabia n-nyɛ ninvuɣu shεba ban daa doli o, ni Annabi so (Annabi Muhammadu) ŋumbɔŋɔ maa, n-ti pahi ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli. Yaha! Naawuni nyɛla Sɔŋda n-zaŋ ti ninvuɣu shɛba ban ti yɛlimaŋli.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَدَّت طَّآئِفَةٞ مِّنۡ أَهۡلِ ٱلۡكِتَٰبِ لَوۡ يُضِلُّونَكُمۡ وَمَا يُضِلُّونَ إِلَّآ أَنفُسَهُمۡ وَمَا يَشۡعُرُونَ
69. Ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi maa puuni shεba di bɔra ni bɛ birgi ya, bɛ mi ku tooi birgi so m-pahila bɛ maŋa, bɛ mi bi mi.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يَٰٓأَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ لِمَ تَكۡفُرُونَ بِـَٔايَٰتِ ٱللَّهِ وَأَنتُمۡ تَشۡهَدُونَ
70. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi! Wula ka yi niŋdi chεfuritali ni Naawuni aayanima (Alkur’aani). ka mi nyɛla ban diri di shɛhira (kadama di shiri nyɛla yεlimaŋli)?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يَٰٓأَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ لِمَ تَلۡبِسُونَ ٱلۡحَقَّ بِٱلۡبَٰطِلِ وَتَكۡتُمُونَ ٱلۡحَقَّ وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ
71. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi! Bozuɣu ka yi mali ʒiri mini yεlimaŋli gabri taba, ka sɔɣiri yεlimaŋli,ka mi nyɛla ban mi?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَقَالَت طَّآئِفَةٞ مِّنۡ أَهۡلِ ٱلۡكِتَٰبِ ءَامِنُواْ بِٱلَّذِيٓ أُنزِلَ عَلَى ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَجۡهَ ٱلنَّهَارِ وَٱكۡفُرُوٓاْ ءَاخِرَهُۥ لَعَلَّهُمۡ يَرۡجِعُونَ
72. Ka ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi maa puuni shεba yεli: “Tim ya yεlimaŋli ni bɛ ni siɣisi shɛli (Alkur’aani) na n-ti ti Muslinnim’ maa Asibaasi, ka zaɣisi li Zaawuni, achiika! Bɛ ni labi na (ka chɛ bɛ daadiini maa).”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَا تُؤۡمِنُوٓاْ إِلَّا لِمَن تَبِعَ دِينَكُمۡ قُلۡ إِنَّ ٱلۡهُدَىٰ هُدَى ٱللَّهِ أَن يُؤۡتَىٰٓ أَحَدٞ مِّثۡلَ مَآ أُوتِيتُمۡ أَوۡ يُحَآجُّوكُمۡ عِندَ رَبِّكُمۡۗ قُلۡ إِنَّ ٱلۡفَضۡلَ بِيَدِ ٱللَّهِ يُؤۡتِيهِ مَن يَشَآءُۗ وَٱللَّهُ وَٰسِعٌ عَلِيمٞ
73. Yaha! (Ka bɛ yεli taba): “Di tin ya so yεlimaŋli naɣila ŋun doli yi daadiini.” (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Achiika! Dolsigu n-nyɛ Naawuni dolsigu, (yi mi miri ya ka yi saɣi ti) ni bɛ ni ti so binshɛɣu bɛ ni tin ya ŋɔ maa tatabo, ka bɛ ti zaŋ li ŋmεri ya namgbankpeeni yi Duuma (Naawuni) sani. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Achiika! Pini bela Naawuni nuuni, ka O tiri li O ni yuri so. Yaha! Naawuni nyɛla Ŋun yεlgiri tiri O daba, Baŋda.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يَخۡتَصُّ بِرَحۡمَتِهِۦ مَن يَشَآءُۗ وَٱللَّهُ ذُو ٱلۡفَضۡلِ ٱلۡعَظِيمِ
74. O (Naawuni) gahindila O ni bɔriso ni O nambɔzɔbo. Yaha! Naawuni nyɛla Pintitali lana.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
۞ وَمِنۡ أَهۡلِ ٱلۡكِتَٰبِ مَنۡ إِن تَأۡمَنۡهُ بِقِنطَارٖ يُؤَدِّهِۦٓ إِلَيۡكَ وَمِنۡهُم مَّنۡ إِن تَأۡمَنۡهُ بِدِينَارٖ لَّا يُؤَدِّهِۦٓ إِلَيۡكَ إِلَّا مَا دُمۡتَ عَلَيۡهِ قَآئِمٗاۗ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمۡ قَالُواْ لَيۡسَ عَلَيۡنَا فِي ٱلۡأُمِّيِّـۧنَ سَبِيلٞ وَيَقُولُونَ عَلَى ٱللَّهِ ٱلۡكَذِبَ وَهُمۡ يَعۡلَمُونَ
75. Yaha! Bɛ ni ti shεba litaafi maa puuni beni ka a yi zaŋ laɣikara m-puhi o sɔŋbu, kao ni labsi lin-ti a, kabɛ puuni shεba mi benikaa yi zaŋ laɣibihi m-puhi o sɔŋbu, ka o ku labsi li n-ti a, naɣila a kuli bi milgi ka ʒela ozuɣu, di daliri nyɛla bɛ yɛlimi: “Pa taali n-nyɛli ni ti di ninvuɣu shεba ban ʒi maa liɣiri.” Ka bɛ nyɛla ban ŋmari ʒiri m-pari Naawuni, ka mi nyɛla ban mi.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
بَلَىٰۚ مَنۡ أَوۡفَىٰ بِعَهۡدِهِۦ وَٱتَّقَىٰ فَإِنَّ ٱللَّهَ يُحِبُّ ٱلۡمُتَّقِينَ
76. Wumma! Ninvuɣu so ŋun pali o da-alikauli, ka zo Naawuni, tɔ! Achiika! Naawuni bɔri wuntizɔriba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ ٱلَّذِينَ يَشۡتَرُونَ بِعَهۡدِ ٱللَّهِ وَأَيۡمَٰنِهِمۡ ثَمَنٗا قَلِيلًا أُوْلَٰٓئِكَ لَا خَلَٰقَ لَهُمۡ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ ٱللَّهُ وَلَا يَنظُرُ إِلَيۡهِمۡ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمۡ وَلَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمٞ
77. Achiika! Ninvuɣu shεba ban taɣiri Naawuni daalikauli ni bɛ pɔri, domin bɛ zaŋ li nya laɣibihi zuɣu, tɔ! Bannim’ maa ti ka tarli Zaadali. Yaha! Naawuni ti ku tɔɣisiba yεltɔɣa, O mi ti ku ŋmalgi yuli ba, O mi ku simsi ba.Yaha! Azaabakpeeni be bɛ zuɣu.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِنَّ مِنۡهُمۡ لَفَرِيقٗا يَلۡوُۥنَ أَلۡسِنَتَهُم بِٱلۡكِتَٰبِ لِتَحۡسَبُوهُ مِنَ ٱلۡكِتَٰبِ وَمَا هُوَ مِنَ ٱلۡكِتَٰبِ وَيَقُولُونَ هُوَ مِنۡ عِندِ ٱللَّهِ وَمَا هُوَ مِنۡ عِندِ ٱللَّهِۖ وَيَقُولُونَ عَلَى ٱللَّهِ ٱلۡكَذِبَ وَهُمۡ يَعۡلَمُونَ
78. Yaha! Achiika! Bɛ puuni shεba beni n-lebgiri bɛ zilima bɛ yi ti karindi litaafi, domin yi tεhi ni litaafi maa puuni ka di be, ka di mi ka di puuni, ka bɛ lahi yεra: “Ŋɔ maa yila Naawuni sani na,” ka di mi pala Naawuni sani ka di yi na. Ka bɛŋmari ʒiri m-pari Naawuni, ka mi nyɛla ban kuli mi.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُؤۡتِيَهُ ٱللَّهُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحُكۡمَ وَٱلنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُواْ عِبَادٗا لِّي مِن دُونِ ٱللَّهِ وَلَٰكِن كُونُواْ رَبَّٰنِيِّـۧنَ بِمَا كُنتُمۡ تُعَلِّمُونَ ٱلۡكِتَٰبَ وَبِمَا كُنتُمۡ تَدۡرُسُونَ
79. Di bi tu kamaata ni Naawuni ti ninvuɣu so litaafi mini baŋsim n-ti pahi Annabitali, di nyaaŋa kao tilahi yεli niriba: “Leemi ya daba n-ti ma ka pa ni Naawuni.” Amaa! (O yɛrimi): “Leemi ya ban doli Naawuni, domin yinim’ n-nyɛ ban baŋsiri (niriba) din be litaafi puuni zuɣu,ni yi ni lahi bɔri baŋsim la.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَا يَأۡمُرَكُمۡ أَن تَتَّخِذُواْ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةَ وَٱلنَّبِيِّـۧنَ أَرۡبَابًاۚ أَيَأۡمُرُكُم بِٱلۡكُفۡرِ بَعۡدَ إِذۡ أَنتُم مُّسۡلِمُونَ
80. Yaha! O ku puhi ya ni yi gbubi Malaaikanim’ mini Annabinim’ ka bɛ nyɛ duumanima. Di ni bɔŋɔ, o ni puhi ya chεfuritali yi Muslinsi nyaaŋa?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِذۡ أَخَذَ ٱللَّهُ مِيثَٰقَ ٱلنَّبِيِّـۧنَ لَمَآ ءَاتَيۡتُكُم مِّن كِتَٰبٖ وَحِكۡمَةٖ ثُمَّ جَآءَكُمۡ رَسُولٞ مُّصَدِّقٞ لِّمَا مَعَكُمۡ لَتُؤۡمِنُنَّ بِهِۦ وَلَتَنصُرُنَّهُۥۚ قَالَ ءَأَقۡرَرۡتُمۡ وَأَخَذۡتُمۡ عَلَىٰ ذَٰلِكُمۡ إِصۡرِيۖ قَالُوٓاْ أَقۡرَرۡنَاۚ قَالَ فَٱشۡهَدُواْ وَأَنَا۠ مَعَكُم مِّنَ ٱلشَّٰهِدِينَ
81. (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Naawuni ni daa gbaai Annabinim’ alikauli (ka yεli ba): “Gbibi ya n-ni tin ya shɛli litaafi puuni, n-ti pahi baŋsim, di nyaaŋa, tuun’ so (Annabi Muhammadu) ni kan ya na n-ti tiri yεlimaŋli ni din be yi sani, achiika! Yi nyɛla ban yɛntitio yεlimaŋli ka sɔŋ o, ka O (Naawuni) yεli: “Dini bɔŋɔ, yi dihitabli ka ni tooi gbibi n daalikauli ŋɔ maa ni vεnyεla? Kabɛ yεli: “Ti dihitabli.” Ka O (Naawuni) yεli: “Tɔ! Dim ya shɛhira kadama n­gba pahi yi zuɣu shɛhiradiriba ni.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَمَن تَوَلَّىٰ بَعۡدَ ذَٰلِكَ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡفَٰسِقُونَ
82. Dinzuɣu, ninvuɣu so ŋun ti lebi biri din nyaaŋa, tɔ! Bannim’ maa n-nyɛ ban kpeeyi.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَفَغَيۡرَ دِينِ ٱللَّهِ يَبۡغُونَ وَلَهُۥٓ أَسۡلَمَ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ طَوۡعٗا وَكَرۡهٗا وَإِلَيۡهِ يُرۡجَعُونَ
83. Di ni bɔŋɔ,bɛ bɔrila adiini shεli ka pa ni Naawuni daadiini (Muslinsi) ŋɔ maa? Yaha! Ŋuna (Naawuni) ka din be sagbana mini tiŋgbani ni zaŋ bɛ maŋ’ zaa n-ti, bɛ yi yura, bee ka bɛ je. Yaha! O sani ka bɛ yɛn ti labsi ba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قُلۡ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَمَآ أُنزِلَ عَلَيۡنَا وَمَآ أُنزِلَ عَلَىٰٓ إِبۡرَٰهِيمَ وَإِسۡمَٰعِيلَ وَإِسۡحَٰقَ وَيَعۡقُوبَ وَٱلۡأَسۡبَاطِ وَمَآ أُوتِيَ مُوسَىٰ وَعِيسَىٰ وَٱلنَّبِيُّونَ مِن رَّبِّهِمۡ لَا نُفَرِّقُ بَيۡنَ أَحَدٖ مِّنۡهُمۡ وَنَحۡنُ لَهُۥ مُسۡلِمُونَ
84. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Ti (tinim’ Muslinnima) ti Naawuni yɛlimaŋli,ni bɛ ni siɣisi shɛli (Alkur’aani) n-ti ti na, n-ti pahi bɛ ni siɣisi shɛli na ti ti Annabi Ibrahima, ni Annabi Ismaaila mini Annabi Is’haaka, ni Annabi Ya’akuba, n-ti pahi bɛ yaansi, ka lahi ti yεlimaŋli ni bɛ ni siɣisi shɛli na n-ti ti Annabi Musa mini Annabi Issa, ni bɛ ni siɣisi shɛli na n-ti ti Annabinim’ zaasa ka di nyɛla din yi bɛ Duuma (Naawuni) sani. Ti bi wolgiri so bɛ puuni. Yaha! Ti zaŋ ti maŋ’ zaa n-ti O (Naawuni).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَن يَبۡتَغِ غَيۡرَ ٱلۡإِسۡلَٰمِ دِينٗا فَلَن يُقۡبَلَ مِنۡهُ وَهُوَ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِينَ
85. Yaha! Ninvuɣu so ŋun ti bo adiini shεli ka pa ni Muslinsi daadiini, tɔ!Bɛ ku deei li o sani. ka o lahi be ninvuɣu shɛba ban kɔhilu puuni Zaadali.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
كَيۡفَ يَهۡدِي ٱللَّهُ قَوۡمٗا كَفَرُواْ بَعۡدَ إِيمَٰنِهِمۡ وَشَهِدُوٓاْ أَنَّ ٱلرَّسُولَ حَقّٞ وَجَآءَهُمُ ٱلۡبَيِّنَٰتُۚ وَٱللَّهُ لَا يَهۡدِي ٱلۡقَوۡمَ ٱلظَّٰلِمِينَ
86. Wula ka Naawuni yɛn dolsi ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali bɛ yεlimaŋli tibu nyaaŋa, kami di shɛhira kadama Naawuni tumo (Annabi Muhammadu) shiri nyɛla yεlimaŋli, ka dalirinim’ kaba na polo ni. Yaha! Naawuni bi dolsiri ninvuɣu shɛba ban nyɛ zualindiriba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أُوْلَٰٓئِكَ جَزَآؤُهُمۡ أَنَّ عَلَيۡهِمۡ لَعۡنَةَ ٱللَّهِ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةِ وَٱلنَّاسِ أَجۡمَعِينَ
87. Bannim’ maa sanyoo nyɛla Naawuni narimbu be bɛ zuɣu, n-ti pahi Malaaika-nima, ni ninsalinim’ zaasa namgbaniyini.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
خَٰلِدِينَ فِيهَا لَا يُخَفَّفُ عَنۡهُمُ ٱلۡعَذَابُ وَلَا هُمۡ يُنظَرُونَ
88. Bɛ nyɛla ban yɛn ti kpalim di puuni, bɛ ti bi yɛn balgi ba azaaba, bɛ mi ti ku naɣisi li n-ti ba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِلَّا ٱلَّذِينَ تَابُواْ مِنۢ بَعۡدِ ذَٰلِكَ وَأَصۡلَحُواْ فَإِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِيمٌ
89. Naɣila ninvuɣu shεba ban niŋ tuuba di nyaaŋa, ka vεlgi bɛ tuma, tɔ! Achiika! Naawuni nyɛla Chεmpaŋlana, Zaadali Nambɔzobonaa.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ بَعۡدَ إِيمَٰنِهِمۡ ثُمَّ ٱزۡدَادُواْ كُفۡرٗا لَّن تُقۡبَلَ تَوۡبَتُهُمۡ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلضَّآلُّونَ
90. Achiika! Ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali bɛ Naawuni yεlimaŋtibo nyaaŋa, di nyaaŋa ka bɛ pahi ni chɛfuritali, di kariya ka bɛ deei bɛ tuuba. Yaha! Bannim’ maa n-nyɛ ninvuɣu shɛba ban bɔrgi.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ وَمَاتُواْ وَهُمۡ كُفَّارٞ فَلَن يُقۡبَلَ مِنۡ أَحَدِهِم مِّلۡءُ ٱلۡأَرۡضِ ذَهَبٗا وَلَوِ ٱفۡتَدَىٰ بِهِۦٓۗ أُوْلَٰٓئِكَ لَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمٞ وَمَا لَهُم مِّن نَّٰصِرِينَ
91. Achiika! Ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali, ka kpi ka nyɛla chεfurinima, to di kariya ka bɛ deei bɛ zaɣiyino kam tuuba, hali tiŋgbani zaasa yi leei salima, ka bɛ zaŋ li ni bɛ yo bɛ maŋ’ zuɣu. Lalanim’ maa, azaabakpeeni be bɛ zuɣu, bɛ mi ti ka sɔŋdiba (Zaadali).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَن تَنَالُواْ ٱلۡبِرَّ حَتَّىٰ تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَۚ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَيۡءٖ فَإِنَّ ٱللَّهَ بِهِۦ عَلِيمٞ
92. Di kariya ka yi nya bɛrisuŋ naɣila yi zaŋla yi ni bɔri shɛli n-dihi, yi mi ni zaŋ shɛli dihi, tɔ! Achiika ! Naawuni nyɛla Ŋun mi di yɛla.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
۞ كُلُّ ٱلطَّعَامِ كَانَ حِلّٗا لِّبَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ إِلَّا مَا حَرَّمَ إِسۡرَٰٓءِيلُ عَلَىٰ نَفۡسِهِۦ مِن قَبۡلِ أَن تُنَزَّلَ ٱلتَّوۡرَىٰةُۚ قُلۡ فَأۡتُواْ بِٱلتَّوۡرَىٰةِ فَٱتۡلُوهَآ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ
93. Bindirigu kam daa nyɛla halalsi n-ti Israaila bihi, naɣila Israaila ni mɔŋ o maŋ’ shɛli pɔi ka bɛ ti siɣisi Attaura na. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Zaŋmi ya Attaura na n-ti karim li, yi yi nyɛla yɛlimaŋlinima.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَمَنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ ٱلۡكَذِبَ مِنۢ بَعۡدِ ذَٰلِكَ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلظَّٰلِمُونَ
94. Dinzuɣu, ŋun ti ŋma ʒiri pa Naawuni din nyaaŋa, tɔ! Bannima n-nyɛ zualin-diriba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قُلۡ صَدَقَ ٱللَّهُۗ فَٱتَّبِعُواْ مِلَّةَ إِبۡرَٰهِيمَ حَنِيفٗاۖ وَمَا كَانَ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ
95. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Naawuni yεli yεlimaŋli, dinzuɣu doli ya Annabi Ibrahima daadiini shεli din milgi ka chɛ adiini shɛŋa din nyɛʒiri maa. Yaha! O daa ka ban jɛmdi buɣa puuni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ أَوَّلَ بَيۡتٖ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكٗا وَهُدٗى لِّلۡعَٰلَمِينَ
96. Achiika! Tuuli yili shɛli bɛ ni zaŋ zali ninsalinima (Naawuni jɛma zuɣu) n-nyɛ din be Makka la (Ka’aba), ka di nyɛla albarika shee, ka nyɛ dolsigu n-zaŋ ti binnamda.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فِيهِ ءَايَٰتُۢ بَيِّنَٰتٞ مَّقَامُ إِبۡرَٰهِيمَۖ وَمَن دَخَلَهُۥ كَانَ ءَامِنٗاۗ وَلِلَّهِ عَلَى ٱلنَّاسِ حِجُّ ٱلۡبَيۡتِ مَنِ ٱسۡتَطَاعَ إِلَيۡهِ سَبِيلٗاۚ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ ٱللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ ٱلۡعَٰلَمِينَ
97. Di puuni mali yɛlikpahinda din be polo ni, dina n-nyɛ Annabi Ibrahima zaashee,[5] ŋun ti kpe di (Ka’aba) puuni, tɔ! O niŋ naani. Yaha! Haʒi niŋbu niŋ talahi n-ti ninsalinima (Muslinnima), amaa! Ni ŋun mali toosim din ni tooi chaŋ. Ŋun mi niŋ gutulunsi, tɔ! Naawuni nyɛla Bundana ka chɛ binnamda (jεma).
[5] Nimaa ni ka Annabi Ibrahima daa zani ka miɛriKa’aba,dinzuɣu dinyɛlasunnati ŋun kam paai ni, ka o ni puhi naafila raka’a diba ayi, ka suhi o ni bɔri shɛli.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قُلۡ يَٰٓأَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ لِمَ تَكۡفُرُونَ بِـَٔايَٰتِ ٱللَّهِ وَٱللَّهُ شَهِيدٌ عَلَىٰ مَا تَعۡمَلُونَ
98. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Yaa yinim’ ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi! Bozuɣu ka yi niŋdi chεfuritali ni Naawuni aayanima. Yaha! Naawuni nyɛla Ŋun diri yi tuma shɛhira?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قُلۡ يَٰٓأَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ لِمَ تَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِ مَنۡ ءَامَنَ تَبۡغُونَهَا عِوَجٗا وَأَنتُمۡ شُهَدَآءُۗ وَمَا ٱللَّهُ بِغَٰفِلٍ عَمَّا تَعۡمَلُونَ
99. Yεlima: “Yaa yinim’ ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi! Bozuɣu ka yi taɣiri ninvuɣu so ŋun ti Naawuni yεlimaŋli ka chε Naawuni soli, ka bɔri ni di shɛli, ka mi nyɛla ban diri shɛhira? Yaha! Naawuni pala Tamda ka chɛ yi tuuntumsa.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِن تُطِيعُواْ فَرِيقٗا مِّنَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ يَرُدُّوكُم بَعۡدَ إِيمَٰنِكُمۡ كَٰفِرِينَ
100. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Yi yi doli ninvuɣu shɛba bɛ ni ti litaafi maa puuni shεba, tɔ!Bɛ ni labsi ya chεfurinim’ yi Naawuni yεlimaŋtibo nyaaŋa.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَكَيۡفَ تَكۡفُرُونَ وَأَنتُمۡ تُتۡلَىٰ عَلَيۡكُمۡ ءَايَٰتُ ٱللَّهِ وَفِيكُمۡ رَسُولُهُۥۗ وَمَن يَعۡتَصِم بِٱللَّهِ فَقَدۡ هُدِيَ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ
101. Yaha! Bozuɣu ka yi niŋdi chεfuritali, ka di mi nyɛla bɛ karindila Naawuni aayanima n-tiri ya, ka O tumo (Annabi Muhammadu) lahi be yi puuni? Yaha! Ninvuɣu so ŋun gbibi Naawuni (daadiini) ni viεnyεla, tɔ! Achiika! Bɛ dolsi o n-zaŋ chaŋ sochibga.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِۦ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنتُم مُّسۡلِمُونَ
102. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Zom ya Naawuni zobu ni yɛlimaŋli, ka miri ya ka yi kpi naɣila yi nyɛla Muslinnima.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَٱعۡتَصِمُواْ بِحَبۡلِ ٱللَّهِ جَمِيعٗا وَلَا تَفَرَّقُواْۚ وَٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ عَلَيۡكُمۡ إِذۡ كُنتُمۡ أَعۡدَآءٗ فَأَلَّفَ بَيۡنَ قُلُوبِكُمۡ فَأَصۡبَحۡتُم بِنِعۡمَتِهِۦٓ إِخۡوَٰنٗا وَكُنتُمۡ عَلَىٰ شَفَا حُفۡرَةٖ مِّنَ ٱلنَّارِ فَأَنقَذَكُم مِّنۡهَاۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمۡ ءَايَٰتِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَهۡتَدُونَ
103. Yaha! Laɣimmi ya gbibi Naawuni gabkpeeni (Muslinsi daadiini) ni namgbaniyini, ka miri ya ka yi woli taba. Yaha! Teemi ya Naawuni yolsigu yi zuɣu saha shεli yi ni daa nyɛ dimba ni taba, ka O laɣim yi suhiri (ni Muslinsi daadiini) ka yi leei mabiyinsi ni O yolsigu. lahi bela buɣum namgbangbriŋ ni, ka O tilgi ya ka chɛ li. Lala ka Naawuni kahigiri ya O dalirinima, domin achiika! Yi leei ninvuɣu shɛba ban dolsi.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلۡتَكُن مِّنكُمۡ أُمَّةٞ يَدۡعُونَ إِلَى ٱلۡخَيۡرِ وَيَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَيَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِۚ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ
104. Yaha! Yi puuni shɛba leemi ban boonda (ninsalinima) n-zaŋ chaŋ alheeri shee, ka bɛ puhiri ninsalinim’ ni bɛrisuŋ, ka mɔŋdi ka chɛ bɛ ni je shɛli. Tɔ! Bannima n-nyɛ ninvuɣu shεba ban nyɛ tarli.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَا تَكُونُواْ كَٱلَّذِينَ تَفَرَّقُواْ وَٱخۡتَلَفُواْ مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَهُمُ ٱلۡبَيِّنَٰتُۚ وَأُوْلَٰٓئِكَ لَهُمۡ عَذَابٌ عَظِيمٞ
105. Yaha! Di leei ya (yi Muslinnim’) kamani ninvuɣu shεba ban woli taba (Yahuudu mini Nashaaranima), ka niŋ namgbankpeeni bɛ sunsuuni kahigibu kahigibu ni daa ti kaba na nyaaŋa. Tɔ! Bannim’ maa, azaaba shɛli din bara be bɛ zuɣu (Zaadali).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يَوۡمَ تَبۡيَضُّ وُجُوهٞ وَتَسۡوَدُّ وُجُوهٞۚ فَأَمَّا ٱلَّذِينَ ٱسۡوَدَّتۡ وُجُوهُهُمۡ أَكَفَرۡتُم بَعۡدَ إِيمَٰنِكُمۡ فَذُوقُواْ ٱلۡعَذَابَ بِمَا كُنتُمۡ تَكۡفُرُونَ
106. Dabsi’ shεli ninvuɣu shεba nina polo ni yɛnti pɛla, ka ninvuɣu shεba mi nina polo yɛn ti sabgi. Amaa! Ninvuɣu shɛba ban nina sabgi maa, (ka Malaaikanim’ yɛli ba): “Di ni bɔŋɔ, yi daa niŋ la chεfuritali yi yɛlimaŋli tibu nyaaŋa? Tɔ! lammi ya azaaba domin yi ni daa niŋdi chεfuritali shεli maa zuɣu.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَأَمَّا ٱلَّذِينَ ٱبۡيَضَّتۡ وُجُوهُهُمۡ فَفِي رَحۡمَةِ ٱللَّهِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ
107. Yaha! Amaa! Ninvuɣu shεba ban nina polo piɛla maa, tɔ! Bɛ yɛn ti be la Naawuni nambɔzɔbo (Alizanda) ni, ka nyɛla ban yɛn ti kpalim di puuni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
تِلۡكَ ءَايَٰتُ ٱللَّهِ نَتۡلُوهَا عَلَيۡكَ بِٱلۡحَقِّۗ وَمَا ٱللَّهُ يُرِيدُ ظُلۡمٗا لِّلۡعَٰلَمِينَ
108. (Yaa nyini Annabi)! Dinnim’ maa nyɛla Naawuni nam yɛlikpahinda, ka Ti karindi li n-tira na ni yεlimaŋli. Yaha! Naawuni bi bɔri zualinsi ni binnamda.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلِلَّهِ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِۚ وَإِلَى ٱللَّهِ تُرۡجَعُ ٱلۡأُمُورُ
109. Yaha! Naawuni n-nyɛŊun su din be sagbana ni, ni din be tiŋgbani ni. Yaha! Naawuni sani ka bɛ yɛn ti labsi yεllikam (Zaadali).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
كُنتُمۡ خَيۡرَ أُمَّةٍ أُخۡرِجَتۡ لِلنَّاسِ تَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَتَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ وَتُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِۗ وَلَوۡ ءَامَنَ أَهۡلُ ٱلۡكِتَٰبِ لَكَانَ خَيۡرٗا لَّهُمۚ مِّنۡهُمُ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ وَأَكۡثَرُهُمُ ٱلۡفَٰسِقُونَ
110. Yinima (yi Muslinnima) n-nyɛ al’umma shεba ban gahim ka bɛ yihi n-zaŋ ti ninsalinima, ka yi puhiri ni biɛri-suŋ, ka lahi mɔŋdi ni bɛ ni je shɛli, ka yi lahi tiri Naawuni yɛlimaŋli. Yaha! Ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi maa yi di ti Naawuni yεlimaŋli, tɔ! Di naan leei alheeri n-zaŋ ti ba. Bɛ puuni shεba beni n-ti Naawuni yεlimaŋli, amaa! Ka bɛ pam nyɛla ban kpeeri yira.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَن يَضُرُّوكُمۡ إِلَّآ أَذٗىۖ وَإِن يُقَٰتِلُوكُمۡ يُوَلُّوكُمُ ٱلۡأَدۡبَارَ ثُمَّ لَا يُنصَرُونَ
111. Di kariya ka bɛ tooi niŋ ya (yi Muslinnim) chuuta naɣila biɛrim biɛla, bɛ mi yi yɛn tuhi ya, tɔ!Bɛ ni lebi biri ya, di nyaaŋabɛ ku nya nasara.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ضُرِبَتۡ عَلَيۡهِمُ ٱلذِّلَّةُ أَيۡنَ مَا ثُقِفُوٓاْ إِلَّا بِحَبۡلٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَحَبۡلٖ مِّنَ ٱلنَّاسِ وَبَآءُو بِغَضَبٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَضُرِبَتۡ عَلَيۡهِمُ ٱلۡمَسۡكَنَةُۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمۡ كَانُواْ يَكۡفُرُونَ بِـَٔايَٰتِ ٱللَّهِ وَيَقۡتُلُونَ ٱلۡأَنۢبِيَآءَ بِغَيۡرِ حَقّٖۚ ذَٰلِكَ بِمَا عَصَواْ وَّكَانُواْ يَعۡتَدُونَ
112. Bɛ (Naawuni) ŋmɛla filiŋ m-pa bɛ zuɣu luɣulikam bɛ yi nya ba, (Muslin-nim ban tuhimi ba), naɣila bɛ yi ti gbibila alikauli shɛli din yi Naawuni mini ninsalinima (Muslinnim’) sani na, ka bɛ lahi labi na ni sujee din yi Naawuni sani na, ka bɛŋmɛ fara m-pa bɛ zuɣu, dama bɛ daa niŋla chεfuritali ni Naawuni aayanima, ka kuri Annabinim’ ka di pa niyεlimaŋli soli, di daliri nyɛla bɛ kpɛla Naawuni taali ni, ka daa nyɛla ban kpahiri yεɣiri targa.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
۞ لَيۡسُواْ سَوَآءٗۗ مِّنۡ أَهۡلِ ٱلۡكِتَٰبِ أُمَّةٞ قَآئِمَةٞ يَتۡلُونَ ءَايَٰتِ ٱللَّهِ ءَانَآءَ ٱلَّيۡلِ وَهُمۡ يَسۡجُدُونَ
113. Bɛ pala yim, ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi maa (Yahuudu mini Nashaaranim’) puuni shεba beni n-zaandi tuhiri yεlimaŋli, ka karindi Naawuni aayanima (Alkur’aani) yuŋ puuni saha shεŋa, kanyɛla ban niŋdi suzuuda.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَيَأۡمُرُونَ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَيَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡمُنكَرِ وَيُسَٰرِعُونَ فِي ٱلۡخَيۡرَٰتِۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ مِنَ ٱلصَّٰلِحِينَ
114. Bɛ tirila Naawuni mini Chiyaama yεlimaŋli, ka puhiri ni bɛrisuŋ, ka lahi mɔŋda ni bɛ ni je shɛli, ka niŋdi yomyoma n-zaŋ chaŋ alheeri tuma shee. Yaha! Bannim’ maa be ninvuɣu suma puuni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَا يَفۡعَلُواْ مِنۡ خَيۡرٖ فَلَن يُكۡفَرُوهُۗ وَٱللَّهُ عَلِيمُۢ بِٱلۡمُتَّقِينَ
115. Yaha! Bɛ ni tum shɛlika di nyɛ zaɣivɛlli, tɔ!Bɛ ku zaɣisi li. Dinzuɣu, Naawuni mi wuntizɔriba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ لَن تُغۡنِيَ عَنۡهُمۡ أَمۡوَٰلُهُمۡ وَلَآ أَوۡلَٰدُهُم مِّنَ ٱللَّهِ شَيۡـٔٗاۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ
116. Achiika! Ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali maa, tɔ! Bɛ daarzichi mini bɛ bihi ku tooi taɣi ba ka chɛ Naawuni (da-azaaba). Yaha! Bannim’ maa n-nyɛ buɣum bihi, ka bɛ nyɛ ban yɛn ti kpalim di puuni. )
تەفسیرە عەرەبیەکان:
مَثَلُ مَا يُنفِقُونَ فِي هَٰذِهِ ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا كَمَثَلِ رِيحٖ فِيهَا صِرٌّ أَصَابَتۡ حَرۡثَ قَوۡمٖ ظَلَمُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ فَأَهۡلَكَتۡهُۚ وَمَا ظَلَمَهُمُ ٱللَّهُ وَلَٰكِنۡ أَنفُسَهُمۡ يَظۡلِمُونَ
117. Bɛ (chεfurinim’ maa) ni mali shɛli n-dihiri Dunia bεhigu puuni kotomsi ŋmanila ʒɛɣu (pɔhim din mali yaa) din puuni mali wɔri, ka di sheei ninvuɣu shεba ban di bɛ maŋ’ zualinsi puu ni, ka saɣim li. Naawuni mi bi di ba zualinsi. Amaa! Bana n-diri bɛ maŋ’ zualinsi.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّخِذُواْ بِطَانَةٗ مِّن دُونِكُمۡ لَا يَأۡلُونَكُمۡ خَبَالٗا وَدُّواْ مَا عَنِتُّمۡ قَدۡ بَدَتِ ٱلۡبَغۡضَآءُ مِنۡ أَفۡوَٰهِهِمۡ وَمَا تُخۡفِي صُدُورُهُمۡ أَكۡبَرُۚ قَدۡ بَيَّنَّا لَكُمُ ٱلۡأٓيَٰتِۖ إِن كُنتُمۡ تَعۡقِلُونَ
118. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Miri ya ka yi zaŋdi ninvuɣu shεba ban ka yi daadiini puuni leeri yi simnima, domin bɛ ku pooi ya barina niŋbu. Yaha! Bɛ (chεfurinim’ maa) di pun bɔrila din yɛn niŋ ya chuuta. Achiika! Yi jεlinsi pun yi polo ni bɛ zilma zuɣu. Amaa! Din sɔɣi bɛ suhiri ni m-bara n-gari lala. Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) kahigi ya la aayanim’ polo ni, yi yishiri nyɛla ban yɛn niŋ haŋkali.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
هَٰٓأَنتُمۡ أُوْلَآءِ تُحِبُّونَهُمۡ وَلَا يُحِبُّونَكُمۡ وَتُؤۡمِنُونَ بِٱلۡكِتَٰبِ كُلِّهِۦ وَإِذَا لَقُوكُمۡ قَالُوٓاْ ءَامَنَّا وَإِذَا خَلَوۡاْ عَضُّواْ عَلَيۡكُمُ ٱلۡأَنَامِلَ مِنَ ٱلۡغَيۡظِۚ قُلۡ مُوتُواْ بِغَيۡظِكُمۡۗ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِيمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ
119. Di ni bɔŋɔ, yinim’ bambɔŋɔnima (Muslinnima) m-bɔri ba, ka ban bi bɔri ya. Yaha! Ka yi tiri yεlimaŋli ni litaafi shεŋa zaasa Naawuni ni siɣisi na. Bɛ mi yi tuhi ya soli, ka bɛ yεli: “Ti tiyεlimaŋli.” Amaa! Bɛ yi ti kpalim bɛ ko, ka bɛ naan dimdi bɛ nubihi, domin yi suli zuɣu. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Kpim ya ni yi suli maa.” Achiika! Naawuni nyɛla Ŋun mi din be suhiri ni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِن تَمۡسَسۡكُمۡ حَسَنَةٞ تَسُؤۡهُمۡ وَإِن تُصِبۡكُمۡ سَيِّئَةٞ يَفۡرَحُواْ بِهَاۖ وَإِن تَصۡبِرُواْ وَتَتَّقُواْ لَا يَضُرُّكُمۡ كَيۡدُهُمۡ شَيۡـًٔاۗ إِنَّ ٱللَّهَ بِمَا يَعۡمَلُونَ مُحِيطٞ
120. Din vεla yi paai ya (yi Muslinnima), di saɣindila bɛ suhiri, amaa! Din be yi paai ya, ka bɛ niŋdi suhupiεlli ni dina. Dinzuɣu, yi (Muslinnim’) yi niŋ suɣulo, ka zo Naawuni, tɔ!Bɛ nabεri ku tooi niŋ ya chuuta shεli. Achiika! Naawuni nyɛla Ŋun gili bɛ tuuntumsa (ni baŋsim).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِذۡ غَدَوۡتَ مِنۡ أَهۡلِكَ تُبَوِّئُ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ مَقَٰعِدَ لِلۡقِتَالِۗ وَٱللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ
121. (Yaa nyini Annabi) Teemi saha shεli ani daa daŋ yibu chɛ a iyaali ka chaŋ ti maandi tobbihi n-zaandi safu (Uhdu tobu) ni la. Yaha! Naawuni nyɛla Wumda, Baŋda.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِذۡ هَمَّت طَّآئِفَتَانِ مِنكُمۡ أَن تَفۡشَلَا وَٱللَّهُ وَلِيُّهُمَاۗ وَعَلَى ٱللَّهِ فَلۡيَتَوَكَّلِ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ
122. Teemi saha shεli zamaatu biba ayi (Banuu Salima mini Banuu Haarisa) yi (Muslinnim’) puuni ni daa yɛn gbaɣisi tobu. Naawuni mi n­nyɛ bɛ sɔŋda. Yaha! Ban ti Naawuni yɛlimaŋli dalimmila Naawuni zuɣu.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَقَدۡ نَصَرَكُمُ ٱللَّهُ بِبَدۡرٖ وَأَنتُمۡ أَذِلَّةٞۖ فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ
123. Yaha! Achiika! Naawuni daa tin ya (yi Muslinnim’) nasara Badar tobu ni ka di nyɛla yi daa ka yaa. Dinzuɣu, zom ya Naawuni, achiika! Yi ni leei ninvuɣu shɛba ban paɣi.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِذۡ تَقُولُ لِلۡمُؤۡمِنِينَ أَلَن يَكۡفِيَكُمۡ أَن يُمِدَّكُمۡ رَبُّكُم بِثَلَٰثَةِ ءَالَٰفٖ مِّنَ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةِ مُنزَلِينَ
124. (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli a ni daa yεri ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli:“Dini bɔŋɔ, di bi saɣindi ya ni yi Duuma (Naawuni) sɔŋ ya ni Malaaika tusaata ka bɛ nyɛla ban yɛn sheei na (n-ti tuhi sɔŋ ya)?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
بَلَىٰٓۚ إِن تَصۡبِرُواْ وَتَتَّقُواْ وَيَأۡتُوكُم مِّن فَوۡرِهِمۡ هَٰذَا يُمۡدِدۡكُمۡ رَبُّكُم بِخَمۡسَةِ ءَالَٰفٖ مِّنَ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةِ مُسَوِّمِينَ
125. Wumma! Yi yi niŋ suɣulo, ka zo Naawuni, ka bɛ (chεfurinim’ maa) kuli kan ya na ni bɛ valim ŋɔ maa, tɔ! Yi Duuma (Naawuni) nyɛla Ŋun yɛnsɔŋ ya ni Malaaikanim’ tusaanu, ka bɛ nyɛla ban mali alaamanima.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَا جَعَلَهُ ٱللَّهُ إِلَّا بُشۡرَىٰ لَكُمۡ وَلِتَطۡمَئِنَّ قُلُوبُكُم بِهِۦۗ وَمَا ٱلنَّصۡرُ إِلَّا مِنۡ عِندِ ٱللَّهِ ٱلۡعَزِيزِ ٱلۡحَكِيمِ
126. Yaha! Naawuni bi zali li m-pahila di leei suhupεlli lahibali n-zaŋ tin ya (yi Muslinnima) domin yi suhiri doni zuɣu. Yaha! Nasara ka luɣushɛli m-pahila Naawuni sani, Ŋuna n-nyɛ Nyɛŋda, Yεmgoliŋgalana.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لِيَقۡطَعَ طَرَفٗا مِّنَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ أَوۡ يَكۡبِتَهُمۡ فَيَنقَلِبُواْ خَآئِبِينَ
127. Domin O (Naawuni) ŋmaai chεfurinim’ yɛɣ’ shɛli, bee ka O filim ba, ka bɛŋmalgi, ka nyɛla ban kɔhilu (ban niŋ ashaara).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَيۡسَ لَكَ مِنَ ٱلۡأَمۡرِ شَيۡءٌ أَوۡ يَتُوبَ عَلَيۡهِمۡ أَوۡ يُعَذِّبَهُمۡ فَإِنَّهُمۡ ظَٰلِمُونَ
128. (Yaa nyini Annabi)! A ka yɛltɔɣa shɛli yɛlli ŋɔ maa ni. O (Naawuni) yi bɔra, ka O deei bɛ tuuba, bee ka O niŋ ba azaaba. Achiika! Bɛ nyɛla zualin-diriba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلِلَّهِ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِۚ يَغۡفِرُ لِمَن يَشَآءُ وَيُعَذِّبُ مَن يَشَآءُۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ
129. Yaha! Naawuni n-nyɛŊun su din be sagbana ni, ni din be tiŋgbani ni. O chεrimi paŋdiOni yu so, kadargiriO ni yu so tibli. Yaha! Naawuni nyɛla Chεmpaŋlana. Zaadali Nambɔzobonaa.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَأۡكُلُواْ ٱلرِّبَوٰٓاْ أَضۡعَٰفٗا مُّضَٰعَفَةٗۖ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ
130. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Di diri ya laɣinyɔri din nabgi nabribobgu. Dinzuɣu, zom ya Naawuni, achiika! Yi ni nya tarli (Zaadali).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَٱتَّقُواْ ٱلنَّارَ ٱلَّتِيٓ أُعِدَّتۡ لِلۡكَٰفِرِينَ
131. Yaha! Zom ya buɣum shεli bɛ ni mali di shili n-guli chεfurinima.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَأَطِيعُواْ ٱللَّهَ وَٱلرَّسُولَ لَعَلَّكُمۡ تُرۡحَمُونَ
132. Yaha! Doli ya Naawuni mini O tumo (Annabi Muhammadu), achiika! Bɛ ni zon ya nambɔɣu.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
۞ وَسَارِعُوٓاْ إِلَىٰ مَغۡفِرَةٖ مِّن رَّبِّكُمۡ وَجَنَّةٍ عَرۡضُهَا ٱلسَّمَٰوَٰتُ وَٱلۡأَرۡضُ أُعِدَّتۡ لِلۡمُتَّقِينَ
133. Yaha! Niŋmi yadaŋadaŋa n-zaŋ chaŋ chɛmpaŋ din yi yi Duuma (Naawuni) sani na, ni Alizanda shεli dinyεlim saɣisi sagbana mini tiŋgbani yɛlim, ka bɛ kpaɣisi li zali wuntizɔriba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ٱلَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي ٱلسَّرَّآءِ وَٱلضَّرَّآءِ وَٱلۡكَٰظِمِينَ ٱلۡغَيۡظَ وَٱلۡعَافِينَ عَنِ ٱلنَّاسِۗ وَٱللَّهُ يُحِبُّ ٱلۡمُحۡسِنِينَ
134. Ninvuɣu shεba ban diri bɛ daarzichi (Naawuni zuɣu) faako ni miisim ni, ni ninvuɣu shεba ban vaandi bεrim, ni ban chεri paŋdi ninsalinima. Yaha! Naawuni bɔrila tuunsumanima.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَٱلَّذِينَ إِذَا فَعَلُواْ فَٰحِشَةً أَوۡ ظَلَمُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ ذَكَرُواْ ٱللَّهَ فَٱسۡتَغۡفَرُواْ لِذُنُوبِهِمۡ وَمَن يَغۡفِرُ ٱلذُّنُوبَ إِلَّا ٱللَّهُ وَلَمۡ يُصِرُّواْ عَلَىٰ مَا فَعَلُواْ وَهُمۡ يَعۡلَمُونَ
135. Yaha! Ni ninvuɣu shεba ban yi ti tum kavi tuma, bee ka bɛ dila bɛ maŋ’ zualinsi, ka bɛ teei Naawuni yεla, ka bo gaafara ni bɛ taya. So mi ku tooi chε m-paŋ naɣila Naawuni. Yaha! Ka bɛ bi tabli bɛ ni tum tuumbe’ shεli maa ni kanyɛla ban mi.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أُوْلَٰٓئِكَ جَزَآؤُهُم مَّغۡفِرَةٞ مِّن رَّبِّهِمۡ وَجَنَّٰتٞ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَاۚ وَنِعۡمَ أَجۡرُ ٱلۡعَٰمِلِينَ
136. Bannim’ maa sanyoo nyɛla chɛmpaŋ din yi bɛ Duuma (Naawuni) sani na, ni Alizanda yili shεŋa din kulibona zɔri gindi di lɔŋ ni, ka bɛ nyɛla ban yɛn ti kpalim di puuni. Yaha! M-bo ni tuuntumdiba sanyoo.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَدۡ خَلَتۡ مِن قَبۡلِكُمۡ سُنَنٞ فَسِيرُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ فَٱنظُرُواْ كَيۡفَ كَانَ عَٰقِبَةُ ٱلۡمُكَذِّبِينَ
137. Achiika! Yεli shɛŋa din ŋmani yi biɛhigu ŋɔ maa Pun daŋsi pɔi ni yinima (al’umma shɛba ban gari maa ni). Dinzuɣu gom ya tiŋgbani yaaŋa zuɣu, ka nya ninvuɣu shɛba ban daa labsi tuumba ʒiri maa bahigu ni daa nyɛ shεm.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
هَٰذَا بَيَانٞ لِّلنَّاسِ وَهُدٗى وَمَوۡعِظَةٞ لِّلۡمُتَّقِينَ
138. Ŋɔ maa nyɛla kahigibu n-zaŋ ti ninsalinima, ni dolsigu, ka di lahi nyɛ wa’azu n-ti wuntizɔriba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَا تَهِنُواْ وَلَا تَحۡزَنُواْ وَأَنتُمُ ٱلۡأَعۡلَوۡنَ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ
139. Dinzuɣu, miri ya (yi Muslinnima) ka yi gbargi yi maŋa, yi mi miri ka yiniŋ suhusaɣiŋgu, yinima n-nyɛ ban yɛn nya nasara, yi yi nyɛla ban ti Naawuni yεlimaŋli.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِن يَمۡسَسۡكُمۡ قَرۡحٞ فَقَدۡ مَسَّ ٱلۡقَوۡمَ قَرۡحٞ مِّثۡلُهُۥۚ وَتِلۡكَ ٱلۡأَيَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيۡنَ ٱلنَّاسِ وَلِيَعۡلَمَ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَيَتَّخِذَ مِنكُمۡ شُهَدَآءَۗ وَٱللَّهُ لَا يُحِبُّ ٱلظَّٰلِمِينَ
140. Yi (Muslinnim’) yi deei daŋsi, tɔ! Achiika! Ninvuɣu shεba (chɛfurinima) daa deei daŋsi di tatabo (Badar tobu ni). Lala mi ka Ti (Tinim’ Naawuni) lebgiri dabsa n-tiri ninsalinima. Yaha! Domin Naawuni lahi baŋ ninvuɣu shεba ban ti yεlimaŋli, ka gbibi yi puuni shεba kabɛ lu tobu maa ni (ka kpe Alizanda).Yaha! Naawuni bi bɔri zualindiriba.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلِيُمَحِّصَ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَيَمۡحَقَ ٱلۡكَٰفِرِينَ
141. Yaha! Domin Naawuni paɣi neei ninvuɣu shεba ban ti yεlimaŋli, ka kpihim chɛfurinim’ vurili.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَمۡ حَسِبۡتُمۡ أَن تَدۡخُلُواْ ٱلۡجَنَّةَ وَلَمَّا يَعۡلَمِ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ جَٰهَدُواْ مِنكُمۡ وَيَعۡلَمَ ٱلصَّٰبِرِينَ
142. Bee yi (Muslinnim’) tεhiri mi ni yi ni kpe Alizanda, ka Naawuni bi baŋ yi puuni ban tuhi tobu (Naawuni zuɣu), ka lahi baŋ ban mali suɣulo yi puuni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَقَدۡ كُنتُمۡ تَمَنَّوۡنَ ٱلۡمَوۡتَ مِن قَبۡلِ أَن تَلۡقَوۡهُ فَقَدۡ رَأَيۡتُمُوهُ وَأَنتُمۡ تَنظُرُونَ
143. Achiika! Yi daa pun nyɛla ban bɔri kpibu (adiini zuɣu) pɔi ka yi naan laɣim ni dina, tɔ! Achiika! Yi mi nya li, ka nyɛla ban kuli yuunda.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٞ قَدۡ خَلَتۡ مِن قَبۡلِهِ ٱلرُّسُلُۚ أَفَإِيْن مَّاتَ أَوۡ قُتِلَ ٱنقَلَبۡتُمۡ عَلَىٰٓ أَعۡقَٰبِكُمۡۚ وَمَن يَنقَلِبۡ عَلَىٰ عَقِبَيۡهِ فَلَن يَضُرَّ ٱللَّهَ شَيۡـٔٗاۚ وَسَيَجۡزِي ٱللَّهُ ٱلشَّٰكِرِينَ
144. Yaha! Annabi Muhammadu pala so naɣila Naawuni tumo. Achiika! Tuumba daa pun kana gari pɔi ni ŋuna. Di ni bɔŋɔ, o yi kpi bee ka bɛ ku o mi, yi (Muslinnim) lebrimi m-biri yi napɔŋ-kpahi zuɣu? Yaha! Ŋun ti lebi biri o napɔŋkpahi zuɣu, tɔ! Di kariya ni di niŋ Naawuni chuuta shεli. Yaha! Ni baalim, Naawuni ni yo ninvuɣu shεba ban paɣi (sanyovɛlli).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَا كَانَ لِنَفۡسٍ أَن تَمُوتَ إِلَّا بِإِذۡنِ ٱللَّهِ كِتَٰبٗا مُّؤَجَّلٗاۗ وَمَن يُرِدۡ ثَوَابَ ٱلدُّنۡيَا نُؤۡتِهِۦ مِنۡهَا وَمَن يُرِدۡ ثَوَابَ ٱلۡأٓخِرَةِ نُؤۡتِهِۦ مِنۡهَاۚ وَسَنَجۡزِي ٱلشَّٰكِرِينَ
145. Yaha! Di ku tooi niŋ ka nyεvuli lana so kpi naɣila ni Naawuni saɣiti, ka di nyɛla bɛ ni zali shɛli ka di mali di saha, ŋun bɔri Dunia sanyoo, Ti (Tinim’ Naawuni) ni ti o di puuni shεli, ŋun mibɔri Chiyaama sanyoo, Ti ni lahi ti o di puuni shɛli. Yaha! Ni baalim, Ti ni yo ninvuɣu shεba ban paɣi (sanyoviεlli).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَكَأَيِّن مِّن نَّبِيّٖ قَٰتَلَ مَعَهُۥ رِبِّيُّونَ كَثِيرٞ فَمَا وَهَنُواْ لِمَآ أَصَابَهُمۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَمَا ضَعُفُواْ وَمَا ٱسۡتَكَانُواْۗ وَٱللَّهُ يُحِبُّ ٱلصَّٰبِرِينَ
146. Di zooiya ka Annabi so tuhi tobu, ka adiini baŋdiba pam yi na pahi o zuɣu, ka bɛ bi gbaɣisi tobu maa domin yɛli shɛli din nya ba Naawuni soli zuɣu, bɛ mi bi gbargi bɛ maŋa,kami bi filim bɛ maŋa n-ti bɛ dimba. Naawuni mi bɔrila suɣulonima.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَا كَانَ قَوۡلَهُمۡ إِلَّآ أَن قَالُواْ رَبَّنَا ٱغۡفِرۡ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسۡرَافَنَا فِيٓ أَمۡرِنَا وَثَبِّتۡ أَقۡدَامَنَا وَٱنصُرۡنَا عَلَى ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡكَٰفِرِينَ
147. Yaha! Bɛ daa kayεltɔɣa shεli m-pahila bɛ yεlimi: “Yaa ti Duuma Naawuni! Chεli ti taya m-paŋ ti, ni ti ni niŋ barina shɛli ti bɛhigu puuni, ka ba ti naba zali. ka ti ti nasara ninvuɣu shεba ban nyɛ chεfurinim’ maa zuɣu.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَـَٔاتَىٰهُمُ ٱللَّهُ ثَوَابَ ٱلدُّنۡيَا وَحُسۡنَ ثَوَابِ ٱلۡأٓخِرَةِۗ وَٱللَّهُ يُحِبُّ ٱلۡمُحۡسِنِينَ
148. Ka Naawuni ti ba Dunia sanyoo (nasara mini tobbuna), ka ti lahi yɛn ti ti ba Chiyaama sanyoviεlli (Alizanda). Yaha! Naawuni bɔrila tuunviɛla nima.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِن تُطِيعُواْ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ يَرُدُّوكُمۡ عَلَىٰٓ أَعۡقَٰبِكُمۡ فَتَنقَلِبُواْ خَٰسِرِينَ
149. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Yi yi doli ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali maa, bɛ ni ŋmalgi ya yi napɔŋkpahi zuɣu (ka chε yi yεlimaŋtibo maa), ka leei ninvuɣu shεba ban kɔhilu.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
بَلِ ٱللَّهُ مَوۡلَىٰكُمۡۖ وَهُوَ خَيۡرُ ٱلنَّٰصِرِينَ
150. Chɛli gba! Naawuni n-nyɛŊun sɔŋdi ya. Yaha! Ŋuna n-nyɛŊun gari ŋun kam nyɛ sɔŋda.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سَنُلۡقِي فِي قُلُوبِ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ ٱلرُّعۡبَ بِمَآ أَشۡرَكُواْ بِٱللَّهِ مَا لَمۡ يُنَزِّلۡ بِهِۦ سُلۡطَٰنٗاۖ وَمَأۡوَىٰهُمُ ٱلنَّارُۖ وَبِئۡسَ مَثۡوَى ٱلظَّٰلِمِينَ
151. Ni baalim! Ti (Tinim’ Naawuni) ni zaŋ dabεm niŋ ninvuɣu shɛba ban niŋ chεfuritali maa suhiri ni, domin bɛ ni bo nyintahi n-ti Naawuni maa zuɣu, ka di nyɛla binshɛɣu O (Naawuni) ni bi siɣisi di daliri na. Yaha! Bɛ labbu shee n-yɛn ti nyɛ buɣum ni. Yaha! Zualindiriba labbu shee niŋ din be.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَقَدۡ صَدَقَكُمُ ٱللَّهُ وَعۡدَهُۥٓ إِذۡ تَحُسُّونَهُم بِإِذۡنِهِۦۖ حَتَّىٰٓ إِذَا فَشِلۡتُمۡ وَتَنَٰزَعۡتُمۡ فِي ٱلۡأَمۡرِ وَعَصَيۡتُم مِّنۢ بَعۡدِ مَآ أَرَىٰكُم مَّا تُحِبُّونَۚ مِنكُم مَّن يُرِيدُ ٱلدُّنۡيَا وَمِنكُم مَّن يُرِيدُ ٱلۡأٓخِرَةَۚ ثُمَّ صَرَفَكُمۡ عَنۡهُمۡ لِيَبۡتَلِيَكُمۡۖ وَلَقَدۡ عَفَا عَنكُمۡۗ وَٱللَّهُ ذُو فَضۡلٍ عَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِينَ
152. Yaha! Achiika! Naawuni pali ya O daalikauli saha shεli yi ni daa kuri ba (chεfurinim’ maa) ni O yεdda, hali ti paai saha shεli yini daa ti gbargi yi maŋa, ka niŋ namgbankpeeni bɛhigu puuni, ka birgi zaligu saha shɛli O (Naawuni) ni daa baŋsi ya yini bɔri (nasara) shɛli maa naai. Yi puuni shεba beni bɔrila Dunia, ka yi puuni shεba mi beni m-bɔri Chiyaama. Din nyaaŋa, kaO ŋmalgi ya ka chɛ ba, domin O dahim ya zuɣu. Yaha! Achiika! O chε m-paŋ ya. Naawuni mi nyɛla Pintira n- zaŋ ti ninvuɣu shɛba ban ti yɛlimaŋli.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
۞ إِذۡ تُصۡعِدُونَ وَلَا تَلۡوُۥنَ عَلَىٰٓ أَحَدٖ وَٱلرَّسُولُ يَدۡعُوكُمۡ فِيٓ أُخۡرَىٰكُمۡ فَأَثَٰبَكُمۡ غَمَّۢا بِغَمّٖ لِّكَيۡلَا تَحۡزَنُواْ عَلَىٰ مَا فَاتَكُمۡ وَلَا مَآ أَصَٰبَكُمۡۗ وَٱللَّهُ خَبِيرُۢ بِمَا تَعۡمَلُونَ
153. Teemi ya saha shεli yi ni daa guuri duri (Uhdu) zoli maa ka bi ŋmalgira ni yi yuli so yi nyaaŋa, ka Naawuni tumo (Annabi Muhammadu) boondi ya yi nyaaŋa polo, ka O (Naawuni) yon ya samli ni suhusaɣiŋgu domin yi ni chɛ ka suhusaɣiŋgu shɛli paagi Annabi, domin yi di niŋ suhusaɣiŋgu ni din (tobbuna) faai ka chεn ya, ka mi di niŋ suhusaɣiŋgu ni yɛli shɛli din nyɛn ya (tobu maa ni). Yaha! Naawuni nyɛla Ŋun mi din sɔɣi yi tuuntumsa puuni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ثُمَّ أَنزَلَ عَلَيۡكُم مِّنۢ بَعۡدِ ٱلۡغَمِّ أَمَنَةٗ نُّعَاسٗا يَغۡشَىٰ طَآئِفَةٗ مِّنكُمۡۖ وَطَآئِفَةٞ قَدۡ أَهَمَّتۡهُمۡ أَنفُسُهُمۡ يَظُنُّونَ بِٱللَّهِ غَيۡرَ ٱلۡحَقِّ ظَنَّ ٱلۡجَٰهِلِيَّةِۖ يَقُولُونَ هَل لَّنَا مِنَ ٱلۡأَمۡرِ مِن شَيۡءٖۗ قُلۡ إِنَّ ٱلۡأَمۡرَ كُلَّهُۥ لِلَّهِۗ يُخۡفُونَ فِيٓ أَنفُسِهِم مَّا لَا يُبۡدُونَ لَكَۖ يَقُولُونَ لَوۡ كَانَ لَنَا مِنَ ٱلۡأَمۡرِ شَيۡءٞ مَّا قُتِلۡنَا هَٰهُنَاۗ قُل لَّوۡ كُنتُمۡ فِي بُيُوتِكُمۡ لَبَرَزَ ٱلَّذِينَ كُتِبَ عَلَيۡهِمُ ٱلۡقَتۡلُ إِلَىٰ مَضَاجِعِهِمۡۖ وَلِيَبۡتَلِيَ ٱللَّهُ مَا فِي صُدُورِكُمۡ وَلِيُمَحِّصَ مَا فِي قُلُوبِكُمۡۚ وَٱللَّهُ عَلِيمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ
154. Din nyaaŋa, ka O (Naawuni) siɣisi ya gonyuunsi na ka di ti ŋariti yi puuni shɛba nina, ka di nyɛla suhudoo n-zaŋ tin ya, ka yi puuni shεba minyɛvuya yɛla n-kuli muɣisiba, ka bɛ naan tεhiri tεha shɛli din pa yɛlimaŋli n-tiri Naawuni, ka di nyɛla ʒilinsi tɛha, ka naan yεra: “Dini bɔŋɔ, ti mali nasara yɛli shɛli dimbɔŋɔ (tobu ŋɔ) maa ni? (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Achiika! Yεllikam nyɛla Naawuni dini.” Bɛ sɔɣirila bɛ suhiri ni bɛ niku saɣi zaŋ shɛli n-wuhi a, ka yεra: “Ti yi di mali (nasara) shεli yɛla ŋɔ maa ni, tɔ!Bɛ naan ku ku ti kpe. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Hali yi yi di bela yi yiŋsi puuni, tɔ! Naawuni ni zali kpibu ka di ʒe shɛba zuɣu talahi maa naan yi n-chaŋ bɛ dooshɛhi (gbala ni).” Domin Naawuni lahi dahim ya ka paɣi din be yi suhiri ni. Yaha! Naawuni nyɛla Baŋda ni din be suhiri ni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ ٱلَّذِينَ تَوَلَّوۡاْ مِنكُمۡ يَوۡمَ ٱلۡتَقَى ٱلۡجَمۡعَانِ إِنَّمَا ٱسۡتَزَلَّهُمُ ٱلشَّيۡطَٰنُ بِبَعۡضِ مَا كَسَبُواْۖ وَلَقَدۡ عَفَا ٱللَّهُ عَنۡهُمۡۗ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٞ
155. Achiika! Yi puuni ninvuɣu shεba ban daa lebi biri dabsi’ shεli salonima ayi (Muslinnim’ mini chɛfurinim’) la ni daa laɣim. Achiika! Shintaŋ n-nyɛŋun daa zaŋ yɛltɔɣabɛɣu niŋ bɛ suhiri ni domin bɛ ni tum shɛli puun zuɣu. Yaha! Pali n-nyɛli, Naawuni chε m-paŋ ba. Achiika! Naawuni nyɛla Chεmpaŋlana, Suɣulolana titali.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَكُونُواْ كَٱلَّذِينَ كَفَرُواْ وَقَالُواْ لِإِخۡوَٰنِهِمۡ إِذَا ضَرَبُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ أَوۡ كَانُواْ غُزّٗى لَّوۡ كَانُواْ عِندَنَا مَا مَاتُواْ وَمَا قُتِلُواْ لِيَجۡعَلَ ٱللَّهُ ذَٰلِكَ حَسۡرَةٗ فِي قُلُوبِهِمۡۗ وَٱللَّهُ يُحۡيِۦ وَيُمِيتُۗ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِيرٞ
156. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Di leei ya kamani ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali ka yɛli bɛ mabihi, di yi ti niŋ ka bɛ (mabihi maa) go tiŋgbani yaaŋa zuɣu,bee bɛ chaŋla tobu ni: “Bɛ yi di kpalim ʒi ti sani, bɛ naan ku kpi, bɛ mi naan ku ku ba, domin Naawuni zaŋ li leei yolitεmbɛ suhiri ni. Yaha! Naawuni n-nyɛ Ŋun neeri ka kura. Naawuni mi nyari yi tuuntumsa.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَئِن قُتِلۡتُمۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ أَوۡ مُتُّمۡ لَمَغۡفِرَةٞ مِّنَ ٱللَّهِ وَرَحۡمَةٌ خَيۡرٞ مِّمَّا يَجۡمَعُونَ
157. Yaha! Achiika! Bɛ yi kun ya bee yi kpi mi, tɔ! Naawuni chεmpaŋ mini O nambɔzɔbo n-gari binshɛɣu kam yi ni laɣinda (Dunia ŋɔ).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَئِن مُّتُّمۡ أَوۡ قُتِلۡتُمۡ لَإِلَى ٱللَّهِ تُحۡشَرُونَ
158. Yaha! Achiika! Yi yi kpi, bee bɛ kun ya mi, tɔ! Achiika! Naawuni sani ka bɛ yɛn ti laɣim ya (Zaadali).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَبِمَا رَحۡمَةٖ مِّنَ ٱللَّهِ لِنتَ لَهُمۡۖ وَلَوۡ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ ٱلۡقَلۡبِ لَٱنفَضُّواْ مِنۡ حَوۡلِكَۖ فَٱعۡفُ عَنۡهُمۡ وَٱسۡتَغۡفِرۡ لَهُمۡ وَشَاوِرۡهُمۡ فِي ٱلۡأَمۡرِۖ فَإِذَا عَزَمۡتَ فَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ يُحِبُّ ٱلۡمُتَوَكِّلِينَ
159. (Yaa nyini Anaabi)! Domin nambɔzɔbo din yi Naawuni sani na zuɣu n-chɛ ka a balgiri yεla n-tiri ba (a Sahibenim’ maa). A yi di nyɛla ŋun tula, ka nyɛla ŋun suhi kuui, tɔ!Bɛ naan zo ka chɛ a, dinzuɣu chεli paŋ ba, ka bo gaafara ti ba, ka maandi ba saawɔra bɛ yɛllikam ni. Yaha! A yi niŋ niya ni yεltɔɣa shεli, tɔ! Nyin zaŋmi li n­dalim Naawuni. Achiika! Naawuni bɔrila ninvuɣu shεba ban zaŋdi bɛ yεla n-dalindi O.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِن يَنصُرۡكُمُ ٱللَّهُ فَلَا غَالِبَ لَكُمۡۖ وَإِن يَخۡذُلۡكُمۡ فَمَن ذَا ٱلَّذِي يَنصُرُكُم مِّنۢ بَعۡدِهِۦۗ وَعَلَى ٱللَّهِ فَلۡيَتَوَكَّلِ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ
160. Naawuni yi tin ya nasara, tɔ! So n-kani yɛn tooi nyεŋ ya. O mi yi filim ya, tɔ! So lahi kani n-yɛn tooi sɔŋ ya di nyaaŋa. Yaha! Ban ti yɛlimaŋli dalimmila Naawuni koŋko zuɣu.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَن يَغُلَّۚ وَمَن يَغۡلُلۡ يَأۡتِ بِمَا غَلَّ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِۚ ثُمَّ تُوَفَّىٰ كُلُّ نَفۡسٖ مَّا كَسَبَتۡ وَهُمۡ لَا يُظۡلَمُونَ
161. Yaha! Di bi tu kamaata ni Annabi so niŋ bilkɔŋsi, ŋun mi niŋ bilkɔŋsi, tɔ!O ni kana ni o ni niŋ bilkɔŋsi shɛli maa na Zaadali, din nyaaŋabɛ ni ti yo nyɛvuli kam samli ni di ni tum shεli, bɛ mi pala bɛ ni yɛn ti di shɛba zualinsi.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَفَمَنِ ٱتَّبَعَ رِضۡوَٰنَ ٱللَّهِ كَمَنۢ بَآءَ بِسَخَطٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَمَأۡوَىٰهُ جَهَنَّمُۖ وَبِئۡسَ ٱلۡمَصِيرُ
162. Di ni bɔŋɔ, ninvuɣu so ŋun doli Naawuni yεdda ni ŋmani ŋun vɔri sujee Naawuni sani n-tiri o maŋa, ka o labbu shee nyɛʒahannama buɣum ni? Yaha! O labbu shee maa nyɛla din be.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
هُمۡ دَرَجَٰتٌ عِندَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ بَصِيرُۢ بِمَا يَعۡمَلُونَ
163. Bɛ (Annabi Sɔhibenim’ maa) mali darzanim’ Naawuni sani. Yaha! Naawuni nyɛla Ŋun nyara bɛ tuuntumsa.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَقَدۡ مَنَّ ٱللَّهُ عَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِينَ إِذۡ بَعَثَ فِيهِمۡ رَسُولٗا مِّنۡ أَنفُسِهِمۡ يَتۡلُواْ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتِهِۦ وَيُزَكِّيهِمۡ وَيُعَلِّمُهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَإِن كَانُواْ مِن قَبۡلُ لَفِي ضَلَٰلٖ مُّبِينٍ
164. Achiika! Naawuni ti ninvuɣu shεba ban ti yεlimaŋli pintitali saha shɛli O ni tim tuun’ so (Annabi Muhammadu) na ka o yi bɛ maŋmaŋ’ puuni na, ka o ti karindi O (Naawuni) aayanima n-tiri ba, ka niŋdi ba kasi, ka lahi baŋsiri ba litaafi (Alkur’aani) ni yεmgoliŋga (Hadiisi). Yaha! Achiika! Bɛ daa nyɛla ninvuɣu shεba ban be birginsim din be polo ni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَوَلَمَّآ أَصَٰبَتۡكُم مُّصِيبَةٞ قَدۡ أَصَبۡتُم مِّثۡلَيۡهَا قُلۡتُمۡ أَنَّىٰ هَٰذَاۖ قُلۡ هُوَ مِنۡ عِندِ أَنفُسِكُمۡۗ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ
165. Bozuɣu ka yɛlibɛɣu ni daa ti nyɛn ya (Uhdu tobu ni), ka di kotomsi siɣim buyi min paai ba (chεfurinim’ maa Badar tobu ni), ka yi naan yεra: “Ka ya ka ŋɔ maa yi na? (Yaa nyini Annaba)! Yεlima: “Di yila yi maŋmaŋ’ sani na.” Achiika! Naawuni nyɛla Toora binshɛɣu kam zuɣu.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَآ أَصَٰبَكُمۡ يَوۡمَ ٱلۡتَقَى ٱلۡجَمۡعَانِ فَبِإِذۡنِ ٱللَّهِ وَلِيَعۡلَمَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ
166. Yaha! Yɛlibɛɣu din daa nyɛn ya dabsi’ shεli salonima ayi la (Muslinnim’ mini chɛfurinim’) ni daa ti kpa taba (Uhdu tobu ni) la, tɔ! Di nyɛla Naawuni saɣiti puuni. Yaha! Domin O baŋ ninvuɣu shεba ban tiyεlimaŋli.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلِيَعۡلَمَ ٱلَّذِينَ نَافَقُواْۚ وَقِيلَ لَهُمۡ تَعَالَوۡاْ قَٰتِلُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ أَوِ ٱدۡفَعُواْۖ قَالُواْ لَوۡ نَعۡلَمُ قِتَالٗا لَّٱتَّبَعۡنَٰكُمۡۗ هُمۡ لِلۡكُفۡرِ يَوۡمَئِذٍ أَقۡرَبُ مِنۡهُمۡ لِلۡإِيمَٰنِۚ يَقُولُونَ بِأَفۡوَٰهِهِم مَّا لَيۡسَ فِي قُلُوبِهِمۡۚ وَٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِمَا يَكۡتُمُونَ
167. Yaha! Domin O baŋ ninvuɣu shεba ban niŋ munaafichitali, ka bɛ lahi yεli ba (munaafichinim’ maa): “Kam ya na n-ti tuhi Naawuni soli zuɣu,bee kayiguyimaŋa,” ka bɛ yεli: “Ti yi di mi tobu tuhibu, ti naan doli ya.” Dindali maa, bɛ mini chεfuritali daa miri taba n-gari bɛ Naawuni yɛlimaŋtibo. Bɛ noya ka bɛ mali yɛri din ka bɛ suhiri ni. Yaha! Naawuni mi bɛ ni sɔɣira shɛli maa.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ٱلَّذِينَ قَالُواْ لِإِخۡوَٰنِهِمۡ وَقَعَدُواْ لَوۡ أَطَاعُونَا مَا قُتِلُواْۗ قُلۡ فَٱدۡرَءُواْ عَنۡ أَنفُسِكُمُ ٱلۡمَوۡتَ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ
168. Ninvuɣu shεba ban ʒini yiŋa (ka zaɣisi tobu ni chandi), ka naan yεri bɛ mabihi: “Bɛ yi di doli ti, bɛ naan ku ku ba.” (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Tɔ! Taɣimiya yi maŋ’ ka chɛ kpibu, yi yi nyɛla yεlimaŋlinima.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَا تَحۡسَبَنَّ ٱلَّذِينَ قُتِلُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ أَمۡوَٰتَۢاۚ بَلۡ أَحۡيَآءٌ عِندَ رَبِّهِمۡ يُرۡزَقُونَ
169. Yaha! Di tεhiri ya ni ninvuɣu shεba bɛ ni ku Naawuni soli zuɣu maa nyɛla kpiimba. Chɛli gba! Bɛ nyɛla ninvuɣu shεba ban be bɛ nyɛvuya ni bɛ Duuma (Naawuni) sani, ka nyɛla bɛ ni largiri shɛba arzichi.[6]
[6] Annabi Muhammadu {Naawuni nambozobo ni naani be o zuɣu}yɛliya nibankpiadiinitobu nimaa nyɛvuya yɛn bela noombihi vakaha ni, ka bɛ mali lidiri Alizanda puuni binwola hali ni Chiyaama yiɣisibu dali.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَرِحِينَ بِمَآ ءَاتَىٰهُمُ ٱللَّهُ مِن فَضۡلِهِۦ وَيَسۡتَبۡشِرُونَ بِٱلَّذِينَ لَمۡ يَلۡحَقُواْ بِهِم مِّنۡ خَلۡفِهِمۡ أَلَّا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ
170. Ka bɛ nyɛla ban niŋdi suhupεlli ni Naawuni ni ti ba shɛli O pini puuni, ka tiri (bɛ mabihi) ban kpalim nyaaŋa ka na bi kpi suhupεlli lahibali kadama bɛ ti ka dabiεm shεli (ni Chiyaama daazaaba), bɛ mi ti bi yɛn niŋ suhusaɣiŋgu.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
۞ يَسۡتَبۡشِرُونَ بِنِعۡمَةٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَفَضۡلٖ وَأَنَّ ٱللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجۡرَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ
171. Ka bɛ tiri suhupεlli lahibali n-zaŋ chaŋ Naawuni ni yolsi ba yolsigu mini pini shɛli. Yaha! Achiika! Naawuni bi bahiri ban ti yɛlimaŋli sanyoo yoli.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ٱلَّذِينَ ٱسۡتَجَابُواْ لِلَّهِ وَٱلرَّسُولِ مِنۢ بَعۡدِ مَآ أَصَابَهُمُ ٱلۡقَرۡحُۚ لِلَّذِينَ أَحۡسَنُواْ مِنۡهُمۡ وَٱتَّقَوۡاْ أَجۡرٌ عَظِيمٌ
172. Ninvuɣu shεba ban saɣi ti Naawuni mini O tumo boligu, saha shɛli bɛ ni nya daŋtula naai, dinzuɣu ninvuɣu shεba ban tum tuunsuma bɛ puuni ka zo Naawuni, bɛ mali laara din bara.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ٱلَّذِينَ قَالَ لَهُمُ ٱلنَّاسُ إِنَّ ٱلنَّاسَ قَدۡ جَمَعُواْ لَكُمۡ فَٱخۡشَوۡهُمۡ فَزَادَهُمۡ إِيمَٰنٗا وَقَالُواْ حَسۡبُنَا ٱللَّهُ وَنِعۡمَ ٱلۡوَكِيلُ
173. Ninvuɣu shεba niriba ni yεli ba: “Achiika! Ninsalinim’ laɣimya ni bɛ tuhi ya, dinzuɣu zom ya ba,” ka di pahi ba Naawuni yɛlimaŋtibo, ka bɛ yεli: “Naawuni saɣi ti.” M-bo ni Duuma so Ŋun tu kamaata ni bɛ dalimmi O.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَٱنقَلَبُواْ بِنِعۡمَةٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَفَضۡلٖ لَّمۡ يَمۡسَسۡهُمۡ سُوٓءٞ وَٱتَّبَعُواْ رِضۡوَٰنَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ ذُو فَضۡلٍ عَظِيمٍ
174. Dinzuɣu, ka bɛ labi na ni yolsigu (suhudoo) din yi Naawuni sani na, ni pini (laara), ka zaɣabe’ shεli bi paai ba. Yaha! Ka bɛ doli Naawuni ni saɣi ti shεli. Naawuni mi nyɛla Pintitali lana.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّمَا ذَٰلِكُمُ ٱلشَّيۡطَٰنُ يُخَوِّفُ أَوۡلِيَآءَهُۥ فَلَا تَخَافُوهُمۡ وَخَافُونِ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ
175. Achiika! Shintaŋ n-nyɛŋun varsiri ya ni o yuriba (chεfurinima). Dinzuɣu, Di zon ya ba, ka zon ya Ma (Mani Naawuni), yi yi nyɛla ban ti Naawuni yεlimaŋli.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَا يَحۡزُنكَ ٱلَّذِينَ يُسَٰرِعُونَ فِي ٱلۡكُفۡرِۚ إِنَّهُمۡ لَن يَضُرُّواْ ٱللَّهَ شَيۡـٔٗاۚ يُرِيدُ ٱللَّهُ أَلَّا يَجۡعَلَ لَهُمۡ حَظّٗا فِي ٱلۡأٓخِرَةِۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ عَظِيمٌ
176. (Yaa nyini Annabi)! Di chɛ ka ninvuɣu shɛba ban niŋdi yomyoma n-kpɛri chɛfuritali puuni maa yɛla niŋ a suhusaɣiŋgu. Achiika! Di kariya ni bɛ tooi niŋ Naawuni chuuta shεli. Naawuni m-bɔri ni O ti bi zali ba tarli Chiyaama. Yaha! Bɛ mali azaaba din bara (Zaa-dali).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ ٱلَّذِينَ ٱشۡتَرَوُاْ ٱلۡكُفۡرَ بِٱلۡإِيمَٰنِ لَن يَضُرُّواْ ٱللَّهَ شَيۡـٔٗاۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمٞ
177. Achiika! Ninvuɣu shεba ban zaŋ iimaansili n-taɣi ka deei chεfuritali maa, tɔ! Di kariya ka bɛ tooi niŋ Naawuni chuuta shεli. Yaha! Bɛ mali azaabakpeeni (Zaadali).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَا يَحۡسَبَنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ أَنَّمَا نُمۡلِي لَهُمۡ خَيۡرٞ لِّأَنفُسِهِمۡۚ إِنَّمَا نُمۡلِي لَهُمۡ لِيَزۡدَادُوٓاْ إِثۡمٗاۖ وَلَهُمۡ عَذَابٞ مُّهِينٞ
178. Yaha! Ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali maa di tεhiri ni Ti (Tinim’ Naawuni) ni naɣisiri tiri ba maa nyɛla zaɣiviɛlli n-zaŋ ti ba. Achiika! Ti naɣisiri mi n-tiri ba domin bɛ pahi tuumbiεri tumbu, bɛ mi mali filiŋ daazaaba (Zaadali).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
مَّا كَانَ ٱللَّهُ لِيَذَرَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ عَلَىٰ مَآ أَنتُمۡ عَلَيۡهِ حَتَّىٰ يَمِيزَ ٱلۡخَبِيثَ مِنَ ٱلطَّيِّبِۗ وَمَا كَانَ ٱللَّهُ لِيُطۡلِعَكُمۡ عَلَى ٱلۡغَيۡبِ وَلَٰكِنَّ ٱللَّهَ يَجۡتَبِي مِن رُّسُلِهِۦ مَن يَشَآءُۖ فَـَٔامِنُواْ بِٱللَّهِ وَرُسُلِهِۦۚ وَإِن تُؤۡمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمۡ أَجۡرٌ عَظِيمٞ
179. Naawuni pala Ŋun yɛn chɛ ninvuɣu shεba ban ti yεlimaŋli maa ka bɛ be hali shεŋa ni bɛ ni be maa, naɣila O woligi zaɣibɛɣu zaɣivεlli puuni. Naawuni mi pala Ŋun yɛn baŋsi yadin sɔɣi. Amaa! Naawuni gahindila O ni bɔri so O tuumba puuni. Tɔ! Dinzuɣu, tim ya Naawuni mini O tuumba yεlimaŋli, yi mi yi ti Naawuni yεlimaŋli ka zo O,tɔ! Yi mali laara din bara.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَا يَحۡسَبَنَّ ٱلَّذِينَ يَبۡخَلُونَ بِمَآ ءَاتَىٰهُمُ ٱللَّهُ مِن فَضۡلِهِۦ هُوَ خَيۡرٗا لَّهُمۖ بَلۡ هُوَ شَرّٞ لَّهُمۡۖ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِۦ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِۗ وَلِلَّهِ مِيرَٰثُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۗ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ خَبِيرٞ
180. Yaha! Ninvuɣu shεba ban niŋdi biεm ni Naawuni ni ti ba shɛli O pini puuni maa miri ka bɛ tεhiri ni alheeri n-nyε li n-zaŋ ti ba. Achiika! Di nyεla din be n-ti ba. Ni baalim! Bɛ ni ti zaŋ bɛ ni mali shɛli n-niŋdi bεm maa m-piri bɛ niŋgoya ni Zaadali. Yaha! Naawuni n-nyɛŊun diri sagbana mini tiŋgbani fali. Naawuni mi mi din sɔɣi yi tuuntumsa puuni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَّقَدۡ سَمِعَ ٱللَّهُ قَوۡلَ ٱلَّذِينَ قَالُوٓاْ إِنَّ ٱللَّهَ فَقِيرٞ وَنَحۡنُ أَغۡنِيَآءُۘ سَنَكۡتُبُ مَا قَالُواْ وَقَتۡلَهُمُ ٱلۡأَنۢبِيَآءَ بِغَيۡرِ حَقّٖ وَنَقُولُ ذُوقُواْ عَذَابَ ٱلۡحَرِيقِ
181. Achiika! Naawuni wum ninvuɣu shεba banyεli: “Naawuni nyɛla faralana ka tinim’ nyɛ bundannima.” Ni baalim, Ti (Tinim’ Naawuni) ni sabi bɛ ni yεli shɛli maa,nibɛ ni lahi kuri Annabinim’ ka di pa niyεlimaŋli shɛli la zuɣu. Yaha! Ti ni yεli: “Lammi ya azaaba shɛli din kpri koba ni.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ذَٰلِكَ بِمَا قَدَّمَتۡ أَيۡدِيكُمۡ وَأَنَّ ٱللَّهَ لَيۡسَ بِظَلَّامٖ لِّلۡعَبِيدِ
182. Di daliri nyɛla yi nuhi ni daŋsi tuun’ shɛŋa (sanyoo). Yaha! Achiika! Naawuni pala Ŋun diri daba zualinsi.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ٱلَّذِينَ قَالُوٓاْ إِنَّ ٱللَّهَ عَهِدَ إِلَيۡنَآ أَلَّا نُؤۡمِنَ لِرَسُولٍ حَتَّىٰ يَأۡتِيَنَا بِقُرۡبَانٖ تَأۡكُلُهُ ٱلنَّارُۗ قُلۡ قَدۡ جَآءَكُمۡ رُسُلٞ مِّن قَبۡلِي بِٱلۡبَيِّنَٰتِ وَبِٱلَّذِي قُلۡتُمۡ فَلِمَ قَتَلۡتُمُوهُمۡ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ
183. Ninvuɣu shεba ban yεli: “Achiika! Naaawuni gbaai ti la alikauli kadama ti miri ka ti ti tuun’ so yεlimaŋli naɣilaokati mi na ni kurbaani1 ka buɣum diri li. Yεlima: “Achiika! Tuumba daa pun kan ya na ni dalirinim’ pɔi ni mani, ni yi ni yεli shɛli ŋɔ maa gba, ka bo n-leei chɛ ka yi daa ku ba, yi yi shiri nyɛla yεlimaŋlinima? ”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَإِن كَذَّبُوكَ فَقَدۡ كُذِّبَ رُسُلٞ مِّن قَبۡلِكَ جَآءُو بِٱلۡبَيِّنَٰتِ وَٱلزُّبُرِ وَٱلۡكِتَٰبِ ٱلۡمُنِيرِ
184. (Yaa nyini Annabi)! Bɛ yi labsi a ʒirilana, tɔ! Achiika! Bɛ daa pun labsi tuun’ shεba ban kana pɔi ni nyini ʒiri-nima. Bɛ daa kana ni dalirinim’ polo ni, n-ti pahi litaafinima, hali ti pahi litaafi (Alkur’aani) shεli din mali neesim ŋɔ maa.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
كُلُّ نَفۡسٖ ذَآئِقَةُ ٱلۡمَوۡتِۗ وَإِنَّمَا تُوَفَّوۡنَ أُجُورَكُمۡ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِۖ فَمَن زُحۡزِحَ عَنِ ٱلنَّارِ وَأُدۡخِلَ ٱلۡجَنَّةَ فَقَدۡ فَازَۗ وَمَا ٱلۡحَيَوٰةُ ٱلدُّنۡيَآ إِلَّا مَتَٰعُ ٱلۡغُرُورِ
185. Nyɛvuli kam nyɛla din yɛn lam kum. Yaha! Achiika! Bɛ ni ti yon ya yi tuuntumsa sanyoo Zaadali. Dinzuɣu, bɛ yiti niŋ ninvuɣu so katiŋ’ ka chɛ buɣum ni kpεbu ka kpεhi o Alizanda puuni, tɔ! Achiika! O nya tarli. Dunia bεhigu pala shɛli naɣila nyɛɣisim din nyɛ yɔhim.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
۞ لَتُبۡلَوُنَّ فِيٓ أَمۡوَٰلِكُمۡ وَأَنفُسِكُمۡ وَلَتَسۡمَعُنَّ مِنَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ مِن قَبۡلِكُمۡ وَمِنَ ٱلَّذِينَ أَشۡرَكُوٓاْ أَذٗى كَثِيرٗاۚ وَإِن تَصۡبِرُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ ذَٰلِكَ مِنۡ عَزۡمِ ٱلۡأُمُورِ
186. Achiika! Bɛ ni dahim ya yi liɣiri mini yi maŋmaŋ’bεhisi puuni, yi mi ni wum bɛrim pam ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi (Yahuudu mini Nashaaranim’) maa mini ban jɛmdi buɣa sani. Amaa! Yi yi niŋ suɣulo, ka zo Naawuni, tɔ! Achiika! Di lala maa be yɛlitimsa puuni.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِذۡ أَخَذَ ٱللَّهُ مِيثَٰقَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ لَتُبَيِّنُنَّهُۥ لِلنَّاسِ وَلَا تَكۡتُمُونَهُۥ فَنَبَذُوهُ وَرَآءَ ظُهُورِهِمۡ وَٱشۡتَرَوۡاْ بِهِۦ ثَمَنٗا قَلِيلٗاۖ فَبِئۡسَ مَا يَشۡتَرُونَ
187. (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Naawuni ni daa gbaai alkauli ni ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi (ka Naawuni yɛli ba): “Kahigim ya li (Annabi Muhammadu tuuntali), ka di sɔɣi ya li, ka bɛ zaŋ li n­labi bɛ kpali nyaaŋa, ka lahi zaŋ li n-taɣi liɣiri bεla. Dinzuɣu, bɛ ni zaŋ li n-taɣi shɛli maa nyɛla din be.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَا تَحۡسَبَنَّ ٱلَّذِينَ يَفۡرَحُونَ بِمَآ أَتَواْ وَّيُحِبُّونَ أَن يُحۡمَدُواْ بِمَا لَمۡ يَفۡعَلُواْ فَلَا تَحۡسَبَنَّهُم بِمَفَازَةٖ مِّنَ ٱلۡعَذَابِۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمٞ
188. (Yaa nyini Annabi)! Di tεhiri ni ninvuɣu shεba ban niŋdi suhupεlli ni bɛ ni zaŋ binshɛɣu ti, ka bɔri ni bɛ paɣi ba ni bɛ ni bi tum shɛli maa, tɔ! Di tεhiri ni bɛ nyɛla ban yɛn ti tilgi ka chɛ azaaba. Yaha! Azaabakpeeni be bɛ zuɣu (Zaadali).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلِلَّهِ مُلۡكُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۗ وَٱللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٌ
189. Yaha! Naawuni n-nyɛŊun su sagbana mini tiŋgbani yiko. Yaha! Naawuni nyɛla Toora binshɛɣu kam zuɣu.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ فِي خَلۡقِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَٱخۡتِلَٰفِ ٱلَّيۡلِ وَٱلنَّهَارِ لَأٓيَٰتٖ لِّأُوْلِي ٱلۡأَلۡبَٰبِ
190. Achiika! Sagbana mini tiŋgbani nambu puuni, n-ti pahi yuŋ mini wuntaŋ’ taɣibu, achiika! Di nyɛla yɛlikpahinda n-ti haŋkayanima.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ٱلَّذِينَ يَذۡكُرُونَ ٱللَّهَ قِيَٰمٗا وَقُعُودٗا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمۡ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلۡقِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ رَبَّنَا مَا خَلَقۡتَ هَٰذَا بَٰطِلٗا سُبۡحَٰنَكَ فَقِنَا عَذَابَ ٱلنَّارِ
191. Ninvuɣu shεba ban teeri Naawuni yεlaka di nyɛla bɛ ʒɛla zuɣusaa, bee ka bɛʒi tiŋgbani ni, bee ka bɛ do bɛ luɣa zuɣu,ka bɛ tεhiri sagbana mini tiŋgbani nambu puuni (ka yεra): “Yaa ti Duuma Naawuni! A bi nam dimbɔŋɔ maa yoli. A nam niŋ kasi. Dinzuɣu, gum ti ka chɛ buɣum daazaaba.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
رَبَّنَآ إِنَّكَ مَن تُدۡخِلِ ٱلنَّارَ فَقَدۡ أَخۡزَيۡتَهُۥۖ وَمَا لِلظَّٰلِمِينَ مِنۡ أَنصَارٖ
192. Yaa ti Duuma Naawuni! Achiika! A ni kpεhi ninvuɣu so buɣum ni, tɔ! A shiri dihi o vi. Yaha! Zualindiriba ti ka sɔŋdiba (Zaadali).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
رَّبَّنَآ إِنَّنَا سَمِعۡنَا مُنَادِيٗا يُنَادِي لِلۡإِيمَٰنِ أَنۡ ءَامِنُواْ بِرَبِّكُمۡ فَـَٔامَنَّاۚ رَبَّنَا فَٱغۡفِرۡ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرۡ عَنَّا سَيِّـَٔاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ ٱلۡأَبۡرَارِ
193. Yaa ti Duuma Naawuni! Achiika! Tinim’ wum mololan’ so ni moonda n-zaŋ chaŋ iimaansili (ka yɛra): “Tim ya yi Duuma (Naawuni) yεlimaŋli.” Ka ti shiri ti yεlimaŋli. Yaa ti Duuma (Naawuni)! Chεli paŋ ti, ka nyεhi ti taali shɛŋa din nyɛ zaɣibihi ka chɛ ti. Yaha! Deemi ti nyɛvuya m-pahi ninvuɣusuma dini ni.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
رَبَّنَا وَءَاتِنَا مَا وَعَدتَّنَا عَلَىٰ رُسُلِكَ وَلَا تُخۡزِنَا يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِۖ إِنَّكَ لَا تُخۡلِفُ ٱلۡمِيعَادَ
194. “Yaa ti Duuma Naawuni! Tim ti A ni gbaai ti shɛli (Alizanda) daalikauli A tuumba zilma zuɣu la. Yaha! Di dihi ti vi Zaadali. Achiika! A nyɛla Ŋun bi yiɣisiri alikauli.”
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَٱسۡتَجَابَ لَهُمۡ رَبُّهُمۡ أَنِّي لَآ أُضِيعُ عَمَلَ عَٰمِلٖ مِّنكُم مِّن ذَكَرٍ أَوۡ أُنثَىٰۖ بَعۡضُكُم مِّنۢ بَعۡضٖۖ فَٱلَّذِينَ هَاجَرُواْ وَأُخۡرِجُواْ مِن دِيَٰرِهِمۡ وَأُوذُواْ فِي سَبِيلِي وَقَٰتَلُواْ وَقُتِلُواْ لَأُكَفِّرَنَّ عَنۡهُمۡ سَيِّـَٔاتِهِمۡ وَلَأُدۡخِلَنَّهُمۡ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ ثَوَابٗا مِّنۡ عِندِ ٱللَّهِۚ وَٱللَّهُ عِندَهُۥ حُسۡنُ ٱلثَّوَابِ
195. Ka bɛ Duuma (Naawuni) deei bɛ suhigu (ka yεli): “Achiika! N-ku chɛ ka ŋun tum tuuni yi puuni sanyoo bahi yoli, o yi nyɛla doo bee paɣa, yi puuni shɛba yila taba ni na. Dinzuɣu, ninvuɣu shεba ban zo Hiʒira[7] ka bɛ daa yihi ba bɛ yiŋsi ni, ka niŋ ba furminsi N (Mani Naawuni) soli zuɣu,ka bɛ tuhi tobu, ka bɛ ku ba, tɔ! Achiika! N-ni nyεhi bɛ taya din nyε zaɣibihi ka chɛ ba. Yaha! Achiika! N-ni kpεhi ba Alizanda yili shɛŋa din kulibɔna yɛn ti zɔri gindi di lɔŋ ni, ka di nyɛla sanyoo din yi Naawuni sani na. Yaha! Naawuni sani ka sanyovεlli be.
[7] Bana n-nyɛ bandaa pahiAnnabizuɣu ka bɛ yiMaka zo n-labi Madina domin Muslinsi daadiini tooni tibo zuɣu.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَا يَغُرَّنَّكَ تَقَلُّبُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ فِي ٱلۡبِلَٰدِ
196. (Yaa nyini ŋun gbilsiri tibli)! Di chɛ ka ninvuɣu shɛba ban niŋ chεfuritali maa lebginsim (bε zo n-gili tiŋsi ni maa) yɔhimma.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
مَتَٰعٞ قَلِيلٞ ثُمَّ مَأۡوَىٰهُمۡ جَهَنَّمُۖ وَبِئۡسَ ٱلۡمِهَادُ
197. Di nyɛla nyaɣisim bεla (Dunia ŋɔ), din nyaaŋa, bɛ labbu shee yɛn ti nyɛla ʒahannama buɣum ni, di labbu shee maa mi nyɛla din be.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَٰكِنِ ٱلَّذِينَ ٱتَّقَوۡاْ رَبَّهُمۡ لَهُمۡ جَنَّٰتٞ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَا نُزُلٗا مِّنۡ عِندِ ٱللَّهِۗ وَمَا عِندَ ٱللَّهِ خَيۡرٞ لِّلۡأَبۡرَارِ
198. Amaa! Ninvuɣu shεba ban zo bɛ Duuma (Naawuni), bɛ mali Alizanda shεli din kulibɔna yɛn ti zɔri gindi di lɔŋ ni la, ka bɛ nyɛla ban yɛn ti kpalim di puuni, ka di nyɛ saani di yi Naawuni sani na. Yaha! Din be Naawuni sani n-nyɛ din gari n- zaŋ ti ninvuɣugahinda.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِنَّ مِنۡ أَهۡلِ ٱلۡكِتَٰبِ لَمَن يُؤۡمِنُ بِٱللَّهِ وَمَآ أُنزِلَ إِلَيۡكُمۡ وَمَآ أُنزِلَ إِلَيۡهِمۡ خَٰشِعِينَ لِلَّهِ لَا يَشۡتَرُونَ بِـَٔايَٰتِ ٱللَّهِ ثَمَنٗا قَلِيلًاۚ أُوْلَٰٓئِكَ لَهُمۡ أَجۡرُهُمۡ عِندَ رَبِّهِمۡۗ إِنَّ ٱللَّهَ سَرِيعُ ٱلۡحِسَابِ
199. Yaha! Achiika! Ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi maa (Yahuudu mini Nashaaranim’) puuni shεba beni n-ti Naawuni yεlimaŋli, ka ti yεlimaŋli ni bɛ ni siɣisi shɛli (Alkur’aani) n-tin ya na, n-ti pahi bɛ ni siɣisi shεli n-ti ba na, ka bɛ nyɛla ban gbargiri bɛ maŋa n-tiri Naawuni, bɛ mi bi zaŋdi Naawuni aaya- nima n-taɣiri liɣiri bɛla, tɔ! Bannim’ maa mali bɛ sanyoo bɛ Duuma (Naawuni) sani. Achiika! Naawuni nyɛla Ŋun kariti saliya ni valim.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱصۡبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ
200. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Niŋmi ya suɣulo, ka niŋ ya suhukpeeni, ka mali ya shili (n-guli yi dimba), ka zon ya Naawuni, achiika! Yi nyɛla ban yɛn nya tarli.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
 
وه‌رگێڕانی ماناكان سوره‌تی: سورەتی آل عمران
پێڕستی سوره‌ته‌كان ژمارەی پەڕە
 
وه‌رگێڕانی ماناكانی قورئانی پیرۆز - وەرگێڕاوی دغبانیە - پێڕستی وه‌رگێڕاوه‌كان

وەرگێڕاوی ماناکانی قورئانی پیرۆز بۆ زمانی دغبانی، وەرگێڕان: محمد بابا غطوبو.

داخستن