ߞߘߐ ߟߎ߬ ߘߟߊߡߌ߬ߘߊ߬ߟߌ ߝߐߘߊ ߘߏ߫ ߟߐ߬ߖߟߎ߬ߡߊ߬ߣߍ߲ ߠߎ߬ - ߟߊߘߛߏߣߍ߲

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 77

وَجَعَلْنَا ذُرِّیَّتَهٗ هُمُ الْبٰقِیْنَ ۟ؗۖ

و فقط خانواده و پیروان مؤمن او را نجات دادیم، و سایر افراد قومش را که کافر بودند غرق کردیم.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 78

وَتَرَكْنَا عَلَیْهِ فِی الْاٰخِرِیْنَ ۟ؗۖ

و در میان امت‌های آینده یادی نیکو برایش باقی گذاشتیم که با آن او را می‌ستایند.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 79

سَلٰمٌ عَلٰی نُوْحٍ فِی الْعٰلَمِیْنَ ۟

امنیت و سلامتی است برای نوح از اینکه سخن بدی در میان امت‌های آینده در مورد او گفته شود، بلکه ستایش و یاد نیکو برایش باقی خواهد ماند.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 80

اِنَّا كَذٰلِكَ نَجْزِی الْمُحْسِنِیْنَ ۟

قطعاً مانند این پاداش که به نوح علیه السلام دادیم کسانی را که به نیکویی فقط الله را عبادت و فرمان‌برداری کردند پاداش خواهیم داد.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 81

اِنَّهٗ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِیْنَ ۟

به‌راستی‌که نوح علیه السلام از بندگان مؤمن ما که از الله اطاعت می‌کنند بود.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 82

ثُمَّ اَغْرَقْنَا الْاٰخَرِیْنَ ۟

سپس باقی‌ماندگان را با فرستادن طوفانی غرق ساختیم، و هیچ‌یک از آنها را باقی نگذاشتیم.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 83

وَاِنَّ مِنْ شِیْعَتِهٖ لَاِبْرٰهِیْمَ ۟ۘ

و همانا ابراهیم علیه السلام از پیروان دین او بود که در دعوت به‌سوی توحید الله با او متفق هستند.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 84

اِذْ جَآءَ رَبَّهٗ بِقَلْبٍ سَلِیْمٍ ۟

پس یاد کن آن‌گاه که با قلبی سالم از شرک درحالی‌که به‌خاطر الله در مورد مخلوقاتش خیرخواهی می‌کرد نزد پروردگارش آمد.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 85

اِذْ قَالَ لِاَبِیْهِ وَقَوْمِهٖ مَاذَا تَعْبُدُوْنَ ۟ۚ

آن‌گاه که از روی توبیخ به پدر و قوم مشرک خویش گفت: چه چیزی به جای الله عبادت می‌کنید؟!

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 86

اَىِٕفْكًا اٰلِهَةً دُوْنَ اللّٰهِ تُرِیْدُوْنَ ۟ؕ

آیا معبودهایی دروغین به جای الله عبادت می‌کنید؟

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 87

فَمَا ظَنُّكُمْ بِرَبِّ الْعٰلَمِیْنَ ۟

پس -ای قوم من- گمان‌تان به پروردگار جهانیان چیست وقتی در حالی با او روبرو می‌شوید که غیر او را عبادت می‌کنید؟ به نظر شما چه کاری با شما انجام خواهد داد؟!

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 88

فَنَظَرَ نَظْرَةً فِی النُّجُوْمِ ۟ۙ

و ابراهیم علیه السلام که چاره می‌اندیشید از خروج همراه قومش رهایی یابد نگاهی به ستارگان انداخت.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 89

فَقَالَ اِنِّیْ سَقِیْمٌ ۟

و برای آوردن بهانه در خروج همراه قومش به‌سوی عیدگاه آنها گفت: من بیمار هستم.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 90

فَتَوَلَّوْا عَنْهُ مُدْبِرِیْنَ ۟

پس او را پشت سرشان رها کردند و رفتند.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 91

فَرَاغَ اِلٰۤی اٰلِهَتِهِمْ فَقَالَ اَلَا تَاْكُلُوْنَ ۟ۚ

آن‌گاه پنهانی به‌سوی معبودهای‌ قومش که آنها را به جای الله عبادت می‌کردند رفت، و برای تمسخر معبودهای‌شان گفت: آیا از غذایی که مشرکان برای‌تان می‌سازند نمی‌خورید؟!

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 92

مَا لَكُمْ لَا تَنْطِقُوْنَ ۟

چرا سخن نمی‌گویید، و به کسی‌که از شما سوال می‌پرسد پاسخ نمی‌دهید؟! آیا چنین چیزی به جای الله عبادت می‌شود؟!

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 93

فَرَاغَ عَلَیْهِمْ ضَرْبًا بِالْیَمِیْنِ ۟

پس ابراهیم علیه السلام به‌سوی آنها رفت و برای در هم ‌شکستن‌شان با دست راستش بر آنها ضربه می‌زد.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 94

فَاَقْبَلُوْۤا اِلَیْهِ یَزِفُّوْنَ ۟

و عبادت‌ کنندگان این بت‌ها شتابان به‌سوی او روی آوردند.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 95

قَالَ اَتَعْبُدُوْنَ مَا تَنْحِتُوْنَ ۟ۙ

ابراهیم علیه السلام آرام و استوار با آنها روبرو شد، و از سر توبیخ به آنها گفت: آیا به جای الله معبودهایی را عبادت می‌کنید که آنها را با دستان خودتان می‌تراشید؟!

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 96

وَاللّٰهُ خَلَقَكُمْ وَمَا تَعْمَلُوْنَ ۟

درحالی‌که الله سبحانه هم خود شما، و هم اعمال‌تان را آفریده، و این بت‌ها یکی از اعمال شما هستند، پس او تعالی سزاوار است که به تنهایی عبادت شود، و دیگران با او شریک قرار داده نشوند.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 97

قَالُوا ابْنُوْا لَهٗ بُنْیَانًا فَاَلْقُوْهُ فِی الْجَحِیْمِ ۟

پس چون از مبارزۀ او با دلیل ناتوان ماندند به زور پناه بردند، و در مورد کاری که با ابراهیم علیه السلام انجام دهند با یکدیگر به رایزنی پرداختند، گفتند: برایش بنایی بسازید، و آن را از هیزم پر کنید و به آتش بکشید، سپس او را در آن افکنید.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 98

فَاَرَادُوْا بِهٖ كَیْدًا فَجَعَلْنٰهُمُ الْاَسْفَلِیْنَ ۟

پس قوم ابراهیم قصد بدی برای نابودی‌اش کردند تا از او راحت شوند، اما آنها را از زیانکاران قرار دادیم و آتش را بر ابراهیم خنک و سالم گرداندیم.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 99

وَقَالَ اِنِّیْ ذَاهِبٌ اِلٰی رَبِّیْ سَیَهْدِیْنِ ۟

و ابراهیم علیه السلام گفت: قطعاً من با ترک سرزمین قوم خویش به‌سوی پروردگارم مهاجرت می‌کنم تا بتوانم او را عبادت کنم، پروردگارم به زودی مرا بر آنچه که خیر دنیا و آخرتم در آن است راهنمایی خواهد کرد.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 100

رَبِّ هَبْ لِیْ مِنَ الصّٰلِحِیْنَ ۟

پروردگارا، فرزندی صالح به من روزی بده تا یاورم و عوض قوم من در غربت برایم باشد.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 101

فَبَشَّرْنٰهُ بِغُلٰمٍ حَلِیْمٍ ۟

پس دعایش را برای او اجابت کردیم و خبری شادکننده به او دادیم، این‌گونه‌که فرزندی به او مژده دادیم که بزرگ می‌شود، و بردبار می‌گردد، این فرزند همان اسماعیل علیه السلام است.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 102

فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قَالَ یٰبُنَیَّ اِنِّیْۤ اَرٰی فِی الْمَنَامِ اَنِّیْۤ اَذْبَحُكَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرٰی ؕ— قَالَ یٰۤاَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ ؗ— سَتَجِدُنِیْۤ اِنْ شَآءَ اللّٰهُ مِنَ الصّٰبِرِیْنَ ۟

پس هنگامی که اسماعیل -علیه السلام- بزرگ شد و به حدی رسید که بتواند به همراه پدرش سعی و تلاش کند، پدرش ابراهیم -علیه السلام- رؤیایی دید، و رؤیای پیامبران وحی است. ابراهیم -علیه السلام- برای آگاه کردن پسرش از تعبیر این رؤیا گفت: ای پسرم، من در خواب دیدم که تو را ذبح می کنم، نظر تو در مورد این رؤیا چیست؟ اسماعیل این گونه به پدرش پاسخ داد: ای پدرم، آن چه را که پروردگار در مورد قربانی من به شما وحی کرده، انجام بده، اگر پروردگار بخواهد، مرا از زمره ی شکیبایان و راضی شدگان به حکم الهی خواهی یافت.

ߟߝߊߙߌ ߟߎ߫ ߢߊ߬ߕߣߐ ߘߏ߫ ߞߐߜߍ ߣߌ߲߬ ߞߊ߲߬:

• من مظاهر الإنعام على نوح: نجاة نوح ومن آمن معه، وجعل ذريته أصول البشر والأعراق والأجناس، وإبقاء الذكر الجميل والثناء الحسن.

یکی از مظاهر نعمت‌بخشی بر نوح علیه السلام : نجات او و مؤمنان همراهش، و قرار دادن فرزندانش به عنوان اصول و ریشه‌ها و گونه‌های انسان‌ها، و به‌‌جاگذاشتن یاد نیک و ستایش خوب از او است.

• أفعال الإنسان يخلقها الله ويفعلها العبد باختياره.

افعال انسان را الله می‌آفریند و بنده با اختیار خویش آنها را انجام می‌دهد.

• الذبيح بحسب دلالة هذه الآيات وترتيبها هو إسماعيل عليه السلام؛ لأنه هو المُبَشَّر به أولًا، وأما إسحاق عليه السلام فبُشِّر به بعد إسماعيل عليه السلام.

براساس دلالت و ترتیب آیات فوق، قربانی اسماعیل علیه السلام است؛ زیرا ابتدا او به ابراهیم علیه السلام مژده داده شد، و اسحاق علیه السلام پس از اسماعیل علیه السلام به ابراهیم علیه السلام مژده داده شد.

• قول إسماعيل: ﴿سَتَجِدُنِي إِن شَآءَ اْللهُ مِنَ اْلصَّابِرِينَ﴾ سبب لتوفيق الله له بالصبر؛ لأنه جعل الأمر لله.

این سخن اسماعیل علیه السلام که گفت: ﴿سَتَجِدُنِيٓ إِن شَآءَ اْللهُ مِنَ اْلصَّابِرِينَ﴾ [الصافات: 102] سبب توفیق شکیبایی او از جانب الله است؛ زیرا کار را به الله واگذار کرد.