قۇرئان كەرىم مەنىلىرىنىڭ تەرجىمىسى - الترجمة البشتوية للمختصر في تفسير القرآن الكريم * - تەرجىمىلەر مۇندەرىجىسى
المائدة
سۈرىنىڭ مەقسەتلىرىدىن:
الأمر بالوفاء بالعقود، والتحذير من مشابهة أهل الكتاب في نقضها.
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْۤا اَوْفُوْا بِالْعُقُوْدِ ؕ۬— اُحِلَّتْ لَكُمْ بَهِیْمَةُ الْاَنْعَامِ اِلَّا مَا یُتْلٰی عَلَیْكُمْ غَیْرَ مُحِلِّی الصَّیْدِ وَاَنْتُمْ حُرُمٌ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ یَحْكُمُ مَا یُرِیْدُ ۟
ای هغه کسانو چې ایمان مو راوړی! پوره کړئ ټول هغه لوظونه چې کلک شوي دي ستاسو او ستاسو د خالق (الله تعالی) تر منځ، او ستاسو او د هغه د مخلوق (انسانانو) ترمنځ، او بیشکه حلال کړی الله تعالی تاسو ته - د وجې د رحمت نه په تاسو- چارپایان :(اوښان، غواګانې، پسونه) مګر هغه چې لوستلی شي په تاسو باندې د هغې حرمت، او مګر هغه چې حرام شوي په تاسو باندې د صحرا د ښکار څخه د احرام په حالت کې د حج یا عمرې لپاره، بیشکه الله تعالی فیصله کوي څه چې وغواړي د حلالوالي یا حراموالي د خپل حکمت موافق، نو نشته څوک مجبوروونکی هغه لره، او نشته څوک اعتراض کوونکی د هغه په حکم باندې.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا لَا تُحِلُّوْا شَعَآىِٕرَ اللّٰهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْیَ وَلَا الْقَلَآىِٕدَ وَلَاۤ آٰمِّیْنَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ یَبْتَغُوْنَ فَضْلًا مِّنْ رَّبِّهِمْ وَرِضْوَانًا ؕ— وَاِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُوْا ؕ— وَلَا یَجْرِمَنَّكُمْ شَنَاٰنُ قَوْمٍ اَنْ صَدُّوْكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ اَنْ تَعْتَدُوْا ۘ— وَتَعَاوَنُوْا عَلَی الْبِرِّ وَالتَّقْوٰی ۪— وَلَا تَعَاوَنُوْا عَلَی الْاِثْمِ وَالْعُدْوَانِ ۪— وَاتَّقُوا اللّٰهَ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ شَدِیْدُ الْعِقَابِ ۟
اې هغو کسانو چې ايمان مو راوړئ د الله هغه محرمات حلال مه ګرځوئ چې د تعظيم امر يې درته کړی دی او د احرام له ممنوعاتو لکه ګنډلو جامو او د حرم له محرماتو لکه ښکار څخه ډډه وکړئ، او د حرم په مياشتو کې چې هغه ذوالقعده، ذوالحجه، محرم او رجب دي جنګ حلال مه ګرځوئ، او کوم څاروي چې حرم ته د هديې په ډول لېږل کيږي هغه په غصب، ورته کړنه، خپل ځای ته په نه رسېدلو سره حلال مه ګرځوئ ترڅو هملته د الله لپاره ذبحه کړل شي، هغه څاروی حلال مه ګرځوئ چې د دغې خبرې په ډاګه کولو لپاره د وړيو يا بل څه قلاده (غاړه کۍ) پرې وي چې دا هديه ده، او مه هغه بيت الله الحرام ته تلونکي حلال ګرځوئ چې د سوداګرۍ او الله رضا لټوي، او کله چې د حج او عمرې له احرام څخه حلال شوئ او له حرم څخه ووتلئ؛ نو که مو غوښتل ښکار وکړئ او د هغو خلکو کينه دې تاسې پر هغوی ظلم او د عدالت پرېښودلو ته نه اړ نه کړي چې تاسې يې له مسجد حرام څخه را ګرځولي یاست، اې مؤمنانو د هغه څه په ترسره کولو کې د يوبل مرسته وکړئ چې امر درته پرې شوی دی او د هغه څه په پرېښودلو کې چې ترې راګرځول شوي یاست، او په هغو ګناهونو کې له يوبل سره مرسته مه کوئ چې ترسره کوونکی يې ګناهکاريږي او مه د خلکو د وينو، مالونو او عزتونو پر وړاندې په تيري کې له يوبل سره مرسته کوئ او له الله څخه د هغه د پيروۍ په التزام او له ګناهونو يې په لېرې والي وډار شئ، پرته له شکه الله سخت سزا ورکوونکی دی هغه چا لره چې سرغړونه ترې کوي؛ نو له سرغړونې يې ووېرېږئ.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• عناية الله بجميع أحوال الورثة في تقسيم الميراث عليهم.
• الأصل هو حِلُّ الأكل من كل بهيمة الأنعام، سوى ما خصه الدليل بالتحريم، أو ما كان صيدًا يعرض للمحرم في حجه أو عمرته.
اصل دا دی چې حلال دی خوراک د ټولو څارویو څخه، مګر هغه چې خاص کړی وي هغه لره دلیل په حرمت سره، او یا دا چې ښکار وي او د حج یا عمري والا ته مخې ته راشي.
• النهي عن استحلال المحرَّمات، ومنها: محظورات الإحرام، والصيد في الحرم، والقتال في الأشهر الحُرُم، واستحلال الهدي بغصب ونحوه، أو مَنْع وصوله إلى محله.
نهی ده د بی عزتۍ کولو د عزت والا شیانو، او د هغه څخه: د احرام ممنوع شیان دي، او ښکار کول دي په حدودو د حرم کې، او جنګ کول دي د عزت والا په میاشتو کې، او بی عزتي کول دي د هدیی په زور یا بلې طریقې سره، او یا بندول د هغې د رسیدو څخه خپل ځای د حلالو (ذبحه کولو) ته.
حُرِّمَتْ عَلَیْكُمُ الْمَیْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِیْرِ وَمَاۤ اُهِلَّ لِغَیْرِ اللّٰهِ بِهٖ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوْذَةُ وَالْمُتَرَدِّیَةُ وَالنَّطِیْحَةُ وَمَاۤ اَكَلَ السَّبُعُ اِلَّا مَا ذَكَّیْتُمْ ۫— وَمَا ذُبِحَ عَلَی النُّصُبِ وَاَنْ تَسْتَقْسِمُوْا بِالْاَزْلَامِ ؕ— ذٰلِكُمْ فِسْقٌ ؕ— اَلْیَوْمَ یَىِٕسَ الَّذِیْنَ كَفَرُوْا مِنْ دِیْنِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ ؕ— اَلْیَوْمَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دِیْنَكُمْ وَاَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِیْ وَرَضِیْتُ لَكُمُ الْاِسْلَامَ دِیْنًا ؕ— فَمَنِ اضْطُرَّ فِیْ مَخْمَصَةٍ غَیْرَ مُتَجَانِفٍ لِّاِثْمٍ ۙ— فَاِنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِیْمٌ ۟
کوم څاروی چې پرته له ذبحه کولو مړ شي د هغه خوړل الله پر تاسې ناروا کړي دي او پر تاسې يې بهېدونکې وينه، د خوګ غوښه او هغه څه چې د ذبحې پر مهال له الله پرته د بل نوم پرې اخېستل شوی وي، په خپه کېدلو مردار شوی، په وهلو مردار شوی، له لوړځايه په لوېدلو مردار شوی او په ښکر وهل شوی او يا بل څه مردار شوی او يا دا چې څېروونکو ښکار کړی وي لکه زمری، پړانګ او لېوه، مګر دا چې له يادو شوو شيانو یې ژوندي ومومئ او ذبحه يې کړئ؛ نو هغه بيا ستاسو لپاره حلال دي او د بتانو لپاره ذبحه کړل شوي درباندې حرام کړل شوي دي او پر تاسې حرام کړل شوي چې په پيالو له غيبه قسمتونه ولټوئ، دا هغه ډبرې يا غشي دي چې پرې ليکل شوي وي: وکړه او يا مه کړه، نو کوم غشی يا ډبره چې ورته ووځي پر همغه عمل کوي، د دغو يادو ناروا شيانو ترسره کول د الله له پيروۍ وتل دي، نن هغه کسان چې کفر يې کړی دی ستاسو له دين څخه په ګرځېدلو کې نا هيلي شوي دي ځکه هغوی يې ځواک وليده، نو له هغوی مه وېرېږئ يوازې له ما ووېرېږئ، نن مو ستاسو لپاره ستاسو هغه دين بشپړ کړ چې هغه اسلام دی او پر تاسو مو خپله ښکاره او پټه پېرزوينه بشپړه کړه او اسلام مو د دين په توګه درته غوره کړ؛ نو له هغه پرته بل دين نه منم، څوک چې د لوږې څخه د مردارې خوړلو ته اړ شي پرته له دې چې هغه دې ګناه ته مائل وي؛ نو پر هغه په دې کار کې ګناه نشته، پرته له شکه الله بخښونکی مهربان دی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یَسْـَٔلُوْنَكَ مَاذَاۤ اُحِلَّ لَهُمْ ؕ— قُلْ اُحِلَّ لَكُمُ الطَّیِّبٰتُ ۙ— وَمَا عَلَّمْتُمْ مِّنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِیْنَ تُعَلِّمُوْنَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللّٰهُ ؗ— فَكُلُوْا مِمَّاۤ اَمْسَكْنَ عَلَیْكُمْ وَاذْكُرُوا اسْمَ اللّٰهِ عَلَیْهِ ۪— وَاتَّقُوا اللّٰهَ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ سَرِیْعُ الْحِسَابِ ۟
تپوس کوي ستا څخه -ای پیغمبره!- ستا ملګري چې الله تعالی دوی لره د څه شي خوراک جایز کړی؟ ته ورته ووایه -ای پیغمبره!-: بیشکه حلال کړي الله تعالی تاسو ته ټول هغه شیان چې پاک وي د خوراکونو څخه، او جایز کړی یې دی هغه چې ښکار کړی وي هغه ښکاري چې ښودنه ورته شوي وي د داړو والاو څخه لکه سپي او پړانګان، او د پنجو والا لکه باښې، تاسو ورته ښکار ښایئ د هغه نه چې الله تعالی په تاسو احسان کړي چې هغه پوهه ده په طریقو د ښکار سره، تر دې چې داسې شي چې امر ورته وکړي خبره مني، او چې منعه يې کړي منعه کیږي، نو خورئ د هغه څه نه چې نیولی یې وي د ښکار څخه اګر که مړ کړی یې هم وي، او یادوئ نوم د الله تعالی د هغه د لیږلو په وخت کې، او وویریږئ د الله تعالی څخه په عملي کولو د هغه امرونو، او په ځان ساتلو د هغه له نواهیو څخه، بیشکه الله تعالی زر حساب کوونکی دی عملونو لره.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
اَلْیَوْمَ اُحِلَّ لَكُمُ الطَّیِّبٰتُ ؕ— وَطَعَامُ الَّذِیْنَ اُوْتُوا الْكِتٰبَ حِلٌّ لَّكُمْ ۪— وَطَعَامُكُمْ حِلٌّ لَّهُمْ ؗ— وَالْمُحْصَنٰتُ مِنَ الْمُؤْمِنٰتِ وَالْمُحْصَنٰتُ مِنَ الَّذِیْنَ اُوْتُوا الْكِتٰبَ مِنْ قَبْلِكُمْ اِذَاۤ اٰتَیْتُمُوْهُنَّ اُجُوْرَهُنَّ مُحْصِنِیْنَ غَیْرَ مُسٰفِحِیْنَ وَلَا مُتَّخِذِیْۤ اَخْدَانٍ ؕ— وَمَنْ یَّكْفُرْ بِالْاِیْمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهٗ ؗ— وَهُوَ فِی الْاٰخِرَةِ مِنَ الْخٰسِرِیْنَ ۟۠
نن ورځ حلال کړی الله تعالی ستاسو لپاره خوراک د ټولو پاکو او خوندورو شیانو، او خوراک د حلالې د اهل کتابو د یهودو او نصاراو څخه، او حلال کړي یې دي ستاسو ذبیحې هغوی لره، او حلال ګرځولی ستاسو لپاره نکاح کول د ازادو پاک لمنو زنانه و سره له مومنانو څخه، او د ازادو پاک لمنو زنانه و سره د هغه چا نه چې کتاب ورته ورکړی شوی مخکې ستاسو څخه د یهودو او نصاراو څخه کله چې تاسو هغوی ته د هغوی مهرونه ورکړی، او تاسو ځان ساتونکي وئ د کولو د بدکارۍ څخه او نه یاستئ جوړوونکي معشوقو لره چې بدکاري (زنا) ورسره کوئ، او هر هغه څوک چې کفر وکړي په هغه څه چې الله تعالی جایز کړي د خپلو بندګانو لپاره د احکامو څخه نو یقینا برباد شو عمل د هغه د وجې د ورکیدو د شرط د هغه نه چې هغه ایمان دی، او دا کس به د قیامت په ورځ د تاوانیانو څخه وي د وجې د ننوتلو نه اور ته چې همیشه به وي په دې اور کې همیشه.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• تحريم ما مات دون ذكاة، والدم المسفوح، ولحم الخنزير، وما ذُكِرَ عليه اسْمٌ غير اسم الله عند الذبح، وكل ميت خنقًا، أو ضربًا، أو بسقوط من علو، أو نطحًا، أو افتراسًا من وحش، ويُستثنى من ذلك ما أُدرِكَ حيًّا وذُكّيَ بذبح شرعي.
حراموالی د هغه څه چې مړ شوی وي پغیر د حلالولو (ذبحه کولو) نه، او وینه بهیدونکی، او غوښه د خنزیر، او هغه څه چې د حلالولو په وخت کې پرې د غیر الله نوم یاد شوی وي، او هر هغه حیوان چې ساه یې خپه شوي وي او مړ شوی وي، او یا په وهلو سره مړ شوی وي، او یا د بره نه د راغورځیدو په وجه مړ شوی وي، او يا په ښکر وهل شوی او مړ شوی وي، او یا داړلی وي یو وحشي ځناور، او ددې ټولو څخه هغه مستثنی دی چې ژوندی راګیر کړی شي او په شرعې طریقې سره حلال کړی شي.
• حِلُّ ما صاد كل مدرَّبٍ ذي ناب أو ذي مخلب.
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْۤا اِذَا قُمْتُمْ اِلَی الصَّلٰوةِ فَاغْسِلُوْا وُجُوْهَكُمْ وَاَیْدِیَكُمْ اِلَی الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوْا بِرُءُوْسِكُمْ وَاَرْجُلَكُمْ اِلَی الْكَعْبَیْنِ ؕ— وَاِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوْا ؕ— وَاِنْ كُنْتُمْ مَّرْضٰۤی اَوْ عَلٰی سَفَرٍ اَوْ جَآءَ اَحَدٌ مِّنْكُمْ مِّنَ الْغَآىِٕطِ اَوْ لٰمَسْتُمُ النِّسَآءَ فَلَمْ تَجِدُوْا مَآءً فَتَیَمَّمُوْا صَعِیْدًا طَیِّبًا فَامْسَحُوْا بِوُجُوْهِكُمْ وَاَیْدِیْكُمْ مِّنْهُ ؕ— مَا یُرِیْدُ اللّٰهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْكُمْ مِّنْ حَرَجٍ وَّلٰكِنْ یُّرِیْدُ لِیُطَهِّرَكُمْ وَلِیُتِمَّ نِعْمَتَهٗ عَلَیْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُوْنَ ۟
ای هغه کسانو چې ایمان مو راوړی، کله چې تاسو اراده وکړئ د پاڅیدلو لپاره د اداد کولو د لمانځه، او وئ تاسو بی اودسه په وړې بې اودسۍ سره نو اودس وکړئ داسې چې خپل مخونه پریمنځئ، او خپل لاسونه د څنګلو سره ووینځئ، او په خپلو سرونو مسح وکړئ، او ووینځئ خپلې پښې سره د پړکو (ښنګرو) هغه چې د پنډئ د جدا کیدو په ځای کې راوتلي، او که چیرته تاسو بی اودسه یاست په غټې بی اودسۍ سره نو بیا ولامبئ، او که چیرته تاسو مریضان یاست چې د مرض د زیاتیدو څخه ویریږئ او یا د هغه د روغیدو د وروستوالي نه ویریږئ، او یا مسافر یاست د صحتمندۍ په وخت کې، او یا بې اودسه یاست په وړه بی اودسۍ سره لکه د قضای حاجت په وجه، او یا بې اودسه یاست په غټې بې اودسۍ د وجې د کوروالي نه د زنانو سره، او بیانه مومئ اوبو لره وروسته د تالاش کولو د اوبو نه د دې لپاره چې ځان پرې پاک کړئ –نو قصد وکړئ مخ د ځمکې ته، او ویې وهئ په خپلو لاسونو سره، او راکاږئ په خپلو لاسونو او په خپلو مخونو باندې د دې نه، الله تعالی نه غواړی چې په تاسو باندې تنګستیا واچوي په خپلو حکمونو کې داسې چې په تاسو باندې د اوبو استعمالول لازمي کړي کله چې تاسو ته ضرر دررسوي، نو د هغه څخه عوض یې درته جایز کړ کله چې ګران وي استعمال د اوبو د وجې د مرض نه او د وجې د نشتوالي د اوبو نه لپاره د پوره کولو د خپل نعمت په تاسو باندې د دې لپاره چې تاسو شکر ادا کړئ د الله د نعمت په تاسو باندې، او د هغه ناشکري ونه کړئ.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَاذْكُرُوْا نِعْمَةَ اللّٰهِ عَلَیْكُمْ وَمِیْثَاقَهُ الَّذِیْ وَاثَقَكُمْ بِهٖۤ ۙ— اِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَاَطَعْنَا ؗ— وَاتَّقُوا اللّٰهَ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ عَلِیْمٌۢ بِذَاتِ الصُّدُوْرِ ۟
او یاد کړئ نعمت د الله تعالی په تاسو باندې په هدایت کولو سره د اسلام طرف ته، او یاد کړئ لوظ د الله تعالی هغه چې ستاسو سره یې کړی و کله چې تاسو وویل په وخت د بیعت کولو د پیغمبر - صلی الله علیه وسلم – سره په غاړه کیښودلو او په تابعدارۍ کولو په اسانتیا او تکلیف کې: مونږ ستا وینا واوریدله او ستا د حکم تابعدارې مو وکړه، او وویریږئ له الله تعالی څخه په عملي کولو د هغه د اوامرو –او د هغه څخه د هغه لوظونه دي- او په ځان ساتلو سره د هغه له نواهیو څخه، بیشکه الله تعالی پوهه دی په هغه څه چې په زړونو کې دي، نو هیڅ شي پرې پټ نشې پاتی کیدلی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا كُوْنُوْا قَوّٰمِیْنَ لِلّٰهِ شُهَدَآءَ بِالْقِسْطِ ؗ— وَلَا یَجْرِمَنَّكُمْ شَنَاٰنُ قَوْمٍ عَلٰۤی اَلَّا تَعْدِلُوْا ؕ— اِعْدِلُوْا ۫— هُوَ اَقْرَبُ لِلتَّقْوٰی ؗ— وَاتَّقُوا اللّٰهَ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ خَبِیْرٌ بِمَا تَعْمَلُوْنَ ۟
ای هغه کسانو چې ایمان مو راوړی په الله تعالی او د هغه په رسول، شئ تاسې ولاړ په حقونو د الله تعالی په تاسو باندې لټوونکي یاست په دې سره مخ د الله تعالی، او شئ تاسو ګواهي ورکوونکي په عدل او انصاف سره نه په ظلم سره، او اړ دې نه باسي تاسو لره حسد او کینه د یو قوم په پریښودلو د عدل سره، نو عدل چې دی مطلوب دی د دوست او دښمن سره، پس د دواړو سره انصاف وکړئ، او عدل چې دی ډیر نزدې دی ویریدلو ته د الله تعالی څخه، او ظلم ډیر نزدې دی په اقدام او جرأت کولو سره د هغه په وړاندې، او وویریږئ د الله تعالی څخه په عملي کولو د هغه د اوامرو او په ځان ساتلو سره د هغه له نواهیو څخه، بیشکه الله تعالی خبردار دی په هغه څه چې تاسو یې کوئ، نه شي پټیدلی په هغه باندې هیڅ شي ستاسو د عملونو څخه، او خامخا به درله پرې بدلې درکوي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَعَدَ اللّٰهُ الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ ۙ— لَهُمْ مَّغْفِرَةٌ وَّاَجْرٌ عَظِیْمٌ ۟
وعده کړی الله تعالی – هغه ذات دی چې د وعدې خلاف نه کوي- د هغو کسانو سره چې ایمان یې راوړی په الله تعالی او د هغه په پیغمبرانو او عملونه یې کړی نیک عملونه په بخنې کولو سره د هغو له ګناهونو، او په لوی ثواب سره چې هغه جنت ته ننوتل دي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• الأصل في الطهارة هو استعمال الماء بالوضوء من الحدث الأصغر، والغسل من الحدث الأكبر.
اصل په پاکۍ کې اوبه استعمالول دي په اودس کولو سره د وړې بې اودسۍ نه، او په غسل کولو سره د غټې بې اودسۍ نه.
وَالَّذِیْنَ كَفَرُوْا وَكَذَّبُوْا بِاٰیٰتِنَاۤ اُولٰٓىِٕكَ اَصْحٰبُ الْجَحِیْمِ ۟
او هغه کسان چې کفر یې کړی په الله تعالی، او تکذیب یې کړی د هغه په آیتونو، نو دغه کسان چې دي هم دوی خاوندان د اور دي ورننوځي به هغه ته دا سزا ده د دوی لپاره د دوی د کفر او تکذیب په وجه، همیشه به وي په دې اور کې لکه څرنګه چې ملګری د ملګري سره همیشه وي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوا اذْكُرُوْا نِعْمَتَ اللّٰهِ عَلَیْكُمْ اِذْ هَمَّ قَوْمٌ اَنْ یَّبْسُطُوْۤا اِلَیْكُمْ اَیْدِیَهُمْ فَكَفَّ اَیْدِیَهُمْ عَنْكُمْ ۚ— وَاتَّقُوا اللّٰهَ ؕ— وَعَلَی اللّٰهِ فَلْیَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُوْنَ ۟۠
ای هغه کسانو چې ایمان مو راوړی! یاد کړئ په خپلو زړونو او خپلو ژبو باندې هغه نعمتونه چې الله تعالی په تاسو باندې کړي د امن څخه او د غورځولو د ویرې نه په زړونو د دښمنانو ستاسو کې کله چې هغوی دا قصد کړی و چې خپل لاسونه تاسو ته رااوږده کړي د دې لپاره چې په تاسو حمله وکړي او تاسو له منځه یوسي، نو پس الله تعالی واړول هغوی ستاسو څخه او تاسو یې د هغوی څخه بچ کړئ، نو وویریږئ د الله تعالی څخه په عملي کولو د اوامرو د هغه او په ځان ساتلو سره د هغه له نواهیو څخه، او خاص یوازې په الله تعالی دې باور وکړي مومنان په حاصلولو د خپلو دینې او دنیوي مصلحتونو کې.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلَقَدْ اَخَذَ اللّٰهُ مِیْثَاقَ بَنِیْۤ اِسْرَآءِیْلَ ۚ— وَبَعَثْنَا مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیْبًا ؕ— وَقَالَ اللّٰهُ اِنِّیْ مَعَكُمْ ؕ— لَىِٕنْ اَقَمْتُمُ الصَّلٰوةَ وَاٰتَیْتُمُ الزَّكٰوةَ وَاٰمَنْتُمْ بِرُسُلِیْ وَعَزَّرْتُمُوْهُمْ وَاَقْرَضْتُمُ اللّٰهَ قَرْضًا حَسَنًا لَّاُكَفِّرَنَّ عَنْكُمْ سَیِّاٰتِكُمْ وَلَاُدْخِلَنَّكُمْ جَنّٰتٍ تَجْرِیْ مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهٰرُ ۚ— فَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذٰلِكَ مِنْكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَآءَ السَّبِیْلِ ۟
او بیشکه الله تعالی مضبوط لوظ اخیستی و د بنی اسرایلو څخه په هغه څه چې نزدې به د هغه بیان راشي، او په دوی باندې یې دولس مشران مقرر کړي وو، هر یو مشر څارونکی و د خپلو ما تحتو خلکو، او وویل الله تعالی بني اسرائیلو ته: بیشکه زه ستاسو سره یم په اعتبار د نصرت او تایید کله چې تاسو لمونځ په پوره طریقې سره ادا کوئ، او ورکوئ زکاتونه د خپلو مالونو، او ایمان راوړئ زما په ټولو پیغمبرانو په غیر د جدائې راوستلو نه د دوی ترمنځ، او د هغوی احترام وکړئ، او د هغوی مرسته او مدد وکړئ، او د خیر په ټولو لارو کې خپل مالونه خرچ کړئ، نو کله چې تاسو دا ټول کارونه وکړل نو زه به خامخا ورژوم ستاسو څخه ګناهونه ستاسو هغه چې تاسو کړي دي، او خامخا داخل به کړم تاسو جنتونو ته چې بهیږي به لاندې د قصرونو د هغو ویالې (نهرونه)، نو چا چې کفر وکړ وروسته د اخیستلو د دې مضبوط لوظ نه په هغه باندې نو یقینا دی د پوهې سره په قصدي توګه د حق د لارې نه لرې شو.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِّیْثَاقَهُمْ لَعَنّٰهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوْبَهُمْ قٰسِیَةً ۚ— یُحَرِّفُوْنَ الْكَلِمَ عَنْ مَّوَاضِعِهٖ ۙ— وَنَسُوْا حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُوْا بِهٖ ۚ— وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلٰی خَآىِٕنَةٍ مِّنْهُمْ اِلَّا قَلِیْلًا مِّنْهُمْ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِیْنَ ۟
نو په سبب د ماتولو د دوی هغه لوظ لره چې د دوی څخه اخیستل شوی و؛ مونږ وشړل دوی د خپل رحمت څخه، او ومو ګرځول زړونه د دوی سخت كلك چې هیڅ خیر ورته نه شي رسیدلی، او هیڅ نصیحت او وعظ ورته فایده نه شي رسولی، اړوي دوی کلمې د خپلو ځایونو څخه په بدلولو د الفاظو د هغو، او په بدلولو دمعناګانو د هغوی هغه طرف ته چې د هغوی د خواهشاتو سره مناسب وي، او پری یې ښوده عمل کول په ځیني هغه څه باندې چې دوی ته پرې پند ورکړی شوی و، او تل به یې ته –ای پیغمبره- چې معلوموي (خبریږې) به د دوی څخه په یو خیانت د الله تعالی سره او د هغه د مومنانو بندګانو سره، مګر لږ د دوی نه چې پوره والی یې کړی په هغه لوظ چې د دوی څخه اخیستل شوی و، نو ته عفوه وکړه دوی ته او دوی مه رانیسه، او مخ واړوه له دوی څخه؛ ځکه چې دا د احسان کولو څخه دي، او بیشکه الله تعالی احسان کوونکي خوښوي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• من عظيم إنعام الله عز وجل على النبي عليه الصلاة والسلام وأصحابه أن حماهم وكف عنهم أيدي أهل الكفر وضررهم.
د الله تعالی د لویو نعمتونو څخه په محمد صلی الله علیه وسلم او د هغه په ملګرو دا دي چې دوی یې وساتل او د دوی څخه یې د کافرانو لاسونه بندکړل او د هغوی ضرر یې ترې بند کړ.
• أن الإيمان بالرسل ونصرتهم وإقامة الصلاة وإيتاء الزكاة على الوجه المطلوب، سببٌ عظيم لحصول معية الله تعالى وحدوث أسباب النصرة والتمكين والمغفرة ودخول الجنة.
بیشکه په پیغمبرانو باندې ایمان راوړل او د هغوی مرسته او مدد کول او ادا کول د لمانځه او ورکول د زکات په سم ډول سره، لوی سبب دی د الله تعالی د دوستۍ د حاصلولو او د پیدا کېدو د اسبابو د نصرت او په ځمکه کې د طاقت او د بخښنې او د ننوتلو جنت ته.
• نقض المواثيق الملزمة بطاعة الرسل سبب لغلظة القلوب وقساوتها.
وَمِنَ الَّذِیْنَ قَالُوْۤا اِنَّا نَصٰرٰۤی اَخَذْنَا مِیْثَاقَهُمْ فَنَسُوْا حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُوْا بِهٖ ۪— فَاَغْرَیْنَا بَیْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَآءَ اِلٰی یَوْمِ الْقِیٰمَةِ ؕ— وَسَوْفَ یُنَبِّئُهُمُ اللّٰهُ بِمَا كَانُوْا یَصْنَعُوْنَ ۟
او لکه څرنګه چې مونږ په یهودیانو باندې مضبوط لوظ اخیستی و همدغه شان لوظ مونږ په هغو کسانو هم اخیستلی و چې ځانونه یې پاک ګڼل چې دوی د عیسی علیه السلام تابعداران دي، نو دوی عمل پریښوده په یوه حصه د هغه چې دوی ته پرې پند ورکړی شوی و، کوم کار چې له یهودو څخه د دوی مشرانو کړی و، او مونږه اچولې وه د دوی تر منځ جګړه ماري او سخته کرکه د یو بل څخه د قیامت تر ورځې پورې، نو شو دوی یو بل سره سخت جکړه کوونکي کافر کول به یې یو بل لره، او زر دی چې خبر به یې کړي الله تعالی په هغو کارونو چې دوی کول، او بدله به ورله پرې ورکړي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَهْلَ الْكِتٰبِ قَدْ جَآءَكُمْ رَسُوْلُنَا یُبَیِّنُ لَكُمْ كَثِیْرًا مِّمَّا كُنْتُمْ تُخْفُوْنَ مِنَ الْكِتٰبِ وَیَعْفُوْا عَنْ كَثِیْرٍ ؕ۬— قَدْ جَآءَكُمْ مِّنَ اللّٰهِ نُوْرٌ وَّكِتٰبٌ مُّبِیْنٌ ۟ۙ
ای یهودیانو د تورات والاو، او نصاراو د انجیل والاو! بیشکه راغلی تاسو ته پیغمبر زمونږ محمد –صلی الله علیه وسلم- چې بیانوي تاسو ته ډیر د هغه څه نه چې تاسو پټ کړي و د هغه کتاب څخه چې په تاسو نازل شوی وو، او مخ به اړوي د ډیرو دغو پټ شوو شیانو څخه هغه چې څه مصلحت پکې نه وي صرف ستاسو رسوا کول پکې وي، بیشکه راغلی تاسو ته قران کریم کتاب د الله تعالی له طرفه، او دا رڼا ده چې رڼا پرې کیدلی شي، او کتاب دی بیانوونکی (واضح کوونکی) هر هغه څه لره چې خلک ورته په خپلو دنیوي او اخروي چارو کې ضرورت لري.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یَّهْدِیْ بِهِ اللّٰهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهٗ سُبُلَ السَّلٰمِ وَیُخْرِجُهُمْ مِّنَ الظُّلُمٰتِ اِلَی النُّوْرِ بِاِذْنِهٖ وَیَهْدِیْهِمْ اِلٰی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیْمٍ ۟
لارښوونه کوي الله تعالی په دې کتاب سره هغه چاته چې تابعداري يې کړي وي د هغه څه چې الله تعالی پرې راضي کیږي د ایمان او نیک عمل څخه لارې د خلاصون ته د الله تعالی له عذاب څخه، او هغه لارې رسیدونکې دې جنت ته، او راوباسي دوی له تیارو د کفر او ګناه څخه رڼاګانو د ایمان او تابعدارۍ ته په خپل حکم، او توفیق ورکوي دوی ته لارې برابرې نیغې ته چې هغه د اسلام لار ده.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
لَقَدْ كَفَرَ الَّذِیْنَ قَالُوْۤا اِنَّ اللّٰهَ هُوَ الْمَسِیْحُ ابْنُ مَرْیَمَ ؕ— قُلْ فَمَنْ یَّمْلِكُ مِنَ اللّٰهِ شَیْـًٔا اِنْ اَرَادَ اَنْ یُّهْلِكَ الْمَسِیْحَ ابْنَ مَرْیَمَ وَاُمَّهٗ وَمَنْ فِی الْاَرْضِ جَمِیْعًا ؕ— وَلِلّٰهِ مُلْكُ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا ؕ— یَخْلُقُ مَا یَشَآءُ ؕ— وَاللّٰهُ عَلٰی كُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ ۟
بیشکه کفر کړی و هغو کسانو چې ویلي وو د نصاراو څخه چې بیشکه الله تعالی مسیح عیسی بن مریم دی، ته ورته ووایه –ای پیغمبره-: څوک دا طاقت لري چې د الله تعالی مخنیوی وکړي د هلاکولو (مړه کولو) د مسیح عیسی بن مریم نه او د هلاکولو (مړه کولو) د مور د هغه نه، او د دې نه چې هلاک کړي ټول هغه څوک چې په دنیا کې دي کله چې الله تعالی اراده د هلاکولو د دوی وکړي؟! او کله چې هیڅ یو کس دا طاقت نه لري چې الله تعالی بند کړي د دې څخه نو دا په دې خبره دلالت کوي چې نشته دی لایق د عبادت په حق سره مګر الله تعالی دی، او یقینا ټول شیان: عیسی بن مریم او د هغه مور او ټول خلک دا د الله تعالی مخلوق دي، او یواځې الله تعالی لره دی اختیار او بادشاهي د اسمانونو او د ځمکې او د هغه څه چې د دې دواړو ترمنځه دي، پیدا کوي څه چې الله تعالی وغواړي، او بعضې د هغه نه چې غوښتلی یې دی پیدایش د هغه: عیسی –علیه السلام- دی؛ نو هغه یې بنده او رسول دی، او الله تعالی په هر څه باندې قدرت لرونکی دی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• تَرْك العمل بمواثيق الله وعهوده قد يوجب وقوع العداوة وإشاعة البغضاء والتنافر والتقاتل بين المخالفين لأمر الله تعالى.
د الله تعالی په وعدو او لوظونو باندې عمل پریښودل په تحقیق سره سبب کیدی شي د پیداکیدلو د دښمنۍ او د خپریدلو د کینې او د نفرت او د جنګ په منځ د مخالفینو د الله تعالی د امر.
• الرد على النصارى القائلين بأن الله تعالى تجسد في المسيح عليه السلام، وبيان كفرهم وضلال قولهم.
رد دی په نصاراو باندې چې ویوونکي دي د دې خبرې چې بیشکه الله تعالی د مسیح –علیه السلام- په شکل کې ننوتلی و، او بیان د کفر او د ګمراهۍ د هغوی د وینا.
• من أدلة بطلان ألوهية المسيح أن الله تعالى إن أراد أن يهلك المسيح وأمه عليهما السلام وجميع أهل الأرض فلن يستطيع أحد رده، وهذا يثبت تفرده سبحانه بالأمر وأنه لا إله غيره.
د مسيح د الوهيت د بطلان له دلايلو څخه دا هم دی چې که الله تعالی د مسيح، د هغه د مور عليهما السلام او د ځمکې د ټولو خلکو د له منځه وړلو اراده وکړي؛ نو هيڅوک به يې د منعې کولو توان ونه لري، دا د الله په خپل امر کې يوازيتوب ثابتوي او دا چې له هغه پرته بل الله نشته.
• من أدلة بطلان ألوهية المسيح أن الله تعالى يُذَكِّر بكونه تعالى ﴿ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ﴾ (المائدة: 17)، فهو يخلق من الأبوين، ويخلق من أم بلا أب كعيسى عليه السلام، ويخلق من الجماد كحية موسى عليه السلام، ويخلق من رجل بلا أنثى كحواء من آدم عليهما السلام.
د مسيح د الوهيت د بطلان له دلايلو څخه دا هم دی چې الله تعالی څه وغواړي پيداکوي يې، کله له مور او پلاره څوک پيداکوي، يا يې پرته له پلاره يوازې له موره پيداکوي لکه عيسی عليه السلام، يا يې له جماده پيداکوي لکه د موسی عليه السلام مار او يا يې پرته له ښځينه پيداکوي لکه حواء له آدم عليهما السلام څخه.
وَقَالَتِ الْیَهُوْدُ وَالنَّصٰرٰی نَحْنُ اَبْنٰٓؤُا اللّٰهِ وَاَحِبَّآؤُهٗ ؕ— قُلْ فَلِمَ یُعَذِّبُكُمْ بِذُنُوْبِكُمْ ؕ— بَلْ اَنْتُمْ بَشَرٌ مِّمَّنْ خَلَقَ ؕ— یَغْفِرُ لِمَنْ یَّشَآءُ وَیُعَذِّبُ مَنْ یَّشَآءُ ؕ— وَلِلّٰهِ مُلْكُ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا ؗ— وَاِلَیْهِ الْمَصِیْرُ ۟
او دعوی کړې هر یو له یهودو او نصاراو څخه چې بیشکه دوی د الله تعالی زامن او د هغه دوستان دي، ته ورته ووایه –ای پیغمبره- پداسې حال کې چې رد کوونکی یې په دوی باندې: ولې الله تعالی عذاب درکوي تاسو ته په هغو ګناهونو چې تاسو یې کوئ؟! نو که چیرته تاسو د الله تعالی دوستان وئ لکه څرنګه چې تاسو ګمان کوئ نو عذاب به یې نه وی درکړی په وژلو او مسخ کولو (بدلولو د شکلونو) سره په دنیا او په اخرت کې په اور باندې؛ ځکه چې الله تعالی هغه چاته عذاب نه ورکوي چې خوښ یې وي، بلکې تاسو هم انسانان یاست لکه د نورو انسانانو، چاچې د دوی څخه ښه عملونه وکړل جنت به ورته ورکړي، او چاچې بد وکړل په اور به ورله سزا ورکړي، پس الله تعالی بخښنه کوي چاته چې وغواړي په خپل فضل او مهربانۍ سره، او عذاب ورکوي چاته چې وغواړي په خپل عدل او انصاف سره، او خاص یواځې الله تعالی لره دی اختیار د اسمانونو او ځمکو او اختیار د هغه څه چې د دی دواړو تر منځه دی، او یواځې هغه ته ورګرځیدل دي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَهْلَ الْكِتٰبِ قَدْ جَآءَكُمْ رَسُوْلُنَا یُبَیِّنُ لَكُمْ عَلٰی فَتْرَةٍ مِّنَ الرُّسُلِ اَنْ تَقُوْلُوْا مَا جَآءَنَا مِنْ بَشِیْرٍ وَّلَا نَذِیْرٍ ؗ— فَقَدْ جَآءَكُمْ بَشِیْرٌ وَّنَذِیْرٌ ؕ— وَاللّٰهُ عَلٰی كُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ ۟۠
ای د کتاب والاو یهودیانو او نصاراو! بیشکه راغلی تاسو ته پیغمبر زمونږ- چې محمد – صلی الله علیه وسلم- دی وروسته د بندیدلو د پیغبمرانو څخه او - د سخت ضرورت په وخت کې د هغه رالیږلو ته؛ د دې وجې نه چې تاسو عذر او ګیله ونه کړئ چې: بیشکه مونږ ته څوک پیغمبر نه وو راغلی چې مونږ ته د الله تعالی په ثوابونو زیری راکړي، او د هغه له سزاګانو څخه مو وویروي، نو په تحقیق سره راغلی تاسو ته محمد –صلی الله علیه وسلم- زیری درکوونکی د الله تعالی په ثواب باندې او ویره درکوونکی د هغه د سزا او عذاب څخه، او بیشکه الله تعالی په هر شي باندې قدرت لرونکی دی، هیڅ شی ترې نشې بچ کیدلی، او د هغه له قدرت څخه د پیغمبرانو رالیږل دي، او د هغو لړۍ یې پر محمد –صلی الله علیه وسلم- باندې پای ته رسولې ده.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَاِذْ قَالَ مُوْسٰی لِقَوْمِهٖ یٰقَوْمِ اذْكُرُوْا نِعْمَةَ اللّٰهِ عَلَیْكُمْ اِذْ جَعَلَ فِیْكُمْ اَنْۢبِیَآءَ وَجَعَلَكُمْ مُّلُوْكًا ۗ— وَّاٰتٰىكُمْ مَّا لَمْ یُؤْتِ اَحَدًا مِّنَ الْعٰلَمِیْنَ ۟
او یاد کړه –ای پیغمبره-! کله چې وویل موسی –علیه السلام- خپل قوم بني اسرائیلو ته: ای زما قومه! یاد کړئ په خپلو زړونو او خپلو ژبو باندې نعمتونه د الله تعالی په تاسو باندې کله چې یې وګرځول په تاسو کې پیغمبران چې تاسو يې سمې لارې ته رابللئ، او ویې ګرځولۍ تاسو بادشاهان چې تاسو واک او اختیار لرئ د خپلو ځانونو وروسته د هغه نه چې تاسو غلامان وئ، او دريې کړل د خپلو نعمتونو څخه هغه چې نه یې دي ورکړي هیچ چاته د خلکو نه ستاسو په وخت کې.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰقَوْمِ ادْخُلُوا الْاَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ الَّتِیْ كَتَبَ اللّٰهُ لَكُمْ وَلَا تَرْتَدُّوْا عَلٰۤی اَدْبَارِكُمْ فَتَنْقَلِبُوْا خٰسِرِیْنَ ۟
وویل موسی –علیه السلام- ای زما قومه! تاسو ننوځئ پاکې ځمکې ته: (بیت المقدس او د هغې چارچاپیره) هغه چې الله تعالی یې تاسو سره وعده کړې د ننوتلو او په جنګ کولو د هغه چا سره چې په دې کې دي له کافرانو څخه، او ماتې مه خورئ د زورورو ظالمانو په وړاندې،(که داسې وشول) نو شي به انجام ستاسو تاوان په دنیا او اخرت کې.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالُوْا یٰمُوْسٰۤی اِنَّ فِیْهَا قَوْمًا جَبَّارِیْنَ ۖۗ— وَاِنَّا لَنْ نَّدْخُلَهَا حَتّٰی یَخْرُجُوْا مِنْهَا ۚ— فَاِنْ یَّخْرُجُوْا مِنْهَا فَاِنَّا دٰخِلُوْنَ ۟
وویل دې ته خپل قوم: ای موسی! بیشکه په دغه پاکه خاوره کې داسې یو قوم دی چې خاوند د طاقت دی او خاوند د سختې جګړی دی، او دا هغه څه دي چې مونږ بندوي د ننوتلو نه دې ځمکې ته، نو مونږ هیڅکله نه ننوځو دې ځمکې ته تر څو چې دا خلک دلته وي؛ ځکه چې نشته مونږ لره وسه او څه طاقت د دوی په جنګ کولو، نو که چیرته دوی د دې ځمکې څخه ووتل نو مونږ به په دغه وخت کې د ننوتونکو څخه یو دې ځمکې ته.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالَ رَجُلٰنِ مِنَ الَّذِیْنَ یَخَافُوْنَ اَنْعَمَ اللّٰهُ عَلَیْهِمَا ادْخُلُوْا عَلَیْهِمُ الْبَابَ ۚ— فَاِذَا دَخَلْتُمُوْهُ فَاِنَّكُمْ غٰلِبُوْنَ ۚ۬— وَعَلَی اللّٰهِ فَتَوَكَّلُوْۤا اِنْ كُنْتُمْ مُّؤْمِنِیْنَ ۟
وویل دوه سړیو د موسی –علیه السلام- له ملګرو څخه د هغو کسانو څخه چې د الله تعالی نه ویریدل او د هغه له عذاب څخه ویریدل، نعمت کړی و الله تعالی په دې دواړو باندې د توفیق ورکولو خپلې تابعدارۍ ته، هڅول يې خپل قومونو د موسی –علیه السلام- د حکم عملي کولو ته : ننوځئ تاسو په دې ظالمانو باندې د دې ښار په دروازه باندې، نو کله چې تاسو د دروازې څخه تیرشوئ، او ورننوتلئ نو بیشکه –د الله تعالی په حکم- تاسو به په هغو باندې کامیابیږئ په داسې حال کې چې یقین کوونکي وئ د الله تعالی په طریقو باندې چې کامیابي راځي په استعمالولو د اسبابو د ایمان راوړلو نه په الله تعالی او په تیارولو د مادي اسبابو، او خاص یواځې په الله تعالی باور وکړئ او په هغه ځانونه وسپارئ که چیرته تاسو په رښتیا سره مومنان یاست، ځکه چې ایمان سره په الله تعالی باندې توکل او یقین کول لازمي دي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• تعذيب الله تعالى لكفرة بني إسرائيل بالمسخ وغيره يوجب إبطال دعواهم في كونهم أبناء الله وأحباءه.
د الله تعالی عذاب ورکول د بنی اسرائیلو کافرانو ته په بدلولو د شکلونو او نورو عذابونو سره ثابتوي بطلان د دعوې د هغوی چې ګویا کې دوی د الله تعالی زامن او دوستان دي.
• التوكل على الله تعالى والثقة به سبب لاستنزال النصر.
قَالُوْا یٰمُوْسٰۤی اِنَّا لَنْ نَّدْخُلَهَاۤ اَبَدًا مَّا دَامُوْا فِیْهَا فَاذْهَبْ اَنْتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلَاۤ اِنَّا هٰهُنَا قٰعِدُوْنَ ۟
وویل یو قوم د موسی –علیه السلام- له بنی اسرائیلو څخه په داسې حال کې چې کلک ولاړ وو په خلاف د حکم د خپل پیغمبر موسی –علیه السلام-: بیشکه مونږ هیڅکله نه ننوځو دې ښار ته تر څو چې پدې کې دا زورور خلک موجود وي، نو -ای موسی-! لاړ شه ته او ستا رب نو تاسو دواړه جنګ وکړئ د دې زورورو خلکو سره، هر چې مونږ یو نو مونږ به په دې خپل ځای کې پاتي یو وروسته پاتي کیدوونکې د جنګ نه ستاسو سره.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالَ رَبِّ اِنِّیْ لَاۤ اَمْلِكُ اِلَّا نَفْسِیْ وَاَخِیْ فَافْرُقْ بَیْنَنَا وَبَیْنَ الْقَوْمِ الْفٰسِقِیْنَ ۟
وویل موسی –علیه السلام- خپل رب ته: ای زما ربه! زما هیڅ زور او طاقت (اختیار) نشته په هیچ چا باندې مګر په خپل ځان او په خپل ورور هارون باندې، نو ای ربه ته جدايې راوله زمونږ او د هغه قوم ترمنځ چې ستا او ستا د پیغمبر د تابعدارۍ څخه وتلی دي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالَ فَاِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَیْهِمْ اَرْبَعِیْنَ سَنَةً ۚ— یَتِیْهُوْنَ فِی الْاَرْضِ ؕ— فَلَا تَاْسَ عَلَی الْقَوْمِ الْفٰسِقِیْنَ ۟۠
وویل الله تعالی خپل پیغمبر موسی –علیه السلام- ته: بیشکه الله تعالی حرام کړي ننوتل دې پاکې خاورې ته په بنی اسرایلو باندې د څلویښت کالو په اندازه، په دې موده کې به دوی په صحرا کې ورک وي حیران به وي لاره به نه شي موندلی، نو ته مه خپه کیږه –ای موسی- په هغه قوم باندې چې وتونکی وي د الله تعالی له تابعدارۍ څخه، ځکه هغوی ته چې کومه سزا رسیږي هغه د هغوی د ګناهونو په وجه ده.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَاَ ابْنَیْ اٰدَمَ بِالْحَقِّ ۘ— اِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ اَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الْاٰخَرِ ؕ— قَالَ لَاَقْتُلَنَّكَ ؕ— قَالَ اِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللّٰهُ مِنَ الْمُتَّقِیْنَ ۟
او بیان کړه –ای پیغمبره- دې یهودي حسد کوونکو ظالمانو ته قصه او حال د هغو دوو زامنو د ادم –علیه السلام-، چې هغه قابیل او هابیل وو، په رښتیا سره چې هیڅ شک پکې نشته، کله چې دواړو وړاندې کړه قرباني چې هر یو پرې الله تعالی ته ځان نزدې کاوه، نو الله تعالی د هابیل قرباني قبول کړه؛ ځکه چې هغه د تقوا خاوند و، او د قابیل قرباني يې قبوله نه کړه؛ ځکه چې هغه د تقوا والا نه و، نو قابیل د هابیل د قربانۍ قبلیدل د حسد له وجې نه نا اشنا او بد وګڼل، او ويې ويل: زه خامخا تا وژنم ای هابیله! هابیل ورته وویل: بیشکه الله تعالی د هغه چا قرباني قبلوي چې د الله تعالی نه ویریږي په عملې کولو د هغه د اوامرو سره او په ځان ساتلو د هغه له نواهیو څخه.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
لَىِٕنْۢ بَسَطْتَّ اِلَیَّ یَدَكَ لِتَقْتُلَنِیْ مَاۤ اَنَا بِبَاسِطٍ یَّدِیَ اِلَیْكَ لِاَقْتُلَكَ ۚ— اِنِّیْۤ اَخَافُ اللّٰهَ رَبَّ الْعٰلَمِیْنَ ۟
که چیرې تا ماته خپل لاس رااوږد کړ چې زما وژل غواړې نو زه ستا د کار په شان کار ستاسره نه کوم، او دا زما د بزدلۍ د وجې نه، بلکې زه ویریږم د الله تعالی څخه چې پالونکی د ټولو مخلوقاتو دی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
اِنِّیْۤ اُرِیْدُ اَنْ تَبُوَْاَ بِاِثْمِیْ وَاِثْمِكَ فَتَكُوْنَ مِنْ اَصْحٰبِ النَّارِ ۚ— وَذٰلِكَ جَزٰٓؤُا الظّٰلِمِیْنَ ۟ۚ
نو ورته يې وویل په داسې حال کې چې ویره ورکوونکې و: یقینا زه غواړم چې ته اخته شې په ګناه د وژلو زما په ظلم او تیرې ستا د هغو مخکنو ګناهونو سره، نو شې به ته د اور والاو څخه هغه چې د قیامت په ورځ به ورته ورننوځي، داشزا سزا ده د تیري کوونکو، او زه دا نه غواړم چې اخته شم په ګناه ستا د وژلو؛ نو زه به د اور والاو څخه شم.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَبَعَثَ اللّٰهُ غُرَابًا یَّبْحَثُ فِی الْاَرْضِ لِیُرِیَهٗ كَیْفَ یُوَارِیْ سَوْءَةَ اَخِیْهِ ؕ— قَالَ یٰوَیْلَتٰۤی اَعَجَزْتُ اَنْ اَكُوْنَ مِثْلَ هٰذَا الْغُرَابِ فَاُوَارِیَ سَوْءَةَ اَخِیْ ۚ— فَاَصْبَحَ مِنَ النّٰدِمِیْنَ ۟
نو الله يوه کاغۍ (کڼاخه) ولېږله چې د هغه په مخوکې ځمکه کېندله، ترڅو پکې مړه کاغۍ ښخه کړي، ورته وښايي چې هغه خپل ورور څنګه پټ کړي، دغه مهال د هغه ورور وويل: های زما افسوسه آيا زه دومره بې وسه شوم چې د دغې کاغۍ غوندې هم نه وم چې بله مړه کاغۍ يې پټه کړه؛ نو ما هم د خپل ورور بدن پټ کړی وای، دغه مهال هغه له پښېمانه کېدونکو څخه شو.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• مخالفة الرسل توجب العقاب، كما وقع لبني إسرائيل؛ إذ عاقبهم الله تعالى بالتِّيه.
د پیغمبرانو مخالفت کول د عذاب سبب کیږي، لکه څرنګه چې د بنی اسرایلو سره شوي وو؛ کله چې الله تعالی هغوی ته سرګردانۍ سره عذاب ورکړو.
• قصة ابني آدم ظاهرها أن أول ذنب وقع في الأرض - في ظاهر القرآن - هو الحسد والبغي، والذي أدى به للظلم وسفك الدم الحرام الموجب للخسران.
د ادم –علیه السلام- د دوو زامنو د قیصې څخه ښکاره دا معلومیږي چې اوله ګناه چې په ځمکه کې شوې- په قران کې چې ښکاره ذکر شوې- هغه کینه او تیرې دی، چې د دې دواړو په وجه یې ظلم وکړ او حرامه وینه یې توی کړه چې دا د تاوان سبب دی.
مِنْ اَجْلِ ذٰلِكَ ؔۛۚ— كَتَبْنَا عَلٰی بَنِیْۤ اِسْرَآءِیْلَ اَنَّهٗ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَیْرِ نَفْسٍ اَوْ فَسَادٍ فِی الْاَرْضِ فَكَاَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیْعًا ؕ— وَمَنْ اَحْیَاهَا فَكَاَنَّمَاۤ اَحْیَا النَّاسَ جَمِیْعًا ؕ— وَلَقَدْ جَآءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَیِّنٰتِ ؗ— ثُمَّ اِنَّ كَثِیْرًا مِّنْهُمْ بَعْدَ ذٰلِكَ فِی الْاَرْضِ لَمُسْرِفُوْنَ ۟
د وجې د قتل کولو د قابیل خپل ورور لره مونږه خبر کړه بنی اسرایل چې بیشکه چا چې قتل کړو یو نفس لره پغیر د څه وجې نه چې یا قصاص وي او یا په ځمکه کې فساد کول وي په کفر او یا لوټ کولو د لارې سره، نو لکه ده چې ټول خلک وژلي وي؛ ځکه چې د ده په نیز د یو بې ګناه او ګناهګار ترمنځ فرق نشته. او چاچې ځان وساته د وژلو د یو نفس نه چې الله تعالی یې وژل حرام کړي وي دا يې عقیده وي چې د ده وژل حرام دي او مړ يې نه کړ؛ نو داسې ده لکه ده چې ټول خلک بچ کړي وي؛ ځکه چې د ده په دې کار کې د ټولو خلکو ژغورل دي، او بیشکه راغلی وو پیغمبران زمونږ بنی اسرائیلو ته په غټو او ښکاره دلیلونو سره، او سره لدې نه بیا هم ډیر د دوی څخه تیریدونکي وو د الله تعالی د پولو څخه په کولو د ګناهونو سره، او په مخالفت د خپلو پیغمبرانو سره.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
اِنَّمَا جَزٰٓؤُا الَّذِیْنَ یُحَارِبُوْنَ اللّٰهَ وَرَسُوْلَهٗ وَیَسْعَوْنَ فِی الْاَرْضِ فَسَادًا اَنْ یُّقَتَّلُوْۤا اَوْ یُصَلَّبُوْۤا اَوْ تُقَطَّعَ اَیْدِیْهِمْ وَاَرْجُلُهُمْ مِّنْ خِلَافٍ اَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْاَرْضِ ؕ— ذٰلِكَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیَا وَلَهُمْ فِی الْاٰخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیْمٌ ۟ۙ
نه ده سزا د هغه کسانو چې جنګ کوي د الله تعالی او د هغه له پیغمبر سره، او په ښکاره سره د هغه مقابله کوي په دښمنۍ او فساد کولو سره په ځمکه کې په وژلو او په اخیستلو د مالونو او په پریکولو (لوټ کولو) د لارې؛ مګر دا چې ودې وژلی شي پغیر د دار (پانسي) کولو نه، او یا دې ووژلی شي سره د دار (پانسي) کولو نه په لرګي یا بل شي باندې، او یا دې پریکړی شي لاس د یو کس د دوی نه ښي لاس سره د کیڼې (چپې) پښې نه، نو که بیا یې هم دا کار وکړ نو بیا دې یې کیڼ (چپ) لاس او ښي پښه پریکړی شي، او یا دې وشړل شي په ښارونو کې، دا سزا د دوی لپاره په دنیا کې شرمندګي ده، او ددوی لپاره به په اخرت کې لوی عذاب وي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
اِلَّا الَّذِیْنَ تَابُوْا مِنْ قَبْلِ اَنْ تَقْدِرُوْا عَلَیْهِمْ ۚ— فَاعْلَمُوْۤا اَنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِیْمٌ ۟۠
مګر هغه کسان چې توبه يې ویستلي وي د دې جګړه کوونکو څخه مخکې له دې چې ستاسو پرې وسه بر شي (تاسو پرې قادر شئ) –ای واکدارانو-، نو پوهه شئ چې بیشکه الله تعالی بخښنه کوونکی دی دوی ته وروسته له توبې څخه، مهربانه دی په دوی باندې، او د هغه د رحمت څخه دا دی چې د دوی څخه یې عذاب لرې کړی دی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ وَابْتَغُوْۤا اِلَیْهِ الْوَسِیْلَةَ وَجَاهِدُوْا فِیْ سَبِیْلِهٖ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُوْنَ ۟
ای هغه کسانو چې ایمان مو راوړی! د الله تعالی څخه وویریږئ په عملې کولو د هغه د اوامرو او په ځان ساتلو د هغه له نواهیو څخه، او د هغه څخه نزدیکت طلب کړئ په اداد کولو د هغه څه چې تاسو ته يې پرې امر کړی، او په ځان ساتلو سره د هغه څه نه چې تاسو یې ترې منع کړي یاست، او جهاد وکړئ د کافرانو سره لپاره د لټولو د رضا د الله تعالی؛ د دې لپاره چې تاسو حاصل کړئ هغه څه چې تاسو یې غواړئ، او بچ شئ د هغه څه نه چې تاسو ترې ویریږئ کله چې تاسو دغه کار وکړئ.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
اِنَّ الَّذِیْنَ كَفَرُوْا لَوْ اَنَّ لَهُمْ مَّا فِی الْاَرْضِ جَمِیْعًا وَّمِثْلَهٗ مَعَهٗ لِیَفْتَدُوْا بِهٖ مِنْ عَذَابِ یَوْمِ الْقِیٰمَةِ مَا تُقُبِّلَ مِنْهُمْ ۚ— وَلَهُمْ عَذَابٌ اَلِیْمٌ ۟
پرته له شکه هغه کسان چې پر الله او د هغه پر رسولانو يې کفر کړی، که چېرې د هغوی هر يوه ته فرض کړو چې د ځمکې د ټولو شيانو او هغو ته ورته په اندازه شيان وي او هغوی يې د قيامت په ورځ د الله له عذاب څخه د خلاصون په موخه وړاندې کړي؛ نو دغه فديه به ترې ونه منل شي او هغوی لره به دردوونکې سزا وي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• حرمة النفس البشرية، وأن من صانها وأحياها فكأنما فعل ذلك بجميع البشر، وأن من أتلف نفسًا بشرية أو آذاها من غير حق فكأنما فعل ذلك بالناس جميعًا.
د بشری نفس (بنی ادم) حرمت او عزت، او چاچې وساته دې لره او بچ یې کړ لکه ده چې د ټولو بني ادمو سره داسې کړي وي، او چاچې هلاک او ضایع کړ یو بنی ادم او یا یې ورته تکلیف ورساوه په ناحقه سره نو لکه ده چې د ټولو خکلو سره داسې کړي وي.
• عقوبة الذين يحاربون الله ورسوله ممن يفسدون بالقتل وانتهاب الأموال وقطع الطرق هي: القتل بلا صلب، أو مع الصلب، أو قطع الأطرف من خلاف، أو بتغريبهم من البلاد؛ وهذا على حسب ما صدر منهم.
د هغو کسانو سزا چې له الله او رسول سره يې جګړه کوي، په وژنه، مالونو اخېستلو، او لار شکونې سره ورانکاری کوي، سزا يې پرته له را ځړولو او يا سره له ځړولو او بېلابېلو اړخونو پرېکولو وژل او يا له ښارونو شړل دي، دا د هغې کړنې مطابق سزا ده چې له دوی نه صادر شوي دي.
وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوْۤا اَیْدِیَهُمَا جَزَآءً بِمَا كَسَبَا نَكَالًا مِّنَ اللّٰهِ ؕ— وَاللّٰهُ عَزِیْزٌ حَكِیْمٌ ۟
او غل سړی او غله ښځه عوڅ کړئ –ای واکدارانو- ښي لاس د دې دواړو بدله ده دوی لره او سزا ده د الله تعالی له طرفه په هغه وجه چې دې دواړو کومه ګناه کړي چې د خلکو مالونه يې په ناحقه سره اخیستي، او ویره ورکول هم دي دې دواړو لره او نورو خلکو لره هم، او الله تعالی چې دی زورور دی هیڅ شی پرې نشي غالب کیدلی، د حکمت والا دی په خپل تقدیر او شرع کې.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَمَنْ تَابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهٖ وَاَصْلَحَ فَاِنَّ اللّٰهَ یَتُوْبُ عَلَیْهِ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِیْمٌ ۟
نو پس چاچې توبه وویستله الله تعالی ته د خپلې غلا څخه، او برابر یې کړ خپل عمل، نو بیشکه الله تعالی رجوع د رحمت کوي په ده باندې د خپلې مهربانۍ له مخې؛ دا ځکه چې بیشکه الله تعالی بخښنه کوونکی دی د ګناهونو د خپلو هغو بندګانو چې توبه یې ویستلې وي، رحم کوونکی دی په هغوی، لیکن د هغوی څخه حد نه کوزیږي په توبې سره کله چې خبره واکدار ته ورسیږي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
اَلَمْ تَعْلَمْ اَنَّ اللّٰهَ لَهٗ مُلْكُ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِ ؕ— یُعَذِّبُ مَنْ یَّشَآءُ وَیَغْفِرُ لِمَنْ یَّشَآءُ ؕ— وَاللّٰهُ عَلٰی كُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ ۟
بیشکه تاته پته ده –ای پیغمبره- چې یقینا خاص الله تعالی لره بادشاهي د اسمانونو او د ځمکې ده واک پکې چلوي څرنګه چې يې خوښه شي، او بیشکه الله تعالی عذاب ورکوي چاته وغواړي په انصاف سره، او بخښنه کوي چاته چې وغواړي په خپلې مهربانۍ سره، بیشکه الله تعالی په هر شي باندې قدرت لرونکی دی، هیڅ شی ترې نشې بچ کیدلی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الرَّسُوْلُ لَا یَحْزُنْكَ الَّذِیْنَ یُسَارِعُوْنَ فِی الْكُفْرِ مِنَ الَّذِیْنَ قَالُوْۤا اٰمَنَّا بِاَفْوَاهِهِمْ وَلَمْ تُؤْمِنْ قُلُوْبُهُمْ ۛۚ— وَمِنَ الَّذِیْنَ هَادُوْا ۛۚ— سَمّٰعُوْنَ لِلْكَذِبِ سَمّٰعُوْنَ لِقَوْمٍ اٰخَرِیْنَ ۙ— لَمْ یَاْتُوْكَ ؕ— یُحَرِّفُوْنَ الْكَلِمَ مِنْ بَعْدِ مَوَاضِعِهٖ ۚ— یَقُوْلُوْنَ اِنْ اُوْتِیْتُمْ هٰذَا فَخُذُوْهُ وَاِنْ لَّمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُوْا ؕ— وَمَنْ یُّرِدِ اللّٰهُ فِتْنَتَهٗ فَلَنْ تَمْلِكَ لَهٗ مِنَ اللّٰهِ شَیْـًٔا ؕ— اُولٰٓىِٕكَ الَّذِیْنَ لَمْ یُرِدِ اللّٰهُ اَنْ یُّطَهِّرَ قُلُوْبَهُمْ ؕ— لَهُمْ فِی الدُّنْیَا خِزْیٌ ۙ— وَّلَهُمْ فِی الْاٰخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیْمٌ ۟
ای پیغمبره! خفګان کې دي وانه چوي تالره هغه څوک چې کوشش کوي په ښکاره کولو د کارونو دکفر کې د دې لپاره چې تا غصه کړي د منافقانو څخه هغه کسان چې ښکاره کوي ایمان لره، او پټوي کفر لره. او خفګان کې دي وانه اچوي تا لره یهودیان هغه چې غوږونه ږدي د خپلو مشرانو درواغو ته او منې يې، په داسې حال کې چې تقلید کوونکي دي خپلو مشرانو لره هغه چې تاته نه دي راغلی د وجې د مخ اړولو ستا څخه، بدلوي دوی خبرې د الله تعالی چې په تورات کې دي په هغه ډول چې د دوی د خواهشاتو سره موافق وي، خپلو پیروانو ته وایې: که چیرته د محمد فیصله ستاسو د خواهشاتو سره برابره شوه نو تابعداري یې وکړئ، او که چیرته یې مخالفه شوه نو بیا ترې ځان وساتئ، او هر هغه څوک چې الله تعالی یې ګمراه کیدل وغواړي د خلکو څخه نو هیچیري به ته بیانه مومې –ای پیغمبره- څوک چې واړوي د دوی نه ګمراهي او روان کړي دوی د حق لارې ته، دغه کسان چې د دې صفتونه والا دي د یهودیانو او منافقانو څخه دا هغه کسان دي چې نه غواړي الله تعالی چې پاک کړي زړونه د دوی د کفر نه، د دوی لپاره په دنیا کې شرمندګي او رسوایې ده، او په اخرت کې به د دوی لپاره لوی عذاب وي، او هغه عذاب د اور دی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• حكمة مشروعية حد السرقة: ردع السارق عن التعدي على أموال الناس، وتخويف من عداه من الوقوع في مثل ما وقع فيه.
د غلا د حد د روا کیدلو حکمت: د غل مخه نیول دي د تیري کولو نه د خلکو په مالونو باندې، او ویره ورکول دي پغیر د غل څخه نورو خلکو ته د واقع کیدلو نه په هغه څه کې چې دا غل پکې واقع شوی دی.
• قَبول توبة السارق ما لم يبلغ السلطان وعليه إعادة ما سرق، فإذا بلغ السلطان وجب الحكم، ولا يسقط بالتوبة.
د غل توبه قبلیږي تر څو چې باچا ته يې خبر نه وي رسیدلی او په ده باندې لازم دي واپس کول د هغه مال چې ده پټ کړی وي، نو کله چې باچا ته خبره ورسیږي نو بیا پرې حکم واجبیږي، او په توبې سره نه ساقطیږي.
• يحسن بالداعية إلى الله ألَّا يحمل همًّا وغمًّا بسبب ما يحصل من بعض الناس مِن كُفر ومكر وتآمر؛ لأن الله تعالى يبطل كيد هؤلاء.
د الله تعالی طرف ته بلونکي ته پکار دي چې هیڅ غم او سوچ ونه کړي د هغه څه په وجه چې د ځیني خلکو څخه کیږي د کفر او چل او ددې خلاف مشورو نه؛ ځکه چې الله تعالی د دوی دوکې بربادوي.
سَمّٰعُوْنَ لِلْكَذِبِ اَكّٰلُوْنَ لِلسُّحْتِ ؕ— فَاِنْ جَآءُوْكَ فَاحْكُمْ بَیْنَهُمْ اَوْ اَعْرِضْ عَنْهُمْ ۚ— وَاِنْ تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَنْ یَّضُرُّوْكَ شَیْـًٔا ؕ— وَاِنْ حَكَمْتَ فَاحْكُمْ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِیْنَ ۟
دا یهودیان دروغو ته ډیر غوږ کیښودونکي دي، ډیر خوړونکي دي حرام مال لره لکه سود، نو که چیرته تاته فیصله راوړي –ای پیغمبره- نو ته د دوی ترمنځ فیصله وکړه که ستا خوښه وي، او یا يې ترمنځ فیصله مه کوه که ستا خوښه وي، تا ته د دې دواړو کارونو اختیار شته، او که ته چیرته د دوی ترمنځ فیصله ونه کړي نو هیڅ ضرر تاته نشي دررسولی، او که چیرته د دوی تر منځ فیصله کوې نو فیصله وکړه د دوی ترمنځ په عدل او انصاف سره، اګر که دوی ظالمان او دښمنان دي، بیشکه الله تعالی خوښوي انصاف کوونکي په خپلو فیصلو کي، او اګر که د فیصلې والا د فیصله کوونکي (قاضي) دښمنان هم وي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَكَیْفَ یُحَكِّمُوْنَكَ وَعِنْدَهُمُ التَّوْرٰىةُ فِیْهَا حُكْمُ اللّٰهِ ثُمَّ یَتَوَلَّوْنَ مِنْ بَعْدِ ذٰلِكَ ؕ— وَمَاۤ اُولٰٓىِٕكَ بِالْمُؤْمِنِیْنَ ۟۠
او یقینا د دوی کار خو عجیب دی، نو دوی په تا باندې کفر کوي، او بیا تاته فیصلې هم راوړي په دې امید چې شاید ته به د دوی د خواهشاتو موافق فیصله وکړې، او دوی چې دي د دوی سره تورات دی هغه چې ګمان کوي چې دوی پرې ایمان لري، په دې کې د الله تعالی فیصلې دي، بیا دوی مخ اړوي ستا د فیصلې څخه کله چې د دوی د خواهشاتو سره موافق نه وي، نو دوی یوځای کړ کفر په هغه څه چې د دوی په کتاب کې دی، او مخ اړول ستا د فیصلې څخه، او د دوی دا کار د مومنانو د کار په شان ندی، نو دوی په دغه وخت کې ایمان لرونکي ندي په تا باندې او په هغه دین چې تا پرې راتګ کړی دی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
اِنَّاۤ اَنْزَلْنَا التَّوْرٰىةَ فِیْهَا هُدًی وَّنُوْرٌ ۚ— یَحْكُمُ بِهَا النَّبِیُّوْنَ الَّذِیْنَ اَسْلَمُوْا لِلَّذِیْنَ هَادُوْا وَالرَّبّٰنِیُّوْنَ وَالْاَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُوْا مِنْ كِتٰبِ اللّٰهِ وَكَانُوْا عَلَیْهِ شُهَدَآءَ ۚ— فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلَا تَشْتَرُوْا بِاٰیٰتِیْ ثَمَنًا قَلِیْلًا ؕ— وَمَنْ لَّمْ یَحْكُمْ بِمَاۤ اَنْزَلَ اللّٰهُ فَاُولٰٓىِٕكَ هُمُ الْكٰفِرُوْنَ ۟
بیشکه مونږ تورات نازل کړی په موسی –علیه السلام- په دې کې ښودنه ده د خیر طرف ته، او رڼا ده چې روښنایي پرې کیږي، فیصلې به کوي په دې باندې د بنی اسرائیلو پیغمبران هغه کسان چې الله تعالی ته يې غاړه کیښودې وه په تابعدارۍ سره، او فیصلې کوي په دې سره علما او فقها هغوی چې د خلکو روزنه یې کوله د دې وجې نه چې الله تعالی ترې طلب د حفاظت د خپل کتاب کړی وو، او دوی یې په دې باندې امانتدار ګرځولي وو چې ساتي به یې له تحریف او تبدیل څخه، او دوی په دې باندې ګواهي کوونکی وو چې دا حق دی، او دوی ته به خلک ورګرځیدل د دې په باره کې، نو تاسو مه ویریږئ –ای یهودیانو- د خلکو څخه او یواځې زما څخه وویریږئ، او تاسو مه اخلئ په عوض د فیصلې کولو په هغه شي چې الله تعالی نازل کړي دي قیمت لږ د مشرۍ یا مرتبې یا مال څخه، او څوک چې فیصله ونه کړي په هغه څه چې الله تعالی رانازل کړي د وحې نه او حلال ګڼونکی وي دی فیصلې د غیر الله لره، او یا د الله تعالی په رالیږل شوي کتاب باندې فیصلې کولو ته په بل شي باندې غوره والی ورکوي، او یا یې ورسره برابروي نو بیشکه دغه کسان همدغه په ریښتیا سره کافران دي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَكَتَبْنَا عَلَیْهِمْ فِیْهَاۤ اَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ ۙ— وَالْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَالْاَنْفَ بِالْاَنْفِ وَالْاُذُنَ بِالْاُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ ۙ— وَالْجُرُوْحَ قِصَاصٌ ؕ— فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهٖ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَّهٗ ؕ— وَمَنْ لَّمْ یَحْكُمْ بِمَاۤ اَنْزَلَ اللّٰهُ فَاُولٰٓىِٕكَ هُمُ الظّٰلِمُوْنَ ۟
او مونږه فرض کړی و په یهودیانو باندې په تورات کې دا حکم چې یقینا چاچې وواژه یو نفس لره په نا حقه سره قصدا نو هغه به پرې وژل کیږي، او چاچې راوویستله د چا سترګه قصدا نو د هغه سترګه به هم راویستل کیږي، او چاچې د چا پوزه قصدا غوڅه کړه د هغه پوزه به غوڅیږي، او چاچې قصدا د چا غوږ غوڅ کړ د هغه غوږ به هم غوڅیږي، او چاچې د چا غاښ قصدا وویست د هغه غاښ به هم ویستل کیږي، او مونږه دا هم فرض کړی وو په دوی باندې چې یقینا په هر یو زخم کې به زیاتی کوونکي ته سزا ورکول کیږي د هغه د زیاتي په شان، او چاچې صدقه وکړه په عفوې سره زیاتي کوونکي ته نو یقینا د هغه عفوه کفاره شوه د ده د ګناهونو؛ د وجې د عفوې د ده نه هغه چاته چې ظلم یې پرې کړی وو، او چا چې فیصله ونه کړه په هغه څه چې الله تعالی رالیږلی د قصاص باره کې او یا د نورو شیانو باره کې، نو یقینا دا کس تیریدونکی دی د الله تعالی د پولو څخه.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• تعداد بعض صفات اليهود، مثل الكذب وأكل الربا ومحبة التحاكم لغير الشرع؛ لبيان ضلالهم وللتحذير منها.
د یهودو ځینو صفتونو ته اشاره لکه دروغ وییل، سود خوړل، او د الله له شریعت څخه بل قانون ته د فیصلې وړلو ته لیوالتیا، دا د دې لپاره چې د دوی ګمراهۍ ښکاره شي او خلک ورڅخه وویرول شي.
• بيان شرعة القصاص العادل في الأنفس والجراحات، وهي أمر فرضه الله تعالى على من قبلنا.
په نفسونو او زخمونو کې د عادلانه قصاص روا والی، او دا چې دا د الله تعالی امر دی چې دا کار یي فرض کړی زمونږ څخه وړاندې په نورو خلکو هم.
• الحث على فضيلة العفو عن القصاص، وبيان أجرها العظيم المتمثّل في تكفير الذنوب.
وَقَفَّیْنَا عَلٰۤی اٰثَارِهِمْ بِعِیْسَی ابْنِ مَرْیَمَ مُصَدِّقًا لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ التَّوْرٰىةِ ۪— وَاٰتَیْنٰهُ الْاِنْجِیْلَ فِیْهِ هُدًی وَّنُوْرٌ ۙ— وَّمُصَدِّقًا لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ التَّوْرٰىةِ وَهُدًی وَّمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِیْنَ ۟ؕ
د بني اسرائيلو په نبيانو پسې مو عيسی د مريم زوی ور ولېږلو چې پر هغه څه يې ايمان لرلو کوم چې په تورات کې دي او پرېکړه يې پرې کوله او هغه ته مو داسې انجيل ورکړ چې حق ته پر لارښوونه او له دليلونو څخه د شبهاتو په لېرې کولو مشتمل و، د حکمونو ستونزې يې حلولې، او له لږ هغې برخې پرته چې کوم حکمونه يې منسوخ شوي په نورو شيانو کې د هغه څه موافق و چې په تورات کې مخکې نازل شوي وو او انجيل مو داسې لارښوونه وګرځوله چې ځان ساتونکي لارښوونه پرې ترلاسه کوي او له هغه څه منع کوونکي و چې پر هغوی يې ناروا کړي وو.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلْیَحْكُمْ اَهْلُ الْاِنْجِیْلِ بِمَاۤ اَنْزَلَ اللّٰهُ فِیْهِ ؕ— وَمَنْ لَّمْ یَحْكُمْ بِمَاۤ اَنْزَلَ اللّٰهُ فَاُولٰٓىِٕكَ هُمُ الْفٰسِقُوْنَ ۟
او ایمان دې راوړي نصارا په هغه څه چې رالیږلي وو الله تعالی په انجیل کې، او په هغه دې فیصلې وکړي -په هغه څه کې چې راتګ یې پرې کړی وو د ریښتیاوو نه؛ مخکې د رالیږلو د محمد صلی الله علیه وسلم نه دوی ته-، او چا چې فیصله ونکړه په هغه څه چې الله تعالی رالیږلی نو دغه کسان وتونکي دې د الله تعالی د تابعدارۍ څخه، پریښودونکي دي حق لره، کږیدونکي دي باطل طرف ته.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَاَنْزَلْنَاۤ اِلَیْكَ الْكِتٰبَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْكِتٰبِ وَمُهَیْمِنًا عَلَیْهِ فَاحْكُمْ بَیْنَهُمْ بِمَاۤ اَنْزَلَ اللّٰهُ وَلَا تَتَّبِعْ اَهْوَآءَهُمْ عَمَّا جَآءَكَ مِنَ الْحَقِّ ؕ— لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَّمِنْهَاجًا ؕ— وَلَوْ شَآءَ اللّٰهُ لَجَعَلَكُمْ اُمَّةً وَّاحِدَةً وَّلٰكِنْ لِّیَبْلُوَكُمْ فِیْ مَاۤ اٰتٰىكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرٰتِ ؕ— اِلَی اللّٰهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِیْعًا فَیُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِیْهِ تَخْتَلِفُوْنَ ۟ۙ
او نازل کړی مونږ تاته -ای پیغمبره!- قران کریم په رښتیا سره چې هيڅ شک او شبهه پکې نشته چې دا د الله تعالی له طرفه دی، تصدیق کوونکی دی هغو کتابونو لره چې د دې نه مخکې نازل شوي، او امانت دار (ساتونکی) دی په هغو باندې، نو چې کوم شي کې ورسره برابر و نو هغه به حق وي، او په کوم شي کې چې يې مخالف وو نو هغه به باطل وي، نو ته فیصلې کوه د خلکو تر منځ په هغه څه چې الله تعالی تاته په دې کې رالیږلی، او ته تابعداري مه کوه د خواهشاتو دهغوی هغه چې هغوی نیولې هغو لره، پریښودونکی دي هغه څه لره چې په تا باندې نازل شوی د حق نه هغه چې هیڅ شک پکې نشته، او بیشکه مونږ ګرځولی هر یو امت لره شریعت د عملي قواعدو او لاره ښکاره چې هغوی پرې تللی شي، او که چیرته الله تعالی غوښتلی وی چې په دنیا کې یواځې یو شریعت وی نو خامخا به یې داسې کړی وی، لیکن الله تعالی هر یو امت لره جدا جدا شریعت ګرځولی؛ د دې لپاره چې په ټولو باندې ازمیښت وکړي نو ښکاره کړي (جدا کړي) تابعدار د ګناهګار نه، نو تاسو وړاندې والی وکړئ د یو بل نه د نیکو کارونو کولو ته او پريښودلو د بدو کارونو، خاص یواځې الله تعالی ته ستاسو ورګرځیدل دي د قیامت په ورځ، او خامخا خبر به درکړي تاسو ته په هغه څه چې تاسو پکې اختلاف کوئ، او بدلې به درکړي تاسو ته په هغو عملونو چې تاسو مخکې کړي دي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَاَنِ احْكُمْ بَیْنَهُمْ بِمَاۤ اَنْزَلَ اللّٰهُ وَلَا تَتَّبِعْ اَهْوَآءَهُمْ وَاحْذَرْهُمْ اَنْ یَّفْتِنُوْكَ عَنْ بَعْضِ مَاۤ اَنْزَلَ اللّٰهُ اِلَیْكَ ؕ— فَاِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ اَنَّمَا یُرِیْدُ اللّٰهُ اَنْ یُّصِیْبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوْبِهِمْ ؕ— وَاِنَّ كَثِیْرًا مِّنَ النَّاسِ لَفٰسِقُوْنَ ۟
او ته فیصلې کوه -ای پیغمبره- د دوی ترمنځ په هغه وحي چې الله تعالی تاته رالیږلې، او ته تابعداري مه کوه د دوی د ارزوګانو هغه چې د دوی د خواهشاتو د تابعدارۍ نه راپیدا شوي، او ویریږه (ځان ساته) د دوی نه د دې خبرې نه چې هسې نه چې واړوي تالره د بعضې هغه څه نه چې الله تعالی په تا باندې رالیږلی، نو هیڅکله دوی خپلې هڅې نه کموي په کیدلو د دې کار کې، نو که چیرته دوی مخ واړاوه د قبلولو د فیصلې نه په هغه څه چې تاته الله تعالی رالیږلي نو پوه شه چې بیشکه الله تعالی غواړي چې سزا ورکړي دوی ته په بعضو ګناهونو د دوی سزا د دنیا، او په ټولو ګناهونو به سزا ورکوي په اخرت کې، او بیشکه ډیر د خلکو نه خامخا وتونکي دي د الله تعالی د تابعدارۍ نه.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
اَفَحُكْمَ الْجَاهِلِیَّةِ یَبْغُوْنَ ؕ— وَمَنْ اَحْسَنُ مِنَ اللّٰهِ حُكْمًا لِّقَوْمٍ یُّوْقِنُوْنَ ۟۠
ایا دوی مخ اړوي ستا د فیصلې نه په داسې حال کې غوښتونکي دي فیصلې د جاهلیت والاو د بوتانو د عبادت کوونکو نه هغه کسان چې د خپلو خواهشاتو مطابق فیصلې کوي؟! نو هیڅوک نشته ښایسته فیصله کوونکی د الله تعالی څخه د یقین والاو په نیز هغه کسان چې پوهیږي د الله تعالی له طرفه په هغه څه چې په خپل پیغمبر یې نازل کړي، نه د ناپوهۍ او خواهشاتو والا هغه چې نه قبلوي مګر هغه څه چې د دوی د خواهشاتو سره مناسب وي او اګر که باطل هم وي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• الأنبياء متفقون في أصول الدين مع وجود بعض الفروق بين شرائعهم في الفروع.
ټول پیغمبران سره د دین په اصولو کې متفق دي سره د بعضو فرقونو نه په منځ د دوی په شریعتونو کې په بعضې فروعو کې.
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا لَا تَتَّخِذُوا الْیَهُوْدَ وَالنَّصٰرٰۤی اَوْلِیَآءَ ؔۘ— بَعْضُهُمْ اَوْلِیَآءُ بَعْضٍ ؕ— وَمَنْ یَّتَوَلَّهُمْ مِّنْكُمْ فَاِنَّهٗ مِنْهُمْ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظّٰلِمِیْنَ ۟
ای هغو کسانو چې ایمان مو راوړی په الله تعالی او د هغه په پیغمبر! تاسو مه جوړوئ د یهودیانو او نصاروو څخه حلیفان او خاص دوستان چې ملګرتیا ورسره کوئ، نو یهودیان بیشکه د خپل دین والاو سره دوستانه کوي، او نصاری د خپل ملت والاو سره دوستانه کوي، او ستاسو سره دښمني کول دا دواړه ډلې سره یوځاي کوي، او چاچې ورسره دوستانه وکړه ستاسو څخه نو یقینا دا کس د هغو د ډلې نه شو، بیشکه الله تعالی هدایت نه کوي ظالم قوم ته په سبب د دوستۍ د هغوی د کافرانو سره.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَتَرَی الَّذِیْنَ فِیْ قُلُوْبِهِمْ مَّرَضٌ یُّسَارِعُوْنَ فِیْهِمْ یَقُوْلُوْنَ نَخْشٰۤی اَنْ تُصِیْبَنَا دَآىِٕرَةٌ ؕ— فَعَسَی اللّٰهُ اَنْ یَّاْتِیَ بِالْفَتْحِ اَوْ اَمْرٍ مِّنْ عِنْدِهٖ فَیُصْبِحُوْا عَلٰی مَاۤ اَسَرُّوْا فِیْۤ اَنْفُسِهِمْ نٰدِمِیْنَ ۟ؕ
نو ته به ووینې -ای پیغمبره- منافقان د کمزوري ایمان والا ځغلي به دوستانې د یهودو او نصاراو ته داسې به وایې: مونږ ویریږو د دې نه چې دوی به کامیاب شي، او د دوی غلبه به شي؛ نو مونږ ته به بیا د دوی څخه څه ضرر راورسیږي، نو نژدې ده چې الله تعالی به ورکړي کامیابي (بری) خپل پیغمبر او مومنانو ته، او یا به راتګ وکړي په یو بل حکم سره د خپل طرفه چې په هغه سره به د یهودیانو او د هغوی د دوستانو حمله او غلبه دفع شي، نو وبه ګرځي هغه جلتي کوونکي د دوی دوستانې ته پښیمانه په هغه نفاق چې په خپلو زړونو کې یې پټ کړی و؛ د وجې د باطلیدو د هغه کمزوري سبب نه چې دوی ورپسې نښتي وو.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَیَقُوْلُ الَّذِیْنَ اٰمَنُوْۤا اَهٰۤؤُلَآءِ الَّذِیْنَ اَقْسَمُوْا بِاللّٰهِ جَهْدَ اَیْمَانِهِمْ ۙ— اِنَّهُمْ لَمَعَكُمْ ؕ— حَبِطَتْ اَعْمَالُهُمْ فَاَصْبَحُوْا خٰسِرِیْنَ ۟
او وایې به مومنان خلک تعجب به کوي د منافقانو په حال باندې: آیا دا دې هغه خلک چې قسمونه یې کول مضبوطول یې خپل قسمونه: یقینا دوی خامخا ستاسو سره دي -ای مومنانو- په ایمان او کامیابۍ او دوستۍ کې؟! برباد شول عملونه د دوی، نو دوی وروګرځیدل تاوانیان د وجې د نه رسیدلو نه خپل هدف ته، او په سبب د هغه عذاب چې دوی له تیار شوی دی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا مَنْ یَّرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِیْنِهٖ فَسَوْفَ یَاْتِی اللّٰهُ بِقَوْمٍ یُّحِبُّهُمْ وَیُحِبُّوْنَهٗۤ ۙ— اَذِلَّةٍ عَلَی الْمُؤْمِنِیْنَ اَعِزَّةٍ عَلَی الْكٰفِرِیْنَ ؗ— یُجَاهِدُوْنَ فِیْ سَبِیْلِ اللّٰهِ وَلَا یَخَافُوْنَ لَوْمَةَ لَآىِٕمٍ ؕ— ذٰلِكَ فَضْلُ اللّٰهِ یُؤْتِیْهِ مَنْ یَّشَآءُ ؕ— وَاللّٰهُ وَاسِعٌ عَلِیْمٌ ۟
ای هغو کسانو چې ایمان مو راوړی! څوک چې ستاسو څخه وګرځي د خپل دین څخه کفر ته نو زر دی چې رابه ولي الله تعالی یو قوم د دوی په ځای باندې چې الله تعالی به ورسره مینه کوي او دوی به د الله تعالی سره مینه کوي د دوی د استقامت د وجې نه، رحم کوونکی به وي په مسلمانانو باندې سختي کوونکی به وي په کافرانو باندې، جهاد به کوي په خپلو مالونو او خپلو نفسونو د دې لپاره چې د الله تعالی کلمه اوچته شي، او نه ویریږي د ملامتیا د ملامت کوونکي نه؛ د وجې د مخکې کولو د رضا د الله تعالی د مخلوقاتو په رضا باندې، دا د الله تعالی د ورکړو څخه ده چې ورکوي یې چاته چې یې خوښه شي د خپلو بندګانو څخه، او الله تعالی د پراخه فضل او مهربانۍ والا دی، پوهه دی په هغه چا چې مستحق وي د دې د فضل؛ نو هغه ته يې ورکوي، او هغه څوک چې يې مستحق نه وي نو هغه ترې محروموي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
اِنَّمَا وَلِیُّكُمُ اللّٰهُ وَرَسُوْلُهٗ وَالَّذِیْنَ اٰمَنُوا الَّذِیْنَ یُقِیْمُوْنَ الصَّلٰوةَ وَیُؤْتُوْنَ الزَّكٰوةَ وَهُمْ رٰكِعُوْنَ ۟
نه دي یهودیان او نه نصاری او نه نور د کافرانو څخه ستاسو دوستان، بلکې ستاسو دوست او مددګار الله تعالی دی او د هغه پیغمبر دی، او مومنان دي هغه خلک چې لمونځ پوره پوره ادا کوي، او د خپلو مالونو زکاتونه هم ورکوي او دوی الله تعالی ته عاجزي کوونکي دي تابعدار هم دي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَمَنْ یَّتَوَلَّ اللّٰهَ وَرَسُوْلَهٗ وَالَّذِیْنَ اٰمَنُوْا فَاِنَّ حِزْبَ اللّٰهِ هُمُ الْغٰلِبُوْنَ ۟۠
او چاچې دوستانه وکړه د الله تعالی سره او د هغه د پیغمبر سره او د مومنانو سره په کومک کولو، نو یقینا دا د الله تعالی د ډلې څخه دی، او د الله تعالی ډله چې ده هم دوی کامیاب دي؛ ځکه چې الله تعالی د دوی مددګار دی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِیْنَ اتَّخَذُوْا دِیْنَكُمْ هُزُوًا وَّلَعِبًا مِّنَ الَّذِیْنَ اُوْتُوا الْكِتٰبَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَالْكُفَّارَ اَوْلِیَآءَ ۚ— وَاتَّقُوا اللّٰهَ اِنْ كُنْتُمْ مُّؤْمِنِیْنَ ۟
ای هغو کسانو چې ایمان مو راوړی! مه نیسئ هغو کسانو لره چې مسخرې کوي ستاسو په دین پورې، او لوبې پرې کوي د هغه کسانو نه چې کتاب ورته ورکړی شوی مخکې ستاسو نه د یهودو او نصاراوو او مشرکانو نه حلیفان او خاص دوستان، او وویریږئ د الله تعالی څخه په ځان ساتلو سره د هغه څه نه چې تاسو یې ترې منع کړی یاست د دوستۍ د هغوی نه که چیرته تاسو په هغه باندې ایمان لرونکي یاست، او په هغه څه باندې چې په تاسو یې رانازل کړي دي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• التنبيه علي عقيدة الولاء والبراء التي تتلخص في الموالاة والمحبة لله ورسوله والمؤمنين، وبغض أهل الكفر وتجنُّب محبتهم.
خبر ورکول په عقیده د ولاء او براء (د دوستۍ او بې زارۍ) هغه چې راټولیږي (خلاصه کیږي) په دوستۍ کولو او مینه کولو کې د الله تعالی سره او د هغه د پیغمبر سره او د مومنانو سره، او په کرکه کولو کې د کافرانو سره او په ځان ساتلو کې د هغو له میني نه.
• من صفات أهل النفاق: موالاة أعداء الله تعالى.
وَاِذَا نَادَیْتُمْ اِلَی الصَّلٰوةِ اتَّخَذُوْهَا هُزُوًا وَّلَعِبًا ؕ— ذٰلِكَ بِاَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا یَعْقِلُوْنَ ۟
او همدارنګه دوی مسخرې او لوبې کوي کله چې تاسو لمانځه لپاره آذان وکړئ هغه چې الله تعالی ته د نزدیکت ډیر لوی سبب دی، دا په دې وجه چې دوی داسې یو قوم دی چې نه پوهیږي د الله تعالی له طرفه د هغه د عبادت په معناګانو او د هغه په هغه قوانینو او احکامو چې خلکو لره یې مقرر کړي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قُلْ یٰۤاَهْلَ الْكِتٰبِ هَلْ تَنْقِمُوْنَ مِنَّاۤ اِلَّاۤ اَنْ اٰمَنَّا بِاللّٰهِ وَمَاۤ اُنْزِلَ اِلَیْنَا وَمَاۤ اُنْزِلَ مِنْ قَبْلُ ۙ— وَاَنَّ اَكْثَرَكُمْ فٰسِقُوْنَ ۟
ته ووایه -ای پیغمبره-! دې مسخره کوونکو ته د کتاب والاو نه: تاسو عیب نه ګڼئ مونږ لره مګر ایمان لرل زمونږ په الله تعالی او په هغه کتاب چې مونږ ته نازل شوی، او په هغه کتاب چې نازل شوی مخکې زمونږ نه، او په وجه د ایمان زمونږ په دې خبره چې بیشکه ډیر ستاسو نه وتونکي دي د الله تعالی د تابعدارۍ نه په پريښودلو د ایمان او په نه عملې کولو د حکمونو؟! نو هغه څه چې تاسو یې په مونږ باندې عیب لګوئ حقیقت کې صفت دی مونږ لره، او بدې نه ده.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قُلْ هَلْ اُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِّنْ ذٰلِكَ مَثُوْبَةً عِنْدَ اللّٰهِ ؕ— مَنْ لَّعَنَهُ اللّٰهُ وَغَضِبَ عَلَیْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَازِیْرَ وَعَبَدَ الطَّاغُوْتَ ؕ— اُولٰٓىِٕكَ شَرٌّ مَّكَانًا وَّاَضَلُّ عَنْ سَوَآءِ السَّبِیْلِ ۟
اې رسوله ووايه! آيا پر هغه څه خبر درنه کړم چې تر هغوی زيات د عيب والا او تر دغو د سختې سزا والا دي، پرته له شکه هغوی يې پخواني دي، چې الله له خپلې لورېينې لېرې کړي دي او پر هغوی يې غضب کړی دی او له مسخې وروسته يې بېزوګان او خوګان ګرځولي دي او ځينې يې ترې د طاغوت لمانځونکي ګرځولي دي، او طاغوت هر هغه څه ته ويل کيږي چې له الله پرته په خوښۍ لمانځل کيږي، دغه يادشوي کسان به د قيامت په ورځ د بدې مرتبې والا او له نېغې لارې څخه تر ټولو زیاته ګمراه کوونکي هڅه وي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَاِذَا جَآءُوْكُمْ قَالُوْۤا اٰمَنَّا وَقَدْ دَّخَلُوْا بِالْكُفْرِ وَهُمْ قَدْ خَرَجُوْا بِهٖ ؕ— وَاللّٰهُ اَعْلَمُ بِمَا كَانُوْا یَكْتُمُوْنَ ۟
او کله چې راشي تاسو ته -ای مومنانو-! منافقان د دوی نه نو ښکاره کړي تاسو ته ایمان د دوی د منافقت له وجې نه، او حال دا دی چې دوی د ننوتلو او وتلو په وخت کې پیوست وو په کفر پسې هیڅ ترې جدا کیدلی نه شو، او الله تعالی ډیر پوهه دی په هغه څه چې دوی یې پټوي د کفر نه اګر که تاسو ته ایمان ښکاره کوي، او خامخا به ورله په دې سزا ورکړي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَتَرٰی كَثِیْرًا مِّنْهُمْ یُسَارِعُوْنَ فِی الْاِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاَكْلِهِمُ السُّحْتَ ؕ— لَبِئْسَ مَا كَانُوْا یَعْمَلُوْنَ ۟
او ته به وینې -ای پیغمبره- ډیر د یهودیانو او منافقانو نه چې تلوار به کوي کولو د ګناه ته لکه دروغ ویل او تیرې کول په نورو خلکو باندې په ظلم سره او تلوار به کوي خوړلو د مالونو د خلکو ته په حرامه طریقه، ډیر بد دی هغه کار چې دوی یې کوي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
لَوْلَا یَنْهٰىهُمُ الرَّبّٰنِیُّوْنَ وَالْاَحْبَارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْاِثْمَ وَاَكْلِهِمُ السُّحْتَ ؕ— لَبِئْسَ مَا كَانُوْا یَصْنَعُوْنَ ۟
ولی نه رټل (نه منع کول) دوی لره امامانو د دوی او عالمانو د دوی د هغه څه نه چې دوی ورته جلتي (تلوار) کاوه د وینا د دروغو نه او د دروغو دګواهۍ نه او د خوړلو د مالونو د خلکو په ناروا طریقې سره، یقینا ډیر بد دی دا کار د دوی د امامانو او عالمانو هغو چې دوی یې د بدو څخه نه منع کول.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَقَالَتِ الْیَهُوْدُ یَدُ اللّٰهِ مَغْلُوْلَةٌ ؕ— غُلَّتْ اَیْدِیْهِمْ وَلُعِنُوْا بِمَا قَالُوْا ۘ— بَلْ یَدٰهُ مَبْسُوْطَتٰنِ ۙ— یُنْفِقُ كَیْفَ یَشَآءُ ؕ— وَلَیَزِیْدَنَّ كَثِیْرًا مِّنْهُمْ مَّاۤ اُنْزِلَ اِلَیْكَ مِنْ رَّبِّكَ طُغْیَانًا وَّكُفْرًا ؕ— وَاَلْقَیْنَا بَیْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَآءَ اِلٰی یَوْمِ الْقِیٰمَةِ ؕ— كُلَّمَاۤ اَوْقَدُوْا نَارًا لِّلْحَرْبِ اَطْفَاَهَا اللّٰهُ ۙ— وَیَسْعَوْنَ فِی الْاَرْضِ فَسَادًا ؕ— وَاللّٰهُ لَا یُحِبُّ الْمُفْسِدِیْنَ ۟
او وائې یهودیان هر کله چې ورته ورسیده سختي (تکلیف) او قحط (وچکالي): لاس د الله تعالی بند کړی شوي دي د ورکولو د خیر او خیرات نه، بند کړی يې دي زمونږ نه هغه څه چې د هغه سره دي، خبردار! بند شوي دي لاسونه د دوی د خیر کار او د خیرات نه، او دوی شړل شوي د الله تعالی د رحمت نه د دې وینا په وجه، بلکې لاسونه د الله تعالی پراخه دي په خیر او خیرات سره، خرچ کوي څرنګه چې وغواړي، پراخې هم راولي او تنګدستي هم راولي، هیڅوک په هغه باندې منع کوونکی نشته او نه پرې زورور شته، او نه زیاتوي یهودیانو لره هغه څه چې تاته نازل شوی -ای پیغمبره- مګر تیریدل د حد نه او انکار کول؛ دا د هغه حسد د وجې نه چې په دوی کې دی، او مونږ اچولې د یهودیانو د ډلو ترمنځ ښکاره دښمني او کینه د زړونو، هر کله چې دوی د جنګ لپاره راجمع شي، او هغه ته تیاری وکړي، او یا پټې جرګې او مشورې وکړي د جنګ د ګرمولو لپاره الله تعالی يې ټولګی او ډلې خورې ورې کړي، او د هغوی قوت ختم کړي، او همیشه دوي کوشش کوي په کولو د هغه څه کې چې فساد په کې وي په ځمکه کې د کوشش کولو نه په باطلولو د اسلام کې او چلونه جوړول هغه ته، او الله تعالی نه خوښوي د فساد والا.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• ذمُّ العالم على سكوته عن معاصي قومه وعدم بيانه لمنكراتهم وتحذيرهم منها.
بدې بیانول د عالم سړي د وجې د چپ پاتي کیدلو نه د هغه د قوم د ګناهونو څخه او هغوی ته د هغوی د منکراتو نه بیانول او د منکراتو څخه یې نه ویرول.
• سوء أدب اليهود مع الله تعالى، وذلك لأنهم وصفوه سبحانه بأنه مغلول اليد، حابس للخير.
د یهودو بی ادبي د الله تعالی سره، دا ځکه چې هغوی الله تعالی په دې موصوف کړی چې بیشکه د هغه لاس د خیر څخه بند شوی.
وَلَوْ اَنَّ اَهْلَ الْكِتٰبِ اٰمَنُوْا وَاتَّقَوْا لَكَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَیِّاٰتِهِمْ وَلَاَدْخَلْنٰهُمْ جَنّٰتِ النَّعِیْمِ ۟
او که چیرته یهودو او نصارو ایمان راوړی وي په هغه څه چې محمد صلی الله علیه وسلم پرې راتګ کړی دی، او ویریدلی وي د الله تعالی څخه په ځان ساتلو د ګناهونو نه، نو خامخا مونږ به لرې کړی وی د دوی نه هغه ګناهونه چې دوی کړي او اګر که ډیر دي، او خامخا مونږ به داخل کړی وی دوی د قیامت په ورځ جنتونو د نعمتونو ته، دوی به په هغې کې مزې او خوندونه اخیستلی د داسې نعمتونو نه چې نه به ختمیږي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلَوْ اَنَّهُمْ اَقَامُوا التَّوْرٰىةَ وَالْاِنْجِیْلَ وَمَاۤ اُنْزِلَ اِلَیْهِمْ مِّنْ رَّبِّهِمْ لَاَكَلُوْا مِنْ فَوْقِهِمْ وَمِنْ تَحْتِ اَرْجُلِهِمْ ؕ— مِنْهُمْ اُمَّةٌ مُّقْتَصِدَةٌ ؕ— وَكَثِیْرٌ مِّنْهُمْ سَآءَ مَا یَعْمَلُوْنَ ۟۠
او که چیرته یهودیانو عمل کړی وی په هغه څه چې په تورات کې دي، او نصاراو عمل کړی وی په هغه څه چې په انجیل کې دي، او دوی ټولو عمل کړی وی په هغه څه چې په دوی باندې نازل شوي د قران کریم څخه -نو خامخا ما به اسان کړی وی دوی ته د رزق سببونه او لارې د راورولو د بارانونو نه او د زرغونولو د ځمکې نه، او د اهل کتابو نه بعضې درمیانه په حق باندې ثابت خلک شته، او ډیر د دوی نه چې دي بد دی عمل د هغوی د ایمان د نه لرلو د وجې نه.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الرَّسُوْلُ بَلِّغْ مَاۤ اُنْزِلَ اِلَیْكَ مِنْ رَّبِّكَ ؕ— وَاِنْ لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهٗ ؕ— وَاللّٰهُ یَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْكٰفِرِیْنَ ۟
ای پیغمبره! خبر کړه خلک په هغه څه چې نازل شوي تاته ستا د رب له طرفه پوره پوره، او د هغه نه هیڅ شي هم مه پټوه، نو که تا د هغه نه څه شی پټ کړل نو یقینا ته بیا نه ئې پیغام رسوونکی ستا د رب (او بیشکه پیغمبر صلی الله علیه وسلم رسولي ټول هغه څه چې هغه ته یې په رسولو امر شوی و، نو څوک چې د دې برعکس ګمان کوي نو یقینا دې کس په الله تعالی غټ دروغ وویل)، او الله تعالی تا ساتي د خلکو نه وروسته د دې ورځې نه، نو تاته په بدې در رسیدل نشي کولی، نو په تا نشته مګر رسول د دین، او الله تعالی توفیق نه ورکوي هدایت طرف ته کافرانو لره هغه کسان چې هدایت نه غواړي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قُلْ یٰۤاَهْلَ الْكِتٰبِ لَسْتُمْ عَلٰی شَیْءٍ حَتّٰی تُقِیْمُوا التَّوْرٰىةَ وَالْاِنْجِیْلَ وَمَاۤ اُنْزِلَ اِلَیْكُمْ مِّنْ رَّبِّكُمْ ؕ— وَلَیَزِیْدَنَّ كَثِیْرًا مِّنْهُمْ مَّاۤ اُنْزِلَ اِلَیْكَ مِنْ رَّبِّكَ طُغْیَانًا وَّكُفْرًا ۚ— فَلَا تَاْسَ عَلَی الْقَوْمِ الْكٰفِرِیْنَ ۟
ته ووایه -ای پیغمبره-: نه یاستۍ تاسو -ای یهودیانو او نصاراو- په هیڅ شي باندې د دین نه چې یقین پرې کیدلی شي تر دې چې تاسو عمل وکړئ په هغه څه چې په تورات او انجیل کې دي، او عمل وکړئ په هغه څه چې نازل شوي په تاسو باندې د قران کریم نه هغه چې نه صحي کیږي ستاسو ایمان مګر په ایمان راوړلو سره په هغه باندې، او په عمل کولو سره په هغه څه چې دې کې دي، او خامخا زیاتوي به ډیرو اهل کتابو لره هغه وحي (قران) چې تاته نازل شوی سرکشي سره د سرکشۍ نه، او کفر سره د کفر نه، د هغه حسد د وجې نه چې دوی پکې دي، نو ته مه غمجن کیږه په دې قوم کافرانو باندې، او په هغو مومنانو کې چې ستا ملګرتیا کوي تالره بسنه او پوره والی دي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
اِنَّ الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا وَالَّذِیْنَ هَادُوْا وَالصّٰبِـُٔوْنَ وَالنَّصٰرٰی مَنْ اٰمَنَ بِاللّٰهِ وَالْیَوْمِ الْاٰخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُوْنَ ۟
یقینا مومنان او یهودیان او صابئین (چې دا یوه ډله ده د بعضې پیغمبرانو د تابعدارانو نه) او نصرانیان، چاچې ایمان راوړو د دوی نه په الله تعالی او په ورځ د قیامت او عمل یې وکړ نیک، نو نه به وي ویره په دوی باندې په راتلونکي وخت کې، او نه به دوی غمجن وي په هغه څه چې د دوی نه په دنیا کې پاتي شوي وي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
لَقَدْ اَخَذْنَا مِیْثَاقَ بَنِیْۤ اِسْرَآءِیْلَ وَاَرْسَلْنَاۤ اِلَیْهِمْ رُسُلًا ؕ— كُلَّمَا جَآءَهُمْ رَسُوْلٌۢ بِمَا لَا تَهْوٰۤی اَنْفُسُهُمْ ۙ— فَرِیْقًا كَذَّبُوْا وَفَرِیْقًا یَّقْتُلُوْنَ ۟ۗ
له بني اسرائيلو څخه مو د اورېدنې او پيروۍ په اړه ټینګې ژمنې واخېستې او هغوی ته مو رسولان ور ولېږل ترڅو د الله شريعت ورته ورسوي، خو هغوی هغه ژمنه ماته کړه چې ورڅخه اخیستل شوې وه، او د هغه څه پیروي یې وکړه چې د هغوی نفسونو غوښتل - لکه - له هغه څه څخه مخنیوی چې پیغمبرانو ورته راوړي وو، او ځینې - پیغمبران - یې درواغجن وګڼل او ځینې نور یې ووژل.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• العمل بما أنزل الله تعالى سبب لتكفير السيئات ودخول الجنة وسعة الأرزاق.
په هغه څه عمل کول چې الله تعالی رالیږلي د ګناهونو د رژولو او جنت ته د ننوتلو او د رزق د پراخۍ سبب دی.
وَحَسِبُوْۤا اَلَّا تَكُوْنَ فِتْنَةٌ فَعَمُوْا وَصَمُّوْا ثُمَّ تَابَ اللّٰهُ عَلَیْهِمْ ثُمَّ عَمُوْا وَصَمُّوْا كَثِیْرٌ مِّنْهُمْ ؕ— وَاللّٰهُ بَصِیْرٌ بِمَا یَعْمَلُوْنَ ۟
او دوی ګمان کاوه چې یقینا ماتول د دوی عهدونو او لوظونو لره، او دروغجن ګڼل د دوی پیغمبرانو لره، او وژل د دوی پیغمبرانو لره په دې باندې دوی ته هیڅ ضرر نشي رسیدلی، نو د دې په وجه دوی ته هغه څه ورسیدل چې دوی یې هیڅ ګمان نه و کړی، نو دوی د حق نه ړانده شول، نو د حق لاره نشي موندلی، او دوی کاڼه شول د اوریدلو د حق نه په اوریدلو د قبلیدلو، بیا الله تعالی په دوی باندې رجوع د رحمت وکړه د خپلې مهربانۍ د وجې نه، بیا د دې نه وروسته دوی د حق نه ړانده شول، او د حق د اوریدلو نه کاڼه شول، دا کار په دوی کې د ډیرو سره وشو، او الله تعالی لیدونکی دی هغو کارونو لره چې دوی یې کوي، په هغه باندې هیڅ شی پټ نشې پاتی کیدلی، او خامخا به ورله پرې بدله ورکوي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
لَقَدْ كَفَرَ الَّذِیْنَ قَالُوْۤا اِنَّ اللّٰهَ هُوَ الْمَسِیْحُ ابْنُ مَرْیَمَ ؕ— وَقَالَ الْمَسِیْحُ یٰبَنِیْۤ اِسْرَآءِیْلَ اعْبُدُوا اللّٰهَ رَبِّیْ وَرَبَّكُمْ ؕ— اِنَّهٗ مَنْ یُّشْرِكْ بِاللّٰهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللّٰهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ وَمَاْوٰىهُ النَّارُ ؕ— وَمَا لِلظّٰلِمِیْنَ مِنْ اَنْصَارٍ ۟
بیشکه کفر کړی نصاراو هغوی چې ویونکي دي چې بیشکه الله تعالی چې دی هغه مسیح بن مریم دی؛ د وجې د نسبت د دوی د الوهیت(دالله نه غیر بل څوک د عبادت مشتحق ګڼل) غیر الله ته، سره د دې نه چې په خپله مسیح بن مریم دوی ته ویلی وو: ای بنی اسرایلو یوازې د الله تعالی بندګي وکړئ، نو هغه رب زما دی او رب ستاسو دی، مونږ او تاسو ټول د هغه په بندګۍ کې برابر یو، دا ځکه هر چا چې شریک جوړ کړ د الله تعالی سره بل څوک نو یقینا الله تعالی بند کړي په هغه باندې ننوتل د جنت د همیش لپاره، او ځاې د اوسیدو د هغه اور د جهنم دی، او نشته ده لره څوک مدد کوونکی د الله تعالی سره او نه څوک ملګری، او نه څوک خلاصوونکی چې خلاص کړي ده لره د هغه عذاب نه چې دا یې انتظار کوي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
لَقَدْ كَفَرَ الَّذِیْنَ قَالُوْۤا اِنَّ اللّٰهَ ثَالِثُ ثَلٰثَةٍ ۘ— وَمَا مِنْ اِلٰهٍ اِلَّاۤ اِلٰهٌ وَّاحِدٌ ؕ— وَاِنْ لَّمْ یَنْتَهُوْا عَمَّا یَقُوْلُوْنَ لَیَمَسَّنَّ الَّذِیْنَ كَفَرُوْا مِنْهُمْ عَذَابٌ اَلِیْمٌ ۟
بیشکه کفر کړی نصاراو هغوی چې ویونکي دي: چې بیشکه الله تعالی د دریو نه جوړ دی، چې هغوی دا دي: پلار او زوی، او روح القدس، اوچت دی الله تعالی د دوی د دې خبرې نه په ډیر اوچتوالي سره، نو ندی الله تعالی څو دانې، بلکې هغه یو ذات دی هیڅ شریک ورله نشته، او که دوی د خپلې دې بدی وینا څخه بند نه شول نو خامخا وبه رسیږي دوی ته عذاب دردناک.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
اَفَلَا یَتُوْبُوْنَ اِلَی اللّٰهِ وَیَسْتَغْفِرُوْنَهٗ ؕ— وَاللّٰهُ غَفُوْرٌ رَّحِیْمٌ ۟
آیا نه ګرځي دوی د خپلې دې وینا څخه توبه ایستونکي الله تعالی ته، او وغواړي د هغه څخه بخښنه د وجې د هغه د شرک نه چې دوی د هغه سره جوړ کړی و؟! او بیشکه الله تعالی بخښنه کوونکی دی هغه چاته چې توبه ورته وباسي چې هر قسمه ګناه وي، او اګر که دا ګناه په الله تعالی کفر هم وي، مهربانه دی په مومنانو باندې.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
مَا الْمَسِیْحُ ابْنُ مَرْیَمَ اِلَّا رَسُوْلٌ ۚ— قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ ؕ— وَاُمُّهٗ صِدِّیْقَةٌ ؕ— كَانَا یَاْكُلٰنِ الطَّعَامَ ؕ— اُنْظُرْ كَیْفَ نُبَیِّنُ لَهُمُ الْاٰیٰتِ ثُمَّ انْظُرْ اَنّٰی یُؤْفَكُوْنَ ۟
نه دی مسیح بن مریم مګر یو پیغمبر د نورو پیغمبرانو له ډلې نه، راځې په دې باندې هغه څه چې نورو پیغمبرانو ته راځې د مرګ نه، او مور د هغه مریم –علیها السلام- ډیره رشتیا ویونکې او تصدیق کوونکې وه، او دا دواړه خواړه هم خوري د وجې د حاجت د دوی نه دې خوراک ته، نو څرنګه دا دواړه لایق د بندګۍ کیدلی شي سره د حاجت د دوی نه خوراک ته؟! نو ته وګوره –ای پیغمبره- په غور کتلو سره: څرنګه مونږ دوی ته په وحدانیت باندې ښکاره آیاتونه بیانوو، او په باطلوالي د هغه څه چې دوی پکې دي د زیاتی کولو نه په نسبت کولو د الوهیت پغیر د الله جلاله څخه بل چاته، او دوی سره د دې بیا هم لدې ایاتونو نه انکار کوي، بیا یو ځل وګوره په کتلو د غور او سوچ سره: څرنګه دوی اړولی شي د حق نه په اړولو؛ سره د دې ښکاره آیاتونو نه چې دلالت کوونکي دي د الله تعالی په یووالي باندې.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قُلْ اَتَعْبُدُوْنَ مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ مَا لَا یَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَّلَا نَفْعًا ؕ— وَاللّٰهُ هُوَ السَّمِیْعُ الْعَلِیْمُ ۟
ته ووایه –ای پیغبره- دلیل بیانوونکی په دوی باندې په عبادت د دوی کې د غیر الله لپاره: ایا تاسو بندګي کوئ د هغه چا چې تاسو ته فایده نشې دررسولی، او نه ستاسو څخه څه ضرر بندولی شي؟! نو هغه عاجز (ناچاره) دی، او الله تعالی پاک دی د عجز (ناچارۍ) څخه، او الله تعالی چې دی یوازې هماغه ستاسو د ویناګانو اوریدونکی دی، نو هیڅ شي ترې نه نشې پاتې کیدلی، پوهه دی ستاسو په کارونو، نو په هغه باندې هیڅ شي د دې نه پټ نشي پاتی کیدلی، او خامخا به درله پرې بدله درکوي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قُلْ یٰۤاَهْلَ الْكِتٰبِ لَا تَغْلُوْا فِیْ دِیْنِكُمْ غَیْرَ الْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوْۤا اَهْوَآءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوْا مِنْ قَبْلُ وَاَضَلُّوْا كَثِیْرًا وَّضَلُّوْا عَنْ سَوَآءِ السَّبِیْلِ ۟۠
ته ووایه –ای پیغمبره- نصاراو ته: تاسو د خپل حد څخه مه تیریږئ په هغه څه کې چې تاسو ته پرې امر شوی دی د تابعدارۍ د حق نه، او تاسو زیاتی مه کوئ په احترام او عزت د هغه څه کې چې تاسو ته د هغه په احترام کولو امر شوی –لکه: پیغمبران- داسې چې تاسو د هغوی باره کې د الوهیت عقیده ولرئ لکه د عیسی علیه السلام باره کې چې مو عقیده ده، په سبب د تابعدارۍ ستاسو خپلو ګمراهو مشرانو لره هغه چې ډیر خلک يې ګمراهان کړي، او په خپله هم دحق د لارې نه بی لاری شوي وو.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• بيان كفر النصارى في زعمهم ألوهية المسيح عليه السلام، وبيان بطلانها، والدعوةُ للتوبة منها.
د نصاراو د کفر بیانول په ګمان کولو د دوی کې الوهیت (د بندګۍ حق) د مسیح -علیه السلام-، او بیان د باطلوالي د هغه ګمان، او دعوت ورکول د هغه نه توبې کولو ته.
• من أدلة بشرية المسيح وأمه: أكلهما للطعام، وفعل ما يترتب عليه.
د مسیح او د هغه د مور د بشریت د دلیلونو نه دا دې چې: داوړو به خوراک کاوه، او هغه څه چې په خوراک مرتب کیږي هغه به یې هم کول.
لُعِنَ الَّذِیْنَ كَفَرُوْا مِنْ بَنِیْۤ اِسْرَآءِیْلَ عَلٰی لِسَانِ دَاوٗدَ وَعِیْسَی ابْنِ مَرْیَمَ ؕ— ذٰلِكَ بِمَا عَصَوْا وَّكَانُوْا یَعْتَدُوْنَ ۟
الله تعالی خبر ورکوي چې بیشکه هغه د بنی اسرایلو کافران د خپل رحمت څخه شړلي په هغه کتاب کې چې رالیږلی يې دی په داود –علیه السلام- چې هغه زبور دی، او په هغه کتاب کې چې رالیږلی يې دی په عیسی بن مریم باندې چې هغه انجیل دی، دا شړل د رحمت نه په سبب د هغو ګناهونو دي چې دوی کړي او د هغه تیري په وجه چې دوی د الله تعالی په حرماتو (د عزت والا شیانو) باندې کړی وو.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
كَانُوْا لَا یَتَنَاهَوْنَ عَنْ مُّنْكَرٍ فَعَلُوْهُ ؕ— لَبِئْسَ مَا كَانُوْا یَفْعَلُوْنَ ۟
وو دوی چې نه به یې منع کول یو بل لره د کولو د ګناه نه، بلکې ښکاره والی به کاوه ګناه کوونکو د دوی نه په هغو ګناهونو او بدیو باندې چې دوی به کولی؛ ځکه چې داسې څوک نه وو چې دوی یې د دې کار نه منع کړی وی، خامخا ډیر بد دی هغه چې دوی یې کوي د پریښودلو د منع کولو د بدیو نه.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
تَرٰی كَثِیْرًا مِّنْهُمْ یَتَوَلَّوْنَ الَّذِیْنَ كَفَرُوْا ؕ— لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ اَنْفُسُهُمْ اَنْ سَخِطَ اللّٰهُ عَلَیْهِمْ وَفِی الْعَذَابِ هُمْ خٰلِدُوْنَ ۟
ته به وینې –ای پیغمبره- ډیر د کافرانو نه د دې یهودیانو څخه چې خوښوي به کافران او هغوۍ ته به مایله کیږي، او ستا سره او د موحدینو سره به دښمني کوي، ډیر بد دی هغه کار چې دوی پرې اقدام کوي د کافرانو د دوستۍ نه، نو یقینا دا سبب دی د الله تعالی د غصې په دوی باندې، او سبب دی د ننوتلو د دوی اور د جهنم ته همیشه به وي دوی په دې کې، نه به شي وتلی دوی د دې نه هیڅکله.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلَوْ كَانُوْا یُؤْمِنُوْنَ بِاللّٰهِ وَالنَّبِیِّ وَمَاۤ اُنْزِلَ اِلَیْهِ مَا اتَّخَذُوْهُمْ اَوْلِیَآءَ وَلٰكِنَّ كَثِیْرًا مِّنْهُمْ فٰسِقُوْنَ ۟
او که چیرته دې یهودیانو په الله تعالی باندې په ریښتیا ایمان راوړی وی، او ایمان یې راوړی وی د هغه په پیغمبر، نو نه به یې وی ګرځولی مشرکانو لره دوستان چې مینه ورسره کوي او د هغوۍ طرف ته مایله کیږي پغیر د مومنانو نه؛ ځکه چې دوی منع شوي د نیولو کافرانو لره دوستان، لیکن ډیر د دې یهودیانو څخه وتونکي دي د الله تعالی د طاعت او دوستانې څخه، او د دوستانې د مومنانو څخه.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
لَتَجِدَنَّ اَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِیْنَ اٰمَنُوا الْیَهُوْدَ وَالَّذِیْنَ اَشْرَكُوْا ۚ— وَلَتَجِدَنَّ اَقْرَبَهُمْ مَّوَدَّةً لِّلَّذِیْنَ اٰمَنُوا الَّذِیْنَ قَالُوْۤا اِنَّا نَصٰرٰی ؕ— ذٰلِكَ بِاَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیْسِیْنَ وَرُهْبَانًا وَّاَنَّهُمْ لَا یَسْتَكْبِرُوْنَ ۟
ته به ومومې -ای پیغمبره- ډیر زیات د خلکو نه دښمني کوونکي د هغه چا سره چې په تا يې ایمان راوړی، او د ښمني کوونکي هغه دین سره چې تا پرې راتګ کړی یهودیان؛ د وجې د هغه حسد او کینې او تکبر نه چې هغوی پکې دي، او بندګې کوونکي بتانو لره، او نور د هغه چا نه چې په الله تعالی یې شرک کړی، او خامخا ته به ومومې نزدې د دوی نه مینه کوونکي د هغه چا سره چې ایمان يې راوړی په تا باندې، او په هغه څه چې تا پرې راتګ کړی هغه کسان چې وايې دوی خپلو ځانونو باره کې: چې دوی نصارا دي، او وجه د نزدیوالي د دوی په دوستۍ کې دې مومنانو سره دا ده چې په دوی کې علماء او عابدان شته دی، او ځکه چې دوی تواضع کوونکي دي، نه دي لویې کوونکي؛ ځکه چې د لویې کوونکي سړي زړه ته خیر نه رسیږي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَاِذَا سَمِعُوْا مَاۤ اُنْزِلَ اِلَی الرَّسُوْلِ تَرٰۤی اَعْیُنَهُمْ تَفِیْضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوْا مِنَ الْحَقِّ ۚ— یَقُوْلُوْنَ رَبَّنَاۤ اٰمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشّٰهِدِیْنَ ۟
او دا خلک لکه –نجاشي او د هغه ملګري- زړونه یې نرم دي، هغه داسې چې دوی ژاړي د خشوع له وجې نه په وخت د اوریدلو د هغه څه چې نازل شوي د قران کریم نه کله چې دوی پوه شول چې یقینا دا حق دی؛ د وجې د پوهې د دوی نه په هغه څه چې عیسی –علیه السلام- پرې راتګ کړی، وایې دوی: ای ربه زمونږه! مونږ ایمان راوړی په هغه څه چې تا رالیږلي په خپل پیغمبر محمد –صلی الله علیه وسلم- باندې، نو ته ولیکه مونږه –ای ربه-! د محمد –صلی الله علیه وسلم- د امت سره هغه چې دلیل به وي په ټولو خلکو باندې د قیامت په ورځ.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• ترك الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر موجب لِلَّعْنِ والطرد من رحمة الله تعالى.
پریښودل د امر کولو په نیکو باندې او بندول د بدیو نه واجبوونکي دي لپاره د لعنت او د شړلو د الله تعالی له رحمت څخه.
• من علامات الإيمان: الحب في الله والبغض في الله.
• موالاة أعداء الله توجب غضب الله عز وجل على فاعلها.
وَمَا لَنَا لَا نُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَمَا جَآءَنَا مِنَ الْحَقِّ ۙ— وَنَطْمَعُ اَنْ یُّدْخِلَنَا رَبُّنَا مَعَ الْقَوْمِ الصّٰلِحِیْنَ ۟
او کوم یو سبب دی چې حایل به شي زمونږ او د ایمان راوړلو نه په الله تعالی باندې او په هغه حق چې نازل کړی يي دی هغه چې محمد -صلی الله علیه وسلم- پرې راتګ کړی! او مونږ امید او هیله لرو جنت ته د ننوتلو د پیغمبرانو او د هغوی د تابعدارانو سره هغه چې غاړه کیښودونکی دي الله تعالی ته ویریدونکي دي د هغه له عذاب نه.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَاَثَابَهُمُ اللّٰهُ بِمَا قَالُوْا جَنّٰتٍ تَجْرِیْ مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهٰرُ خٰلِدِیْنَ فِیْهَا ؕ— وَذٰلِكَ جَزَآءُ الْمُحْسِنِیْنَ ۟
نو بدله ورکړه الله تعالی دوی ته د دوی په ایمان لرلو او په اعتراف په حق باندې جنتونه چې بهیږي ویالې لاندې د بنګلو (ماڼیو) او د ونو د هغې همیشه به وي دوی په دې کې همیشه، او دا بدله ده د خایسته کار کوونکو په تابعدارۍ د دوی کې حق لره او په غاړه کیښودلو د دوی (حق لره) پغیر د قید او شرط نه.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَالَّذِیْنَ كَفَرُوْا وَكَذَّبُوْا بِاٰیٰتِنَاۤ اُولٰٓىِٕكَ اَصْحٰبُ الْجَحِیْمِ ۟۠
او هغه کسان چې کفر يې کړی په الله تعالی او د هغه په پیغمبر، او نسبت د دروغو يي کړی د الله تعالی آیتونو ته هغه چې په خپل پیغمبر يي نازل کړي، دغه کسان همیشه د لمبو والا اور کې دي، هیڅکله به د دې نه نه راوځي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا لَا تُحَرِّمُوْا طَیِّبٰتِ مَاۤ اَحَلَّ اللّٰهُ لَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوْا ؕ— اِنَّ اللّٰهَ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِیْنَ ۟
ای هغه کسانو چې ایمان مو راوړی! تاسو په ځان مه حراموئ خوندور حلال شیان د خوراکونو او څښاکونو او د نکاح څخه، تاسو يي په ځان باندې د دنیا نه د بې رغبتۍ او بندګۍ له وجې مه حراموئ، او تاسو مه تیریږئ د پولو د هغه څه نه چې الله تعالی په تاسو حرام کړي، بیشکه الله تعالی نه خوښوي تیریدونکي د هغه د پولو نه، بلکې بغض ورسره کوي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَكُلُوْا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّٰهُ حَلٰلًا طَیِّبًا ۪— وَّاتَّقُوا اللّٰهَ الَّذِیْۤ اَنْتُمْ بِهٖ مُؤْمِنُوْنَ ۟
او خورئ د هغه څه نه چې الله تعالی تاسو ته درکړي د خپل رزق نه پداسې حال کې چې حلال او پاک وي، نه دا چې حرام وي لکه په زوره اخیستل شوی وي او یا يي عقل بد ګڼي، او وویریږئ د الله تعالی نه په عملي کولو سره د هغه حکمونو لره او په ځان ساتلو سره د هغه له نواهیو څخه، نو الله؛ هغه ذات دی چې تاسو پرې ایمان لرئ، او ستاسو ایمان لرل په هغه باندې په تاسو لازموي چې د هغه نه وویریږئ.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
لَا یُؤَاخِذُكُمُ اللّٰهُ بِاللَّغْوِ فِیْۤ اَیْمَانِكُمْ وَلٰكِنْ یُّؤَاخِذُكُمْ بِمَا عَقَّدْتُّمُ الْاَیْمَانَ ۚ— فَكَفَّارَتُهٗۤ اِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسٰكِیْنَ مِنْ اَوْسَطِ مَا تُطْعِمُوْنَ اَهْلِیْكُمْ اَوْ كِسْوَتُهُمْ اَوْ تَحْرِیْرُ رَقَبَةٍ ؕ— فَمَنْ لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلٰثَةِ اَیَّامٍ ؕ— ذٰلِكَ كَفَّارَةُ اَیْمَانِكُمْ اِذَا حَلَفْتُمْ ؕ— وَاحْفَظُوْۤا اَیْمَانَكُمْ ؕ— كَذٰلِكَ یُبَیِّنُ اللّٰهُ لَكُمْ اٰیٰتِهٖ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُوْنَ ۟
الله تعالی تاسو نه رانیسي –ای مومنانو- په هغه چې ستاسو په خولو باندې راځې د قسم خوړلو نه په غیر د قصد نه، لیکن رانیسي تاسو لره په هغه څه چې مضبوط قصد کړی وي تاسو په هغه باندې، او مضبوط کړي مو وي زړونه په هغه باندې او بیا مو مات کړی وي دغه قسم، نو لرې کوي ستاسو نه ګناه د هغه څه چې تاسو پرې قصد کړی وي د قسمونو نه او په خولی پرې ګویا شوی یاست کله چې تاسو مات کړئ قسم لره یو د دریو شیانو څخه چې ستاسو کوم یو خوښ وي او هغه دا شیان دي: خوراک ورکول دي لسو غریبانو ته د درمیانه خوراک ستاسو د ښار والاو نه، هر یو مسکین ته نیم صاع، او جامې کول هغوی ته هغه چې ستاسو په رواج کې ورته جامی وايې، او یا ازادول د یو څټ مومن (مریي)، نو که چیرته دې کفاره ورکوونکی کس د دې دریو شیانو څخه یو هم پیدا نه کړ نو بیا دې درې ورځې روژې ونیسي د کفارې په ډول، دا چې ذکر شو دا کفاره ده ستاسو د قسمونو –ای مومنانو- کله چې تاسو په الله تعالی باندې قسمونه وکړئ او بیا درباندې قسم واوړي (قسم مات کړئ)، او وساتئ خپل قسمونه د قسم کولو نه په الله تعالی باندې په دروغو سره، او ځان وساتئ د ډیرو قسمونو نه په الله تعالی باندې، او ځان وساتئ د بې وفایي نه په قسم باندې کله چې قسم باندې بی وفایی خیر نه وي، نو بیا د خیر کار وکړئ، او د خپلو قسمونو څخه کفاره ورکړئ، لکه څرنګه چې الله تعالی تاسو ته د قسم کفاره بیان کړې همدغه شان یې تاسو ته د خپلو حلالو او حرامو واضح کوونکي احکام بیان کړي، د دې لپاره چې تاسو د الله تعالی شکر ادا کړئ په دې وجه چې تاسو ته يي هغه څه درښودلی چې تاسو پرې نه پوهیدئ.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْۤا اِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْاَنْصَابُ وَالْاَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطٰنِ فَاجْتَنِبُوْهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُوْنَ ۟
ای د ایمان والاو! بیشکه نشه کوونکي شیان هغه چې عقل ختموي، او جواري چې د دواړو خواو نه په بدل باندې شامل وي، او هغه ګټه چې مشرکان ورسره د تعظیم د وجې نه قرباني کوي او د خپلو عبادتونو لپاره يي ودروي، او هغه غشي چې دوی پرې لټوي هغه نصیب او برخه چې دوی ته مقرر شوې د غیبو نه، دا ټول ګناه ده د شیطان د خایسته کوونکو شیانو څخه دي، نو تاسو لرې واوسئ د دې کارونو نه د دې لپاره چې کامیاب شئ په عزتمنده زندګۍ باندې په دنیا او د جنت په نعمتونو په اخرت کې.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• الأمر بتوخي الطيب من الأرزاق وترك الخبيث.
• عدم المؤاخذة على الحلف عن غير عزم للقلب، والمؤاخذة على ما كان عن عزم القلب ليفعلنّ أو لا يفعلنّ.
هغه سوګند چې د زړه له ارادې څخه نه وي نیول پرې نشته، او نیول شته دی په هغه باندې چې کوم د زړه له قصد څخه وي چې خامخا به داسی کوي او یا به يې نه کوي.
• بيان أن كفارة اليمين: إطعام عشرة مساكين، أو كسوتهم، أو عتق رقبة مؤمنة، فإذا لم يستطع المكفِّر عن يمينه الإتيان بواحد من الأمور السابقة، فليكفِّر عن يمينه بصيام ثلاثة أيام.
د قسم د کفارې بیان چې: ډوډۍ ورکول دي لسو مسکینانو ته، او یا هغوی ته جامی کول دي، او یا ازادول د مریي مسلمان دي، نو که چیرته د قسم نه کفاره ورکوونکي یو د دې دریو شیانو څخه پیدا نه کړی شو، نو بیا دې د خپل قسم نه درې ورځې روژې ونیسي.
اِنَّمَا یُرِیْدُ الشَّیْطٰنُ اَنْ یُّوْقِعَ بَیْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَآءَ فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللّٰهِ وَعَنِ الصَّلٰوةِ ۚ— فَهَلْ اَنْتُمْ مُّنْتَهُوْنَ ۟
بیشکه شیطان اراده لري چې تاسو ته نشه یې شیان او جواري(قمار) په زړه پورې کارونه وګرځوي، او ستاسو په زړونو کې یو بل ته دښمني او کینه واچوي،او د الله له یادولو او لمانځه څخه مو وباسي، نو آیا تاسو –ای مومنانو- پریښودونکي یاست دې منکراتو لره؟ هیڅ شک نشته چې دا ستاسو سره مناسبه ده، نو تاسو (د دې شیانو نه) بند شئ.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَاَطِیْعُوا اللّٰهَ وَاَطِیْعُوا الرَّسُوْلَ وَاحْذَرُوْا ۚ— فَاِنْ تَوَلَّیْتُمْ فَاعْلَمُوْۤا اَنَّمَا عَلٰی رَسُوْلِنَا الْبَلٰغُ الْمُبِیْنُ ۟
او تابعداري وکړئ د الله تعالی او تابعداري وکړئ د پیغمبر په عملې کولو د هغه څه چې شریعت پرې امر کړی، او په ځان ساتلو سره د هغه څه نه چې منع یې ترې کړې، او ځان وساتئ د نافرمانۍ څخه، نو که چیرته تاسو د دې نه مخ واړاوه نو پوه شئ چې بیشکه زمونږ په پیغمبر باندې رسونه د هغه څه ده چې الله تعالی ورته د هغه په رسولو امر کړی دی، او یقینا پیغمبر رسولی دی، نو که چیرته تاسو په سمه لار روان شوئ نو فایده د دې ستاسو د ځانونو لپاره ده، او که بدې مو وکړه نو د دې ګناه هم پر تاسو ده.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
لَیْسَ عَلَی الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ جُنَاحٌ فِیْمَا طَعِمُوْۤا اِذَا مَا اتَّقَوْا وَّاٰمَنُوْا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَّاٰمَنُوْا ثُمَّ اتَّقَوْا وَّاَحْسَنُوْا ؕ— وَاللّٰهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِیْنَ ۟۠
نشته په هغو کسانو ګناه - چې په الله تعالی يې ایمان راوړی، او نیک عملونه یې کړی دي الله تعالی ته د نزدیکت په خاطر - چې هغوۍ څښلي د شرابو نه مخکې د حراموالی د هغو نه، کله چې هغوی د حرامو شیانو نه ځان ساتلی وي، ویریدونکي وي د الله تعالی د غصې نه په دوی باندې، ایمان راوړونکی وي په هغه باندې، ولاړ وي په نیکو کارونو باندې، بیا دوی زیات کړی وي د الله تعالی مراقبت تر دې چې داسې بندګي کوي لکه دوی چې يې ویني، او الله تعالی هغه کسان خوښوي چې داسې بندګي يې کوي لکه دوی چې یې ویني؛ د وجې د هغه څه نه چې دوی پکې دي د درک کولو د همیشه څارنې د الله تعالی دوی لره، او دا هغه څه دي چې مومن راکاږي خایسته کولو د خپل عمل ته او مضبوطوالی د هغه ته.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا لَیَبْلُوَنَّكُمُ اللّٰهُ بِشَیْءٍ مِّنَ الصَّیْدِ تَنَالُهٗۤ اَیْدِیْكُمْ وَرِمَاحُكُمْ لِیَعْلَمَ اللّٰهُ مَنْ یَّخَافُهٗ بِالْغَیْبِ ۚ— فَمَنِ اعْتَدٰی بَعْدَ ذٰلِكَ فَلَهٗ عَذَابٌ اَلِیْمٌ ۟
ای د ایمان والاو! خامخا به الله تعالی تاسې په سخت امتحان کې واچوي پدې سره چې د وچې ښکار به درته رامخې ته کړي پداسې حال کې چې تاسو په احرام کې یاست، دومره به یې درته اسانه کړي چې واړه حیوانات به په لاس راونیولی شئ او غت به په نیزو ښکار کړی شئ، دا ددې لپاره چې الله وګوري - په هغه علم سره چې ښکاره د بندګانو په لیدلو د هغوی سره پرې حساب کتاب وکړي - چې څوک ورڅخه په پټه ویریږي په الله له پوره ایمان درلودلو سره ، نو ښکار پریږدئ د هغه د پيدا کوونکي له ویرې؛ هغه ذات چې د ده له کړنو هیڅ شی ورڅخه پټ نه پاتې کیږي، نو څوک چې له حد نه واوښت ، او د احرام په حالت کې یې ښکار وکړ د حج او یا عمرې پر مهال، نو د قیامت په ورځ به دردوونکی عذاب ورورسیږي، ځکه هغه کار یې کړی چې الله ورڅخه منع کړی و.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا لَا تَقْتُلُوا الصَّیْدَ وَاَنْتُمْ حُرُمٌ ؕ— وَمَنْ قَتَلَهٗ مِنْكُمْ مُّتَعَمِّدًا فَجَزَآءٌ مِّثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ یَحْكُمُ بِهٖ ذَوَا عَدْلٍ مِّنْكُمْ هَدْیًا بٰلِغَ الْكَعْبَةِ اَوْ كَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسٰكِیْنَ اَوْ عَدْلُ ذٰلِكَ صِیَامًا لِّیَذُوْقَ وَبَالَ اَمْرِهٖ ؕ— عَفَا اللّٰهُ عَمَّا سَلَفَ ؕ— وَمَنْ عَادَ فَیَنْتَقِمُ اللّٰهُ مِنْهُ ؕ— وَاللّٰهُ عَزِیْزٌ ذُو انْتِقَامٍ ۟
ای د ایمان والاو! تاسو مه وژنئ د صحرا ښکار لره په داسې حال کې چې تاسو محرمان یاست (قصد مو کړی وي) د حج یا عمرې، او چا چې ووژلو دې لره ستاسو نه په قصد سره نو په دې باندې بدله ده برابر د هغه ښکار چې ده قتل کړی وي د اوښ یا غوا او یا ګډې نه، فیصله به کوي پدې باندې دوه سړي چې صفت يې شوی وي په عدالت سره د مسلمانانو ترمنځ، او هغه چې دې دواړو پرې فیصله وکړه کیږي به پرې هغه څه چې کیږي په هدي باندې د لیږلو نه مکې ته او حلالول د هغې په حرم کې، او یا قیمت د دې د خوراک چې ورکولی به شي د حرم غریبانو ته، هر یو غریب ته به نیمه پیمانه (نیم صاع) ورکول کیږي، او یا به یوه ورځ روژه نیسي د هرې نیمې پیمانې مقابل کې د خوراک نه، دا ټول د دې لپاره چې (د احرام په حالت کې) د ښکار وژونکی وڅکي انجام د هغه کار چې ده پرې اقدام کړی د وژلو د ښکار نه. بخښنه کړي الله تعالی د هغه نه چې تیر شوي د وژلو د ښکار د حرم نه او د وژلو د احرام تړونکي سړي د وچې ښکار لره مخکې د حراموالي نه، او څوک چې بیرته راوګرځیده دې ته وروسته د حراموالي نه بدله به واخلي الله تعالی د دېه نه داسې چې په دې به ورله عذاب ورکړي، او الله تعالی قوي او ډیر زورور دی، او د هغه د قوت نه دا ده چې هغه بدله اخلي د هغه چا نه چې نافرماني يې ورڅخه کړی وي که چیرته يې خوښه شي، نه شې بندولی ده لره هیڅ بندوونکی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• عدم مؤاخذة الشخص بما لم يُحَرَّم أو لم يبلغه تحريمه.
• تحريم الصيد على المحرم بالحج أو العمرة، وبيان كفارة قتله.
اُحِلَّ لَكُمْ صَیْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهٗ مَتَاعًا لَّكُمْ وَلِلسَّیَّارَةِ ۚ— وَحُرِّمَ عَلَیْكُمْ صَیْدُ الْبَرِّ مَا دُمْتُمْ حُرُمًا ؕ— وَاتَّقُوا اللّٰهَ الَّذِیْۤ اِلَیْهِ تُحْشَرُوْنَ ۟
حلال کړی الله تعالی تاسو لره ښکار د اوبو د حیواناتو، او هغه چې راويې غورځوي تاسو ته بحر ژوندی یا مړ فایده ده لپاره د هغه چا چې مقیم وي ستاسو نه یا مسافر وي چې د دې نه توخه واخلي، او حرام کړی یې دی په تاسو باندې ښکار د وچې ترڅو چې تاسو د احرام په حالت کې یاست د حج یا عمرې د ادا کولو لپاره، او وویریږئ د الله تعالی څخه په عملي کولو د هغه د اوامرو او په ځان ساتلو د هغه د نواهیو څخه، نو الله تعالی هغه ذات دی چې یواځې هغه ته تاسو واپس کیدلی شئ د قیامت په ورځ، نو تاسې لره به بدله درکړي ستاسو په عملونو.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
جَعَلَ اللّٰهُ الْكَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ قِیٰمًا لِّلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْیَ وَالْقَلَآىِٕدَ ؕ— ذٰلِكَ لِتَعْلَمُوْۤا اَنَّ اللّٰهَ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمٰوٰتِ وَمَا فِی الْاَرْضِ وَاَنَّ اللّٰهَ بِكُلِّ شَیْءٍ عَلِیْمٌ ۟
الله تعالی ګرځولې ده کعبه کور د عزت سبب د ژوند لپاره د ټولو خلکو، په دې باندې د هغوې دیني مصلحتونه ولاړ دي د لمانځه او حج او عمرې نه، او د دوی دنیوي مصلحتونه هم په امن سره په حرم کې او په راکش کولو د هر قسم میوو دې ته، او ګرځولی یې دي د عزت والا میاشتي چې هغه: (ذو القعدة، ذو الحجة، محرم او رجب دي) دي سبب د زندګۍ دوی لره په امن سره په دې میاشتو کې د بل د چا د جنګ کولو نه د دوی سره، او نذر شوي څاروي او هغه څاروي چې په غاړه کې یې ورته امیلونه اچولې وي چې ښودونکي وي د دې خبرې چې دا حرم ته روان کړی شوي دي سبب د زندګي دی دوی لره په امن د خاوندانو د دې کې د پیش کیدلو نه دوی ته په تکلیف سره، دا هغه څه دي چې الله تعالی پرې په تاسو باندې احسان کړی د دې لپاره چې تاسو پوهه شئ چې یقینا الله تعالی پوهیږي په هغه څه چې په اسمانونو کې دي او په هغه څه چې په ځمکه کې دي، او بیشکه الله تعالی په هر یو شي باندې پوهه دی، نو ځکه د هغه شریعت ګرځولي دې شیانو لره –ستاسو د مصلحتونو د جلبولو لپاره او ستاسو نه د ضرر د دفع کولو لپاره مخکې د هغه د واقع کیدلو نه- دا دلیل دی په علم د هغه په هغه څه باندې چې بندګانو لره مناسب وي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
مَا عَلَی الرَّسُوْلِ اِلَّا الْبَلٰغُ ؕ— وَاللّٰهُ یَعْلَمُ مَا تُبْدُوْنَ وَمَا تَكْتُمُوْنَ ۟
نشته په پیغمبر باندې مګر رسول د هغه څه چې الله تعالی ورته په رسولو امر کړی، نو نشته په هغه باندې توفیق ورکول خلکو ته د هدایت، نو دا یوازي د الله تعالی په لاس کې دي، او الله تعالی پوهیږي په هغه څه چې تاسو یي ښکاره کوئ، او پټوئ یې د هدایت او ګمراهۍ نه، او خامخا به درله پدې باندې بدله درکوي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قُلْ لَّا یَسْتَوِی الْخَبِیْثُ وَالطَّیِّبُ وَلَوْ اَعْجَبَكَ كَثْرَةُ الْخَبِیْثِ ۚ— فَاتَّقُوا اللّٰهَ یٰۤاُولِی الْاَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُوْنَ ۟۠
ته ورته ووایه –ای پیغمبره- ندی برابر پلیت د هر شي نه سره د پاک د هر شي نه، او اګر که تعجب کې اچوي تا لره ډیروالی د پلیت شي، نو ځکه ډیروالی د پلیت شي د هغه په بهتروالي دلالت نه کوي، نو وویریږئ د الله تعالی څخه –ای د عقلونو خاوندانو- په پریښودلو د پلیت شي او په کولو د پاک شي د دې لپاره چې تاسو د جنت په حاصلولو کامیاب شئ.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا لَا تَسْـَٔلُوْا عَنْ اَشْیَآءَ اِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ ۚ— وَاِنْ تَسْـَٔلُوْا عَنْهَا حِیْنَ یُنَزَّلُ الْقُرْاٰنُ تُبْدَ لَكُمْ ؕ— عَفَا اللّٰهُ عَنْهَا ؕ— وَاللّٰهُ غَفُوْرٌ حَلِیْمٌ ۟
اې هغو کسانو چې ايمان مو راوړی له رسوله مو د داسې شيانو په اړه پوښتنې مه کوئ چې اړتيا ورته نه لرئ، او نه مو د دين په چاره کې مرسته درسره کوي، که هغه درته څرګند شي؛ نو ښه به درته نه وي، ځکه په هغو کې به سختي وي او که تاسې د داسې شيانو په اړه پوښتنې کوئ چې له پوښتلو يې راګرځول شوي ياست کله چې پر رسول وحي نازليږي؛ نو درته بيان به يې کړي، ځکه دغه د الله لپاره آسانه دي، الله له هغو شيانو څخه تېرشوی چې قرآن ورڅخه چپ پاتې شوی؛ نو په اړه يې پوښتنې مه کوئ، که يې په اړه پوښتنې وکړئ، پر تاسو به د هغو د حکم له امله تکليف را نازل شي او الله د خپلو بنده ګانو د ګناهونو بښونکی دی کله چې هغوی توبه وباسي او زغمونکی دی چې هغوی ته پرې سزا ورنه کړي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
مَا جَعَلَ اللّٰهُ مِنْ بَحِیْرَةٍ وَّلَا سَآىِٕبَةٍ وَّلَا وَصِیْلَةٍ وَّلَا حَامٍ ۙ— وَّلٰكِنَّ الَّذِیْنَ كَفَرُوْا یَفْتَرُوْنَ عَلَی اللّٰهِ الْكَذِبَ ؕ— وَاَكْثَرُهُمْ لَا یَعْقِلُوْنَ ۟
الله تعالی ستاسو لپاره حلال کړی څاروي (چارپایان)، نو نه یي دي حرام کړی د هغو نه هغه چې مشرکانو په خپلو ځانونو حرام کړی د خپلو بوتانو لپاره د بحیرې نه او دا هغه اوښه ده چې غوږونه یي پری کیدی شي کله چې معلوم تعداد بچې وزیږوي، او سائبه او دا هغه اوښه ده چې کله معلوم عمر ته ورسیږي بیا ازاده پریښودل شي د خپلو بوتانو لپاره، او وصیلة او دا هغه اوښه ده چې کله پرلپسي ښځینه بچي راوړي، او حام هغه اوښ دی چې کله د هغه شا نه معلوم عدد اوښان پیدا شي، لیکن کافرانو دا ګمان کړی په الله تعالی باندې په دروغو او بهتان سره چې یقینا الله تعالی دا ذکر شوي څاروي حرام کړي، او ډیر د کافرانو نه د حق او باطل او د حلال او حرام ترمنځ توپیر نشي کولی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• الأصل في شعائر الله تعالى أنها جاءت لتحقيق مصالح العباد الدنيوية والأخروية، ودفع المضار عنهم.
د الله تعالی ددین په نښو کې اصل دا دې چې دا د بندګانو د دنیوي او اخروي مصلحتونو د تحقیق لپاره راغلي، او د هغوی نه د ضرر د دفع کولو لپاره راغلي.
• عدم الإعجاب بالكثرة، فإنّ كثرة الشيء ليست دليلًا على حِلِّه أو طِيبه، وإنما الدليل يكمن في الحكم الشرعي.
په ډیروالي باندې غره کیدل ندي پکار، ځکه چې ډیروالی د یو شي د هغه په حلالوالي او پاکوالي دلالت نه کوي، بلکه دلیل پټ وي په شرعي حکم کې.
وَاِذَا قِیْلَ لَهُمْ تَعَالَوْا اِلٰی مَاۤ اَنْزَلَ اللّٰهُ وَاِلَی الرَّسُوْلِ قَالُوْا حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَیْهِ اٰبَآءَنَا ؕ— اَوَلَوْ كَانَ اٰبَآؤُهُمْ لَا یَعْلَمُوْنَ شَیْـًٔا وَّلَا یَهْتَدُوْنَ ۟
او کله چې وویل شي په الله تعالی باندې دروغ تړونکو خلکو ته په حراموالي د بعضو څاریو: راشئ هغه څه ته چې الله تعالی رالیږلي د قران کریم نه، او راشئ د پیغمبر –صلی الله علیه وسلم- سنتو ته چې حلال او حرام وپیژنئ، وايي دوی: بس دي مونږ لره هغه عقاید، ویناګانې او کارونه چې مونږ اخیستي د خپلو مشرانو نه، څرنګه دوی لره دا کافي دی او حال دا چې د دوی مشران په هیڅ شي باندې نه پوهیدل، او نه یې چاته د حق لاره ورښودله؟! نو د دوی تابعداري نه کوي مګر هغه څوک چې د دوی نه هم ډیر ناپوهه وي او ډیر ګمراه وي په اعتبار د لارې سره، نو بس دوی ناپوهه او ګمراهان دي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا عَلَیْكُمْ اَنْفُسَكُمْ ۚ— لَا یَضُرُّكُمْ مَّنْ ضَلَّ اِذَا اهْتَدَیْتُمْ ؕ— اِلَی اللّٰهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِیْعًا فَیُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُوْنَ ۟
ای هغو کسانو چې ایمان مو راوړی! لازم ده پر تاسو باندې د خپل ځان ذمه واري نو تاسو خپل ځانونه برابر کړئ په کولو د هغه څه چې اصلاح کوي یي، ضرر نه درسوي تاسو ته هغه څوک چې ګمراه شوي وي د خلکو نه او ستاسو دعوت یې نه وي قبول کړی، کله چې تاسو په سمه لار روان یاست، او ستاسو د هدایت نه دا دي چې امر په نیکیو او منع له بدیو وکړئ، یوازې الله تعالی ته ستاسو ورګرځیدل دي په ورځ د قیامت، نو خبر به درکړي تاسو ته په هغه څه چې تاسو کول په دنیا کې، او په هغه به درله بدله درکړي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا شَهَادَةُ بَیْنِكُمْ اِذَا حَضَرَ اَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِیْنَ الْوَصِیَّةِ اثْنٰنِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنْكُمْ اَوْ اٰخَرٰنِ مِنْ غَیْرِكُمْ اِنْ اَنْتُمْ ضَرَبْتُمْ فِی الْاَرْضِ فَاَصَابَتْكُمْ مُّصِیْبَةُ الْمَوْتِ ؕ— تَحْبِسُوْنَهُمَا مِنْ بَعْدِ الصَّلٰوةِ فَیُقْسِمٰنِ بِاللّٰهِ اِنِ ارْتَبْتُمْ لَا نَشْتَرِیْ بِهٖ ثَمَنًا وَّلَوْ كَانَ ذَا قُرْبٰی ۙ— وَلَا نَكْتُمُ شَهَادَةَ ۙ— اللّٰهِ اِنَّاۤ اِذًا لَّمِنَ الْاٰثِمِیْنَ ۟
ای د ایمان والاو! کله چې نزدې شي مرګ د یو کس ستاسو نه په ښکاره کیدلو د نښو د مرګ، نو ګواه دې کړي په خپل وصیت باندې دوه انصاف داره کسان د مسلمانانو نه او یا دوه کسان د کافرانو نه د ضرورت په وخت کې کله چې د دې دواړو نه پغیر نور څوک مسلمانان نه وي، که چیرته تاسو سفر کوئ او تاسو ته مرګ راشي، او که چیرته د دوی په ګواهۍ کې شک راپیداشو نو ودروئ دواړو لره وروسته د یو لمانځه نه، نو قسم به وکړي په الله تعالی باندې: چې نه خرڅوي دوی خپله برخه د الله تعالی له طرفه په څه عوض باندې، او خاطر نه کوي په دې سره د خپلوان، او نه پټوي ګواهي د الله تعالی چې د دوی سره ده، او که چیرته دې دواړو دا کار وکړ نو دا دواړه به د ګناهګارانو او د الله تعالی د نافرمانانو څخه وي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَاِنْ عُثِرَ عَلٰۤی اَنَّهُمَا اسْتَحَقَّاۤ اِثْمًا فَاٰخَرٰنِ یَقُوْمٰنِ مَقَامَهُمَا مِنَ الَّذِیْنَ اسْتَحَقَّ عَلَیْهِمُ الْاَوْلَیٰنِ فَیُقْسِمٰنِ بِاللّٰهِ لَشَهَادَتُنَاۤ اَحَقُّ مِنْ شَهَادَتِهِمَا وَمَا اعْتَدَیْنَاۤ ۖؗ— اِنَّاۤ اِذًا لَّمِنَ الظّٰلِمِیْنَ ۟
نو که چیرته ښکاره شو وروسته د قسم خوړلو نه دروغ د دې دواړو په ګواهۍ او یا قسم کې، اویا د دې دواړو خیانت ښکاره شو، نو ګواهي دې وکړي او یا دې قسم وکړي دوه کسان چې ودریږي به د دې دواړو په ځای باندې د نزدې خلکو نه دې مړي ته په هغه خبره چې هغه حق وي، نو قسم به کوي په الله تعالی باندې چې خامخا ګواهي زمونږه د دوی په دروغو باندې او خیانت باندې ډیره حقه ده د دوی د ګواهۍ نه په رښتیا او امانت دارۍ د دې دواړو نه، او مونږ په دروغو باندې قسم نه دی کړی، مونږه چې یو یقینا که چیرته ګواهي وکړو په دروغو سره نو خامخا مونږ به د ظالمانو له ډلې نه یو هغه چې د الله تعالی د پولو نه تیریدونکي دي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
ذٰلِكَ اَدْنٰۤی اَنْ یَّاْتُوْا بِالشَّهَادَةِ عَلٰی وَجْهِهَاۤ اَوْ یَخَافُوْۤا اَنْ تُرَدَّ اَیْمَانٌ بَعْدَ اَیْمَانِهِمْ ؕ— وَاتَّقُوا اللّٰهَ وَاسْمَعُوْا ؕ— وَاللّٰهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفٰسِقِیْنَ ۟۠
دغه بیانه شوې طریقه د قسم ورکولو نه ګواهانو ته د لمانځه نه وروسته کله چې شک وي د دې داوړو په ګواهۍ کې، او د رد کولو د ګواهۍ د دوی نه، ډیره نږدې ده د راتګ د دوی په ګواهۍ سره په شرعې طریقې د ګواهۍ کولو، نو نه به اړوي دوی ګواهۍ لره او نه به یې بدلوي او نه به خیانت کوي، او ډیره نږدې ده دې خبرې ته چې وویریږي د دې نه چې وبه ګرځې قسمونه د وارثانو وروسته د دوی د قسمونو نه، نو دوی به قسم کوي په خلاف د هغه څه چې دوی پرې ګواهي ورکړي نو رسوا به شي، او وویریږئ د الله تعالی نه په پریښودلو د دروغو او خیانت سره په ګواهۍ او قسم کې، او واورئ هغه څه چې تاسو ته پرې امر شوی داسې اوریدل چې قبلیدل ورسره مل وي، او بیشکه الله تعالی توفیق نه ورکوي د هغه د طاعت نه وتونکو خلکو ته.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• إذا ألزم العبد نفسه بطاعة الله، وأمر بالمعروف ونهى عن المنكر بحسب طاقته، فلا يضره بعد ذلك ضلال أحد، ولن يُسْأل عن غيره من الناس، وخاصة أهل الضلال منهم.
کله چې یو بنده خپل ځان د الله تعالی طاعت او تابعدارۍ باندې برابر کړ، او په نیکو یې امر وکړ او د بدو نه یې خلک بند کړل د خپل وس په اندازه، نو هیڅ ضرر نشي رسولی ده ته وروسته د دې نه ګمراهي د هیچا، او تپوس به نشي کیدلی د ده نه د نورو خلکو باره کې، او خاصکر د ګمراهانو خلکو باره کې.
یَوْمَ یَجْمَعُ اللّٰهُ الرُّسُلَ فَیَقُوْلُ مَاذَاۤ اُجِبْتُمْ ؕ— قَالُوْا لَا عِلْمَ لَنَا ؕ— اِنَّكَ اَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوْبِ ۟
یاده کړئ –ای خلکو- ورځ د قیامت کله چې به الله تعالی راجمع کړي ټول پیغمبران، نو الله تعالی به دې پیغمبرانو ته ووایې: څه جواب درکړ تاسو ته ستاسو امتونو هغه چې ما ورته تاسو لیږلي وئ؟ دوی به ووایې په داسې حال کې چې جواب به الله تعالی حواله کوي: مونږ ته پته نشته، بلکې علم تاته دی –ای زمونږه ربه- بیشکه ته چې یې یوازې ته یې هغه څوک چې په پټو کارونو باندې پوهیږی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
اِذْ قَالَ اللّٰهُ یٰعِیْسَی ابْنَ مَرْیَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِیْ عَلَیْكَ وَعَلٰی وَالِدَتِكَ ۘ— اِذْ اَیَّدْتُّكَ بِرُوْحِ الْقُدُسِ ۫— تُكَلِّمُ النَّاسَ فِی الْمَهْدِ وَكَهْلًا ۚ— وَاِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتٰبَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرٰىةَ وَالْاِنْجِیْلَ ۚ— وَاِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّیْنِ كَهَیْـَٔةِ الطَّیْرِ بِاِذْنِیْ فَتَنْفُخُ فِیْهَا فَتَكُوْنُ طَیْرًا بِاِذْنِیْ وَتُبْرِئُ الْاَكْمَهَ وَالْاَبْرَصَ بِاِذْنِیْ ۚ— وَاِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتٰی بِاِذْنِیْ ۚ— وَاِذْ كَفَفْتُ بَنِیْۤ اِسْرَآءِیْلَ عَنْكَ اِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَیِّنٰتِ فَقَالَ الَّذِیْنَ كَفَرُوْا مِنْهُمْ اِنْ هٰذَاۤ اِلَّا سِحْرٌ مُّبِیْنٌ ۟
او یاد کړه کله چې الله تعالی عیسی –علیه السلام- ته وویل: ای عیسی بن مریم! یاد کړه زما نعمتونه په تا باندې کله چې ته ما په غیر د پلار نه پیداکړې، او یاد کړه زما نعمتونه ستا په مور مریم –علیها السلام- باندې کله چې الله تعالی هغه غوره کړې وه د خپلې زمانې په ټولو زنانه و باندې، او یاد کړه هغه نعمتونه چې ما په تاباندې کړي وو کله چې ته ما مضبوط کړی وي په جبریل –علیه السلام- باندې، خبرې به کولې تا د خلکو سره –او ته ماشوم وې- په رابللو د هغوی سره الله تعالی ته، او خبری به کوې ته د هغوی سره ستا په بوډاوالي کې په هغه وحې سره چې ما پرې ته هغوی ته لیګلی یې، او په هغه څه چې ما یې په تاباندې انعام کړی چې تاته مې خط (لیکل) درښودلي، او تا ته مې تورات د رښودلی هغه چې ما په موسی –علیه السلام- نازل کړی و، او انجیل مو درښودلی هغه چې په تامو نازل کړی، او درښودلي مې دي تا ته د شریعت رازونه او فایدې او حکمتونه، او د هغو نعمتونو نه چې ما په تا کړي دا دی چې جوړوې د خټو نه د مرغۍ شکل، بیا پکې پوکی کوې نو هغه ژوندۍ مرغۍ شي، او ته جوړوې هغه څوک چې مورزادي ړوند وي (ړوند پیدا شوی وي)، او جوړوې د برګي مرض والا، نو هغه د روغ بدن والا شي، او راژوندي کوې مړو لره په دعا غوښتلو سره د الله تعالی نه چې راژوندی شي، دا ټول کارونه زما په اجازه کوې، او د هغو نعمتونو نه چې ما په تا کړی دا دي چې ما ته د بني اسرائیلو نه بچ ساتلی یې کله چې هغوی ستا د مرګ اراده کړي وه کله چې تا هغوی ته ښکاره معجزې راوړې، نو نه وو د دوی نه مګر دا چې کفر یې وکړ په هغو باندې، او ویې ویل: نه دي دا معجزې چې عیسی پرې راتګ کړی مګر ښکاره جادو دی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَاِذْ اَوْحَیْتُ اِلَی الْحَوَارِیّٖنَ اَنْ اٰمِنُوْا بِیْ وَبِرَسُوْلِیْ ۚ— قَالُوْۤا اٰمَنَّا وَاشْهَدْ بِاَنَّنَا مُسْلِمُوْنَ ۟
او یاد کړه هغه چې په ما په تا باندې نعمت کړی دا چې ما برابر کړي تالره ملګری کله چې ما ستا خاص ملګرو (حواریانو) ته زړه کې واچوله چې په ما ایمان راوړي او ستا په پیغمبرۍ ایمان راوړي، نو هغوی دې خبری ته غاړه کیښوده او دعوت یې قبول کړ، او ویې ویل: مونږ ایمان راوړی، او ته ګواه شه –ای زمونږه ربه-! په دې خبره چې مونږ تا ته تسلیم شوي یو او تاته غاړه کیښودونکی یو.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
اِذْ قَالَ الْحَوَارِیُّوْنَ یٰعِیْسَی ابْنَ مَرْیَمَ هَلْ یَسْتَطِیْعُ رَبُّكَ اَنْ یُّنَزِّلَ عَلَیْنَا مَآىِٕدَةً مِّنَ السَّمَآءِ ؕ— قَالَ اتَّقُوا اللّٰهَ اِنْ كُنْتُمْ مُّؤْمِنِیْنَ ۟
او یاد کړه کله چې ستا خاص ملګرو (حواریانو) وویل: آیا ستا رب کولی شي کله چې ته له هغه څخه وغواړې چې رانازل کړي یو دستر خوان د بره نه؛ نو عیسی –علیه السلام- ورته په جواب کې امر وکړ د الله تعالی په تقوا باندې او په پریښودلو د لټولو د هغه څه چې دوی غوښتلي وو، ځکه چې شاید په دې کې د دوی لپاره فتنه او امتحان وي، او دوی ته یې وویل: توکل وکړئ په خپل رب باندې په لټولو د رزق کې که چیرته تاسو مومنان یاست.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالُوْا نُرِیْدُ اَنْ نَّاْكُلَ مِنْهَا وَتَطْمَىِٕنَّ قُلُوْبُنَا وَنَعْلَمَ اَنْ قَدْ صَدَقْتَنَا وَنَكُوْنَ عَلَیْهَا مِنَ الشّٰهِدِیْنَ ۟
وویل خاص ملګرو (حواریانو) عیسی –علیه السلام- ته: مونږ غواړو چې وخورو د دې دستر خوان نه، او ډاډه شي زمونږ زړونه د الله تعالی په پوره قدرت، او په دې خبره چې ته د الله تعالی پیغمبر یې، او مونږ پوهه شو په علم یقین سره چې تا مونږ ته رښتیا ویلي په هغه څه کې چې تا مونږ ته د الله تعالی له طرفه راوړي، او مونږ به په دې باندې د ګواهانو نه شو هغو خلکو ته چې نه وي حاضر شوي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• إثبات جمع الله للخلق يوم القيامة جليلهم وحقيرهم.
قَالَ عِیْسَی ابْنُ مَرْیَمَ اللّٰهُمَّ رَبَّنَاۤ اَنْزِلْ عَلَیْنَا مَآىِٕدَةً مِّنَ السَّمَآءِ تَكُوْنُ لَنَا عِیْدًا لِّاَوَّلِنَا وَاٰخِرِنَا وَاٰیَةً مِّنْكَ ۚ— وَارْزُقْنَا وَاَنْتَ خَیْرُ الرّٰزِقِیْنَ ۟
نو عیسی يې غوښتنه ومنله او له الله يې په داسې ويلو وغوښتل: اې زموږ پالونکيه! پر موږ د خوړو دسترخوان راکوز کړه، مونږ به ستا د شکر په پار د خپلو نننيو ژونديو او له موږ وروسته راتلونکو لپاره د را کوزېدو ورځ اختر وګرځوو او ستا پر يووالي او د لېږل شوي پر رېښتينولۍ نښانه او دليل وي او داسې روزي راکړې چې ستا پر عبادت مو مرسته وکړي او ته اې زموږ پالونکيه غوره روزي ورکوونکی يې.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالَ اللّٰهُ اِنِّیْ مُنَزِّلُهَا عَلَیْكُمْ ۚ— فَمَنْ یَّكْفُرْ بَعْدُ مِنْكُمْ فَاِنِّیْۤ اُعَذِّبُهٗ عَذَابًا لَّاۤ اُعَذِّبُهٗۤ اَحَدًا مِّنَ الْعٰلَمِیْنَ ۟۠
نو الله تعالی د عیسی –علیه السلام- دعاء قبوله کړه، او ویې ویل: زه نازلوونکی یم دې دسترخوان لره کوم چې تاسو د هغه رانازلیدل غوښتلي وو، نو چاچې کفر وکړ وروسته د نازلیدو د دې نه نو نه دې ملامتوي مګر خپل ځان، نو خامخا زه به ده لره عذاب ورکړم سخت عذاب داسې سخت چې هیچاته ما نه دی ورکړی؛ ځکه چې ده دومره غټه حیرانوونکي او عجیبه نښه ولیدله، نو د ده کفر د عناد او ضد له امله دی، او الله تعالی د دوی وعده پوره کړه نو په دوی یې دغه دسترخوان رانازل کړ.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَاِذْ قَالَ اللّٰهُ یٰعِیْسَی ابْنَ مَرْیَمَ ءَاَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُوْنِیْ وَاُمِّیَ اِلٰهَیْنِ مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ ؕ— قَالَ سُبْحٰنَكَ مَا یَكُوْنُ لِیْۤ اَنْ اَقُوْلَ مَا لَیْسَ لِیْ ۗ— بِحَقٍّ ؔؕ— اِنْ كُنْتُ قُلْتُهٗ فَقَدْ عَلِمْتَهٗ ؕ— تَعْلَمُ مَا فِیْ نَفْسِیْ وَلَاۤ اَعْلَمُ مَا فِیْ نَفْسِكَ ؕ— اِنَّكَ اَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوْبِ ۟
او یاد کړه کله چې به الله تعالی د قیامت په ورځ عیسی بن مریم –علیه السلام- ته ووایي: ای عیسی بن مریم! ایا تا خلکو ته ویلی: تاسو جوړ کړئ زما نه او زما د مور نه حقدار د بندګۍ (معبودان) پغیر د الله تعالی نه؟ نو عیسی –علیه السلام- جواب ورکړو په داسې حال کې چې پاکي بیانونکی و خپل رب لره: نه دي مناسب مونږ لره چې ووایم دوی ته مګر حق خبره، او بالفرض که ما ورته داسې ویلي وي نو یقینا تاته به پته وي ځکه چې په تا باندې هیچ شی پټ نه پاتې کیږي، ته پوهیږې په هغه څه چې زه یې په خپل زړه کې پټوم، او زه نه پوهیږم په هغه څه چې ستا په نفس کې دي، بیشکه ته یوازې هغه څوک یې چې هر غائب، پټ او ښکاره پیژنې.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
مَا قُلْتُ لَهُمْ اِلَّا مَاۤ اَمَرْتَنِیْ بِهٖۤ اَنِ اعْبُدُوا اللّٰهَ رَبِّیْ وَرَبَّكُمْ ۚ— وَكُنْتُ عَلَیْهِمْ شَهِیْدًا مَّا دُمْتُ فِیْهِمْ ۚ— فَلَمَّا تَوَفَّیْتَنِیْ كُنْتَ اَنْتَ الرَّقِیْبَ عَلَیْهِمْ ؕ— وَاَنْتَ عَلٰی كُلِّ شَیْءٍ شَهِیْدٌ ۟
وویل عیسی -علیه السلام- خپل رب ته: ما نه دي ویلي خلکو ته مګر هغه چې تا یې ما ته په ویلو امر کړی و ستا د یووالي نه په عبادت باندې، او زه نګهبان وم په هغه څه چې دوی وییل تر څو چې زه د هغوی په منځ کې وم، نو هر کله چې تا زما د پاتې کیدو وخت د دوی په منځ کې ختم کړ زما په اوچتولو سره اسمان ته ژوندی نو وې ای ربه ته نګهبان د دوی په عملونو، او یقینا ته په هر شي باندې حاضر او خبردار یې، هیڅ شی ستا نه نشې پټیدلی، نو په تا باندې پټ ندي هغه څه چې ما هغوی ته ویلي، او هغه څه چې هغوی زما څخه وروسته ویلي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
اِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَاِنَّهُمْ عِبَادُكَ ۚ— وَاِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَاِنَّكَ اَنْتَ الْعَزِیْزُ الْحَكِیْمُ ۟
که ته دوی ته عذاب ورکوې -ای ربه- نو یقینا دوی ستا بندګان دي ته چې څه غواړې هماغه پرې کولی شي، او که ته چیرته په دوی باندې احسان وکړې په هغه چا چې ایمان یې راوړی د دوی نه په بخښنې سره نو د دې هیڅوک تالره منع کوونکی نشته، ځکه چې یواځې ته زورور او غالب ذات یې هغه چې هیڅوک پرې نشي غالب کیدلی، حکیم یې په خپلو ټولو چارو کې.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالَ اللّٰهُ هٰذَا یَوْمُ یَنْفَعُ الصّٰدِقِیْنَ صِدْقُهُمْ ؕ— لَهُمْ جَنّٰتٌ تَجْرِیْ مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهٰرُ خٰلِدِیْنَ فِیْهَاۤ اَبَدًا ؕ— رَضِیَ اللّٰهُ عَنْهُمْ وَرَضُوْا عَنْهُ ؕ— ذٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِیْمُ ۟
الله تعالی به عیسی –علیه السلام- ته ووایې: دا هغه ورځ ده چې فایده ورکوي د پاکو نیتونو، عملونو او ویناګانو والا لره د هغوی ریښتیا، د دوی لپاره جنتونه دي چې بهیږي به لاندې د بنګلو او ونو د هغوی نه ویالې (نهرونه) همیشه به وي دوی په دې کې همیشه، مرګ به ورله نه راځي، الله تعالی د دوی نه راضي شوی نو هیڅکله به په دوی باندې غصه نشي، او دوی د الله تعالی نه خوشحاله دي په هغه وجه چې دوی ته ورسیدلي همیشني نعمتونه، دا بدله او لدوی څخه رضایت همدا خاص لویه کامیابي ده، نو نشته هیڅ کامیابي چې د دې سره برابر شي.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
لِلّٰهِ مُلْكُ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِ وَمَا فِیْهِنَّ ؕ— وَهُوَ عَلٰی كُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ ۟۠
یوازې الله تعالی لره ده بادشاهي د اسمانونو او ځمکو، نو هغه پیداکوونکی د هغو دی او برابروونکی د کار د هغو دی، او خاص هغه لره ده بادشاهي د هغه څه چې په دې دواړو کې دي د مخلوقاتو څخه، او هغه په هر شي باندې قدرت لرونکی دی، نو هیڅ شی یې نشي کمزوری کولی.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• توعد الله تعالى كل من أصرَّ على كفره وعناده بعد قيام الحجة الواضحة عليه.
الله تعالی د عذاب ویره ورکړې هغه چاته چې په خپل کفر او عناد باندې کلک ولاړ وي وروسته د ښکاره د لیل قایمولو نه په دې باندې.
• تَبْرئة المسيح عليه السلام من ادعاء النصارى بأنه أبلغهم أنه الله أو أنه ابن الله أو أنه ادعى الربوبية أو الألوهية.
د عیسی –علیه السلام- براءت د نصاراو د دې دعوې نه چې دوی ته عیسی –علیه السلام- ویلی وو چې دا الله دی او یا دا د الله تعالی زوی دی او یا هغه د ځان لپاره د پالونکي دعوی کړي او یا یې ځان د عبادت مستحق ګڼلی دی.
قۇرئان كەرىم مەنىلىرىنىڭ تەرجىمىسى - الترجمة البشتوية للمختصر في تفسير القرآن الكريم - تەرجىمىلەر مۇندەرىجىسى
الترجمة البشتوية للمختصر في تفسير القرآن الكريم، صادر عن مركز تفسير للدراسات القرآنية.