ߞߎ߬ߙߣߊ߬ ߞߟߊߒߞߋ ߞߘߐ ߟߎ߬ ߘߟߊߡߌߘߊ - ߞߙߎߘߌߞߊ߲ ߘߟߊߡߌߘߊ - ߛ߫ߊ߬ߟߊ߯ߤ߭ߎ߫ ߊ.ߘߘߌ߯ߣߌ߫ ߓߟߏ߫ * - ߘߟߊߡߌߘߊ ߟߎ߫ ߦߌ߬ߘߊ߬ߥߟߊ
سورەتی الدخان
حمٓ
سووره‌تی (دوخان) (واته: دووكه‌ڵ) سووره‌تێكی مه‌ككی یه‌و (٥٩) ئایه‌ته ئه‌و فه‌رموودانه‌ی له‌سه‌ر فه‌زڵی سووره‌تی (دوخان) هاتوونه هیچیان صه‌حیح نین بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ [ حم (١) ] له‌سه‌ره‌تای سووره‌تی (به‌قه‌ره)دا باسی ئه‌م پیتانه‌مان كرد كه له‌سه‌ره‌تای هه‌ندێك له سووره‌ته‌كانی قورئانی پیرۆزدا هاتوون.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
إِنَّآ أَنزَلۡنَٰهُ فِي لَيۡلَةٖ مُّبَٰرَكَةٍۚ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ
{دابه‌زینى قورئانى پیرۆز له شه‌وى قه‌دردا} [ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ ] ئێمه ئه‌م قورئانه پیرۆزه‌مان له شه‌وێكی پیرۆزدا دابه‌زاندووه كه شه‌وی قه‌دره، كه خوای گه‌وره هه‌موو قورئانی له شه‌وی قه‌دردا له (لوح المحوظ)هوه دابه‌زاندووه بۆ ئاسمانی دونیا بۆ (بیت العزة) وه له‌وێشه‌وه له ماوه‌ی بیست و سێساڵدا بۆ سه‌ر سینگی پێغه‌مبه‌ری خوا - صلی الله علیه وسلم - دایبه‌زاندووه [ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ (٣) ] ئێمه ئاگاداری خه‌ڵكی ئه‌كه‌ینه‌وه.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
فِيهَا يُفۡرَقُ كُلُّ أَمۡرٍ حَكِيمٍ
[ فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ (٤) ] له‌م شه‌وه‌دا كه شه‌وی (قه‌در)ه هه‌موو كارێكی موحكه‌م و دامه‌زراو و كاربه‌جێ تیایدا یه‌كلایی و ڕوون ئه‌كرێته‌وه، واته: له ماوه‌ی ساڵێكدا چی ڕوو ئه‌دات له رزق و رۆزی و ئه‌جه‌ل و ئه‌وه‌ی كه روو ده‌دات خوای گه‌وره له شه‌وی (قه‌در)دا دووباره بڕیاری له‌سه‌ر ئه‌داته‌وه، نه‌ك له شه‌وی پانزه‌ی (شه‌عبان)دا وه‌كو ده‌وترێت، به‌ڵكو له شه‌وی (قه‌در)دا.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
أَمۡرٗا مِّنۡ عِندِنَآۚ إِنَّا كُنَّا مُرۡسِلِينَ
[ أَمْرًا مِنْ عِنْدِنَا ] ئه‌مه‌ی كه روو ده‌دات و داده‌نرێت و بڕیاری له‌سه‌ر ده‌درێت فه‌رمان و وه‌حی¬یه‌كه له‌لایه‌ن خوای گه‌وره‌وه، وه به زانیاری و ئیزنی ئه‌وه [ إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ (٥) ] ئێمه خۆمان پێغه‌مبه‌ران ئه‌نێرین تا ئاگاداری خه‌ڵكی بكه‌نه‌وه.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
رَبِّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَمَا بَيۡنَهُمَآۖ إِن كُنتُم مُّوقِنِينَ
[ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِينَ (٧) ] خوای گه‌وره په‌روه‌ردگاری ئاسمانه‌كان و زه‌ویه‌كان و ئه‌وه‌ی نێوانیانه ئه‌گه‌ر ئێوه دان به‌م شته‌دا ئه‌نێن و یه‌قینتان هه‌یه.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ يُحۡيِۦ وَيُمِيتُۖ رَبُّكُمۡ وَرَبُّ ءَابَآئِكُمُ ٱلۡأَوَّلِينَ
[ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ رَبُّكُمْ وَرَبُّ آبَائِكُمُ الْأَوَّلِينَ (٨) ] هیچ په‌رستراوێك به حه‌ق نیه شایه‌نی په‌رستن بێت ته‌نها زاتی پیرۆزی (الله) نه‌بێ هه‌ر ئه‌وه كه ئه‌مانژێنێ و ئه‌مانمرێنێ و مردن و ژیانمان ته‌نها به‌ده‌ست خوای گه‌وره‌یه كه په‌روه‌ردگاری ئێوه‌و په‌روه‌ردگاری باوك و باپیرانانی پێشووشتانه.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
فَٱرۡتَقِبۡ يَوۡمَ تَأۡتِي ٱلسَّمَآءُ بِدُخَانٖ مُّبِينٖ
[ فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّمَاءُ بِدُخَانٍ مُبِينٍ (١٠) ] قوڕه‌یش كه وه‌ڵامی پێغه‌مبه‌ری خوایان - صلی الله علیه وسلم - نه‌دایه‌وه‌و سه‌رپێچیان كردو موسڵمان نه‌بوون، پێغه‌مبه‌ری خوا - صلی الله علیه وسلم - دوعای لێكردن به وشكه‌ساڵی و بێبارانی، ئه‌وانیش توشی گرانی و نه‌بوونی و برسێتی بوون تا له برسا ئێسقان و مرداره‌وه بوویان خوارد، چاوه‌ڕوانی باران بوون و ته‌ماشای ئاسمانیان ده‌كرد له ماندوو بووندا ته‌نها هاوشێوه‌ی دووكه‌ڵیان ده‌بینی و نێوان زه‌وی و ئاسمان ببوو به دووكه‌ڵ، خوای گه‌وره ئه‌م ئایه‌ته‌ی دابه‌زاند: ئه‌ی محمد - صلی الله علیه وسلم - چاوه‌ڕێ به ڕۆژێك كه ئاسمان دووكه‌ڵێكی ئاشكرا ده‌كات و دێنێت كه هه‌موو كه‌س ده‌یبینێت، كه له‌سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ری خوادا - صلی الله علیه وسلم - ڕوویداوه، وه یه‌كێكیشه له نیشانه‌كانی ڕۆژی قیامه‌ت كه قیامه‌ت نایات تا ئه‌و دووكه‌ڵه نه‌یات.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
رَّبَّنَا ٱكۡشِفۡ عَنَّا ٱلۡعَذَابَ إِنَّا مُؤۡمِنُونَ
[ رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذَابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ (١٢) ] كافران هاتنه لای پێغه‌مبه‌ری خوا - صلی الله علیه وسلم - وتیان: ئه‌گه‌ر داوا بكه‌ی له خوای گه‌وره ئه‌و سزایه‌مان له‌سه‌ر هه‌ڵگرێ ئێمه موسڵمان ئه‌بین، وه له رۆژی قیامه‌تیش كه كافران دووكه‌ڵه‌كه‌و سزای خوای گه‌وره ده‌بینن داوا ئه‌كه‌ن و ده‌ڵێن: ئه‌ی په‌روه‌ردگار سزامان مه‌ده، یان ئه‌و سزایه‌ی ناردووته هه‌ڵیبگره له‌سه‌رمان ئێمه باوه‌ڕدارین و موسڵمان ده‌بین.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
أَنَّىٰ لَهُمُ ٱلذِّكۡرَىٰ وَقَدۡ جَآءَهُمۡ رَسُولٞ مُّبِينٞ
[ أَنَّى لَهُمُ الذِّكْرَى وَقَدْ جَاءَهُمْ رَسُولٌ مُبِينٌ (١٣) ] ئه‌مان كوا په‌ندو ئامۆژگاری وه‌رده‌گرن له‌و سزایانه‌ی كه دائه‌به‌زێته سه‌ریان، وه پێغه‌مبه‌رێكی ئاشكرایان بۆ هاتووه هه‌موو شتێكیان بۆ ڕوون ئه‌كاته‌وه.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
إِنَّا كَاشِفُواْ ٱلۡعَذَابِ قَلِيلًاۚ إِنَّكُمۡ عَآئِدُونَ
[ إِنَّا كَاشِفُو الْعَذَابِ قَلِيلًا إِنَّكُمْ عَائِدُونَ (١٥) ] پێغه‌مبه‌ری خوا - صلی الله علیه وسلم - دوعای باران بارینی بۆ كردن و خوای گه‌وره بارانی بۆ باراندن و ئه‌م ئایه‌ته‌ی تری دابه‌زاندو فه‌رمووی: ئێمه ماوه‌یه‌كی كه‌م سزایان له‌سه‌ر هه‌ڵئه‌گرین به‌ڵام ئێوه ئه‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ سه‌ر كوفرو شیركتان، وه كه ژیانیان خۆش بوو گه‌ڕانه‌وه بۆ كوفرو تاوان، خوای گه‌وره ئه‌م ئایه‌ته‌ی تری دابه‌زاند:
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
۞ وَلَقَدۡ فَتَنَّا قَبۡلَهُمۡ قَوۡمَ فِرۡعَوۡنَ وَجَآءَهُمۡ رَسُولٞ كَرِيمٌ
{به‌سه‌رهاتى موسا پێغه‌مبه‌ر - صلی الله علیه وسلم -} [ وَلَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ قَوْمَ فِرْعَوْنَ وَجَاءَهُمْ رَسُولٌ كَرِيمٌ (١٧) ] وه له پێش ئه‌مانیشدا به دڵنیایی قه‌ومی فیرعه‌ونمان تاقیكرده‌وه وه پێغه‌مبه‌رێكی به‌ڕێزمان بۆ ناردن كه موسی بوو - صلی الله علیه وسلم - .
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
أَنۡ أَدُّوٓاْ إِلَيَّ عِبَادَ ٱللَّهِۖ إِنِّي لَكُمۡ رَسُولٌ أَمِينٞ
[ أَنْ أَدُّوا إِلَيَّ عِبَادَ اللَّهِ ] فه‌رمووی: به‌نده‌كانی خوای گه‌وره‌م له‌گه‌ڵدا بنێره‌و به‌ریان بده‌و سزایان مه‌ده، كه مه‌به‌ستی به‌نو ئیسرائیل بوو [ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ (١٨) ] من له‌لایه‌ن خوای گه‌وره‌وه بۆ ئێوه نێردراوم و پێغه‌مبه‌رێكی ئه‌مینم له‌وه‌ی كه له لایه‌ن خواوه بۆم هاتوه‌و ده‌ستكاری ناكه‌م و لێی زیادو كه‌م ناكه‌م
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
وَأَن لَّا تَعۡلُواْ عَلَى ٱللَّهِۖ إِنِّيٓ ءَاتِيكُم بِسُلۡطَٰنٖ مُّبِينٖ
[ وَأَنْ لَا تَعْلُوا عَلَى اللَّهِ ] وه خۆتان به‌گه‌وره مه‌زانن به‌وه‌ی گوێڕایه‌ڵی من نه‌كه‌ن و شوێنم نه‌كه‌ون و ئیمان نه‌هێنن [ إِنِّي آتِيكُمْ بِسُلْطَانٍ مُبِينٍ (١٩) ] له‌به‌ر ئه‌وه‌ی من به‌ڵگه‌و موعجیزه‌ی ڕوون و ئاشكراو یه‌كلاكه‌ره‌وه‌تان بۆ دێنم كه به چاوی خۆتان ئه‌یبینن.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
وَٱتۡرُكِ ٱلۡبَحۡرَ رَهۡوًاۖ إِنَّهُمۡ جُندٞ مُّغۡرَقُونَ
[ وَاتْرُكِ الْبَحْرَ رَهْوًا ] دوای ئه‌وه‌ی كه گۆچانه‌كه‌ی دا به‌ناو ده‌ریاكه‌داو دوانزه ڕێگای وشكیان بۆ كرایه‌وه‌و په‌ڕینه‌وه ئه‌وبه‌ر ده‌ریاكه، موسا - صلی الله علیه وسلم - ویستی دیسان گۆچانه‌كه‌ی لێدا بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ریاكه یه‌ك بگرێته‌وه خوای گه‌وره فه‌رمووی: واز له ده‌ریاكه بێنه به هێمنی بمێنێته‌وه‌و نه‌جووڵێ خۆمان ئه‌یده‌ینه‌وه به یه‌كدا [ إِنَّهُمْ جُنْدٌ مُغْرَقُونَ (٢٤) ] ئه‌وان سه‌ربازگه‌لێكی نوقم بوون نوقمیان ئه‌كه‌ین له‌ناو ئاوه‌كه‌دا.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
كَذَٰلِكَۖ وَأَوۡرَثۡنَٰهَا قَوۡمًا ءَاخَرِينَ
[ كَذَلِكَ وَأَوْرَثْنَاهَا قَوْمًا آخَرِينَ (٢٨) ] به‌م شێوازه له‌وانمان سه‌نده‌وه‌و ئه‌وانمان له‌ناوبردو به‌ره‌و دۆزه‌خ به‌ڕێمان كردن و دامان به كه‌سانێكی تر كه به‌نو ئیسرائیل بوون، وه بوون به میراتگری نیعمه‌ته‌كانی ئه‌وان.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
فَمَا بَكَتۡ عَلَيۡهِمُ ٱلسَّمَآءُ وَٱلۡأَرۡضُ وَمَا كَانُواْ مُنظَرِينَ
{زه‌وى و ئاسمان ته‌نها بۆ باوه‌ڕداران ده‌گرین} [ فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاءُ وَالْأَرْضُ ] نه ئاسمان بۆیان گریا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی وته‌و كرده‌وه‌ی چاكیان نه‌بوو به‌رز بێته‌وه بۆ ئاسمان، وه نه زه‌ویش بۆیان گریا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سوجده‌یان بۆ خوای گه‌وره نه‌بردبوو، وه كرده‌وه‌ی چاكیان له‌سه‌ر زه‌وی نه‌كرد بوو، پرسیار له (ابن عباس) كرا ئایا ئاسمان و زه‌وی بۆ كه‌س ده‌گرین؟ فه‌رمووی: به‌ڵێ، هیچ كه‌سێك نیه ئیلا ده‌رگایه‌كی هه‌یه له ئاسمان كه رزقی لێوه داده‌به‌زێت و كرده‌وه‌ی چاكی لێوه‌ی سه‌رده‌كه‌وێت، كه مرۆڤی باوه‌ڕدار بمرێت و ده‌رگاكه‌ی دابخرێت ئاسمان بیری ده‌كات و بۆی ده‌گری، وه شوێنی نوێژ كردنه‌كه‌ی كه نوێژو زیكری لێده‌كرد بۆی ده‌گری، به‌ڵام قه‌ومی فیرعه‌ون هیچ كرده‌وه‌ی چاكیان نه‌بوو له‌سه‌ر زه‌وی به‌رزبێته‌وه بۆ ئاسمان، بۆیه نه زه‌وی بۆیان گریا نه ئاسمان، یاخود مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه ئه‌هلی ئاسمان و ئه‌هلی زه‌وی بۆیان نه‌گریان نه فریشته‌كان نه مرۆڤه‌كان [ وَمَا كَانُوا مُنْظَرِينَ (٢٩) ] وه ئه‌وان مۆڵه‌تیان پێ نه‌دراو دوانه‌خران به‌ڵكو خوای گه‌وره سزای پێشخستن به‌هۆی كوفریانه‌وه.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
وَلَقَدِ ٱخۡتَرۡنَٰهُمۡ عَلَىٰ عِلۡمٍ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِينَ
[ وَلَقَدِ اخْتَرْنَاهُمْ عَلَى عِلْمٍ عَلَى الْعَالَمِينَ (٣٢) ] وه ئێمه پێغه‌مبه‌رانمان هه‌ڵبژاردبوو له‌به‌ر ئه‌وه‌ی زانیاریمان هه‌بوو كه ئه‌مانه شایه‌نی ئه‌وه‌ن كه به‌سه‌ر هه‌موو جیهاندا هه‌ڵیانبژێرین، یاخود له‌سه‌رده‌می خۆیاندا به‌نو ئیسرائیلمان هه‌ڵبژارد به‌سه‌ر هه‌موو جیهاندا.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
إِنَّ هَٰٓؤُلَآءِ لَيَقُولُونَ
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
أَهُمۡ خَيۡرٌ أَمۡ قَوۡمُ تُبَّعٖ وَٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِمۡ أَهۡلَكۡنَٰهُمۡۚ إِنَّهُمۡ كَانُواْ مُجۡرِمِينَ
{(توببه‌ع) كێ بووه؟} [ أَهُمْ خَيْرٌ أَمْ قَوْمُ تُبَّعٍ ] ئایا ئه‌مان باشترو به‌هێزترن یان قه‌ومی (توببه‌ع)؟ به پاشای یه‌مه‌ن ده‌وترا: (توببه‌ع)، هه‌روه‌كو به پاشای فارس وتراوه: (كیسرا)، وه به پاشای رۆم وتراوه: (قه‌یصه‌ر)، وه به پاشای كافری میصر وتراوه: (فیرعه‌ون)، وه به پاشای حه‌به‌شه وتراوه: (نه‌جاشی)، (توببه‌ع) ناوی (اسعد بن أبو كریب) بووه، پاشایه‌كی یه‌مه‌ن بووه‌و سێ سه‌دو بیست و شه‌ش ساڵ پاشایان بووه، له‌ناویاندا كه‌س له‌م ته‌مه‌نی گه‌وره‌تر نه‌بووه، سه‌ربازو سوپای یه‌كجار زۆری هه‌بووه، ده‌سه‌ڵاتی گه‌یشتۆته (سه‌مه‌رقه‌ندو حیره‌و دیمه‌شق)، هاتۆته مه‌دینه ویستویه‌تی كوشتاری خه‌ڵكه‌كه‌ی بكات دوو زانای جوله‌كه وتویانه ئه‌مه شاری كۆچكردنی كۆتا پێغه‌مبه‌ره، پاشان موسڵمان بووه‌و چۆته سه‌ر دینی موساو - صلی الله علیه وسلم - رۆیشتووه بۆ مه‌ككه‌و له‌گه‌ڵ خۆی بردوونی، ویستۆتی كه‌عبه بڕوخێنێت، دوو زاناكه نه‌یانهێشتوه‌و وتویانه ئیبراهیم پێغه‌مبه‌ر - صلی الله علیه وسلم - دروستی كردووه‌و له‌سه‌ر ده‌ستی كۆتا پێغه‌مبه‌ر پله‌وپایه‌ی به‌رزی ده‌بێت، ئه‌ویش به‌گه‌وره‌ی زانیوه‌و ته‌وافی به‌ده‌وردا كردووه‌و په‌رده‌ی له ئاوریشم بۆ كردووه، پاشان گه‌ڕاوه‌ته‌وه بۆ یه‌مه‌ن و خه‌ڵكی هه‌موویان موسڵمان بوونه‌و چونه‌ته سه‌ر دینی موسا پێغه‌مبه‌ر - صلی الله علیه وسلم - ، پێش ناردنی پێغه‌مبه‌ری خوا - صلی الله علیه وسلم - به حه‌وت سه‌د ساڵ كۆچی دوایی كردووه، به شیعر وتویه‌تی: ئه‌گه‌ر بگه‌م به كۆتا پێغه‌مبه‌ر شوێنی ده‌كه‌وم و به‌رگری لێده‌كه‌م، وه پێغه‌مبه‌ری خوا - صلی الله علیه وسلم - ده‌فه‌رمێت: (جوێن به توببه‌ع مه‌ده‌ن چونكه موسڵمان بووه) به‌ڵام له پاش مردنی (توببه‌ع) قه‌ومه‌كه‌ی گه‌ڕاونه‌ته‌وه بۆ سه‌ر بت په‌رستی و خوای گه‌وره له‌ناوی بردوون [ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ ] یان ئه‌وانه‌ی پێش ئه‌مان وه‌كو قه‌ومی (عادو ثهمود) كه چه‌ند به‌هێز بوون [ أَهْلَكْنَاهُمْ إِنَّهُمْ كَانُوا مُجْرِمِينَ (٣٧) ] له‌ناومانبردن له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌وان كه‌سانێكی تاوانبار بوونه، ئه‌ی ئێوه چۆن له‌ناو نابه‌ین.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
وَمَا خَلَقۡنَا ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ وَمَا بَيۡنَهُمَا لَٰعِبِينَ
[ وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ (٣٨) ] وه ئێمه ئاسمانه‌كان و زه‌ویه‌كان و ئه‌وه‌ی له نێوانیاندا هه‌یه دروستمان نه‌كردووه بۆ یاری كردن و بێ هوده‌و بێ حیكمه‌ت بێت.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
مَا خَلَقۡنَٰهُمَآ إِلَّا بِٱلۡحَقِّ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَهُمۡ لَا يَعۡلَمُونَ
[ مَا خَلَقْنَاهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ ] به‌ڵكو دروستمان نه‌كردووه ئیلا به حه‌ق نه‌بێ، یان بۆ جێگیر كردن و بڵاو كردنه‌وه‌ی حه‌ق نه‌بێ [ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ (٣٩) ] به‌ڵام زۆربه‌ی خه‌ڵكی كه موشریكانن ئه‌م شتانه نازانن.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
يَوۡمَ لَا يُغۡنِي مَوۡلًى عَن مَّوۡلٗى شَيۡـٔٗا وَلَا هُمۡ يُنصَرُونَ
[ يَوْمَ لَا يُغْنِي مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَيْئًا وَلَا هُمْ يُنْصَرُونَ (٤١) ] له‌و ڕۆژه‌دا هیچ خزم و دۆست و خۆشه‌ویستێك سوود به دۆست و خۆشه‌ویست و خزمه‌كه‌ی ناگه‌یه‌نێت، وه هیچ كه‌سێكیش سه‌ر ناخرێت وه له سزای خوای گه‌وره ناپارێزرێت.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
إِلَّا مَن رَّحِمَ ٱللَّهُۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلرَّحِيمُ
[ إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ ] ئیلا ئه‌گه‌ر كه‌سێك خوای گه‌وره ڕه‌حمی لێ بكات ئه‌وه سه‌ركه‌وتوو و سه‌رفرازه [ إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ (٤٢) ] به‌ڕاستی هه‌ر خوای گه‌وره زۆر به‌عیززه‌ت و به‌ڕه‌حم و به‌زه‌ییه.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
إِنَّ شَجَرَتَ ٱلزَّقُّومِ
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
طَعَامُ ٱلۡأَثِيمِ
[ طَعَامُ الْأَثِيمِ (٤٤) ] خواردنی ئه‌و كه‌سانه‌یه كه زۆر تاوانبارن، پێغه‌مبه‌ری خوا - صلی الله علیه وسلم - ده‌فه‌رمێت: (ئه‌گه‌ر ته‌نها دڵۆپێكی زه‌ققوم بهێنرێته دونیا ئه‌وه ژیان له هه‌موو خه‌ڵكی سه‌ر رووی زه‌وی تێك ده‌چێت، ئه‌ی كه‌سێك كه ئه‌وه خواردنی بێت ده‌بێت حاڵی چۆن بێت!؟) خوای گه‌وره په‌نامان بدات و بمانپارێزێت.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
ذُقۡ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡكَرِيمُ
[ ذُقْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْكَرِيمُ (٤٩) ] وه‌كو هێرش كردنه سه‌ری و سه‌رزه‌نشت كردنی پێی ئه‌ووترێ: ده‌ی بچێژه سزای خوای گه‌وره كه تۆ له دونیادا خۆت به‌عیززه‌ت و به‌ڕێز دائه‌نا، نه به‌عیززه‌تی نه به‌ڕێزی ئه‌وه‌تا له سزادایت و ریسواو سه‌رشۆڕ ئه‌كرێیت.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
إِنَّ ٱلۡمُتَّقِينَ فِي مَقَامٍ أَمِينٖ
{پاداشتى به‌هه‌شتییه‌كان} [ إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي مَقَامٍ أَمِينٍ (٥١) ] به‌ڵام ئه‌وانه‌ی كه ته‌قوای خوای گه‌وره‌یان كردووه به دڵنیایی له‌ناو به‌هه‌شتدا له شوێنێكدان كه ئه‌مینن له شه‌یتان و مردن و ده‌رچوون له به‌هه‌شت و هه‌موو غه‌م و په‌ژاره‌و خه‌فه‌ت و ماندووبوون و به‌ڵاو ترسناكیه‌ك.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
فِي جَنَّٰتٖ وَعُيُونٖ
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
لَا يَذُوقُونَ فِيهَا ٱلۡمَوۡتَ إِلَّا ٱلۡمَوۡتَةَ ٱلۡأُولَىٰۖ وَوَقَىٰهُمۡ عَذَابَ ٱلۡجَحِيمِ
[ لَا يَذُوقُونَ فِيهَا الْمَوْتَ إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولَى ] له‌ناو به‌هه‌شتیشدا مردنیان به‌سه‌ردا نایات ته‌نها مردنی یه‌كه‌مجار نه‌بێت كه له ژیانی دونیادا مردوونه، پێغه‌مبه‌ری خوا - صلی الله علیه وسلم - ده‌فه‌رمێت: (مردن له‌سه‌ر شێوه‌ی به‌رانێكی ره‌ش و سپی ده‌هێنرێت و له نێوان به‌هه‌شت و دۆزه‌خ سه‌رده‌بڕێت، پاشان ده‌وترێت: ئه‌ی به‌هه‌شتییه‌كان ئیتر نه‌مر ده‌بن و مردن نه‌ما، ئه‌ی دۆزه‌خییه‌كان ئیتر نه‌مر ده‌بن و مردن نه‌ما)، وه ده‌فه‌رمێت: ( به به‌هه‌شتییه‌كان ده‌وترێت: له‌مه‌ودوا ئێوه هه‌میشه له‌شساغ ده‌بن و هه‌رگیز نه‌خۆش ناكه‌ون، وه هه‌میشه زیندوو ده‌بن و هه‌رگیز نامرن، وه هه‌میشه له نازو نیعمه‌تدا ده‌بن و هه‌رگیز هه‌ژار نابن، وه هه‌میشه گه‌نج و لاو ده‌بن و هه‌رگیز پیر نابن)، وه‌ده‌فه‌رمێت: (به‌هه‌شتییه‌كان ناخه‌ون) [ وَوَقَاهُمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ (٥٦) ] وه خوای گه‌وره له سزای ئاگری دۆزه‌خ ئه‌یانپارێزێ [ فَضْلًا مِنْ رَبِّكَ ] ئه‌مه فه‌زڵ و چاكه‌و كه‌ره‌می خوای گه‌وره‌یه.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
فَضۡلٗا مِّن رَّبِّكَۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِيمُ
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
فَإِنَّمَا يَسَّرۡنَٰهُ بِلِسَانِكَ لَعَلَّهُمۡ يَتَذَكَّرُونَ
[ فَإِنَّمَا يَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِكَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ (٥٨) ] وه ئێمه ئه‌م قورئانه پیرۆزه‌مان ئاسان كردووه‌و به‌زمانی تۆ كه زمانی عه‌ره‌بی ئاشكراو ره‌وانه دامان به‌زاندووه به‌ڵكو خه‌ڵكی لێی تێ بگه‌ن وه په‌ندو ئامۆژگاری لێ وه‌ربگرن وه یادی بكه‌نه‌وه.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
فَٱرۡتَقِبۡ إِنَّهُم مُّرۡتَقِبُونَ
[ فَارْتَقِبْ إِنَّهُمْ مُرْتَقِبُونَ (٥٩) ] ئه‌ی محمد - صلی الله علیه وسلم - تۆیش چاوه‌ڕێی ئه‌و به‌ڵێنانه به كه پێمان داویت به‌سه‌رخستن، وه ئه‌وانیش با چاوه‌ڕێ بن كه چیان به‌سه‌ردا دێت له مردن و سزای خوای گه‌وره‌ی دونیاو قیامه‌ت، والله أعلم.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
ߞߘߐ ߟߎ߬ ߘߟߊߡߌ߬ߘߊ߬ߟߌ ߝߐߘߊ ߘߏ߫: ߛߌ߬ߛߌ ߝߐߘߊ
ߞߎ߬ߙߣߊ߬ ߞߟߊߒߞߋ ߞߘߐ ߟߎ߬ ߘߟߊߡߌߘߊ - ߞߙߎߘߌߞߊ߲ ߘߟߊߡߌߘߊ - ߛ߫ߊ߬ߟߊ߯ߤ߭ߎ߫ ߊ.ߘߘߌ߯ߣߌ߫ ߓߟߏ߫ - ߘߟߊߡߌߘߊ ߟߎ߫ ߦߌ߬ߘߊ߬ߥߟߊ
ߞߎ߬ߙߣߊ߬ ߞߟߊߒߞߋ ߞߘߐ߫ ߘߟߊߡߌ߬ߘߊ߬ߣߍ߲ ߞߙߎߘߌߞߊ߲ ߘߐ߫߸ ߛ߫ߊ߬ߟߊ߯ߤ߭ߎ߫ ߊ.ߘߘߌ߯ߣߌ߫ ߊ߳ߺߊߓߑߘߎ ߊ.ߟߑߞߊߙߌ߯ߡߎ߲߫ ߟߊ߫ ߘߟߊߡߌߘߊߟߌ ߟߋ߬.