قۇرئان كەرىم مەنىلىرىنىڭ تەرجىمىسى - الترجمة الأوزبكية للمختصر في تفسير القرآن الكريم * - تەرجىمىلەر مۇندەرىجىسى
Ҳуд сураси
سۈرىنىڭ مەقسەتلىرىدىن:
تثبيت النبي والمؤمنين بقصص الأنبياء السابقين، وتشديد الوعيد للمكذبين.
الٓرۚ كِتَٰبٌ أُحۡكِمَتۡ ءَايَٰتُهُۥ ثُمَّ فُصِّلَتۡ مِن لَّدُنۡ حَكِيمٍ خَبِيرٍ
Алиф. Лом. Ро. Бу ҳарфлар ҳақида "Бақара" сурасида айтиб ўтдик. Қуръон оятлари шаклда ҳам, маънода ҳам пухта қилинган. Унда ноўрин ишлатилган бирон ҳарфни, бирон нуқсонни кўрмайсиз. Бундан ташқари у ҳалол-ҳаромни, буйруқ-тақиқни, ваъда-ваъидни, қиссаларни баён қилиб келган китоб. У тадбирию шариатида ҳикмат билан иш қиладиган, бандаларининг аҳволидан ва улар учун нима яхшилигидан хабардор Зот тарафидан нозил қилинган.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّا ٱللَّهَۚ إِنَّنِي لَكُم مِّنۡهُ نَذِيرٞ وَبَشِيرٞ
Муҳаммад алайҳиссаломга нозил қилинган бу оятлар мазмуни бандаларни Аллоҳдан бошқага ибодат қилишдан қайтаришдир. Эй одамлар, мен сизларни куфру исённинг оқибати Аллоҳнинг азобига гирифтор қилишидан огоҳлантирувчиман. Иймон ва яхши амал эса У Зотнинг савобига ноил қилиши ҳақида хушхабар элтувчиман.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَأَنِ ٱسۡتَغۡفِرُواْ رَبَّكُمۡ ثُمَّ تُوبُوٓاْ إِلَيۡهِ يُمَتِّعۡكُم مَّتَٰعًا حَسَنًا إِلَىٰٓ أَجَلٖ مُّسَمّٗى وَيُؤۡتِ كُلَّ ذِي فَضۡلٖ فَضۡلَهُۥۖ وَإِن تَوَلَّوۡاْ فَإِنِّيٓ أَخَافُ عَلَيۡكُمۡ عَذَابَ يَوۡمٖ كَبِيرٍ
Эй одамлар, гуноҳларингиз учун Парвардигорингиздан мағфират сўрангиз. Қилган хатоларингизга пушаймон бўлиб, У Зотга тавба қилингиз. Шунда У Зот сизларга то ажалингиз келгунига қадар дунё ҳаётидан чиройли фойданиб олиш имконини беради. Ким янада кўпроқ амал ва тоат қилса, савобини кўпайтириб беради. Мен Парвардигорим тарафидан олиб келган рисолатга иймон келтиришдан бош тортсангиз, бас, мен Қиёмат кунининг даҳшатли азоби бошингизга тушишидан қўрқаман.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
أَلَآ إِنَّهُمۡ يَثۡنُونَ صُدُورَهُمۡ لِيَسۡتَخۡفُواْ مِنۡهُۚ أَلَا حِينَ يَسۡتَغۡشُونَ ثِيَابَهُمۡ يَعۡلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعۡلِنُونَۚ إِنَّهُۥ عَلِيمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ
Огоҳ бўлингизким, анави мушриклар нодонликлари туфайли ўзларича дилларидаги шак-шубҳаларини Аллоҳдан яширмоқчи бўлиб, бошларини эгадилар. Огоҳ бўлингизким, улар бошларини кийимлари билан ўраб олган пайтларида ҳам (Аллоҳ) уларнинг нимани сир тутаётганларини ҳам, нимани ошкор қилаётганларини ҳам билур. Албатта У Зот қалблардаги яширин сирларни ҳам Билгувчидир.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• إن الخير والشر والنفع والضر بيد الله دون ما سواه.
• وجوب اتباع الكتاب والسُّنَّة والصبر على الأذى وانتظار الفرج من الله.
۞ وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ إِلَّا عَلَى ٱللَّهِ رِزۡقُهَا وَيَعۡلَمُ مُسۡتَقَرَّهَا وَمُسۡتَوۡدَعَهَاۚ كُلّٞ فِي كِتَٰبٖ مُّبِينٖ
Ер юзида ўрмалаган нарса борки, ҳар қанча кичик бўлмасин, ҳаммасининг ризқини Аллоҳ беради. Бу Аллоҳнинг фазлу карами. Аллоҳ уларнинг шу заминдаги турар жойини ҳам, ўлгандан кейин қаерга боришини ҳам билади. Ҳаммасининг ризқи ҳам, турар жойи ҳам, борар жойи ҳам Очиқ Китобда, яъни, Лавҳул-Маҳфузда бор.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَهُوَ ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٖ وَكَانَ عَرۡشُهُۥ عَلَى ٱلۡمَآءِ لِيَبۡلُوَكُمۡ أَيُّكُمۡ أَحۡسَنُ عَمَلٗاۗ وَلَئِن قُلۡتَ إِنَّكُم مَّبۡعُوثُونَ مِنۢ بَعۡدِ ٱلۡمَوۡتِ لَيَقُولَنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ إِنۡ هَٰذَآ إِلَّا سِحۡرٞ مُّبِينٞ
У шундай Зотки, мана шундай буюк осмонлару ерни ва улардаги нарсаларни олти кунда яратди. Бундан олдин У Зотнинг Арши сув устида эди. Эй одамлар, сизлардан қайси бирингиз яхшироқ амал қилиб, Аллоҳни рози қилишингиз ва қайси бирингиз ёмон амал қилиб, Аллоҳни ғазаблантиришингизни синовдан ўтказиш, кейин эса ўша қилган амалларингизга яраша жазо ёки мукофот бериш учун шундай қилди. Эй Пайғамбар, агар сиз уларга: "Ўлгандан кейин ҳисоб-китоб учун яна қайта тириласизлар", десангиз, куфр келтирган ва қайта тирилишни инкор қилган кимсалар: "Сен тиловат қилаётган бу Қуръон ҳақ эмас, у очиқ сеҳрдан бошқа нарса эмас", дейдилар.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلَئِنۡ أَخَّرۡنَا عَنۡهُمُ ٱلۡعَذَابَ إِلَىٰٓ أُمَّةٖ مَّعۡدُودَةٖ لَّيَقُولُنَّ مَا يَحۡبِسُهُۥٓۗ أَلَا يَوۡمَ يَأۡتِيهِمۡ لَيۡسَ مَصۡرُوفًا عَنۡهُمۡ وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُواْ بِهِۦ يَسۡتَهۡزِءُونَ
Мушриклар жазога лойиқ бўлсалар-да, шу дунё ҳаётида улардан маълум муддатга азобни кечиктириб турсак: "Ўша азобни юборишдан нима тўсиб турибди", дея масхара қиладилар. Огоҳ бўлингизким, азобнинг келадиган ўз вақти-соати бор. Уни Аллоҳдан ўзга ҳеч кимса билмас. У келган пайтда ҳеч кимса ундан қочиб-қутула олмас. Ўшанда уларни ўзлари масхара қилиб юрганлари азоб ҳар тарафдан қамраб олур.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلَئِنۡ أَذَقۡنَا ٱلۡإِنسَٰنَ مِنَّا رَحۡمَةٗ ثُمَّ نَزَعۡنَٰهَا مِنۡهُ إِنَّهُۥ لَيَـُٔوسٞ كَفُورٞ
Агар инсонга Ўз тарафимиздан соғлик, бойлик каби бирон неъматни бериб, кейин уни яна тортиб олсак, у Аллоҳнинг раҳматидан ноумид бўлиб, нонкўрлик қилади, Аллоҳ қилган яхшиликни унутади.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلَئِنۡ أَذَقۡنَٰهُ نَعۡمَآءَ بَعۡدَ ضَرَّآءَ مَسَّتۡهُ لَيَقُولَنَّ ذَهَبَ ٱلسَّيِّـَٔاتُ عَنِّيٓۚ إِنَّهُۥ لَفَرِحٞ فَخُورٌ
Агар унга камбағалликдан кейин бойлик ёки касалликдан кейин соғлик таъмини тотдириб қўйсак, Аллоҳга шукр қилмасдан: "Тамом, мендан ёмонлик кетди, у энди қайтиб келмайди", дея хурсанд бўлиб ҳаддидан ошади, Аллоҳ берган неъматларга керилиб, одамларга зўравонлик қила бошлайди.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
إِلَّا ٱلَّذِينَ صَبَرُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ أُوْلَٰٓئِكَ لَهُم مَّغۡفِرَةٞ وَأَجۡرٞ كَبِيرٞ
Қийинчиликларга, тоат қилишдаги машаққатларга, гуноҳдан тийилишдаги оғирликларга сабр қилиб, яхши амалларни қилганларнинг аҳволи бошқача бўлади. Улар ноумид, нонкўр бўлмайдилар, одамларга зўравонлик қилмайдилар. Парвардигорлари тарафидан уларнинг гуноҳларига мағфират бор. Охиратда уларга катта ажр, мукофот берилади.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَلَعَلَّكَ تَارِكُۢ بَعۡضَ مَا يُوحَىٰٓ إِلَيۡكَ وَضَآئِقُۢ بِهِۦ صَدۡرُكَ أَن يَقُولُواْ لَوۡلَآ أُنزِلَ عَلَيۡهِ كَنزٌ أَوۡ جَآءَ مَعَهُۥ مَلَكٌۚ إِنَّمَآ أَنتَ نَذِيرٞۚ وَٱللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ وَكِيلٌ
Эй Пайғамбар, эҳтимол сиз уларнинг куфри, саркашлиги, мўжизалар талаб қилишлари каби ишлари туфайли Аллоҳ сизга етказишни буюрган айрим буйруқларни уларга оғирлик қилиб қолмаслиги учун тарк этаётгандирсиз. Уларни етказсам: "У билан бирга уни бой қиладиган бир хазина ҳам нозил қилинмабди-да ёки унинг ҳақлигини тасдиқлайдиган бир фаришта ҳам келмабди-да", деб қолишларидан юрагингиз безовта бўлаётгандир. Сиз ҳеч нарсани қолдирмай, ҳаммасини етказаверинг. Чунки сиз фақат огоҳлантирувчисиз, холос. Аллоҳ етказишни буюрган ишни етказасиз. Сиз улар талаб қилаётган мўжизаларни келтиришингиз шарт эмас. Аллоҳ ҳаммасини кўриб-билиб, кузатиб турибди.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• سعة علم الله تعالى وتكفله بأرزاق مخلوقاته من إنسان وحيوان وغيرهما.
• بيان علة الخلق؛ وهي اختبار العباد بامتثال أوامر الله واجتناب نواهيه.
Яратиш сабаби баён қилиняпти. У бандалар Аллоҳнинг буйруқларини бажарадиларми, тақиқларидан тийиладиларми, шуни синаш экан.
أَمۡ يَقُولُونَ ٱفۡتَرَىٰهُۖ قُلۡ فَأۡتُواْ بِعَشۡرِ سُوَرٖ مِّثۡلِهِۦ مُفۡتَرَيَٰتٖ وَٱدۡعُواْ مَنِ ٱسۡتَطَعۡتُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ
Мушриклар: "Қуръонни Муҳаммад ўзи тўқиган, у Аллоҳ тарафидан юборилган ваҳий эмас", дейдилар. Эй Пайғамбар, айтинг: "Шу даъвойингиз рост бўлса, қўлингиздан келганча кимни чақирсангиз-чақириб, шу Қуръонга ўхшаган, ростлигига эмас, ўзигагина ўхшаган ўнтагина сурани тўқиб беринглар-чи?"
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَإِلَّمۡ يَسۡتَجِيبُواْ لَكُمۡ فَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّمَآ أُنزِلَ بِعِلۡمِ ٱللَّهِ وَأَن لَّآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَۖ فَهَلۡ أَنتُم مُّسۡلِمُونَ
Бу ишни бажара олмасалар, эй мўминлар, билингизки, Қуръонни Аллоҳ Ўз илми билан Пайғамбарига нозил қилган. У тўқилган эмас. Яна билингизки, Аллоҳдан ўзга чин маъбуд йўқдир. Мана шу қатъий ҳужжатлардан кейин энди бўйсунасизларми?
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
مَن كَانَ يُرِيدُ ٱلۡحَيَوٰةَ ٱلدُّنۡيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيۡهِمۡ أَعۡمَٰلَهُمۡ فِيهَا وَهُمۡ فِيهَا لَا يُبۡخَسُونَ
Кимлар ўз амали билан охиратни эмас, шу дунё ҳаётини ва унинг фоний лаззатларини истасалар, уларга шу дунёнинг ўзида мукофотларини тўла қилиб берурмиз. Уларга тинчлик, фаровонлик, мўл-кўллик ато этилур. Аммалларининг савоблари заррача камайтирилмас.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ لَيۡسَ لَهُمۡ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ إِلَّا ٱلنَّارُۖ وَحَبِطَ مَا صَنَعُواْ فِيهَا وَبَٰطِلٞ مَّا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ
Бундай тубан кимсаларга Қиёмат куни дўзахдан бошқа насиба берилмас. Қилган амаллари ҳабата кетиб, фойда бермас. Чунки амалларида иймон ҳам, холис ният ҳам, Аллоҳнинг Юзи ва охиратни кўзлаш ҳам йўқ эди.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
أَفَمَن كَانَ عَلَىٰ بَيِّنَةٖ مِّن رَّبِّهِۦ وَيَتۡلُوهُ شَاهِدٞ مِّنۡهُ وَمِن قَبۡلِهِۦ كِتَٰبُ مُوسَىٰٓ إِمَامٗا وَرَحۡمَةًۚ أُوْلَٰٓئِكَ يُؤۡمِنُونَ بِهِۦۚ وَمَن يَكۡفُرۡ بِهِۦ مِنَ ٱلۡأَحۡزَابِ فَٱلنَّارُ مَوۡعِدُهُۥۚ فَلَا تَكُ فِي مِرۡيَةٖ مِّنۡهُۚ إِنَّهُ ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّكَ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يُؤۡمِنُونَ
Муҳаммад алайҳиссалом Парвардигори тарафидан бир ҳужжатга эга бўлган зотдир. У зотга Жаброил алайҳиссаломдек бир гувоҳ эргашиб юради. У зотнинг пайғамбарлигига одамларга раҳбар ва раҳмат бўлиб келган Мусонинг китоби ҳам гувоҳлик беради. Мана шундай зот ва у зотга эргашган мўминлар залолат гирдобида адашиб-улоқиб юрган кофирлар билан баробарми? Мўминлар Қуръонга ва Муҳаммад алайҳиссаломга иймон келтирадилар. Энди турли миллатлар орасидаги қайси бир одам унга куфр келтирса, Қиёмат куни унга ваъда қилинган жой дўзахдир. Бас, эй Пайғамбар, Қуръон ҳақида ҳам, уларга ваъда қилинган жой ҳақида ҳам шубҳалана кўрманг! У бирон шубҳа аралашмаган соф ҳақиқатдир. Лекин шунча очиқ ҳужжатлар ва равшан далиллар бўлишига қарамасдан, кўп одамлар иймон келтирмайдилар.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ كَذِبًاۚ أُوْلَٰٓئِكَ يُعۡرَضُونَ عَلَىٰ رَبِّهِمۡ وَيَقُولُ ٱلۡأَشۡهَٰدُ هَٰٓؤُلَآءِ ٱلَّذِينَ كَذَبُواْ عَلَىٰ رَبِّهِمۡۚ أَلَا لَعۡنَةُ ٱللَّهِ عَلَى ٱلظَّٰلِمِينَ
Аллоҳ шаънига "боласи бор", "шериги бор", дея ёлғон тўқиган одамдан ҳам золимроқ кимса йўқдир. Ана ўшалар Қиёмат куни Парвардигорларига рўбарў қилинурлар ва қилган амалларидан ҳисоб олинур. Ўшанда фаришта ва пайғамбарлардан иборат бўлган гувоҳлар: "Мана шулар "боласи бор", "шериги бор", дея Аллоҳ шаънига ёлғон тўқиганлар", дерлар. Огоҳ бўлингизким, Аллоҳ шаънига ёлғон тўқиган золимларни Аллоҳ Ўз раҳматидан қувгай.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• تحدي الله تعالى للمشركين بالإتيان بعشر سور من مثل القرآن، وبيان عجزهم عن الإتيان بذلك.
Аллоҳ таоло мушрикларни беллашувга чақириб, Қуръонга ўхшаган ўнта сурани келтиринглар-чи, деяпти. Ортидан эса уларнинг қўлидан бу иш келмаслигини ҳам баён қиляпти.
• إذا أُعْطِي الكافر مبتغاه من الدنيا فليس له في الآخرة إلّا النار.
أُوْلَٰٓئِكَ لَمۡ يَكُونُواْ مُعۡجِزِينَ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَمَا كَانَ لَهُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ مِنۡ أَوۡلِيَآءَۘ يُضَٰعَفُ لَهُمُ ٱلۡعَذَابُۚ مَا كَانُواْ يَسۡتَطِيعُونَ ٱلسَّمۡعَ وَمَا كَانُواْ يُبۡصِرُونَ
Мана шу сифатларга эга бўлган кимсалар ер юзида Аллоҳнинг азобидан қочиб-қутула олмадилар. Уларга Аллоҳдан ўзга мададкорлар ҳам, иттифоқдошлар ҳам топилмадики, уларни азобдан қутқариб қолса. Ўзлари ҳам Аллоҳнинг йўлига юрмай, ўзгаларни ҳам ундан тўсганлари учун Қиёмат куни азоб уларга бир неча баробар қилиб берилур. Ҳақдан юз ўгирганлари боис бу дунёда ҳаққа, ҳидоятга қулоқ солмадилар, Аллоҳнинг коинотдаги оят-аломатларини кўра билмадилар.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ وَأَخۡبَتُوٓاْ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ أُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلۡجَنَّةِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ
Аллоҳга ва пайғамбарларига иймон келтирганлар, яхши амалларни қилганлар ва Аллоҳга хушуъ билан бўйсунганлар жаннат эгалари бўлиб, ўша ерда абадий қолурлар.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
۞ مَثَلُ ٱلۡفَرِيقَيۡنِ كَٱلۡأَعۡمَىٰ وَٱلۡأَصَمِّ وَٱلۡبَصِيرِ وَٱلسَّمِيعِۚ هَلۡ يَسۡتَوِيَانِ مَثَلًاۚ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ
Кофирлар кўрмайдиган кўр ва эшитмайдиган карга ўхшасалар, мўминлар кўрадиган ва эшитадиган одамларга ўхшайдилар. Чунки кофирлар ҳақни кўрмайдилар, ўзларига фойдали гапга қулоқ солмайдилар. Мўминлар эса кўрадилар, эшитадилар. Бу икки гуруҳ баробарми? Баробар эмас. Шундан ибрат олмайсизларми?!
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَقَالَ ٱلۡمَلَأُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ مِن قَوۡمِهِۦ مَا نَرَىٰكَ إِلَّا بَشَرٗا مِّثۡلَنَا وَمَا نَرَىٰكَ ٱتَّبَعَكَ إِلَّا ٱلَّذِينَ هُمۡ أَرَاذِلُنَا بَادِيَ ٱلرَّأۡيِ وَمَا نَرَىٰ لَكُمۡ عَلَيۡنَا مِن فَضۡلِۭ بَلۡ نَظُنُّكُمۡ كَٰذِبِينَ
Шунда унинг қавмидаги кофирларнинг улуғлари деди: "Даъватингга қулоқ солмаймиз. Чунки сенда бирон бир фазилатни кўрмаяпмиз. Сен ҳам худди ўзимизга ўхшаган одам экансан. Сенга фақат ялангоёқларгина ўйламасдан эргашаётганини ҳам кўряпмиз. Сизларнинг мол-дунёда ҳам, шарафда ҳам, обрў-эътиборда ҳам биздан ортиқча жойингизни кўрмаяпмизки, сизларга эргашсак. Аксинча, сизларни ёлғончилар, деб ўйлаяпмиз".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالَ يَٰقَوۡمِ أَرَءَيۡتُمۡ إِن كُنتُ عَلَىٰ بَيِّنَةٖ مِّن رَّبِّي وَءَاتَىٰنِي رَحۡمَةٗ مِّنۡ عِندِهِۦ فَعُمِّيَتۡ عَلَيۡكُمۡ أَنُلۡزِمُكُمُوهَا وَأَنتُمۡ لَهَا كَٰرِهُونَ
Нуҳ уларга деди: «Эй қавмим, айтинг-чи, мен Парвардигорим тарафидан ҳақ эканимга гувоҳлик берадиган ва сизларнинг тасдиқлашингизни тақозо этадиган аниқ бир ҳужжатга эга бўлсам ҳамда У Зот менга Ўз ҳузуридан бир раҳмат - пайғамбарлик ва рисолатни ато этган бўлса-ю, уни сизлар нодонлигингиз туфайли кўра олмаётган бўлсангизлар, сизларни ёқтирмасангиз ҳам унга иймон келтиришга мажбурлармидик?!»
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• الكافر لا ينتفع بسمعه وبصره انتفاعًا يقود للإيمان، فهما كالمُنْتَفِيَين عنه بخلاف المؤمن.
Кофир кўзидан ҳам, қулоғидан ҳам тўғри фойдалана олмайди. Унинг иймон келтирмаслиги мана шундан. Тўғри фойдалана олмаганидан кейин уларнинг бори ҳам худди йўқдекдир.
وَيَٰقَوۡمِ لَآ أَسۡـَٔلُكُمۡ عَلَيۡهِ مَالًاۖ إِنۡ أَجۡرِيَ إِلَّا عَلَى ٱللَّهِۚ وَمَآ أَنَا۠ بِطَارِدِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْۚ إِنَّهُم مُّلَٰقُواْ رَبِّهِمۡ وَلَٰكِنِّيٓ أَرَىٰكُمۡ قَوۡمٗا تَجۡهَلُونَ
Эй қавмим, рисолатни етказаётганим учун сизлардан мол-давлат сўрамайман. Савобимни бериш фақат Аллоҳнинг зиммасидадир. Мен иймон келтирган камбағалларни ҳузуримдан қувиб соладиган одам эмасман. Сизлар уларни қувиб солишимни талаб қилган эдингизлар. Улар Қиёмат куни Парвардигорига йўлиқадиган зотлардир. Ўшанда Аллоҳ уларни иймонларига яраша мукофотлагай. Лекин мен сизларнинг нодон қавм эканингизни, даъватнинг моҳиятини англамасдан, камбағал, ночор кишиларни ҳузуримдан қувиб солишимни талаб қилаётганларингизни кўриб турибман.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلَآ أَقُولُ لَكُمۡ عِندِي خَزَآئِنُ ٱللَّهِ وَلَآ أَعۡلَمُ ٱلۡغَيۡبَ وَلَآ أَقُولُ إِنِّي مَلَكٞ وَلَآ أَقُولُ لِلَّذِينَ تَزۡدَرِيٓ أَعۡيُنُكُمۡ لَن يُؤۡتِيَهُمُ ٱللَّهُ خَيۡرًاۖ ٱللَّهُ أَعۡلَمُ بِمَا فِيٓ أَنفُسِهِمۡ إِنِّيٓ إِذٗا لَّمِنَ ٱلظَّٰلِمِينَ
Эй қавмим, сизларга: "Аллоҳнинг хазиналари менда, иймон келтирсангизлар, сизларга сарфлайман", демайман. Ғайбни биламан, деган даъвойим ҳам йўқ. "Мен фариштаман", ҳам демайман. Сизларга ўхшаган оддий одамман. Кўзингизга ҳақир, паст бўлиб кўринаётган кишилар ҳақида: "Аллоҳ уларга ҳаргиз тавфиқ ҳам, ҳидоят ҳам ато этмагай", деб ҳам айтмайман. Уларнинг ниятларини ва аҳволини Аллоҳ билгувчироқдир. Агар мен буларни даъво қиладиган бўлсам, Аллоҳнинг азобига учрайдиган золимлардан бўлиб қолурман.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالُواْ يَٰنُوحُ قَدۡ جَٰدَلۡتَنَا فَأَكۡثَرۡتَ جِدَٰلَنَا فَأۡتِنَا بِمَا تَعِدُنَآ إِن كُنتَ مِنَ ٱلصَّٰدِقِينَ
Улар такаббурлик ва саркашлик билан дедилар: "Эй Нуҳ, биз билан тортишдинг, мунозара қилдинг ва мунозарани чўзиб юбординг. Агар даъвойинг рост бўлса, ўша бизга ваъда қилган азобингни олиб кел-чи".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلَا يَنفَعُكُمۡ نُصۡحِيٓ إِنۡ أَرَدتُّ أَنۡ أَنصَحَ لَكُمۡ إِن كَانَ ٱللَّهُ يُرِيدُ أَن يُغۡوِيَكُمۡۚ هُوَ رَبُّكُمۡ وَإِلَيۡهِ تُرۡجَعُونَ
Аллоҳ сизларни саркашлигингиз туфайли тўғри йўлдан адаштириб, ҳидоятдан маҳрум қилиб қўйишни истаётган бўлса, огоҳлантиришим ва насиҳатим сизларга фойда бермас. У Парвардигорингиздир. Ҳамма ишингиз У Зотнинг Қўлидадир. Истаса, адаштиради, истаса, йўлга солади. Қиёмат куни ёлғиз Унинг Ўзига қайтарилурсизлар. Ўшанда амалларингизга яраша жазо ёки мукофотингизни берур.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
أَمۡ يَقُولُونَ ٱفۡتَرَىٰهُۖ قُلۡ إِنِ ٱفۡتَرَيۡتُهُۥ فَعَلَيَّ إِجۡرَامِي وَأَنَا۠ بَرِيٓءٞ مِّمَّا تُجۡرِمُونَ
Нуҳ ўзи олиб келган динни ўзи тўқиб чиқарган, деб ўйлаганлари сабабли Нуҳ қавми кофир бўлди. Эй Пайғамбар, уларга айтинг: "Уни ўзим тўқиб чиқарган бўлсам, гуноҳи ҳам ўзимнинг гарданимда. Сизларнинг ҳақни ёлғонга чиқаришларингиздан эса покман, унинг учун жавоб бермайман".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَأُوحِيَ إِلَىٰ نُوحٍ أَنَّهُۥ لَن يُؤۡمِنَ مِن قَوۡمِكَ إِلَّا مَن قَدۡ ءَامَنَ فَلَا تَبۡتَئِسۡ بِمَا كَانُواْ يَفۡعَلُونَ
Аллоҳ Нуҳга шундай ваҳий қилди: "Эй Нуҳ, қавмингдан шу иймон келтирганларидан бошқаси ҳаргиз иймон келтирмайди. Эй Нуҳ, узоқ муддат уларнинг ҳақни тан олмаслиги ва мазах қилишидан хафа бўлма".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَٱصۡنَعِ ٱلۡفُلۡكَ بِأَعۡيُنِنَا وَوَحۡيِنَا وَلَا تُخَٰطِبۡنِي فِي ٱلَّذِينَ ظَلَمُوٓاْ إِنَّهُم مُّغۡرَقُونَ
Бизнинг ҳифзи-ҳимоямиз ва кўрсатмамиз остида кема яса. Куфр келтириб, ўзига ўзи зулм қилганлар ҳақида гап очиб, уларга муҳлат беришимни сўрама. Улар, албатта, тўфонга ғарқ бўлгувчилардир. Бу саркашлик билан кофирлигида туриб олишларининг жазосидир.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• عفة الداعية إلى الله وأنه يرجو منه الثواب وحده.
• حرمة طرد فقراء المؤمنين، ووجوب إكرامهم واحترامهم.
وَيَصۡنَعُ ٱلۡفُلۡكَ وَكُلَّمَا مَرَّ عَلَيۡهِ مَلَأٞ مِّن قَوۡمِهِۦ سَخِرُواْ مِنۡهُۚ قَالَ إِن تَسۡخَرُواْ مِنَّا فَإِنَّا نَسۡخَرُ مِنكُمۡ كَمَا تَسۡخَرُونَ
Нуҳ Парвардигорининг буйруғини бажариб, кема ясай бошлади. Қавмининг зодагонлари унинг ёнидан ўтаётиб, на бир сув ва на бир дарё бўлган жойда кема ясаётгани учун унинг устидан кулишиб, масхаралардилар. Бу ҳолат такрорланавергач, у деди: "Эй зодагонлар, кема ясаётганимиз учун бугун сиз бизнинг устимиздан кулаётган бўлсангиз, эртага нодонлик қилиб, оқибатни ўйламаганингиз учун ғарқ бўлиб кетаётганингизда биз сизнинг устингиздан куламиз".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَ أَمۡرُنَا وَفَارَ ٱلتَّنُّورُ قُلۡنَا ٱحۡمِلۡ فِيهَا مِن كُلّٖ زَوۡجَيۡنِ ٱثۡنَيۡنِ وَأَهۡلَكَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَيۡهِ ٱلۡقَوۡلُ وَمَنۡ ءَامَنَۚ وَمَآ ءَامَنَ مَعَهُۥٓ إِلَّا قَلِيلٞ
Нуҳ алайҳиссалом Аллоҳнинг буйруғини бажариб, кемани ясаб бўлди. Шунда уларни ҳалок қилиш ҳақидаги фармонимиз келиб, тўфоннинг бошланганига белги ўлароқ ҳатто уларнинг тандирлари ичидан ҳам фавворалар отилиб чиққач, Нуҳга дедик: "Кемага ҳар бир ҳайвондан бир жуфт, бир эркак ва бир урғочисини юкла. Оилангни ҳам ол. Фақат ғарқ бўлиши ҳақида ҳукм чиқариб бўлинганлари бундан мустасно. Чунки улар иймон келтирмадилар. Қавмингдаги иймон келтирганларни ҳам кемага чиқар". Узоқ муддат даъват қилганига қарамасдан, унга қавмидан жуда оз одам иймон келтирганди.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
۞ وَقَالَ ٱرۡكَبُواْ فِيهَا بِسۡمِ ٱللَّهِ مَجۡر۪ىٰهَا وَمُرۡسَىٰهَآۚ إِنَّ رَبِّي لَغَفُورٞ رَّحِيمٞ
Нуҳ ўз оиласи ва қавмидаги иймон келтирганларга деди: "Кемага мининглар. Унинг юриши ҳам, туриши Аллоҳнинг номи билан бўлади. Албатта, Парвардигорим тавба қилган бандасининг тавбасини қабул қиладиган Кечиримли ва Раҳмли Зотдир. Мўминларни ҳалокатдан асраб қолиши ҳам ана шу раҳматининг бир кўринишидир".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَهِيَ تَجۡرِي بِهِمۡ فِي مَوۡجٖ كَٱلۡجِبَالِ وَنَادَىٰ نُوحٌ ٱبۡنَهُۥ وَكَانَ فِي مَعۡزِلٖ يَٰبُنَيَّ ٱرۡكَب مَّعَنَا وَلَا تَكُن مَّعَ ٱلۡكَٰفِرِينَ
Кема одамлар ва бошқаларни тоғлардек тўлқинлар орасида олиб кетар экан, Нуҳ алайҳиссалом бир четда турган кофир ўғлига оталарча жонкуярлик билан: "Эй ўғилгинам, биз билан бирга кемага миниб, ғарқ бўлишдан нажот топиб қолгин, кофирларга қўшилиб, чўкиб ўлмагин", деди.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالَ سَـَٔاوِيٓ إِلَىٰ جَبَلٖ يَعۡصِمُنِي مِنَ ٱلۡمَآءِۚ قَالَ لَا عَاصِمَ ٱلۡيَوۡمَ مِنۡ أَمۡرِ ٱللَّهِ إِلَّا مَن رَّحِمَۚ وَحَالَ بَيۡنَهُمَا ٱلۡمَوۡجُ فَكَانَ مِنَ ٱلۡمُغۡرَقِينَ
Нуҳнинг ўғли отасига деди: "Бирон баланд тоққа чиқиб оламан. Шунда сув менгача етиб бормайди". Нуҳ деди: "Бугун Аллоҳнинг тўфонда ғарқ қилиб азоблашидан ҳеч ким қутқара олмайди. Фақат Аллоҳ ўзи истаган бандасигагина раҳм қилиб, ғарқ бўлишдан асраб қолади". Тўлқин ота билан болани ажратди. Ўғил кофирлиги туфайли тўфонда ҳалок бўлгувчилар сафидан жой олди.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَقِيلَ يَٰٓأَرۡضُ ٱبۡلَعِي مَآءَكِ وَيَٰسَمَآءُ أَقۡلِعِي وَغِيضَ ٱلۡمَآءُ وَقُضِيَ ٱلۡأَمۡرُ وَٱسۡتَوَتۡ عَلَى ٱلۡجُودِيِّۖ وَقِيلَ بُعۡدٗا لِّلۡقَوۡمِ ٱلظَّٰلِمِينَ
Тўфон тугаганидан кейин Аллоҳ ерга: "Эй замин, устингдаги тўфон сувини ют", деди. Самога эса: "Эй осмон, тўхта, ёмғир ёғдиришни бас қил", деди. Сув камайиб, ер қуриди. Аллоҳ кофирларни ҳалок қилди. Кема Жудий тоғида тўхтади. Ўшанда: "Куфр келтириб, Аллоҳ белгилаб қўйган ҳадлардан ошадиган қавмга ҳалокат бўлсин", дейилди.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَنَادَىٰ نُوحٞ رَّبَّهُۥ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ٱبۡنِي مِنۡ أَهۡلِي وَإِنَّ وَعۡدَكَ ٱلۡحَقُّ وَأَنتَ أَحۡكَمُ ٱلۡحَٰكِمِينَ
Нуҳ алайҳиссалом Парвардигоридан ёрдам сўраб нола қилди: "Парвардигорим, Сен оиламга нажот беришингни ваъда қилгандинг. Ўғлим ҳам оиламдан. Сенинг ваъданг ҳақдир. Сен ваъдангга хилоф қилмайсан. Сен ҳукм қилгувчиларнинг энг одили ва энг билимдонисан".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالَ يَٰنُوحُ إِنَّهُۥ لَيۡسَ مِنۡ أَهۡلِكَۖ إِنَّهُۥ عَمَلٌ غَيۡرُ صَٰلِحٖۖ فَلَا تَسۡـَٔلۡنِ مَا لَيۡسَ لَكَ بِهِۦ عِلۡمٌۖ إِنِّيٓ أَعِظُكَ أَن تَكُونَ مِنَ ٱلۡجَٰهِلِينَ
Аллоҳ Нуҳга деди: "Эй Нуҳ, ўғлингга нажот беришимни сўраяпсан. Ҳолбуки, у сенинг аҳли оилангдан эмас. Чунки у кофир. Эй Нуҳ, мендан шуни сўрашинг сенга, мақоминг, мартабангга ярашмайди. Шундай бўлгач, билиб-билмай сўрайверма. Сени билиб-билмай илмим ва ҳикматимга тўғри келмайдиган ишларни ҳам сўрайверадиган нодонлардан бўлиб қолишдан огоҳлантираман.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالَ رَبِّ إِنِّيٓ أَعُوذُ بِكَ أَنۡ أَسۡـَٔلَكَ مَا لَيۡسَ لِي بِهِۦ عِلۡمٞۖ وَإِلَّا تَغۡفِرۡ لِي وَتَرۡحَمۡنِيٓ أَكُن مِّنَ ٱلۡخَٰسِرِينَ
Нуҳ алайҳиссалом деди: "Парвардигорим, билиб-билмай сўрайверишдан паноҳ беришингни сўрайман. Энди гуноҳимни кечирмасанг, менга раҳм қилмасанг, охиратдаги насибасидан мосуво бўлган зиён кўргувчилардан бўлиб қолурман".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قِيلَ يَٰنُوحُ ٱهۡبِطۡ بِسَلَٰمٖ مِّنَّا وَبَرَكَٰتٍ عَلَيۡكَ وَعَلَىٰٓ أُمَمٖ مِّمَّن مَّعَكَۚ وَأُمَمٞ سَنُمَتِّعُهُمۡ ثُمَّ يَمَسُّهُم مِّنَّا عَذَابٌ أَلِيمٞ
Аллоҳ Нуҳ алайҳиссаломга деди: "Эй Нуҳ, Биз тарафимиздан бўлган бир тинчлик-омонлик ҳамда сенга ва сен билан бирга келган умматларнинг зурриёти устига ёғилажак баракалар, ноз-неъматлар ила кемадан ерга туш. Кейин ўша умматларнинг зурриётларидан кофирлари ҳам бўлади. Биз уларга шу дунёдан бироз фойдаланиб олиш имконини берурмиз. Охиратда эса уларни Биз тарафимиздан бир аламли азоб тутгай".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
تِلۡكَ مِنۡ أَنۢبَآءِ ٱلۡغَيۡبِ نُوحِيهَآ إِلَيۡكَۖ مَا كُنتَ تَعۡلَمُهَآ أَنتَ وَلَا قَوۡمُكَ مِن قَبۡلِ هَٰذَاۖ فَٱصۡبِرۡۖ إِنَّ ٱلۡعَٰقِبَةَ لِلۡمُتَّقِينَ
Нуҳ алайҳиссаломнинг бу қиссаси ғайб хабарларидандир. Эй Пайғамбар, олдин уни сиз ҳам, қавмингиз ҳам билмас эдингиз. Шундай экан, Нуҳ каби сиз ҳам қавмингиз етказаётган озорларга, туҳматларга сабр қилинг. Ғалаба Аллоҳнинг буйруқларини бажарадиган, тақиқларидан тийиладиган тақводорларникидир.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَإِلَىٰ عَادٍ أَخَاهُمۡ هُودٗاۚ قَالَ يَٰقَوۡمِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مَا لَكُم مِّنۡ إِلَٰهٍ غَيۡرُهُۥٓۖ إِنۡ أَنتُمۡ إِلَّا مُفۡتَرُونَ
Одга биродарлари Ҳуд алайҳиссаломни юбордик. Уларга деди: «Эй қавмим, ёлғиз Аллоҳгагина ибодат қилингиз, ҳеч нарсани Унга шерик қилмангиз. Сизлар учун Ундан ўзга чин маъбуд йўқдир. Унинг шериги бор, деган даъволарингиз бўҳтондан бошқа нарса эмас".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
يَٰقَوۡمِ لَآ أَسۡـَٔلُكُمۡ عَلَيۡهِ أَجۡرًاۖ إِنۡ أَجۡرِيَ إِلَّا عَلَى ٱلَّذِي فَطَرَنِيٓۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ
Эй қавмим, Парвардигорим тарафидан бу рисолатни етказаётганим учун сизлардан ҳақ талаб қилмайман. Савобимни бериш мени яратган Аллоҳ зиммасидадир. Ақлингизни ишлатиб, даъватимга қулоқ солмайсизларми?
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَيَٰقَوۡمِ ٱسۡتَغۡفِرُواْ رَبَّكُمۡ ثُمَّ تُوبُوٓاْ إِلَيۡهِ يُرۡسِلِ ٱلسَّمَآءَ عَلَيۡكُم مِّدۡرَارٗا وَيَزِدۡكُمۡ قُوَّةً إِلَىٰ قُوَّتِكُمۡ وَلَا تَتَوَلَّوۡاْ مُجۡرِمِينَ
Эй қавмим, Аллоҳдан мағфират сўрангиз, кейин гуноҳларингизга тавба қилингиз. Шунда Аллоҳ сизга ажру савоб бериб, осмондан кўп ёмғир ёғдиради. Зурриётингиз ва мол-давлатингизни зиёда қилиб, кучингизга куч қўшади. Даъватимдан юз ўгирмангиз. Акс ҳолда, жиноятчилардан бўлиб қолурсиз. Зеро, менинг даъватимдан юз ўгириб, Аллоҳга куфр келтириш ва рисолатни ёлғонга чиқариш катта жиноятдир.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالُواْ يَٰهُودُ مَا جِئۡتَنَا بِبَيِّنَةٖ وَمَا نَحۡنُ بِتَارِكِيٓ ءَالِهَتِنَا عَن قَوۡلِكَ وَمَا نَحۡنُ لَكَ بِمُؤۡمِنِينَ
Қавми деди: «Эй Ҳуд, сен бизга бирон очиқ-равшан ҳужжат келтирмадинг. Сенинг шу қуруқ, ҳужжатсиз гапинг билан худоларимизни тарк қилиб, пайғамбарлигингга ишониб кетавермаймиз".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• لا يملك الأنبياء الشفاعة لمن كفر بالله حتى لو كانوا أبناءهم.
• عفة الداعية وتنزهه عما في أيدي الناس أقرب للقبول منه.
إِن نَّقُولُ إِلَّا ٱعۡتَرَىٰكَ بَعۡضُ ءَالِهَتِنَا بِسُوٓءٖۗ قَالَ إِنِّيٓ أُشۡهِدُ ٱللَّهَ وَٱشۡهَدُوٓاْ أَنِّي بَرِيٓءٞ مِّمَّا تُشۡرِكُونَ
«Биз фақат: «Бизни худоларимизга ибодат қилишдан қайтарганинг учун сени улардан бири чалибди», деймиз, холос». Ҳуд деди: «Албатта, мен Аллоҳни гувоҳ қиламан ва сизлар ҳам гувоҳ бўлингизким, шубҳасиз, мен сизларнинг худоларингизга ибодат қилишдан покман. Ўша худоларингизга қўшилиб, менга қарши нима макр қила олсангиз, қилаверинг. Муҳлат ҳам бериб ўтирманглар".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
مِن دُونِهِۦۖ فَكِيدُونِي جَمِيعٗا ثُمَّ لَا تُنظِرُونِ
«Биз фақат: «Бизни худоларимизга ибодат қилишдан қайтарганинг учун сени улардан бири чалибди», деймиз, холос». Ҳуд деди: «Албатта, мен Аллоҳни гувоҳ қиламан ва сизлар ҳам гувоҳ бўлингизким, шубҳасиз, мен сизларнинг худоларингизга ибодат қилишдан покман. Ўша худоларингизга қўшилиб, менга қарши нима макр қила олсангиз, қилаверинг. Муҳлат ҳам бериб ўтирманглар".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
إِنِّي تَوَكَّلۡتُ عَلَى ٱللَّهِ رَبِّي وَرَبِّكُمۚ مَّا مِن دَآبَّةٍ إِلَّا هُوَ ءَاخِذُۢ بِنَاصِيَتِهَآۚ إِنَّ رَبِّي عَلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ
Мен ёлғиз Аллоҳга таваккул қилдим, ёлғиз У Зотга таяндим. У менинг ҳам Парвардигоримдир, сизнинг ҳам Парвардигорингиздир. Замин узра бирон бир ўрмалаган жон йўқки, У Зотнинг мулки ва салтанатидан ташқарида бўлса. Ҳаммасини Ўзи истаганича бошқаради. Парвардигорим ҳақиқат ва адолат устидадир. У Зот сизларни менга ҳукмрон қилиб қўймайди. Зеро, мен ҳақ устидаман, сизлар эса ботил устидасизлар.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَإِن تَوَلَّوۡاْ فَقَدۡ أَبۡلَغۡتُكُم مَّآ أُرۡسِلۡتُ بِهِۦٓ إِلَيۡكُمۡۚ وَيَسۡتَخۡلِفُ رَبِّي قَوۡمًا غَيۡرَكُمۡ وَلَا تَضُرُّونَهُۥ شَيۡـًٔاۚ إِنَّ رَبِّي عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٍ حَفِيظٞ
Менинг даъватимдан юз ўгирсангизлар, мен ўз вазифамни бажардим, сизларга етказишим лозим бўлган нарсани етказдим. Шу билан сизларга қарши ҳужжат барпо бўлди. Яқинда Парвардигорим сизларни ҳалок қилиб, ўрнингизга бошқа бир қавмни олиб келур. Сизлар даъватимдан юз ўгиришингиз ва ҳақни тан олмаслигингиз билан Аллоҳга ҳеч қандай зарар қила олмассизлар. Зеро, У Зот бандаларидан беҳожатдир. Албатта, Парвардигорим ҳар бир нарсани кузатиб тургувчидирки, сизлар қилаётган ҳийла-найранглардан мени Ўзи асрагай.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلَمَّا جَآءَ أَمۡرُنَا نَجَّيۡنَا هُودٗا وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مَعَهُۥ بِرَحۡمَةٖ مِّنَّا وَنَجَّيۡنَٰهُم مِّنۡ عَذَابٍ غَلِيظٖ
Қавмни ҳалок қилиш ҳақидаги фармонимиз келгач, Ҳуд ва у билан бирга бўлган мўминларга Ўз раҳматимиз ила нажот бердик ва уларни кофирларга келган қаттиқ азобдан қутқардик.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَتِلۡكَ عَادٞۖ جَحَدُواْ بِـَٔايَٰتِ رَبِّهِمۡ وَعَصَوۡاْ رُسُلَهُۥ وَٱتَّبَعُوٓاْ أَمۡرَ كُلِّ جَبَّارٍ عَنِيدٖ
Ўша Од қавмидирки, Парвардигорларининг оятларига куфр келтирдилар, Пайғамбари Ҳудга осийлик қилдилар ва ҳамма мутаккаббирлик билан ҳақдан юз ўгирадиган золимларга эргашдилар.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَأُتۡبِعُواْ فِي هَٰذِهِ ٱلدُّنۡيَا لَعۡنَةٗ وَيَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِۗ أَلَآ إِنَّ عَادٗا كَفَرُواْ رَبَّهُمۡۗ أَلَا بُعۡدٗا لِّعَادٖ قَوۡمِ هُودٖ
Улар шу шу дунёда ҳам Аллоҳнинг раҳматидан қувилиб, шарманда бўлдилар. Қиёмат кунида ҳам Аллоҳнинг раҳматидан четлатилгайлар. Бунга сабаб Аллоҳ таолога куфр келтирганларидир. Огоҳ бўлингизким, Аллоҳ уларни барча яхшиликлардан мосуво айлаб, ҳамма ёмонликларга гирифтор этгай.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
۞ وَإِلَىٰ ثَمُودَ أَخَاهُمۡ صَٰلِحٗاۚ قَالَ يَٰقَوۡمِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مَا لَكُم مِّنۡ إِلَٰهٍ غَيۡرُهُۥۖ هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ ٱلۡأَرۡضِ وَٱسۡتَعۡمَرَكُمۡ فِيهَا فَٱسۡتَغۡفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوٓاْ إِلَيۡهِۚ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٞ مُّجِيبٞ
Самудга биродарлари Солиҳни пайғамбар қилиб юбордик. Деди: «Эй қавмим, ёлғиз Аллоҳга ибодат қилингиз! Сизлар учун Ундан ўзга чин маъбуд йўқдир. У сизларни, отангизни ердан, тупроқдан яратиб, уни обод этишни сизларга топширди. Бас, Ундан мағфират сўранглар, кейин эса тоатлар қилиб, гуноҳлардан тийилиб, Унга тавба қилинглар. Албатта, Парвардигорим ихлосманд бандасига яқин ва дуосини ижобат қилгувчидир».
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالُواْ يَٰصَٰلِحُ قَدۡ كُنتَ فِينَا مَرۡجُوّٗا قَبۡلَ هَٰذَآۖ أَتَنۡهَىٰنَآ أَن نَّعۡبُدَ مَا يَعۡبُدُ ءَابَآؤُنَا وَإِنَّنَا لَفِي شَكّٖ مِّمَّا تَدۡعُونَآ إِلَيۡهِ مُرِيبٖ
Дедилар: «Эй Солиҳ, сен олдин орамизда олий мартабага эга эдинг, сени бизга йўл-йўриқ кўрсатадиган ақлли одам бўлишингни орзу қилгандик. Сен эса бизни ота-боболаримиз ибодат қилиб келаётган бутларга ибодат қилишимиздан қайтарасанми?! Албатта, биз сен даъват қилаётган ёлғиз Аллоҳгагина ибодат қилиш ҳақидаги гаплардан шубҳа-гумондамиз. Шунинг учун сени Аллоҳ шаънига туҳмат қиляпти, деб биламиз».
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• من وسائل المشركين في التنفير من الرسل الاتهام بخفة العقل والجنون.
قَالَ يَٰقَوۡمِ أَرَءَيۡتُمۡ إِن كُنتُ عَلَىٰ بَيِّنَةٖ مِّن رَّبِّي وَءَاتَىٰنِي مِنۡهُ رَحۡمَةٗ فَمَن يَنصُرُنِي مِنَ ٱللَّهِ إِنۡ عَصَيۡتُهُۥۖ فَمَا تَزِيدُونَنِي غَيۡرَ تَخۡسِيرٖ
Солиҳ қавмига раддия билдириб деди: "Эй қавмим, айтинглар-чи, мен Парвардигорим тарафидан бир очиқ ҳужжатга эга бўлсам ва У Зот менга Ўзи тарафидан бир раҳматни, пайғамбарликни ато этган бўлса-да, яна мен У Зотга осийлик қилиб, рисолатни етказиш ҳақидаги фармонини бажармасам, Унинг азобидан мени ким асрай олади?! Сизлар эса менга залолат ва У Зотнинг ризосидан узоқлашишдан бошқа нарсани кўпайтирмайсизлар".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَيَٰقَوۡمِ هَٰذِهِۦ نَاقَةُ ٱللَّهِ لَكُمۡ ءَايَةٗۖ فَذَرُوهَا تَأۡكُلۡ فِيٓ أَرۡضِ ٱللَّهِۖ وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُوٓءٖ فَيَأۡخُذَكُمۡ عَذَابٞ قَرِيبٞ
Эй қавмим, мана бу Аллоҳнинг туяси сизлар учун менинг ҳақ пайғамбар эканимни тасдиқловчи бир белги-мўжизадир. Уни тек қўйинглар. Аллоҳнинг ерида ўтлаб юраверсин. Унга бирон озор етказа кўрманглар. Акс ҳолда, тезда бир азобга йўлиқасизлар.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَلَمَّا جَآءَ أَمۡرُنَا نَجَّيۡنَا صَٰلِحٗا وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مَعَهُۥ بِرَحۡمَةٖ مِّنَّا وَمِنۡ خِزۡيِ يَوۡمِئِذٍۚ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ ٱلۡقَوِيُّ ٱلۡعَزِيزُ
Уларни ҳалок қилиш ҳақидаги фармонимиз келгач, Солиҳ ва у билан бирга бўлган мўминларга Ўз тарафимиздан бўлган бир раҳмат ила нажот бердик ва уларни ўша куннинг хорлиги, шармандалигидан асрадик. Албатта, Парвардигорингиз кучли ва ғолиб Зотдирки, ҳеч кимса Ундан ғолиб бўла олмас. Ҳақни тан олмаган умматларни ҳалок этиши ана шу ғолиблигининг бир кўринишидир.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلَقَدۡ جَآءَتۡ رُسُلُنَآ إِبۡرَٰهِيمَ بِٱلۡبُشۡرَىٰ قَالُواْ سَلَٰمٗاۖ قَالَ سَلَٰمٞۖ فَمَا لَبِثَ أَن جَآءَ بِعِجۡلٍ حَنِيذٖ
Фаришталар Иброҳим алайҳиссаломнинг олдига одам суратида унга ва аёлига Исҳоқ ва Яъқуб алайҳимассалом туғилиши ҳақида хушхабар билан келиб, салом бердилар. У ҳам: «Салом», деди-да, ҳаял ўтмай бир бузоқни қовуриб келтирди. Чунки уларни одам деб ўйлаганди.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَلَمَّا رَءَآ أَيۡدِيَهُمۡ لَا تَصِلُ إِلَيۡهِ نَكِرَهُمۡ وَأَوۡجَسَ مِنۡهُمۡ خِيفَةٗۚ قَالُواْ لَا تَخَفۡ إِنَّآ أُرۡسِلۡنَآ إِلَىٰ قَوۡمِ لُوطٖ
Иброҳим уларнинг овқатга қўл узатмаганларини кўриб, улардан шубҳаланди ва хавфсиради. Фаришталар унинг хавфсираётганини кўриб, шундай дедилар: "Қўрқма, биз Лут қавмини жазолаш учун юборилганмиз"
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• عناد واستكبار المشركين حيث لم يؤمنوا بآية صالح عليه السلام وهي من أعظم الآيات.
Мушриклар шу қадар мутакаббир ва саркаш эдиларки, ҳатто Солиҳ алайҳиссаломнинг мўъжизасига ҳам иймон келтирмадилар. Ҳолбуки, у энг катта мўъжиза эди.
• مشروعية السلام لمن دخل على غيره، ووجوب الرد.
قَالَتۡ يَٰوَيۡلَتَىٰٓ ءَأَلِدُ وَأَنَا۠ عَجُوزٞ وَهَٰذَا بَعۡلِي شَيۡخًاۖ إِنَّ هَٰذَا لَشَيۡءٌ عَجِيبٞ
Фаришталарнинг бу хушхабарини эшитиб ҳайратланган Сора деди: «Вой ўлмасам, ўзим туғишдан қолган кампир бўлсам, мана бу эрим эса қари чол бўлса. Шунда ҳам туғавераманми? Бу жуда қизиқ-ку, ноодатий ҳол-ку!»
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالُوٓاْ أَتَعۡجَبِينَ مِنۡ أَمۡرِ ٱللَّهِۖ رَحۡمَتُ ٱللَّهِ وَبَرَكَٰتُهُۥ عَلَيۡكُمۡ أَهۡلَ ٱلۡبَيۡتِۚ إِنَّهُۥ حَمِيدٞ مَّجِيدٞ
Фаришталар унинг ҳайратланганини кўриб дедилар: «Аллоҳнинг қазойи қадаридан ажабланасанми? Сен кабилар Аллоҳнинг ҳар ишга қодирлигини яхши биладилар-ку. Эй Иброҳим хонадони, сизларга Аллоҳнинг раҳмати ва баракоти бўлсин. Албатта, Аллоҳ Ўз сифатлари-ю, амалларида мақтовга лойиқ ва буюк Зотдир».
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَلَمَّا ذَهَبَ عَنۡ إِبۡرَٰهِيمَ ٱلرَّوۡعُ وَجَآءَتۡهُ ٱلۡبُشۡرَىٰ يُجَٰدِلُنَا فِي قَوۡمِ لُوطٍ
Иброҳим меҳмонлари овқат емаганидан хавфсираган эди. Уларнинг фаришталар экани аниқ бўлгач, ундан қўрқув кетди. Кейин унга Исҳоқнинг, ортидан эса Яъқубнинг туғилиши ҳақида хушхабар келгач, элчиларимиз билан Лут қавмига жазони кечиктириш ҳамда Лут билан оиласини асраб қолиш ҳақида баҳслаша бошлади.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
يَٰٓإِبۡرَٰهِيمُ أَعۡرِضۡ عَنۡ هَٰذَآۖ إِنَّهُۥ قَدۡ جَآءَ أَمۡرُ رَبِّكَۖ وَإِنَّهُمۡ ءَاتِيهِمۡ عَذَابٌ غَيۡرُ مَرۡدُودٖ
Фаришталар дедилар: «Эй Иброҳим, Лут қавми ҳақида баҳслашма. Парвардигоринг уларни жазолашни тақдир қилиб бўлган. Энди уларга мунозара ҳам, дуо ҳам қайтара олмайдиган азоб келгувчидир».
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَجَآءَهُۥ قَوۡمُهُۥ يُهۡرَعُونَ إِلَيۡهِ وَمِن قَبۡلُ كَانُواْ يَعۡمَلُونَ ٱلسَّيِّـَٔاتِۚ قَالَ يَٰقَوۡمِ هَٰٓؤُلَآءِ بَنَاتِي هُنَّ أَطۡهَرُ لَكُمۡۖ فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَلَا تُخۡزُونِ فِي ضَيۡفِيٓۖ أَلَيۡسَ مِنكُمۡ رَجُلٞ رَّشِيدٞ
Қавми Лутнинг олдига меҳмонлар келганини эшитиб, улар билан бузуқлик қилишни кўзлаб югуриб келдилар. Баччабозлик қилиш уларнинг одати эди. Лут меҳмонларидан хижолат бўлиб ва қавмидан эҳтиётланиб деди: "Эй қавмим, мана қизларим турибди-ку. Улар ҳам шу қавмнинг аёлларидан-ку. Ўшаларга уйлана қолмайсизларми? Сизлар учун ўшалар покроқ-ку. Аллоҳдан қўрқинглар ва мени меҳмонларим олдида шарманда қилманглар. Орангизда сизларни бу манфур ишдан қайтарадиган биронта ақли соғлом киши йўқми?"
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالُواْ يَٰلُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَن يَصِلُوٓاْ إِلَيۡكَۖ فَأَسۡرِ بِأَهۡلِكَ بِقِطۡعٖ مِّنَ ٱلَّيۡلِ وَلَا يَلۡتَفِتۡ مِنكُمۡ أَحَدٌ إِلَّا ٱمۡرَأَتَكَۖ إِنَّهُۥ مُصِيبُهَا مَآ أَصَابَهُمۡۚ إِنَّ مَوۡعِدَهُمُ ٱلصُّبۡحُۚ أَلَيۡسَ ٱلصُّبۡحُ بِقَرِيبٖ
Шунда фаришталар Лут алайҳиссаломга дедилар: «Эй Лут, биз Парвардигорингнинг элчиларимиз. Қавминг сенга бирон ёмонлик қила олмаслар. Кечаси қоронғуда оилангни қишлоқдан олиб чиқиб кет ва биронтангиз ортига қарамасин! Фақат хотининг бу гапга бўйсунмай, ортига қарайди ва қавмингга етган мусибат унга ҳам етади. Уларни ҳалок этишга ваъда қилинган вақт тонгдир. Тонг эса яқин».
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
۞ وَإِلَىٰ مَدۡيَنَ أَخَاهُمۡ شُعَيۡبٗاۚ قَالَ يَٰقَوۡمِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مَا لَكُم مِّنۡ إِلَٰهٍ غَيۡرُهُۥۖ وَلَا تَنقُصُواْ ٱلۡمِكۡيَالَ وَٱلۡمِيزَانَۖ إِنِّيٓ أَرَىٰكُم بِخَيۡرٖ وَإِنِّيٓ أَخَافُ عَلَيۡكُمۡ عَذَابَ يَوۡمٖ مُّحِيطٖ
Мадянга биродарлари Шуайбни пайғамбар қилиб юбордик. У деди: "Эй қавмим,ёлғиз Аллоҳгагина бандалик қилинглар. Сизлар учун Ундан ўзга чин маъбуд йўқ. Одамларга ўлчаб ё тортиб бераётганингизда ўлчов ва тарозидан уриб қолманглар. Мен сизларни серобликда, фаровонликда кўряпман. Энди гуноҳлар қилиб, бу неъматлардан мосуво бўлиб қолманглар. Мен устингизга ҳамма-ҳаммани қамраб оладиган, ҳеч ким ундан қочиб қутула олмайдиган кун азоби тушишидан қўрқаман".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَيَٰقَوۡمِ أَوۡفُواْ ٱلۡمِكۡيَالَ وَٱلۡمِيزَانَ بِٱلۡقِسۡطِۖ وَلَا تَبۡخَسُواْ ٱلنَّاسَ أَشۡيَآءَهُمۡ وَلَا تَعۡثَوۡاْ فِي ٱلۡأَرۡضِ مُفۡسِدِينَ
«Эй қавмим, ўлчаётган ёки тортаётган пайтингизда ўлчаш ва тортишни адолат билан тўла адо этинглар. Одамларни алдаб, найранг ишлатиб, нарсаларидан уриб қолманглар ҳамда заминда қотиллик ва бошқа бузғунчиликларни қилиб юрманглар».
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بَقِيَّتُ ٱللَّهِ خَيۡرٞ لَّكُمۡ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَۚ وَمَآ أَنَا۠ عَلَيۡكُم بِحَفِيظٖ
Ўлчашда ҳам, тортишда ҳам одамларга ҳақларини адолат билан тўла берганингиздан кейинги Аллоҳнинг сизга қолдиргани уриб қолганингиздан кўра баракалироқ ва фойдалироқдир. Агар чин мўмин бўлсангизлар, мана шунга рози бўлинглар. Мен амалларингизни ҳисоблаб турадиган қўриқчингиз эмасман. Ошкор-у, яширин, ҳаммасини биладиган Зотнинг Ўзи кузатиб турибди.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالُواْ يَٰشُعَيۡبُ أَصَلَوٰتُكَ تَأۡمُرُكَ أَن نَّتۡرُكَ مَا يَعۡبُدُ ءَابَآؤُنَآ أَوۡ أَن نَّفۡعَلَ فِيٓ أَمۡوَٰلِنَا مَا نَشَٰٓؤُاْۖ إِنَّكَ لَأَنتَ ٱلۡحَلِيمُ ٱلرَّشِيدُ
Шуайбнинг қавми уни масхара қилиб дедилар: «Эй Шуайб, ота-боболаримиз ибодат қилиб келаётган бутлардан воз кечишимизни ёки ўз мол-мулкимизни ўзимиз истагандек тасарруф қилмаслигимизни, уни истаганимизча кўпайтирмаслигимизни сенга намозинг буюряптими? Бирам кўнгилчан, рашидсанки! Олдинлари туппа-тузук ақлли одам эдинг-ку. Сени нима жин урди?»
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالَ يَٰقَوۡمِ أَرَءَيۡتُمۡ إِن كُنتُ عَلَىٰ بَيِّنَةٖ مِّن رَّبِّي وَرَزَقَنِي مِنۡهُ رِزۡقًا حَسَنٗاۚ وَمَآ أُرِيدُ أَنۡ أُخَالِفَكُمۡ إِلَىٰ مَآ أَنۡهَىٰكُمۡ عَنۡهُۚ إِنۡ أُرِيدُ إِلَّا ٱلۡإِصۡلَٰحَ مَا ٱسۡتَطَعۡتُۚ وَمَا تَوۡفِيقِيٓ إِلَّا بِٱللَّهِۚ عَلَيۡهِ تَوَكَّلۡتُ وَإِلَيۡهِ أُنِيبُ
Шуайб қавмига деди: «Эй қавмим, айтинглар-чи, борди-ю, мен Парвардигорим тарафидан аниқ бир ҳужжатга эга бўлсам ва менга Ўзи тарафидан бир яхши ризқ, жумладан, пайғамбарлик ато этган бўлса, ҳолинглар нима кечади?! Мен сизларни бир ишдан қайтариб, ўзим ўша ишни қилмоқчи эмасман. Мен кучим етганича Парвардигорингизни бир деб билишга ва У Зотга итоат этишга даъват этиб, сизларни ислоҳ қилишни истайман, холос. Менга муваффақият бериш ёлғиз Аллоҳнинг Қўлида. Унгагина таваккал қилдим. Унгагина мурожаат қиламан".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• من سنن الله إهلاك الظالمين بأشد العقوبات وأفظعها.
• حرمة نقص الكيل والوزن وبخس الناس حقوقهم.
وَيَٰقَوۡمِ لَا يَجۡرِمَنَّكُمۡ شِقَاقِيٓ أَن يُصِيبَكُم مِّثۡلُ مَآ أَصَابَ قَوۡمَ نُوحٍ أَوۡ قَوۡمَ هُودٍ أَوۡ قَوۡمَ صَٰلِحٖۚ وَمَا قَوۡمُ لُوطٖ مِّنكُم بِبَعِيدٖ
Эй қавмим, мен олиб келган рисолатни ёлғонга чиқариб, менга душманлик қилишингиз Нуҳ, Ҳуд ёки Солиҳ қавмлари каби сизларни ҳам бир балога гирифтор қилиб қўймасин. Лут қавми эса замон жиҳатидан ҳам, макон жиҳатидан ҳам сизлардан узоқ эмас. Улар қандай мусибатларга йўлиққанини билдингизлар. Бас, ибрат олинглар.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالُواْ يَٰشُعَيۡبُ مَا نَفۡقَهُ كَثِيرٗا مِّمَّا تَقُولُ وَإِنَّا لَنَرَىٰكَ فِينَا ضَعِيفٗاۖ وَلَوۡلَا رَهۡطُكَ لَرَجَمۡنَٰكَۖ وَمَآ أَنتَ عَلَيۡنَا بِعَزِيزٖ
Қавм деди: "Эй Шуайб, олиб келган гапларингнинг кўпини тушунмаяпмиз. Орамиздаги бир заиф, кўзи ожиз кимса эканингни кўриб турибмиз. Қариндошларинг бўлмаганида сени тошбўрон қилиб юборган бўлар эдик. Сен биз учун ҳеч ким эмассан. Қариндошларингнинг ҳурматидан сенга тегмаяпмиз, холос".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
قَالَ يَٰقَوۡمِ أَرَهۡطِيٓ أَعَزُّ عَلَيۡكُم مِّنَ ٱللَّهِ وَٱتَّخَذۡتُمُوهُ وَرَآءَكُمۡ ظِهۡرِيًّاۖ إِنَّ رَبِّي بِمَا تَعۡمَلُونَ مُحِيطٞ
Шуайб деди: "Эй қавмим, қариндошларим сизларга Аллоҳдан ҳам мукаррамроқ, азизроқмики, У Зотга орқангизни ўгириб олиб, юборган пайғамбарига иймон келтирмадингиз. Албатта, Парвардигорим қилаётган ишларингизни қамраб олгувчидир. Биронта ишингиз У Зотдан яширин қолмас. Яқинда сизларни қилмишларингизга яраша жазолаб, бу дунёда ҳалокатга, охиратда эса азобга гирифтор айлагай".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَيَٰقَوۡمِ ٱعۡمَلُواْ عَلَىٰ مَكَانَتِكُمۡ إِنِّي عَٰمِلٞۖ سَوۡفَ تَعۡلَمُونَ مَن يَأۡتِيهِ عَذَابٞ يُخۡزِيهِ وَمَنۡ هُوَ كَٰذِبٞۖ وَٱرۡتَقِبُوٓاْ إِنِّي مَعَكُمۡ رَقِيبٞ
"Эй қавмим, кўнглингиз тусаганини, қўлингиздан келганини қилаверинглар, мен ҳам кўнглим тусаганини, қўлимдан келганини қилавераман. Яқинда қайси биримизга шарманда қиладиган азоб келишини ва ким ёлғончи эканини билиб олурсизлар. Аллоҳнинг ҳукмини кутиб тураверинглар. Мен ҳам сизлар билан бирга кутиб туравераман".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلَمَّا جَآءَ أَمۡرُنَا نَجَّيۡنَا شُعَيۡبٗا وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مَعَهُۥ بِرَحۡمَةٖ مِّنَّا وَأَخَذَتِ ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ ٱلصَّيۡحَةُ فَأَصۡبَحُواْ فِي دِيَٰرِهِمۡ جَٰثِمِينَ
Қавмни ҳалок қилиш ҳақидаги фармонимиз келгач, Шуайб ва у билан бирга бўлган иймон келтирганларни Ўз раҳматимиз ила қутқариб қолдик. Зулм қилганларни эса бир даҳшатли ҳайқириқ ушлади. Ҳайқириқдан уларнинг жонлари узилиб, ўз диёрларида юзтубан йиқилдилар.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
إِلَىٰ فِرۡعَوۡنَ وَمَلَإِيْهِۦ فَٱتَّبَعُوٓاْ أَمۡرَ فِرۡعَوۡنَۖ وَمَآ أَمۡرُ فِرۡعَوۡنَ بِرَشِيدٖ
Уни Фиръавн ва унинг аъёнига юбордик. Анави аъёнлар Фиръавннинг фармонига қулоқ солиб, Аллоҳга куфр келтирдилар. Аслида эса Фиръавннинг фармони қулоқ солишга арзийдиган ҳақиқат эмас эди.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• ذمّ الجهلة الذين لا يفقهون عن الأنبياء ما جاؤوا به من الآيات.
• ذمّ وتسفيه من اشتغل بأوامر الناس، وأعرض عن أوامر الله.
Аллоҳнинг буйруқларидан юз ўгириб, одамларнинг буйруқларига қулоқ соладиган кимсанинг нақадар овсарлиги айтиляпти.
• بيان دور العشيرة في نصرة الدعوة والدعاة.
وَمَا ظَلَمۡنَٰهُمۡ وَلَٰكِن ظَلَمُوٓاْ أَنفُسَهُمۡۖ فَمَآ أَغۡنَتۡ عَنۡهُمۡ ءَالِهَتُهُمُ ٱلَّتِي يَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ مِن شَيۡءٖ لَّمَّا جَآءَ أَمۡرُ رَبِّكَۖ وَمَا زَادُوهُمۡ غَيۡرَ تَتۡبِيبٖ
Эй Пайғамбар, улар ҳалокат сари борар эканлар, Биз уларга зулм қилмадик. Лекин улар ўзларига ўзлари зулм қилиб, Аллоҳга куфр келтирдилар ва шу билан ўзларини ўзлари ҳалокат чоҳига отдилар. Парвардигорингизнинг уларни ҳалок қилиш ҳақидаги фармони келган пайтда Аллоҳни қўйиб илтижо қилаётган худолари уларга асқотмади, уларни бошларига тушган азобдан қутқариб қолмади. Худолари уларга зарар ва ҳалокатдан ўзга нарсани зиёда қилмади.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَكَذَٰلِكَ أَخۡذُ رَبِّكَ إِذَآ أَخَذَ ٱلۡقُرَىٰ وَهِيَ ظَٰلِمَةٌۚ إِنَّ أَخۡذَهُۥٓ أَلِيمٞ شَدِيدٌ
Ҳамма замон ва маконларда Аллоҳнинг ҳақни тан олмаган шаҳарларни жазолаши мана шундай бўлган. Унинг зулму зўравонликка муккасидан кетган шаҳарларни азоб билан ушлаши ўта оғриқли ва шиддатлидир.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَأٓيَةٗ لِّمَنۡ خَافَ عَذَابَ ٱلۡأٓخِرَةِۚ ذَٰلِكَ يَوۡمٞ مَّجۡمُوعٞ لَّهُ ٱلنَّاسُ وَذَٰلِكَ يَوۡمٞ مَّشۡهُودٞ
Аллоҳнинг зулму зўравонликка муккасидан кетган шаҳарларни қаттиқ азоб билан ушлашида Қиёмат кунининг азобидан қўрқадиган зотлар учун ибрат ва насиҳат бордир. У кунда Аллоҳ ҳамма одамларни тўплаб, улардан ҳисоб олур. У гувоҳ бўлинадиган кундир. Яъни, ҳамма у куннинг гувоҳи бўлгай, ўз кўзи билан кўргай.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَمَا نُؤَخِّرُهُۥٓ إِلَّا لِأَجَلٖ مَّعۡدُودٖ
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
يَوۡمَ يَأۡتِ لَا تَكَلَّمُ نَفۡسٌ إِلَّا بِإِذۡنِهِۦۚ فَمِنۡهُمۡ شَقِيّٞ وَسَعِيدٞ
У кун келганда Аллоҳнинг изнисиз бирон жон ҳужжатини сўзлай олмас, шафоатини қила олмас. У кунда одамлар икки турли бўладилар. Бири бахтсиз бўлиб дўзахга, иккинчиси эса бахтли бўлиб жаннатга киради.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
خَٰلِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ ٱلسَّمَٰوَٰتُ وَٱلۡأَرۡضُ إِلَّا مَا شَآءَ رَبُّكَۚ إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٞ لِّمَا يُرِيدُ
У ерда абадий қоладилар. Модомики, осмонлару ер бор экан, ундан чиқмайдилар. Фақат Аллоҳ Ўзи хоҳлаб чиқарганлари бундан мустасно. Улар муваҳҳид осийлардир. Эй Пайғамбар, Парвардигорингиз Ўзи хоҳлаган ишни қилгувчидирки, У Зотни ҳеч кимса ҳеч ишга мажбур қила олмас.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
۞ وَأَمَّا ٱلَّذِينَ سُعِدُواْ فَفِي ٱلۡجَنَّةِ خَٰلِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ ٱلسَّمَٰوَٰتُ وَٱلۡأَرۡضُ إِلَّا مَا شَآءَ رَبُّكَۖ عَطَآءً غَيۡرَ مَجۡذُوذٖ
Иймон келтириш ва яхши амалларни қилиш билан бахтли бўлганлар жаннатдадирлар. Модомики, осмонлару ер бор экан, у ерда абадий қоладилар. Фақат Аллоҳнинг хоҳлагани бундан мустасно. У Зот гуноҳкор мўминларни жаннатдан олдин дўзахга маълум муддатга киритиши мумкин. Аллоҳнинг жаннатийларга ато этган неъматлари битмас-туганмасдир.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• التحذير من اتّباع رؤساء الشر والفساد، وبيان شؤم اتباعهم في الدارين.
Ёвузлик ва фасод сари бошлайдиган раҳбарларга эргашишдан огоҳлантирилиб, уларга эргашиш ҳар икки дунёда фалокатга олиб бориши уқтириляпти.
• تنزه الله تعالى عن الظلم في إهلاك أهل الشرك والمعاصي.
• لا تنفع آلهة المشركين عابديها يوم القيامة، ولا تدفع عنهم العذاب.
فَلَا تَكُ فِي مِرۡيَةٖ مِّمَّا يَعۡبُدُ هَٰٓؤُلَآءِۚ مَا يَعۡبُدُونَ إِلَّا كَمَا يَعۡبُدُ ءَابَآؤُهُم مِّن قَبۡلُۚ وَإِنَّا لَمُوَفُّوهُمۡ نَصِيبَهُمۡ غَيۡرَ مَنقُوصٖ
Эй Пайғамбар, сиз анавилар ибодат қилаётган нарсанинг бузуқлигидан шубҳалана кўрманг. Уларда қилаётган ишларининг тўғрилигига на ақлий ва на нақлий ҳужжат бор. Улар олдинги ота-боболарига тақлид қиляптилар, холос. Биз уларнинг азобдан иборат бўлган насибасини камайтирмасдан, тўла қилиб бергувчимиз.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلَقَدۡ ءَاتَيۡنَا مُوسَى ٱلۡكِتَٰبَ فَٱخۡتُلِفَ فِيهِۚ وَلَوۡلَا كَلِمَةٞ سَبَقَتۡ مِن رَّبِّكَ لَقُضِيَ بَيۡنَهُمۡۚ وَإِنَّهُمۡ لَفِي شَكّٖ مِّنۡهُ مُرِيبٖ
Биз Мусога Тавротни бердик. Одамлар у ҳақда ихтилоф қилдилар. Айримлари иймон келтириб, қолганлари куфр келтирдилар. Аллоҳнинг олдинги азобни кечиктириш, уни Қиёмат кунига олиб қўйиш ҳақидаги қазоси бўлмаганида уларнинг бошига шу дунёнинг ўзидаёқ ҳақли жазо, азоб тушган бўлар эди. Яҳудий ва мушриклар каби кофирлар Қуръон ҳақида шубҳаланаверадилар, гумон қилаверадилар.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَإِنَّ كُلّٗا لَّمَّا لَيُوَفِّيَنَّهُمۡ رَبُّكَ أَعۡمَٰلَهُمۡۚ إِنَّهُۥ بِمَا يَعۡمَلُونَ خَبِيرٞ
Эй Пайғамбар, Парвардигорингиз анави ихтилофга бораётганларнинг ҳаммасига амалларига яраша жазо ёки мукофотларини тўла қилиб беради. Яхшиликларига яраша мукофот, ёмонликларига яраша эса жазо. Аллоҳ улар қилаётган ишларнинг икир-чикиригача билади. Бирон нарса У Зотдан яширин қолмайди.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَٱسۡتَقِمۡ كَمَآ أُمِرۡتَ وَمَن تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطۡغَوۡاْۚ إِنَّهُۥ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِيرٞ
Эй Пайғамбар, Парвардигорингиз қандоқ буюрган бўлса, ўшандоқ тўғри йўлни маҳкам тутиб, У Зотнинг буйруқларини бажаринг ва тақиқларидан тийилинг. Сиз билан бирга тавба қилган мўминлар ҳам худди сиздек бўлсинлар. Гуноҳлар қилиб, ҳаддингиздан ошманглар. У Зот қилаётган ишларингизни кўриб тургувчидир. Биронта амалингиз У Зотдан яширин қолмайди ва яқинда амалларингизга яраша жазо ёки мукофотингизни беради.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلَا تَرۡكَنُوٓاْ إِلَى ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّكُمُ ٱلنَّارُ وَمَا لَكُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ مِنۡ أَوۡلِيَآءَ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ
Кофирларга хушомад қилиб, яқин бўлишга уринманглар. Тағин шунинг ортидан дўзахий бўлиб юрманглар. Сизларга Аллоҳдан ўзга мадад қўлини узата оладиган бирон дўст йўқ. Кўзингларни очинглар, кейин ёрдам берадиган бирон мададкор тополмай қоласизлар.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ طَرَفَيِ ٱلنَّهَارِ وَزُلَفٗا مِّنَ ٱلَّيۡلِۚ إِنَّ ٱلۡحَسَنَٰتِ يُذۡهِبۡنَ ٱلسَّيِّـَٔاتِۚ ذَٰلِكَ ذِكۡرَىٰ لِلذَّٰكِرِينَ
Эй Пайғамбар, кундузнинг бошланиши ва ниҳояланишида ҳамда кечаларда намозни энг гўзал тарзда адо этинг. Яхши амаллар кичик-кичик гуноҳларни кетказади. Бу нарса насиҳатга қулоқ соладиган, ибрат оладиганлар учун бир эслатмадир.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَٱصۡبِرۡ فَإِنَّ ٱللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجۡرَ ٱلۡمُحۡسِنِينَ
Тўғри йўлда барқарор туриш каби буйруқларни бажаришда ҳамда ҳаддан ошиш ва зумлматда қолиш каби тақиқлардан тийилишда сабрли бўлинг. Аллоҳ ишни қойиллатиб, мукаммал тарзда адо этувчиларнинг гўзал ишларини қабул қилади ва уларга энг яхши иш қилганнинг савобини беради.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
فَلَوۡلَا كَانَ مِنَ ٱلۡقُرُونِ مِن قَبۡلِكُمۡ أُوْلُواْ بَقِيَّةٖ يَنۡهَوۡنَ عَنِ ٱلۡفَسَادِ فِي ٱلۡأَرۡضِ إِلَّا قَلِيلٗا مِّمَّنۡ أَنجَيۡنَا مِنۡهُمۡۗ وَٱتَّبَعَ ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ مَآ أُتۡرِفُواْ فِيهِ وَكَانُواْ مُجۡرِمِينَ
Сизлардан олдинги азобга йўлиққан умматлар орасида халқини куфрдан ва ер юзида бузғунчилик қилишдан қайтарадиган фозил ва солиҳ кишилардан қолганлари бўлса эди. Афсуски, улар йўқ. Бўлса ҳам жуда озчилик. Золим қавмни ҳалок қилган пайтимизда уларни асраб қолгандик. Золимлари эса маишатга берилиб, ўзларига ўзлари зулм қилдилар.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• التحذير من الركون إلى الكفار الظالمين بمداهنة أو مودة.
• بيان سُنَّة الله تعالى في أن الحسنة تمحو السيئة.
وَلَوۡ شَآءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ ٱلنَّاسَ أُمَّةٗ وَٰحِدَةٗۖ وَلَا يَزَالُونَ مُخۡتَلِفِينَ
Эй Пайғамбар, Парвардигорингиз хоҳлаганида одамларни ҳақ устидаги ягона миллатга айлантириб қўйган бўларди. Лекин Аллоҳ буни хоҳламади. Энди улар ҳавойи нафсларига эргашганлари ва ҳаддан ошганлари туфайли ҳар хил бўлиб бораверадилар.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّكَۚ وَلِذَٰلِكَ خَلَقَهُمۡۗ وَتَمَّتۡ كَلِمَةُ رَبِّكَ لَأَمۡلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ ٱلۡجِنَّةِ وَٱلنَّاسِ أَجۡمَعِينَ
Аллоҳ ҳидоятга муваффақ айлаганлар бундан мустасно. Чунки улар Аллоҳни бир деб билишда ихтилоф қилмайдилар. Мана шундай ихтилоф билан синаш учун уларни яратди. Ким бахтли бўлди, ким бахтсиз. Эй Пайғамбар, Парвардигорингизнинг тақдири азалда: "Жаҳаннамни инсу жинлардан иборат шайтоннинг тобелари билан тўлдираман", деган сўзи тўла ҳақ бўлди.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَكُلّٗا نَّقُصُّ عَلَيۡكَ مِنۡ أَنۢبَآءِ ٱلرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِهِۦ فُؤَادَكَۚ وَجَآءَكَ فِي هَٰذِهِ ٱلۡحَقُّ وَمَوۡعِظَةٞ وَذِكۡرَىٰ لِلۡمُؤۡمِنِينَ
Эй Пайғамбар, сизга пайғамбарлар ҳақидаги ҳар бир хабарни қалбингизни ҳақ устида барқарорлаштириш ва қўллаб-қувватлаш учун қисса қилиб беряпмиз. Бу сурада сизга шак-шубҳа аралашмаган ҳақ келди. Кофирларга панд-насиҳат келди. Мўминлар учун эса эслатма келди.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَقُل لِّلَّذِينَ لَا يُؤۡمِنُونَ ٱعۡمَلُواْ عَلَىٰ مَكَانَتِكُمۡ إِنَّا عَٰمِلُونَ
Эй Пайғамбар, Аллоҳга иймон келтирмайдиган ва У Зотга тавҳид асосида ибодат қилмайдиган кимсаларга айтинг: "Ҳақдан бош тортиш, унинг йўлини тўсиш каби ишларингизни қилаверинглар. Биз ҳам ҳақ устида барқарор туриш, унга даъват қилиш ва шу йўлда сабр этиш каби ишларимизни қилаверамиз".
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
وَلِلَّهِ غَيۡبُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَإِلَيۡهِ يُرۡجَعُ ٱلۡأَمۡرُ كُلُّهُۥ فَٱعۡبُدۡهُ وَتَوَكَّلۡ عَلَيۡهِۚ وَمَا رَبُّكَ بِغَٰفِلٍ عَمَّا تَعۡمَلُونَ
Осмонлардаги ғайб олами ҳам, ердаги ғайб олами ҳам ёлғиз Аллоҳникидир. Бирон нарса У Зотдан яширин бўла олмас. Қиёмат кунида ҳар бир иш У Зотга қайтарилур. Бас, эй Пайғамбар, ёлғиз Унгагина ибодат қилинг, ишларингизда ёлғиз Унгагина таянинг. Парвардигорингиз сизлар қилаётган ишлардан ғофил эмас. Ҳаммасини кўриб-билиб турибди. Яқинда ҳаммасининг жазо ёки мукофотини берур.
ئەرەپچە تەپسىرلەر:
بۇ بەتتىكى ئايەتلەردىن ئېلىنغان مەزمۇنلار:
• بيان الحكمة من القصص القرآني، وهي تثبيت قلب النبي صلى الله عليه وسلم وموعظة المؤمنين.
Қуръоний қиссалардан кўзда тутилган ҳикмат баёни. У Пайғамбар алайҳиссаломнинг қалбини тинчлантириш ва мўминларга панд-насиҳатдир.
• انفراد الله تعالى بعلم الغيب لا يشركه فيه أحد.
قۇرئان كەرىم مەنىلىرىنىڭ تەرجىمىسى - الترجمة الأوزبكية للمختصر في تفسير القرآن الكريم - تەرجىمىلەر مۇندەرىجىسى
الترجمة الأوزبكية للمختصر في تفسير القرآن الكريم، صادر عن مركز تفسير للدراسات القرآنية.