કુરઆન મજીદના શબ્દોનું ભાષાંતર - الترجمة الأوزبكية للمختصر في تفسير القرآن الكريم * - ભાષાંતરોની અનુક્રમણિકા
Бақара сураси
સૂરતના હેતુઓ માંથી:
الأمر بتحقيق الخلافة في الأرض بإقامة الإسلام، والاستسلام لله، والتحذير من حال بني إسرائيل.
الٓمٓ
Қуръоннинг айрим суралари мана шундай ҳарфлар билан бошланади. Бир қараганда улар ҳеч қандай маънони англатмайдиган оддий ҳарфлардек кўринади. Аслида эса уларда чуқур маъно ва ҳикмат бор. Зеро, Қуръондаги биронта ҳарф беҳикмат эмас. Энг аҳамиятли ҳикматларидан бири шуки, Қуръон ўша араблар биладиган, танийдиган, гапирадиган тилда нозил бўлган ва уларни беллашувга чорлаган. Шунинг учун ҳам кўпинча бундай ҳарфлардан кейин Қуръони каримнинг бирон номи зикр қилинади. Чунончи, шу сурада ҳам айни ҳолатни кўрамиз.
અરબી તફસીરો:
ٱلَّذِينَ يُؤۡمِنُونَ بِٱلۡغَيۡبِ وَيُقِيمُونَ ٱلصَّلَوٰةَ وَمِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ يُنفِقُونَ
Ғайбга иймон келтирурлар. Аллоҳ ва Унинг пайғамбари берган хабарлар ичида охират куни каби инсонга ато этилган ҳислар ила идрок этиб бўлмайдиган, биз учун ноаниқ бўлган олам ғайбдир. Намозни тўкис адо этурлар. Яъни, намознинг шартлари, вожиблари, суннатлари, рукнлари, ҳамма-ҳаммасини Аллоҳ буюргандек, шариатга мувофиқ тарзда бажарурлар. Биз уларга берган ризқдан инфоқ-эҳсон қилурлар. Фарз закот бўладими, нафл садақа бўладими, ҳаммасини Аллоҳнинг савобини умид қилиб берурлар. Улар сизга нозил қилинган ваҳийга ҳам, сиздан олдинги пайғамбарларга нозил қилинган ваҳийга ҳам бирдек иймон келтирадилар. Айни пайтда улар охиратга ҳам, унда содир бўладиган жазо ва мукофотга ҳам аниқ ишонадилар.
અરબી તફસીરો:
وَٱلَّذِينَ يُؤۡمِنُونَ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡكَ وَمَآ أُنزِلَ مِن قَبۡلِكَ وَبِٱلۡأٓخِرَةِ هُمۡ يُوقِنُونَ
Ғайбга иймон келтирурлар. Аллоҳ ва Унинг пайғамбари берган хабарлар ичида охират куни каби инсонга ато этилган ҳислар ила идрок этиб бўлмайдиган, биз учун ноаниқ бўлган олам ғайбдир. Намозни тўкис адо этурлар. Яъни, намознинг шартлари, вожиблари, суннатлари, рукнлари, ҳамма-ҳаммасини Аллоҳ буюргандек, шариатга мувофиқ тарзда бажарурлар. Биз уларга берган ризқдан инфоқ-эҳсон қилурлар. Фарз закот бўладими, нафл садақа бўладими, ҳаммасини Аллоҳнинг савобини умид қилиб берурлар. Улар сизга нозил қилинган ваҳийга ҳам, сиздан олдинги пайғамбарларга нозил қилинган ваҳийга ҳам бирдек иймон келтирадилар. Айни пайтда улар охиратга ҳам, унда содир бўладиган жазо ва мукофотга ҳам аниқ ишонадилар.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• الثقة المطلقة في نفي الرَّيب دليل على أنه من عند الله؛ إذ لا يمكن لمخلوق أن يدعي ذلك في كلامه.
Шак-шубҳани инкор этишдаги мутлақ ишонч унинг Аллоҳ тарафидан эканига далилдир. Зеро, биронта махлуқ ўз сўзи борасида бундай даъвони қила олмайди.
• لا ينتفع بما في القرآن الكريم من الهدايات العظيمة إلا المتقون لله تعالى المعظِّمون له.
Қуръони каримдаги буюк ҳидоятлардан тақводорларгина, Аллоҳ таолодан қўрқиб, У Зотни улуғлайдиган кишиларгина фойдалана оладилар.
• من أعظم مراتب الإيمانِ الإيمانُ بالغيب؛ لأنه يتضمن التسليم لله تعالى في كل ما تفرد بعلمه من الغيب، ولرسوله بما أخبر عنه سبحانه.
Иймоннинг энг юксак мартабаларидан бири ғайбга инонмоқдир. Зеро, бу иш Аллоҳ таологагина аён бўлган ғайб масаласида Аллоҳнинг Ўзига ва пайғамбари олиб келган хабарга тўла таслим бўлишни ўзида мужассам этади.
• كثيرًا ما يقرن الله تعالى بين الصلاة والزكاة؛ لأنَّ الصلاة إخلاص للمعبود، والزكاة إحسان للعبيد، وهما عنوان السعادة والنجاة.
Кўп ўринларда Аллоҳ таоло намоз билан закотни бир ўринда зикр қилади. Чунки намоз Маъбудга ихлос қилиш бўлса, закот бандаларга яхшилик қилишдир ва бу иккиси саодат ва нажот белгисидир.
خَتَمَ ٱللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ وَعَلَىٰ سَمۡعِهِمۡۖ وَعَلَىٰٓ أَبۡصَٰرِهِمۡ غِشَٰوَةٞۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ عَظِيمٞ
Чунки Аллоҳ уларнинг ноҳақликка ошён бўлган дилларини муҳрлаб, қулфлаб, беркитиб қўйган. Қулоқларини ҳам муҳрлаган. Энди улар ҳақиқатга қулоқ солишга, эргашишга, уни қабул қилишга яроқли бўлмай қолган. Кўзларига эса парда тортилган. Энди улар ҳақиқат ҳар қанча равшан бўлмасин, уни кўрмайдилар. Ва оқибатда уларга охиратда улкан азоб бордир.
અરબી તફસીરો:
يُخَٰدِعُونَ ٱللَّهَ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَمَا يَخۡدَعُونَ إِلَّآ أَنفُسَهُمۡ وَمَا يَشۡعُرُونَ
Нодонликлари туфайли ўзларини мўмин кўрсатиб, кофирлигини яшириб, Аллоҳни ва мўминларни алдамоқчи бўладилар. Лекин, Аллоҳ уларнинг яширин сирларидан ҳам огоҳ эканини, мўминларни уларнинг белгилари ва аҳволидан хабардор қилиб қўйганини сезмайдилар.
અરબી તફસીરો:
فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٞ فَزَادَهُمُ ٱللَّهُ مَرَضٗاۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمُۢ بِمَا كَانُواْ يَكۡذِبُونَ
Негаки, уларнинг қалбларида шубҳа бор эди. Бас, Аллоҳ уларнинг шубҳаларига шубҳа қўшди. Ҳа, ҳар ким экканини ўради. Аллоҳга ва одамларга ёлғон гапирганлари ҳамда Муҳаммад алайҳиссалом олиб келган ваҳийни ёлғонга чиқарганлари учун энди уларга дўзахнинг энг чуқур жойида аламли азоб бордир.
અરબી તફસીરો:
وَإِذَا قِيلَ لَهُمۡ ءَامِنُواْ كَمَآ ءَامَنَ ٱلنَّاسُ قَالُوٓاْ أَنُؤۡمِنُ كَمَآ ءَامَنَ ٱلسُّفَهَآءُۗ أَلَآ إِنَّهُمۡ هُمُ ٱلسُّفَهَآءُ وَلَٰكِن لَّا يَعۡلَمُونَ
Пайғамбар алайҳиссаломнинг саҳобалари каби иймон келтиришга буюрилсалар, уни масхара оҳангида рад этиб, эси пастларга ўхшаб иймон келтирайликми, дейишади. Аслида эса уларнинг ўзлари эси пастлардир. Лекин буни ўзлари билмайдилар.
અરબી તફસીરો:
وَإِذَا لَقُواْ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ قَالُوٓاْ ءَامَنَّا وَإِذَا خَلَوۡاْ إِلَىٰ شَيَٰطِينِهِمۡ قَالُوٓاْ إِنَّا مَعَكُمۡ إِنَّمَا نَحۡنُ مُسۡتَهۡزِءُونَ
Мўминлар билан учрашганларида қўрққанларидан, сизлар иймон келтираётган ваҳийни рост деб биламиз, дейдилар. Ўзларининг бошлиқлари, раҳбарлари билан холи қолганларида эса, биз ҳали ҳам сизлар биланмиз, сизларнинг йўлингиздамиз, мўминларнинг устидан кулиш, уларни масхара қилиш учун тил учида уларни тасдиқлаб қўйяпмиз, дейдилар.
અરબી તફસીરો:
ٱللَّهُ يَسۡتَهۡزِئُ بِهِمۡ وَيَمُدُّهُمۡ فِي طُغۡيَٰنِهِمۡ يَعۡمَهُونَ
Улар мўминларнинг устидан кулаётган бўлсалар, Аллоҳ уларнинг устидан кулади. Нима эккан бўлсалар, ўшани ўрадилар. Шунинг учун уларга бу дунёда мусулмонларнинг ҳукмлари жорий қилинса-да, охиратда мукофот олиш ўрнига кофирлиги ва мунофиқлиги туфайли жазога тортиладилар. Айни пайтда Аллоҳ уларни ўз туғёнларию залолатлари гирдобида қолиб кетишларига қўйиб беради. Шу билан ҳайронлигу иккиланиш уларнинг доимий ҳамроҳига айланади.
અરબી તફસીરો:
أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ ٱشۡتَرَوُاْ ٱلضَّلَٰلَةَ بِٱلۡهُدَىٰ فَمَا رَبِحَت تِّجَٰرَتُهُمۡ وَمَا كَانُواْ مُهۡتَدِينَ
Мана шу сифатларга эга бўлган мунофиқлар, куфрни иймонга алиштирган бадбахтлардир. Аллоҳга иймон келтиришдек даромадни қўлдан бой бериб, ҳақ йўлини топа олмай, савдоси касодга учраган бечоралардир.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• أن من طبع الله على قلوبهم بسبب عنادهم وتكذيبهم لا تنفع معهم الآيات وإن عظمت.
Саркашликлари ва ваҳийни ёлғонга чиқарганлари сабабли Аллоҳ қалбларини муҳрлаб қўйган бадбахтларга ҳар қанча кўп, улкан бўлмасин, ҳеч қандай оятлар фойда бермайди.
• أن إمهال الله تعالى للظالمين المكذبين لم يكن عن غفلة أو عجز عنهم، بل ليزدادوا إثمًا، فتكون عقوبتهم أعظم.
Аллоҳ таолонинг ёлғончига чиқарувчи золимларни маълум муддат ўз ҳолига ташлаб қўйиши билмай қолгани ёки ночорлигидан эмас, балки уларнинг гуноҳлари ортиши ва шу билан уларга бериладиган азоб ҳам янада улканлашиши учун бўлган.
مَثَلُهُمۡ كَمَثَلِ ٱلَّذِي ٱسۡتَوۡقَدَ نَارٗا فَلَمَّآ أَضَآءَتۡ مَا حَوۡلَهُۥ ذَهَبَ ٱللَّهُ بِنُورِهِمۡ وَتَرَكَهُمۡ فِي ظُلُمَٰتٖ لَّا يُبۡصِرُونَ
Аллоҳ бу мунофиқлар учун икки масални зарб этди. Бири ўтга, иккинчиси эса сувга оид. Ўтга оид масал шуки, улар худди ёруғлик учун ўт ёққан ва ўти энди атрофини ёритиб, ундан фойдаланамиз, деб туришганида ўт қолса ҳам ёруғлиги кетиб, ўзлари қоронғуда ҳеч нарсани кўрмай, йўлини тополмаётган одамларга ўхшайдилар.
અરબી તફસીરો:
أَوۡ كَصَيِّبٖ مِّنَ ٱلسَّمَآءِ فِيهِ ظُلُمَٰتٞ وَرَعۡدٞ وَبَرۡقٞ يَجۡعَلُونَ أَصَٰبِعَهُمۡ فِيٓ ءَاذَانِهِم مِّنَ ٱلصَّوَٰعِقِ حَذَرَ ٱلۡمَوۡتِۚ وَٱللَّهُ مُحِيطُۢ بِٱلۡكَٰفِرِينَ
Сувга оид масал шуки, улар осмонни қора булут қоплаб, момақалдироқ ва чақмоқлар билан қуяётган ёмғир остида қолиб, қўрқув ва даҳшатдан эсини йўқотаёзган, ўлимдан қўрқиб, момақалдироқнинг даҳшатли овозидан бармоқларини қулоқларига тиқиб олган кимсаларга ўхшайдилар. Аллоҳ кофирларни ҳар тарафдан ўраб олгувчидирки, улар асло чап бера олмаслар.
અરબી તફસીરો:
يَكَادُ ٱلۡبَرۡقُ يَخۡطَفُ أَبۡصَٰرَهُمۡۖ كُلَّمَآ أَضَآءَ لَهُم مَّشَوۡاْ فِيهِ وَإِذَآ أَظۡلَمَ عَلَيۡهِمۡ قَامُواْۚ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمۡعِهِمۡ وَأَبۡصَٰرِهِمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ
Яшин нурининг ўткирлиги билан уларнинг кўзларини олиб қўяй дейди. У атрофни ёритганида юриб оладилар, ўчганида эса турган жойларида қимирламасдан қотиб қоладилар. Агар Аллоҳ хоҳласа, ҳақиқатдан юз ўгирганлари туфайли уларнинг кўзу қулоқларини Ўзининг чексиз қудрати ила батамом йўқ қилиб юбориши ҳам мумкин. Ёмғир Қуръонга, момақалдироқ овози ундаги тақиқлару огоҳлантиришларга, чақмоқнинг чақиши гоҳида бир ҳақиқатнинг ялт этиб кўринишига, қулоқларни бармоқлар билан тўсиш эса ҳақдан юз ўгириб, унга қулоқ солмасликка ўхшатиляпти. Мунофиқлар билан бу икки масалдагиларнинг ўхшашлик жиҳати фойдалана билмасликдир. Ўтга оид масалда олган фойдалари қоронғулик ва куйиш бўлди, холос. Сувга оид масалда эса қўрқув ва безовталик бўлди. Мунофиқлар ҳам худди шундай. Уларга Ислом фақат қийинчилик ва оғир юк бўлиб кўринади.
અરબી તફસીરો:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ ٱعۡبُدُواْ رَبَّكُمُ ٱلَّذِي خَلَقَكُمۡ وَٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ
Эй одамлар, ёлғиз Парвардигорингизгагина бандалик қилинг. Ундан ўзгани маъбуд тутманг. Чунки сизларни ҳам, сизлардан олдингиларни ҳам яратган Ўша Зотдир. Шоядки, шунда Аллоҳнинг буйруқларию тақиқларига риоя этиб, азобидан қутулиб қолсангизлар.
અરબી તફસીરો:
ٱلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ ٱلۡأَرۡضَ فِرَٰشٗا وَٱلسَّمَآءَ بِنَآءٗ وَأَنزَلَ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مَآءٗ فَأَخۡرَجَ بِهِۦ مِنَ ٱلثَّمَرَٰتِ رِزۡقٗا لَّكُمۡۖ فَلَا تَجۡعَلُواْ لِلَّهِ أَندَادٗا وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ
Ерни сизларга тўшаб, маскан қилиб берган ҳам, унинг устига мустаҳкам самони бино қилган ҳам, сизларга ризқ бўлсин деб, ёмғир ёғдириб, турли меваларни етилтирган ҳам Ўша Зотдир. Шундай экан, улуғ ва буюк Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқлигини била туриб, У Зотга бошқаларни тенглаштирманг, ширк келтирманг.
અરબી તફસીરો:
وَإِن كُنتُمۡ فِي رَيۡبٖ مِّمَّا نَزَّلۡنَا عَلَىٰ عَبۡدِنَا فَأۡتُواْ بِسُورَةٖ مِّن مِّثۡلِهِۦ وَٱدۡعُواْ شُهَدَآءَكُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ
Эй одамлар, бандамиз Муҳаммад алайҳиссаломга нозил қилинган Қуръонга шак-шубҳа қилаётган бўлсангиз, сизларни беллашувга чорлаймиз. Унга ўхшаган биргина сурани ёзинглар-чи, энг қисқаси бўлса ҳам майли. Қилаётган даъвойинглар рост бўлса, қўлингиздан келганча ёрдамчиларингизни чақираверинглар.
અરબી તફસીરો:
فَإِن لَّمۡ تَفۡعَلُواْ وَلَن تَفۡعَلُواْ فَٱتَّقُواْ ٱلنَّارَ ٱلَّتِي وَقُودُهَا ٱلنَّاسُ وَٱلۡحِجَارَةُۖ أُعِدَّتۡ لِلۡكَٰفِرِينَ
Бу иш қўлингиздан келмаса, келмайди ҳам, азобга лойиқ бўлган одамларни ҳам, сизлар маъбуд қилиб олганлари бўладими, бошқаси бўладими, турли хил тошларни ҳам куйдирадиган ўтдан қўрқинглар. Бу ўтни - дўзахни Аллоҳ кофирлар учун тайёрлаб қўйган.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• أن الله تعالى يخذل المنافقين في أشد أحوالهم حاجة وأكثرها شدة؛ جزاء نفاقهم وإعراضهم عن الهدى.
Аллоҳ таоло мунофиқларга мунофиқликлари ва ҳидоятдан юз ўгирганлари туфайли энг оғир, энг муҳтож ҳолатга тушиб қолганларида ёрдам бермайди.
وَبَشِّرِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ أَنَّ لَهُمۡ جَنَّٰتٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُۖ كُلَّمَا رُزِقُواْ مِنۡهَا مِن ثَمَرَةٖ رِّزۡقٗا قَالُواْ هَٰذَا ٱلَّذِي رُزِقۡنَا مِن قَبۡلُۖ وَأُتُواْ بِهِۦ مُتَشَٰبِهٗاۖ وَلَهُمۡ فِيهَآ أَزۡوَٰجٞ مُّطَهَّرَةٞۖ وَهُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ
Олдинги оятда кофирлар дўзахдан огоҳлантирилган бўлсалар, бунисида мўминларга - Аллоҳга ишонган ва яхши ишларни қилган кишиларга жаннат хушхабари бериляпти. Жаннатки, қасрлари ва дарахтлари остидан анҳорлар оқиб туради. Бир мевасини еганларида, худди шунақасини олдин ҳам еган эдик, деб қоладилар. Чунки улар дунё меваларига жуда ўхшаб кетади. Ўзларига олдиндан таниш бўлган мевани кўргандек иштаҳалари очилиши учун шакли ва номи бир-бирига ўхшаган, таъми ва мазаси эса ҳар хил бўлган мевалар тақдим қилинади. Уларга жаннатда одам ижирғанадиган, таъби кўтармайдиган ҳар қандай кирликдан пок бўлган жуфтлар ато этилади. Бундай кирликлар шу дунёгагина хосдир. Бу дунё неъмати ўткинчи бўлса, у дунё неъмати боқийдир. Улар ана шундай боқий неъмат ичида умргузаронлик қиладилар.
અરબી તફસીરો:
۞ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَسۡتَحۡيِۦٓ أَن يَضۡرِبَ مَثَلٗا مَّا بَعُوضَةٗ فَمَا فَوۡقَهَاۚ فَأَمَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ فَيَعۡلَمُونَ أَنَّهُ ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّهِمۡۖ وَأَمَّا ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ فَيَقُولُونَ مَاذَآ أَرَادَ ٱللَّهُ بِهَٰذَا مَثَلٗاۘ يُضِلُّ بِهِۦ كَثِيرٗا وَيَهۡدِي بِهِۦ كَثِيرٗاۚ وَمَا يُضِلُّ بِهِۦٓ إِلَّا ٱلۡفَٰسِقِينَ
Ҳа, Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло Ўзи истаган нарсаси ҳақида масал зарб этади. Чивин ҳақида ҳам, ундан йирикроқ ёки майдароқ нарсалар ҳақида ҳам масал зарб этаверади. У Зот зарб этган масал қаршисида одамлар икки турга бўлинадилар: Мўминлар ва кофирлар. Мўминлар уни тасдиқлайдилар, масал ортида бир ҳикмат турганини англайдилар. Кофирлар эса масхара қилиш ва устидан кулиш учун чивин, пашша, ўргимчак каби бу қадар майда махлуқотлар ҳақида масал зарб этишнинг сабабини сўрай бошлайдилар. Аллоҳнинг жавоби шундай янграйди: Бу масалларда ҳидоятлар, кўрсатмалар ва синов бор. Улар ҳақида фикр юритмасдан, тушунмасдан, англамасдан юз ўгириб, залолатга кетганлар ҳам кўп. Улардан насиҳатланиб, ибрат олиб ҳидоят топганлар ҳам кўп. Залолатга лойиқларгина, сазоворларгина, яъни, Аллоҳга итоат этмаган мунофиқларгина адашадилар.
અરબી તફસીરો:
ٱلَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهۡدَ ٱللَّهِ مِنۢ بَعۡدِ مِيثَٰقِهِۦ وَيَقۡطَعُونَ مَآ أَمَرَ ٱللَّهُ بِهِۦٓ أَن يُوصَلَ وَيُفۡسِدُونَ فِي ٱلۡأَرۡضِۚ أُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡخَٰسِرُونَ
Аллоҳ улардан Ўзигагина ибодат қилиш ҳамда олдинги пайғамбарлар тарафидан хабари берилган Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломга тобе бўлиш ҳақида аҳд олганди. Улар шу аҳдни буздилар, Аллоҳ боғланишни буюрган ақраболик ришталарини уздилар ва гуноҳлардан тийилмай ер юзида бузғунчилик қилдилар. Энди бундай кимсаларнинг дунё ва охиратдаги насибалари кемтикдир.
અરબી તફસીરો:
كَيۡفَ تَكۡفُرُونَ بِٱللَّهِ وَكُنتُمۡ أَمۡوَٰتٗا فَأَحۡيَٰكُمۡۖ ثُمَّ يُمِيتُكُمۡ ثُمَّ يُحۡيِيكُمۡ ثُمَّ إِلَيۡهِ تُرۡجَعُونَ
Эй кофирлар, қилаётган ишларингиз жуда қизиқ-ку! Аллоҳни қандай инкор қиласизлар? Ахир У Зотнинг қудратини ўз жисмингларда кўриб турибсизлар-ку! Йўқ эдинглар. Сизларни йўқдан бор қилди, танангларга жон киритди. Кейин у жонни яна олади. Кейин сизларни қайта тирилтиради. Кейин У Зотга қайтасизлар ва қилган амалларингизнинг ҳисобини берасизлар.
અરબી તફસીરો:
هُوَ ٱلَّذِي خَلَقَ لَكُم مَّا فِي ٱلۡأَرۡضِ جَمِيعٗا ثُمَّ ٱسۡتَوَىٰٓ إِلَى ٱلسَّمَآءِ فَسَوَّىٰهُنَّ سَبۡعَ سَمَٰوَٰتٖۚ وَهُوَ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ
Ер юзидаги ҳамма нарсаларни, дарёларни, дарахтларни ва бошқа сон-саноқсиз сизлар фойдаланаётган нарсаларни ёлғиз Аллоҳ яратган ва сизларга бўйсундириб берган. Кейин эса осмонни яратишни қасд қилиб, уларни етти қават қилиб яратган. У Зотнинг илми ҳамма-ҳамма нарсани қамраб олгандир.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• من كمال النعيم في الجنة أن ملذاتها لا يكدرها أي نوع من التنغيص، ولا يخالطها أي أذى.
Жаннатдаги биронта ҳам неъматнинг камайиб, етишмай қолмаслиги ва унга меҳнат-машаққатсиз эришилиши унинг камолини кўрсатиб турибди.
• الأمثال التي يضربها الله تعالى لا ينتفع بها إلا المؤمنون؛ لأنهم هم الذين يريدون الهداية بصدق، ويطلبونها بحق.
Аллоҳ таоло зарб этган масаллардан фақат мўминларгина фойдалана оладилар. Зеро, уларгина сидқидилдан ҳидоят сари интиладилар ва ҳақиқатни излайдилар.
• من أبرز صفات الفاسقين نقضُ عهودهم مع الله ومع الخلق، وقطعُهُم لما أمر الله بوصله، وسعيُهُم بالفساد في الأرض.
Фосиқларнинг энг кўзга кўринган белгиларидан бири Аллоҳга ҳам, одамларга ҳам берган аҳдларини бузишларидир, Аллоҳ уланишга буюрган нарсаларни узишларидир ҳамда ер юзини фисқу фасодга тўлдиришларидир.
وَإِذۡ قَالَ رَبُّكَ لِلۡمَلَٰٓئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٞ فِي ٱلۡأَرۡضِ خَلِيفَةٗۖ قَالُوٓاْ أَتَجۡعَلُ فِيهَا مَن يُفۡسِدُ فِيهَا وَيَسۡفِكُ ٱلدِّمَآءَ وَنَحۡنُ نُسَبِّحُ بِحَمۡدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَۖ قَالَ إِنِّيٓ أَعۡلَمُ مَا لَا تَعۡلَمُونَ
Аллоҳ таоло фаришталарга, ер юзида ўзидан кўпаядиган, насл қолдирадиган ва Аллоҳга итоат қилиш орқали заминни ободонлаштирадиган инсониятни яратишини айтди. Фаришталар эса бу ишнинг остидаги маънони, ҳикматни тушуна олмаганларидан аниқлаштириб олиш учун, ахир улар ер юзида бузғунчилик қиладилар-ку, ноҳақ қонлар тўкадилар-ку, Сенга ҳар қанча итоат қилиш, ҳамд айтиш, тасбеҳ айтиш ва Сени ҳар қанча улуғлаш бўлса, мана, биз турибмиз-ку, дейишди. Шунда Аллоҳ уларга жавобан, бу ишнинг остидаги мен билган олий ҳикматларни ва буюк ғояларни сизлар билмайсизлар, деди.
અરબી તફસીરો:
وَعَلَّمَ ءَادَمَ ٱلۡأَسۡمَآءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمۡ عَلَى ٱلۡمَلَٰٓئِكَةِ فَقَالَ أَنۢبِـُٔونِي بِأَسۡمَآءِ هَٰٓؤُلَآءِ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ
Одам алайҳиссаломнинг мартабасини билдириб қўйиш учун Аллоҳ таоло у кишига жонли, жонсиз нарсаларнинг номларини ва бу номлар қандай маъно англатишини ўргатиб, ортидан фаришталарга: "Ўзларингизни мана бу махлуқдан мукаррам ва афзал билаётган бўлсангизлар, мана бу нарсаларнинг номларини айтиб беринглар-чи?", деди.
અરબી તફસીરો:
قَالُواْ سُبۡحَٰنَكَ لَا عِلۡمَ لَنَآ إِلَّا مَا عَلَّمۡتَنَآۖ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡعَلِيمُ ٱلۡحَكِيمُ
Фаришталар ўз нуқсонларини тан олиб, ҳамма фазл Аллоҳники эканини эътироф этиб, Пок Парвардигоро, Сенинг ҳукминг ва шариатингга эътироз билдиришга ҳаддимиз сиғмайди, чунки Улуғсан ва ҳар қандай нуқсондан поксан, бизга Ўзинг ўргатганингдан бошқа нарсани билмаймиз, ҳамма-ҳамма нарсани биладиган, ҳамма ишни ҳикмат билан жой-жойига қўйиб қиладиган зот Ўзингсан, дейишди.
અરબી તફસીરો:
قَالَ يَٰٓـَٔادَمُ أَنۢبِئۡهُم بِأَسۡمَآئِهِمۡۖ فَلَمَّآ أَنۢبَأَهُم بِأَسۡمَآئِهِمۡ قَالَ أَلَمۡ أَقُل لَّكُمۡ إِنِّيٓ أَعۡلَمُ غَيۡبَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَأَعۡلَمُ مَا تُبۡدُونَ وَمَا كُنتُمۡ تَكۡتُمُونَ
Шунда Аллоҳ таоло Одам алайҳиссаломга қараб: "Эй Одам, уларга бу нарсаларнинг номларини айтиб бер", деди. Одам уларнинг номларини айтиб бергач, (Аллоҳ фаришталарга): "Сизларга еру осмонларнинг сирларини ва сизлар ошкор қилган нарсаларни ҳам, яширган ишларни ҳам биламан, демаганмидим", деди.
અરબી તફસીરો:
وَإِذۡ قُلۡنَا لِلۡمَلَٰٓئِكَةِ ٱسۡجُدُواْ لِأٓدَمَ فَسَجَدُوٓاْ إِلَّآ إِبۡلِيسَ أَبَىٰ وَٱسۡتَكۡبَرَ وَكَانَ مِنَ ٱلۡكَٰفِرِينَ
Бу ердаги сажда қадрлаш ва эҳтиром маъносида. Аллоҳ фаришталарга шундай сажда қилишни буюргани заҳоти уни бажардилар. Асли жиндан бўлган Иблисгина бу ишдан бош тортди. Аллоҳнинг буйруғига қарши чиқди, Одамга сажда қилишдан ўзини катта олиб, кибр қилди ва шу билан кофирлар сафига қўшилди.
અરબી તફસીરો:
وَقُلۡنَا يَٰٓـَٔادَمُ ٱسۡكُنۡ أَنتَ وَزَوۡجُكَ ٱلۡجَنَّةَ وَكُلَا مِنۡهَا رَغَدًا حَيۡثُ شِئۡتُمَا وَلَا تَقۡرَبَا هَٰذِهِ ٱلشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ ٱلظَّٰلِمِينَ
"Эй Одам, жуфтинг Ҳаво билан жаннатда тураверинглар, ундан истаганингларча бемалол тановул қилаверинглар, ош бўлсин, фақат мана бу дарахтдан тановул қилиш ман қилинган, унга яқинлашманглар, яқинлашсангизлар, буйруққа бўйсунмаганингиз туфайли золимлар сафига ўтиб қоласизлар", дедик.
અરબી તફસીરો:
فَأَزَلَّهُمَا ٱلشَّيۡطَٰنُ عَنۡهَا فَأَخۡرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِۖ وَقُلۡنَا ٱهۡبِطُواْ بَعۡضُكُمۡ لِبَعۡضٍ عَدُوّٞۖ وَلَكُمۡ فِي ٱلۡأَرۡضِ مُسۡتَقَرّٞ وَمَتَٰعٌ إِلَىٰ حِينٖ
Шайтон уларни тинимсиз васваса қилаверди. Охири улар йўлдан озиб, Аллоҳ ман қилган дарахтдан тановул қилдилар. Бунинг жазоси ўлароқ, ўзлари яшаётган жойларидан - жаннатдан қувилдилар. Аллоҳ уларга ва шайтонга: "Ерга тушинглар, энди сизлар бир-бирингизга душмансиз ва то ажалингиз етиб, қиёмат қоим бўлгунига қадар уни маскан тутиб яшайсиз, ундаги неъматлардан баҳраманд бўласиз", деди.
અરબી તફસીરો:
فَتَلَقَّىٰٓ ءَادَمُ مِن رَّبِّهِۦ كَلِمَٰتٖ فَتَابَ عَلَيۡهِۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلتَّوَّابُ ٱلرَّحِيمُ
Одам алайҳиссалом Аллоҳ таоло юборган сўзларни қабул қилди. Яъни, Аллоҳ унинг қалбига қандай дуо қилиши илҳомини солди. Бу маъно Аллоҳнинг тубандаги оятида ҳам зикр қилинган: "Улар (Одам ва Ҳаво), Парвардигоро, биз ўзимизга зулм қилдик. Агар Сен бизни кечирмасанг ва бизга раҳм қилмасанг, зиён кўргувчилардан бўлиб қолишимиз муқаррар". (Аъроф сураси, 23-оят) Кейин Аллоҳ унинг тавбасини қабул қилди ва уни кечирди. Зеро, ҳар қандай нуқсондан пок Аллоҳ бандаларининг тавбаларини қабул қиладиган, уларга Меҳрибон Зотдир.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• الواجب على المؤمن إذا خفيت عليه حكمة الله في بعض خلقه وأَمْرِهِ أن يسلِّم لله في خلقه وأَمْرِهِ.
Банда Аллоҳнинг бирон яратиши ва фармонидаги ҳикматни билолмай қолса, ҳаммасини Аллоҳнинг Ўзига топшириб, батамом таслим бўлиши вожибдир.
• رَفَعَ القرآن الكريم منزلة العلم، وجعله سببًا للتفضيل بين الخلق.
قُلۡنَا ٱهۡبِطُواْ مِنۡهَا جَمِيعٗاۖ فَإِمَّا يَأۡتِيَنَّكُم مِّنِّي هُدٗى فَمَن تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ
Уларга, ҳаммаларингиз жаннатдан ерга тушинглар, сизларга пайғамбарларим орқали ҳидоят борганида, ҳидоятимга эргашиб, пайғамбарларимга иймон келтирганларга охиратда ҳеч қандай хавф-хатар йўқ ва улар дунёда йўқотган нарсалари учун хафа бўлмаслар, дедик.
અરબી તફસીરો:
وَٱلَّذِينَ كَفَرُواْ وَكَذَّبُواْ بِـَٔايَٰتِنَآ أُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ
અરબી તફસીરો:
يَٰبَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ ٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتِيَ ٱلَّتِيٓ أَنۡعَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ وَأَوۡفُواْ بِعَهۡدِيٓ أُوفِ بِعَهۡدِكُمۡ وَإِيَّٰيَ فَٱرۡهَبُونِ
Эй Аллоҳнинг пайғамбари Ёқубнинг болалари, Аллоҳнинг сизларга кетма-кет ато этган неъматларини эсланглар ва уларга шукр қилинглар! Менга ва пайғамбарларимга иймон келтириш ҳамда шариатларимга амал қилиш ҳақида берган аҳдингизга вафо қилинглар. Шунда мен ҳам бу дунёда фаровон ҳаёт, охиратда эса гўзал мукофот ҳақида сизларга берган аҳдимга вафо қиламан. Мендангина қўрқинглар ва аҳдни бузманглар!
અરબી તફસીરો:
وَءَامِنُواْ بِمَآ أَنزَلۡتُ مُصَدِّقٗا لِّمَا مَعَكُمۡ وَلَا تَكُونُوٓاْ أَوَّلَ كَافِرِۭ بِهِۦۖ وَلَا تَشۡتَرُواْ بِـَٔايَٰتِي ثَمَنٗا قَلِيلٗا وَإِيَّٰيَ فَٱتَّقُونِ
Ҳали ўзгартирилмаган ҳақиқий Тавротда келган тавҳидга – Аллоҳни бир деб билишга ва Муҳаммад алайҳиссаломнинг пайғамбар қилиб юборилиши ҳақидаги хабарни тасдиқлаб келган Қуръонга иймон келтиринг! Унга биринчи бўлиб куфр келтирганлар бўла кўрманг! Мен нозил қилган оятларни обрў, мансаб каби арзимас пулга сотиб юборманг! Менинг ғазабим ва азобимдан қўрқинг!
અરબી તફસીરો:
وَأَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُواْ ٱلزَّكَوٰةَ وَٱرۡكَعُواْ مَعَ ٱلرَّٰكِعِينَ
Намозни ҳамма рукнлари - фарзлари, вожиблари ва суннатлари билан тўкис адо этинг! Аллоҳ қўлингларга бериб қўйган бойликдан закот чиқаринг. Муҳаммад алайҳиссаломнинг Аллоҳга бўйсунадиган умматига қўшилиб сиз ҳам бўсунинг!
અરબી તફસીરો:
۞ أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَكُمۡ وَأَنتُمۡ تَتۡلُونَ ٱلۡكِتَٰبَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ
Бошқаларни иймон ва яхши амалга чорлаб туриб, ўзингларни унутишинглар ва улардан юз ўгиришинглар нақадар қабоҳат! Ахир сизлар Тавротни ўқиб турибсизлар-ку! Унда баён этилган Аллоҳнинг динига эргашиш, пайғамбарларини тасдиқлаш каби гаплардан хабардорсизлар-ку! Ақлларингизни ишлатмайсизларми?!
અરબી તફસીરો:
وَٱسۡتَعِينُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِۚ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى ٱلۡخَٰشِعِينَ
Барча диний ва дунёвий ишларингда сабр билан ҳамда сизларни Аллоҳга боғлайдиган, яқинлаштирадиган намоз билан мадад сўранглар. Шунда Аллоҳ сизларга ёрдам бериб, сизларни Ўз паноҳида сақлайди ва сизлардаги ғамни аритади. Намоз Парвардигорларига бўйсунадиган зотлардан бошқаларга жуда катта ва оғир ишдир.
અરબી તફસીરો:
يَٰبَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ ٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتِيَ ٱلَّتِيٓ أَنۡعَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ وَأَنِّي فَضَّلۡتُكُمۡ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِينَ
Эй Аллоҳнинг пайғамбари Ёқубнинг болалари, Мен сизларга ато этган диний ва дунёвий неъматларни эсланг! Сизларни пайғамбарлик ва подшоҳлик ила замондошларингиздан афзал қилиб қўйганимни эсланг!
અરબી તફસીરો:
وَٱتَّقُواْ يَوۡمٗا لَّا تَجۡزِي نَفۡسٌ عَن نَّفۡسٖ شَيۡـٔٗا وَلَا يُقۡبَلُ مِنۡهَا شَفَٰعَةٞ وَلَا يُؤۡخَذُ مِنۡهَا عَدۡلٞ وَلَا هُمۡ يُنصَرُونَ
Буйруқларни бажариш ва тақиқлардан тийилиш ила ўзингизни Қиёмат азобидан халос этинг. У кунда ҳеч ким ҳеч кимга ҳеч нарса қилиб бера олмайди. Ҳеч ким ҳеч кимнинг оғирини енгил қилолмайди. Ҳеч ким ҳеч кимга фойда беролмайди. Бундай ишлар содир бўлганда ҳам фақат ва фақат Аллоҳнинг изни ила бўлади. Замин тўла олтин бўлса ҳам ҳеч қандай тўлов қабул қилинмайди. У кунда уларга ҳеч ким ёрдам беролмайди. Ҳеч ким ёрдам беролмаса, ҳеч ким шафоат қилолмаса, ҳеч қандай тўлов қабул қилинмаса, қаёққа ҳам қочардилар?!
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• من أعظم الخذلان أن يأمر الإنسان غيره بالبر، وينسى نفسه.
• الصبر والصلاة من أعظم ما يعين العبد في شؤونه كلها.
وَإِذۡ نَجَّيۡنَٰكُم مِّنۡ ءَالِ فِرۡعَوۡنَ يَسُومُونَكُمۡ سُوٓءَ ٱلۡعَذَابِ يُذَبِّحُونَ أَبۡنَآءَكُمۡ وَيَسۡتَحۡيُونَ نِسَآءَكُمۡۚ وَفِي ذَٰلِكُم بَلَآءٞ مِّن رَّبِّكُمۡ عَظِيمٞ
Эй Бану Исроил, сизларни турли хил азобларга солган, ўғилларингизни сўйиб, қизларингизни хизматкор қилиш учун тирик қолдирган ва бу билан сизларни ерга урган, хор қилган Фиръавн одамларидан қутқарганимизни эсланг! Бу ишда сизлар учун Раббингиз тарафидан катта бир синов бор эди. Шоядки, шукр қилсангизлар.
અરબી તફસીરો:
وَإِذۡ وَٰعَدۡنَا مُوسَىٰٓ أَرۡبَعِينَ لَيۡلَةٗ ثُمَّ ٱتَّخَذۡتُمُ ٱلۡعِجۡلَ مِنۢ بَعۡدِهِۦ وَأَنتُمۡ ظَٰلِمُونَ
Неъматларимиздан яна бири шу эдики, Таврот нур ва ҳидоят бўлиб тўла нозил бўлиши учун Мусо билан қирқ кечага ваъдалашган эдик. Сизлар эса шу муддат ичида бузоққа ибодат қилдинглар ва бу ишинглар билан золимларга айландинглар.
અરબી તફસીરો:
وَإِذۡ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوۡمِهِۦ يَٰقَوۡمِ إِنَّكُمۡ ظَلَمۡتُمۡ أَنفُسَكُم بِٱتِّخَاذِكُمُ ٱلۡعِجۡلَ فَتُوبُوٓاْ إِلَىٰ بَارِئِكُمۡ فَٱقۡتُلُوٓاْ أَنفُسَكُمۡ ذَٰلِكُمۡ خَيۡرٞ لَّكُمۡ عِندَ بَارِئِكُمۡ فَتَابَ عَلَيۡكُمۡۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلتَّوَّابُ ٱلرَّحِيمُ
Неъматларимиздан яна бири шу эдики, Аллоҳ сизларни бузоққа ибодат қилишдан тавба қилишга муваффақ айлади. Мусо алайҳиссалом сизларга шундай деди: "Бузоқни ўзингларга Худо қилиб олиб, ўзингларга ўзинглар зулм қилдинглар. Энди тавба қилиб, сизларни яратган, йўқдан бор қилган Зотга қайтинглар! Бу иш бир-бирингларни ўлдириш билан бўлади. Шу тарзда тавба қилиш сизлар учун дўзахда абадий қолишдан кўра яхшироқдир". Аллоҳнинг мадади ва тавфиқи ила бу ишни амалга оширдинглар ва Аллоҳ сизларни кечирди. Чунки У Кечиримли, Меҳрибон Зотдир.
અરબી તફસીરો:
وَإِذۡ قُلۡتُمۡ يَٰمُوسَىٰ لَن نُّؤۡمِنَ لَكَ حَتَّىٰ نَرَى ٱللَّهَ جَهۡرَةٗ فَأَخَذَتۡكُمُ ٱلصَّٰعِقَةُ وَأَنتُمۡ تَنظُرُونَ
Ота-бобонглар ҳаддидан ошиб, Мусо алайҳиссаломга, Аллоҳни очиқ, аниқ кўрмагунимизча сенга ишонмаймиз, деганларини эсланг. Ўшанда сизларни - бир-бирингларга қараб турган ҳолингизда - яшин уриб ўлдирганди.
અરબી તફસીરો:
وَظَلَّلۡنَا عَلَيۡكُمُ ٱلۡغَمَامَ وَأَنزَلۡنَا عَلَيۡكُمُ ٱلۡمَنَّ وَٱلسَّلۡوَىٰۖ كُلُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰكُمۡۚ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَٰكِن كَانُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ يَظۡلِمُونَ
Неъматларимиздан яна бири шу эдики, ер юзида қуёшнинг ҳароратидан толиқиб қолганингларда булутни сизларга соябон қилдик. Болдек ширин ичимликни, беданадек гўшти ширин қушчани нозил қилиб, сизларга ризқ қилиб берганимиз бу хуш нарсалардан еб-ичинглар, дедик. Бу неъматларга ношукрлик, нонкўрлик қилиш билан улар Бизга эмас, ўзларига зулм қилдилар. Савобдан мосуво, азобга эса сазовор бўлдилар.
અરબી તફસીરો:
وَإِذۡ قُلۡنَا ٱدۡخُلُواْ هَٰذِهِ ٱلۡقَرۡيَةَ فَكُلُواْ مِنۡهَا حَيۡثُ شِئۡتُمۡ رَغَدٗا وَٱدۡخُلُواْ ٱلۡبَابَ سُجَّدٗا وَقُولُواْ حِطَّةٞ نَّغۡفِرۡ لَكُمۡ خَطَٰيَٰكُمۡۚ وَسَنَزِيدُ ٱلۡمُحۡسِنِينَ
Неъматларимиздан яна бири шундай деганимиз бўлди: "Қуддусга киринглар. Ундаги неъматлардан истаганингизча ва истаган жойингизда еб-ичинглар. Ош бўлсин! Фақат кираётганда Аллоҳга эгилинглар, таъзим қилинглар ва "Аллоҳим гуноҳларимизни кечир", - денглар. Шунда дуоларингизни ижобат қиламиз ва яхшилик қилганларнинг савобларини зиёда қилиб берамиз".
અરબી તફસીરો:
فَبَدَّلَ ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ قَوۡلًا غَيۡرَ ٱلَّذِي قِيلَ لَهُمۡ فَأَنزَلۡنَا عَلَى ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ رِجۡزٗا مِّنَ ٱلسَّمَآءِ بِمَا كَانُواْ يَفۡسُقُونَ
Золимлар эса амалида ҳам, сўзида ҳам айнидилар. Қуддусга орқалари билан кириб бордилар ва Аллоҳнинг буйруғини мазах-масхара қилишиб, "кечир" сўзининг ўрнига "дон" сўзини айтдилар. (Арабчада бу икки сўз шаклда бир-бирига жуда яқин. Нуқталар ишлатилмаганда эса бир хил) Оқибатда Аллоҳ шариат чегарасидан чиқиб кетган, буйруққа бўйсунмаган золимлар устига осмондан азоб ёғдирди.
અરબી તફસીરો:
۞ وَإِذِ ٱسۡتَسۡقَىٰ مُوسَىٰ لِقَوۡمِهِۦ فَقُلۡنَا ٱضۡرِب بِّعَصَاكَ ٱلۡحَجَرَۖ فَٱنفَجَرَتۡ مِنۡهُ ٱثۡنَتَا عَشۡرَةَ عَيۡنٗاۖ قَدۡ عَلِمَ كُلُّ أُنَاسٖ مَّشۡرَبَهُمۡۖ كُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ مِن رِّزۡقِ ٱللَّهِ وَلَا تَعۡثَوۡاْ فِي ٱلۡأَرۡضِ مُفۡسِدِينَ
Аллоҳнинг сизларга ато этган неъматларини эсланглар. Чўлда сувсизликдан мадоринглар қуриб турганда Мусо алайҳиссалом Парвардигорига нола қилиб сув сўраганида унга "Асоингни тошга ур", дедик ва у шу ишни қилганида ундан неча қабила бўлсанглар ўшанча, яъни, ўн икки булоқ отилиб чиқди-ку! Шу билан ҳар бир қабила учун ўзига хос ичадиган чашма бўлиб, ўзаро талашиб-тортишишга ҳожат қолмади-ку! Кейин сизларга: " Аллоҳ сизларга ҳеч бир машаққатсиз ато этган ризқдан еб-ичинглар ва ер юзида бузғунчилик қилиб юрманглар", дедик.
અરબી તફસીરો:
وَإِذۡ قُلۡتُمۡ يَٰمُوسَىٰ لَن نَّصۡبِرَ عَلَىٰ طَعَامٖ وَٰحِدٖ فَٱدۡعُ لَنَا رَبَّكَ يُخۡرِجۡ لَنَا مِمَّا تُنۢبِتُ ٱلۡأَرۡضُ مِنۢ بَقۡلِهَا وَقِثَّآئِهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَاۖ قَالَ أَتَسۡتَبۡدِلُونَ ٱلَّذِي هُوَ أَدۡنَىٰ بِٱلَّذِي هُوَ خَيۡرٌۚ ٱهۡبِطُواْ مِصۡرٗا فَإِنَّ لَكُم مَّا سَأَلۡتُمۡۗ وَضُرِبَتۡ عَلَيۡهِمُ ٱلذِّلَّةُ وَٱلۡمَسۡكَنَةُ وَبَآءُو بِغَضَبٖ مِّنَ ٱللَّهِۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمۡ كَانُواْ يَكۡفُرُونَ بِـَٔايَٰتِ ٱللَّهِ وَيَقۡتُلُونَ ٱلنَّبِيِّـۧنَ بِغَيۡرِ ٱلۡحَقِّۚ ذَٰلِكَ بِمَا عَصَواْ وَّكَانُواْ يَعۡتَدُونَ
Эсланглар! Парвардигорингизнинг неъматига нонкўрлик қилиб, Аллоҳ нозил қилган бедана ва ширинликларни ейишдан малолланиб: "Доим бир хил таом бўлса, ҳеч ўзгармаса, унга қаноат қила олмаймиз" деб, Мусо алайҳиссломдан сизларга ерда униб-ўсадиган сабзавотлардан; бодринг, саримсоқ, мош, пиёзга ўхшаган ўсимликлардан чиқариб беришини сўраб Аллоҳга дуо қилишини талаб қилдинглар. Шунда Мусо алайҳиссалом бу талабингларни рад этиб: "Меҳнат ва машаққатсиз, ўз-ўзидан келиб турган бедана ва ширинликлардек яхши нарсани арзимас паст нарсага алмаштирмоқчи бўляпсизларми, марҳамат, бу ердан тушинглар-да, анави қишлоққа боринглар, ўша ердаги экинзорлар ва бозорларда тилаган нарсаларингизни топасизлар", деганди. Улар ҳавойи нафсларига эргашиб, Аллоҳ ихтиёр этган нарсадан такрор-такрор юз ўгираверганлари туфайли хорлик, камбағаллик, бахтсизлик гирдобига ғарқ бўлдилар. Динидан юз ўгириб, оятларига куфр келтириб, пайғамбарларини зулму тажовузкорлик билан ўлдирганлари сабабли Аллоҳнинг ғазабига йўлиқдилар. Буларнинг ҳаммаси Аллоҳга осийлик қилиш, Аллоҳ белгилаб қўйган чегарадан ошиш оқибати бўлди.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• كل من يتلاعب بنصوص الشرع ويحرّفها فيه شَبَهٌ من اليهود، وهو مُتوعَّد بعقوبة الله تعالى.
Шариат ҳужжатлари билан ўйнашиб, уларни ўзгартирган яҳудсимон одам Аллоҳнинг азобига йўлиқиши муқаррар.
إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَٱلَّذِينَ هَادُواْ وَٱلنَّصَٰرَىٰ وَٱلصَّٰبِـِٔينَ مَنۡ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَعَمِلَ صَٰلِحٗا فَلَهُمۡ أَجۡرُهُمۡ عِندَ رَبِّهِمۡ وَلَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ
Шу умматдан бўладими, Муҳаммад алайҳиссалом пайғамбар бўлиб юборилишидан олдин ўтган яҳудий, насроний, собиий умматларидан бўладими, қайси бири Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирса, савобини Парвардигорининг ўзи беради. Охиратда уларни нима кутаётганидан қўрқмайдилар ва бу дунёда қўлларидан чиқиб кетган нарсага хафа бўлмайдилар.
અરબી તફસીરો:
وَإِذۡ أَخَذۡنَا مِيثَٰقَكُمۡ وَرَفَعۡنَا فَوۡقَكُمُ ٱلطُّورَ خُذُواْ مَآ ءَاتَيۡنَٰكُم بِقُوَّةٖ وَٱذۡكُرُواْ مَا فِيهِ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ
Сиздан Аллоҳга ва пайғамбарларига иймон келтириш ҳақида аҳду паймон олганимизни ҳамда аҳдга вафо қилмаслик оқибати ёмон бўлишидан огоҳлантириш учун устингизга Тур тоғини кўтариб қўйганимизни ва сизларга нозил қилганимиз Тавротни дангасалик, лоқайдлик қилмасдан, қаттиқ, жидду жаҳд билан ушлашга ва ундаги гапларни ёдлаб, тадаббур қилишга буюрганимизни эсланг. Шояд шундан кейин Аллоҳнинг азобидан қўрқадиган бўлиб қолсангиз.
અરબી તફસીરો:
ثُمَّ تَوَلَّيۡتُم مِّنۢ بَعۡدِ ذَٰلِكَۖ فَلَوۡلَا فَضۡلُ ٱللَّهِ عَلَيۡكُمۡ وَرَحۡمَتُهُۥ لَكُنتُم مِّنَ ٱلۡخَٰسِرِينَ
Сизлар эса шу аҳду паймондан кейин юз ўгирдинглар ва гуноҳга ботдинглар. Аллоҳ фазл қилиб, гуноҳинглардан ўтмаганида, раҳм қилиб, тавбаларингни қабул қилмаганида зиён кўргувчилардан бўлар эдинглар.
અરબી તફસીરો:
وَلَقَدۡ عَلِمۡتُمُ ٱلَّذِينَ ٱعۡتَدَوۡاْ مِنكُمۡ فِي ٱلسَّبۡتِ فَقُلۡنَا لَهُمۡ كُونُواْ قِرَدَةً خَٰسِـِٔينَ
Аждодингиз ҳақида аниқ билдингларки, уларга Шанба куни ов қилиш ҳаром қилинса-да, ҳийла-найранг ишлатиб, Шанбадан бир кун олдин тўр ташлаб қўйишарди ва уни якшанба куни олишарди. Аллоҳ бу ҳийлакорларни. найрангбозларни бадбахт маймунларга айлантириб қўйди.
અરબી તફસીરો:
فَجَعَلۡنَٰهَا نَكَٰلٗا لِّمَا بَيۡنَ يَدَيۡهَا وَمَا خَلۡفَهَا وَمَوۡعِظَةٗ لِّلۡمُتَّقِينَ
Биз бу тажовузкор қишлоқни атрофидаги бошқа қишлоқлар учун ҳам, кейинги авлод учун ҳам ибрат қилдик. Токи, оқибати жазога-азобга олиб борадиган ишларни қилмасинлар. Уни Аллоҳнинг азоби ва тажовузкорлардан интиқом олишидан қўрқадиган тақводорлар учун эслатма ҳам қилдик.
અરબી તફસીરો:
وَإِذۡ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوۡمِهِۦٓ إِنَّ ٱللَّهَ يَأۡمُرُكُمۡ أَن تَذۡبَحُواْ بَقَرَةٗۖ قَالُوٓاْ أَتَتَّخِذُنَا هُزُوٗاۖ قَالَ أَعُوذُ بِٱللَّهِ أَنۡ أَكُونَ مِنَ ٱلۡجَٰهِلِينَ
Энг сара аждодинглар билан Мусо алайҳиссалом ўртасида нималар кечганини эсланглар. Уларга, бир сигир сўйинглар, деса, дарров сўя қолмасдан, бизни масхара қиляпсанми, дейишди. Бунга жавобан Мусо, Аллоҳ айтмаган гапни айтди дейдиган ёлғончи ва одамларни масхара қиладиган нодон бўлишдан Аллоҳ паноҳ берсин, деди.
અરબી તફસીરો:
قَالُواْ ٱدۡعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّن لَّنَا مَا هِيَۚ قَالَ إِنَّهُۥ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٞ لَّا فَارِضٞ وَلَا بِكۡرٌ عَوَانُۢ بَيۡنَ ذَٰلِكَۖ فَٱفۡعَلُواْ مَا تُؤۡمَرُونَ
Мусога, Парвардгорингга дуо қилиб, сўйишимиз керак бўлган сигир ҳақида сўраб бер, дейишди. Шунда Мусо, у қари ҳам, ёш ғунажин ҳам бўлмаган ўрта бир сигир, энди Парвардигорингларнинг буйруғини тез бажаринглар, деб жавоб берди.
અરબી તફસીરો:
قَالُواْ ٱدۡعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّن لَّنَا مَا لَوۡنُهَاۚ قَالَ إِنَّهُۥ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٞ صَفۡرَآءُ فَاقِعٞ لَّوۡنُهَا تَسُرُّ ٱلنَّٰظِرِينَ
Улар саркашлик ва тортишишда давом этиб, Мусо алайҳиссаломга, Парвардигорингга дуо қилиб, унинг ранги қандай бўлишини сўраб бер, дейишди. Шунда Мусо алайҳиссалом, у сап-сариқ, кўрган одамнинг кўзи қувонадиган сигир, деб жавоб берди.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• الحُكم المذكور في الآية الأولى لِمَا قبل بعثة النبي صلى الله عليه وسلم، وأما بعد بعثته فإن الدين المَرْضِيَّ عند الله هو الإسلام، لا يقبل غيره، كما قال الله تعالى: ﴿ وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلَامِ دِينًا فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْه ﴾ (آل عمران: 85).
Биринчи оятдаги ҳукм Муҳаммад алайҳиссаломнинг пайғамбарлигидан олдинги даврларга алоқадор. У зотнинг пайғамбарлигидан кейин эса Аллоҳ учун манзур ва мақбул бўлган дин Исломдир. Ундан бошқаси қабул қилинмайди. Аллоҳ таоло айтади: "Ким Исломдан бошқа дин истаса, асло қабул қилинмас". (Оли Имрон сураси, 85-оятдан)
• قد يُعَجِّلُ الله العقوبة على بعض المعاصي في الدنيا قبل الآخرة؛ لتكون تذكرة يتعظ بها الناس فيحذروا مخالفة أمر الله تعالى.
Аллоҳ айрим жиноятларнинг жазосини охиратга қолдирмасдан, шу дунёнинг ўзида беради. Токи, у одамларга ибрат бўлсин ва улар Аллоҳ таолонинг фармонларига қарши чиқишдан қўрқсинлар.
قَالُواْ ٱدۡعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّن لَّنَا مَا هِيَ إِنَّ ٱلۡبَقَرَ تَشَٰبَهَ عَلَيۡنَا وَإِنَّآ إِن شَآءَ ٱللَّهُ لَمُهۡتَدُونَ
Саркашликларида давом этиб, Парвардигорингга дуо қилиб, сигирнинг белгиларини батафсил баён қилиб беришини сўра, чунки сен тавсифлагандек сигирлар кўп, биз улардан қайси бирини сўйишни билмаймиз ва аниқ сифатлари айтилса, биз иншооллоҳ ўша айтилган сигирни топа оламиз, дейишди.
અરબી તફસીરો:
قَالَ إِنَّهُۥ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٞ لَّا ذَلُولٞ تُثِيرُ ٱلۡأَرۡضَ وَلَا تَسۡقِي ٱلۡحَرۡثَ مُسَلَّمَةٞ لَّا شِيَةَ فِيهَاۚ قَالُواْ ٱلۡـَٰٔنَ جِئۡتَ بِٱلۡحَقِّۚ فَذَبَحُوهَا وَمَا كَادُواْ يَفۡعَلُونَ
Мусо деди: "Аллоҳ айтурки, у сигир ер ҳайдаш, экин суғориш каби ишларда хор бўлиб ишламаган, ўзи соппа-соғ, ҳеч қандай айби йўқ, сап-сариқ рангидан бошқа ранги йўқ". Шунда улар, мана энди сигирни аниқ тавсифладинг, дедилар ва уни топиб сўйдилар. Саркашликлари оқибатида бу ишнинг уддасидан чиқа олмай қолишларига бир баҳя қолганди.
અરબી તફસીરો:
فَقُلۡنَا ٱضۡرِبُوهُ بِبَعۡضِهَاۚ كَذَٰلِكَ يُحۡيِ ٱللَّهُ ٱلۡمَوۡتَىٰ وَيُرِيكُمۡ ءَايَٰتِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَعۡقِلُونَ
Шунда сизларга, мақтулни ўша сўйилган сигирнинг бир бўлаги билан уринглар, дедик. Шундай қилишганди, ўлик тирилиб, қотили ким эканини айтиб берди. Аллоҳ худди шу ўликни тирилтирганидек Қиёмат кунида ҳам ўликларни тирилтиради. Сизларга қудратини кўрсатувчи аломатларни кўрсатади. Шояд, шунда ақлингларни ишлатиб, Аллоҳ таолога чин дилдан иймон келтирсангизлар!
અરબી તફસીરો:
ثُمَّ قَسَتۡ قُلُوبُكُم مِّنۢ بَعۡدِ ذَٰلِكَ فَهِيَ كَٱلۡحِجَارَةِ أَوۡ أَشَدُّ قَسۡوَةٗۚ وَإِنَّ مِنَ ٱلۡحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنۡهُ ٱلۡأَنۡهَٰرُۚ وَإِنَّ مِنۡهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخۡرُجُ مِنۡهُ ٱلۡمَآءُۚ وَإِنَّ مِنۡهَا لَمَا يَهۡبِطُ مِنۡ خَشۡيَةِ ٱللَّهِۗ وَمَا ٱللَّهُ بِغَٰفِلٍ عَمَّا تَعۡمَلُونَ
Кейин эса мана шундай етук аломатларни ва ҳайратомуз мўъжизаларни кўра-била туриб, қалбинглар тошдан бадтар қотиб кетди. Тош ўзгарса ўзгарадики, қалбинглар ўзгармайди. Шундай тошлар борки, улардан дарёлар отилиб чиқади, яна шундайлари борки, улардан одамларга ҳам, чорпойларга фойдали бўлган булоқлар чиқади, яна шундайлари ҳам борки, Аллоҳдан қўрққанидан тоғлар устидан ерга қулайди. Сизларнинг қалбинглар эса шу тошларчалик ҳам бўлмасдан қилт этмай тураверади. Аллоҳ сизларнинг қилаётган ошларингдан ғофил эмас, ҳаммасини кўриб-билиб турибди, яқинда қилмишларингга яраша жазо ёки мукофот беради.
અરબી તફસીરો:
۞ أَفَتَطۡمَعُونَ أَن يُؤۡمِنُواْ لَكُمۡ وَقَدۡ كَانَ فَرِيقٞ مِّنۡهُمۡ يَسۡمَعُونَ كَلَٰمَ ٱللَّهِ ثُمَّ يُحَرِّفُونَهُۥ مِنۢ بَعۡدِ مَا عَقَلُوهُ وَهُمۡ يَعۡلَمُونَ
Эй мўминлар, яҳудларнинг аҳволини, ўжарлигию қайсарлигини кўра-била туриб, яна уларнинг иймон келтиришларидан умидвор бўласизларми? Уларнинг бир гуруҳ олимлари ўзларига нозил қилинган Тавротни - Аллоҳнинг каломини эшитиб туриб, унинг ичида нималар баён қилинганини англаб-тушуниб туриб, шаклини ҳам, мазмунини ҳам ўзгартириб юбордилар. Ҳобуки, улар бу ишнинг нақадар улкан гуноҳ эканини яхши билардилар.
અરબી તફસીરો:
وَإِذَا لَقُواْ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ قَالُوٓاْ ءَامَنَّا وَإِذَا خَلَا بَعۡضُهُمۡ إِلَىٰ بَعۡضٖ قَالُوٓاْ أَتُحَدِّثُونَهُم بِمَا فَتَحَ ٱللَّهُ عَلَيۡكُمۡ لِيُحَآجُّوكُم بِهِۦ عِندَ رَبِّكُمۡۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ
Яҳудларнинг макри ва зиддиятли тарафларидан бири шуки, улардан айримлари мўминлар олдида Муҳаммад алайҳиссаломнинг пайғамбарлигини тасдиқлайдилар (зеро, Таврот шунга гувоҳлик беради), лекин ўзаро бир-бирлари билан холи қолганларида, нега эътироф қиласизлар, мусулмонлар шу эътирофингларни ўзларингга қарши ҳужжат қилиб қолмайдими, дея бир-бирларини маломат қиладилар.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• أن بعض قلوب العباد أشد قسوة من الحجارة الصلبة؛ فلا تلين لموعظة، ولا تَرِقُّ لذكرى.
• أن الدلائل والبينات - وإن عظمت - لا تنفع إن لم يكن القلب مستسلمًا خاشعًا لله.
فَوَيۡلٞ لِّلَّذِينَ يَكۡتُبُونَ ٱلۡكِتَٰبَ بِأَيۡدِيهِمۡ ثُمَّ يَقُولُونَ هَٰذَا مِنۡ عِندِ ٱللَّهِ لِيَشۡتَرُواْ بِهِۦ ثَمَنٗا قَلِيلٗاۖ فَوَيۡلٞ لَّهُم مِّمَّا كَتَبَتۡ أَيۡدِيهِمۡ وَوَيۡلٞ لَّهُم مِّمَّا يَكۡسِبُونَ
Китобни қўллари билан ёзиб, кейин уни дунёнинг арзимас неъматига, мол-дунё ёки мансабга алмаштириб, ёлғондан Аллоҳ тарафидан нозил бўлган, дейдиган бундай кимсаларни ҳалокат ва қаттиқ азоб кутмоқда. Аллоҳга қарши ёлғон ишлатиб ёзган қўллари учун ҳам, унинг ортидан топган мол-дунё ва мансаблари учун ҳам уларга ҳалокат ва қаттиқ азоб бўлгай.
અરબી તફસીરો:
وَقَالُواْ لَن تَمَسَّنَا ٱلنَّارُ إِلَّآ أَيَّامٗا مَّعۡدُودَةٗۚ قُلۡ أَتَّخَذۡتُمۡ عِندَ ٱللَّهِ عَهۡدٗا فَلَن يُخۡلِفَ ٱللَّهُ عَهۡدَهُۥٓۖ أَمۡ تَقُولُونَ عَلَى ٱللَّهِ مَا لَا تَعۡلَمُونَ
Улар алдоқчилик билан, бизга дўзах ўти тегмайди, дўзахга кирсак ҳам у ерда оз кунларгина қоламиз, дейишади. Бу ишга Аллоҳдан аҳду паймон олганмидинглар (шундай бўлса, Аллоҳ аҳдини бузмайди) ёки Аллоҳга туҳмат қилиб, билмаган нарсаларингизни валдираяпсизми?
અરબી તફસીરો:
بَلَىٰۚ مَن كَسَبَ سَيِّئَةٗ وَأَحَٰطَتۡ بِهِۦ خَطِيٓـَٔتُهُۥ فَأُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ
Аслида иш улар ўйлаганидек эмас. Зеро, Аллоҳ куфрдек қабиҳликни касб қилиб олган ва ўзининг хатоларига ўралашиб қолган ҳар бир кишини азоблайди. Уларнинг жазоси дўзахга кириш ва унда абадий қолишдир.
અરબી તફસીરો:
وَإِذۡ أَخَذۡنَا مِيثَٰقَ بَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ لَا تَعۡبُدُونَ إِلَّا ٱللَّهَ وَبِٱلۡوَٰلِدَيۡنِ إِحۡسَانٗا وَذِي ٱلۡقُرۡبَىٰ وَٱلۡيَتَٰمَىٰ وَٱلۡمَسَٰكِينِ وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسۡنٗا وَأَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُواْ ٱلزَّكَوٰةَ ثُمَّ تَوَلَّيۡتُمۡ إِلَّا قَلِيلٗا مِّنكُمۡ وَأَنتُم مُّعۡرِضُونَ
Эй Бани Исроил, сизлардан Аллоҳни яктолаш, Ундан ўзгага ибодат қилмаслик, ота-она, қариндошлар, етимлар, мискинлар ва муҳтожларга яхшилик қилиш, одамларга қўполлик қилмасдан яхши гапириб, уларни яхшиликка буюриш ва ёмонликдан қайтариш, намозни худди Биз буюргандек тўкис адо этиш, закотни мамнуният билан ҳақдорларга бериш ҳақида аҳд олган эдик. Кейин эса сизлар унга вафо қилишдан бош тортдингиз. Аллоҳ сақлаб қолганларгина бундан мустасно бўлиб, аҳдларига вафодор бўлдилар.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• بعض أهل الكتاب يدّعي العلم بما أنزل الله، والحقيقة أن لا علم له بما أنزل الله، وإنما هو الوهم والجهل.
Айрим аҳли китоблар Аллоҳ нозил қилган нарсани биламан, деб даъво қиладилар. Аслида эса билмайдилар. Даъволари пуч.
وَإِذۡ أَخَذۡنَا مِيثَٰقَكُمۡ لَا تَسۡفِكُونَ دِمَآءَكُمۡ وَلَا تُخۡرِجُونَ أَنفُسَكُم مِّن دِيَٰرِكُمۡ ثُمَّ أَقۡرَرۡتُمۡ وَأَنتُمۡ تَشۡهَدُونَ
Эсланглар, Тавротда сизлардан бир-бирингизнинг қонини тўкмайсиз, бир-бирингизни диёрингиздан ҳайдамайсиз, деб сизлардан аҳду паймон олгандик. Буни эътироф этгандингиз. Тўғри эканига гувоҳ бўлгандингиз.
અરબી તફસીરો:
ثُمَّ أَنتُمۡ هَٰٓؤُلَآءِ تَقۡتُلُونَ أَنفُسَكُمۡ وَتُخۡرِجُونَ فَرِيقٗا مِّنكُم مِّن دِيَٰرِهِمۡ تَظَٰهَرُونَ عَلَيۡهِم بِٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡعُدۡوَٰنِ وَإِن يَأۡتُوكُمۡ أُسَٰرَىٰ تُفَٰدُوهُمۡ وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيۡكُمۡ إِخۡرَاجُهُمۡۚ أَفَتُؤۡمِنُونَ بِبَعۡضِ ٱلۡكِتَٰبِ وَتَكۡفُرُونَ بِبَعۡضٖۚ فَمَا جَزَآءُ مَن يَفۡعَلُ ذَٰلِكَ مِنكُمۡ إِلَّا خِزۡيٞ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَاۖ وَيَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ يُرَدُّونَ إِلَىٰٓ أَشَدِّ ٱلۡعَذَابِۗ وَمَا ٱللَّهُ بِغَٰفِلٍ عَمَّا تَعۡمَلُونَ
Кейин эса сизлар аҳдни бузасизлар. Бирингиз яна бирингизни ўлдиради, бир гуруҳ бошқа бир гуруҳни диёрдан ҳайдайди, уларга қарши зулму туғён асосида ўзаро ҳамкорлик қилади, асир тушганларни товон тўлаб қутқариб ҳам оласизлар. Ҳолбуки, юртдан ҳайдаш аслида ҳаром эди. Қандай қилиб, Тавротнинг бир қисмига иймон келтириб, бошқа бир қисмини инкор қиласизлар? Асирларни товон тўлаб қутқариб олиш ҳақидаги гапларга иймон келтирасизлару қон тўкмаслик, юртдан ҳайдамаслик ҳақидаги кўрсатмаларини рад этасизлар? Ораларингдаги бундай ишларни қилган кимсалар бу дунёда хор-зор бўлиши, охиратда эса энг қаттиқ азобга учраши муқаррардир. Аллоҳ сизларнинг қилаётган ишларингдан ғофил эмас. Ҳаммасини кўриб-билиб турибди. Вақти келганда ҳаммасининг жазосини беради.
અરબી તફસીરો:
أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ ٱشۡتَرَوُاْ ٱلۡحَيَوٰةَ ٱلدُّنۡيَا بِٱلۡأٓخِرَةِۖ فَلَا يُخَفَّفُ عَنۡهُمُ ٱلۡعَذَابُ وَلَا هُمۡ يُنصَرُونَ
Фонийни боқийдан афзал билиб, охиратини дунёсига алиштириб юборганлар ана ўшалар. Охиратда уларнинг азоби енгиллатилмайди, уларга ҳеч ким ёрдам ҳам бера олмайди!
અરબી તફસીરો:
وَلَقَدۡ ءَاتَيۡنَا مُوسَى ٱلۡكِتَٰبَ وَقَفَّيۡنَا مِنۢ بَعۡدِهِۦ بِٱلرُّسُلِۖ وَءَاتَيۡنَا عِيسَى ٱبۡنَ مَرۡيَمَ ٱلۡبَيِّنَٰتِ وَأَيَّدۡنَٰهُ بِرُوحِ ٱلۡقُدُسِۗ أَفَكُلَّمَا جَآءَكُمۡ رَسُولُۢ بِمَا لَا تَهۡوَىٰٓ أَنفُسُكُمُ ٱسۡتَكۡبَرۡتُمۡ فَفَرِيقٗا كَذَّبۡتُمۡ وَفَرِيقٗا تَقۡتُلُونَ
Мусога Тавротни бериб, ортидан бир неча пайғамбарларни эргаштирдик. Ийсо ибн Марямга эса ўликларни тирилтириш, туғма кўр ва моховларни даволаш каби пайғамбарлигини тасдиқловчи оят-аломатларни ато этдик ва уни Жаброил алайҳиссалом билан қўллаб-қувватладик. Эй Бани Исроил, сизларга Аллоҳнинг пайғамбарлари ҳавойи нафсингизга тўғри келмайдиган ҳукмларни олиб келганида кибрланиб, улардан бир гуруҳини ёлғончига чиқариб, бошқасини эса ўлдириб юбораверасизларми?
અરબી તફસીરો:
وَقَالُواْ قُلُوبُنَا غُلۡفُۢۚ بَل لَّعَنَهُمُ ٱللَّهُ بِكُفۡرِهِمۡ فَقَلِيلٗا مَّا يُؤۡمِنُونَ
Яҳудийларнинг Муҳаммад алайҳиссаломга эргашмасликларига ҳужжатлари "Қалбларимиз қулфланган, сен айтаётган гаплар уларга етиб бормайди, улар тушунмайдилар", деган гаплари бўлган. Аслида эса ҳолат ундай эмас. Аслида, Аллоҳ уларни кофирликлари туфайли Ўз раҳматидан қувган эди. Шу боис улар, Аллоҳ нозил қилган ваҳийнинг жуда оз қисмигагина иймон келтиргандилар.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• من أعظم الكفر: الإيمان ببعض ما أنزل الله والكفر ببعضه؛ لأن فاعل ذلك قد جعل إلهه هواه.
Аллоҳ нозил қилган ишларнинг бирига иймон келтириб, бошқасини инкор қилиш куфрнинг энг улкан кўринишларидан бири. Зеро, шундай қилган киши ўз ҳавойи нафсини ўзига худо қилиб олган бўлади.
• عِظَم ما بلغه اليهود من العناد، واتباع الهوى، والتلاعب بما أنزل الله تعالى.
Яҳудлар саркашликда, ҳавойи нафсга тобе бўлишда ва Аллоҳ нозил қилган ҳукмлар билан ўйнашишда нақадар улкан гуноҳга ботдилар!
• فضل الله تعالى ورحمته بخلقه، حيث تابع عليهم إرسال الرسل وإنزال الكتب لهدايتهم للرشاد.
Аллоҳнинг Ўз бандаларига фазлу марҳамати чексиз. Шунда ҳам У Зот уларни тўғри йўлга солиш учун кетма-кет пайғамбарлар юбораверди.
• أن الله يعاقب المعرضين عن الهدى المعاندين لأوامره بالطبع على قلوبهم وطردهم من رحمته؛ فلا يهتدون إلى الحق، ولا يعملون به.
Аллоҳ ҳидоятдан юз ўгириб, буйруқларини инкор қилган одамларни қалбларини муҳрлаш ва Ўз раҳматидан мосуво қилиш билан жазолайди. Бас, улар ҳақиқат сари асло йўл топа олмаслар ва ақлларини ҳам ишлата билмаслар.
وَلَمَّا جَآءَهُمۡ كِتَٰبٞ مِّنۡ عِندِ ٱللَّهِ مُصَدِّقٞ لِّمَا مَعَهُمۡ وَكَانُواْ مِن قَبۡلُ يَسۡتَفۡتِحُونَ عَلَى ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ فَلَمَّا جَآءَهُم مَّا عَرَفُواْ كَفَرُواْ بِهِۦۚ فَلَعۡنَةُ ٱللَّهِ عَلَى ٱلۡكَٰفِرِينَ
Қуръони карим ҳам, Таврот ва Инжил ҳам Аллоҳ тарафидан нозил қилингандир. Шунинг учун уларда умумий соғлом асллар фарқ қилмайди. Бир-бирига тўғри келаверади. Улар Қуръон нозил бўлишидан олдин, бизга яқинда бир пайғамбар юборилади, унга иймон келтириб ва эргашиб, мушриклар устидан ғалаба қозонамиз, дейишарди. Қуръон ва Муҳаммад алайҳиссалом ўша ўзлари айтган таърифга ва ўзлари ўргатаётган ҳақиқатга мувофиқ келганини кўра-била туриб, унга куфр келтирдилар. Энди бундай кофирларга Аллоҳнинг лаънати бўлсин!
અરબી તફસીરો:
بِئۡسَمَا ٱشۡتَرَوۡاْ بِهِۦٓ أَنفُسَهُمۡ أَن يَكۡفُرُواْ بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ بَغۡيًا أَن يُنَزِّلَ ٱللَّهُ مِن فَضۡلِهِۦ عَلَىٰ مَن يَشَآءُ مِنۡ عِبَادِهِۦۖ فَبَآءُو بِغَضَبٍ عَلَىٰ غَضَبٖۚ وَلِلۡكَٰفِرِينَ عَذَابٞ مُّهِينٞ
Аллоҳга ва пайғамбарларига иймон келтиришдек буюк неъматни Аллоҳ нозил қилган ҳаққа куфр келтириб, пайғамбарларини ёлғончига чиқаришдек разолатга алмаштириш нақадар қабоҳат! Бу фожеанинг илдизи ҳасад ва тажовузкорлик бўлди. Улар пайғамбарликка Муҳаммад алайҳиссалом танланганига ва Қуръон у кишига нозил бўлганига ҳасад қилдилар.Натижада Аллоҳнинг қаттиқ, пайдар-пай ғазабига гирифтор бўлдилар. Чунки улар олдин Тавротни ўзгартириб юборгандилар. Муҳаммад алайҳиссаломнинг пайғамбарлигини инкор қилган кофирларга Қиёмат кунида ҳор қиладиган азоб бордир.
અરબી તફસીરો:
وَإِذَا قِيلَ لَهُمۡ ءَامِنُواْ بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ قَالُواْ نُؤۡمِنُ بِمَآ أُنزِلَ عَلَيۡنَا وَيَكۡفُرُونَ بِمَا وَرَآءَهُۥ وَهُوَ ٱلۡحَقُّ مُصَدِّقٗا لِّمَا مَعَهُمۡۗ قُلۡ فَلِمَ تَقۡتُلُونَ أَنۢبِيَآءَ ٱللَّهِ مِن قَبۡلُ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ
Яҳудларга, Аллоҳ шу пайғамбарига нозил қилган ҳақиқат ва ҳидоятга иймон келтиринглар, дейилса, ўзимизнинг пайғамбарларимизга нозил қилганигагина иймон келтирамиз, дейдилар ва Муҳаммад алайҳиссаломга нозил қилинган ҳақиқатни инкор қиладилар. Ҳолбуки, Қуръон Аллоҳ тарафидан олдин нозил бўлган барча илоҳий китобларга мувофиқ келадиган бир ҳақиқатдир. Агар улар ҳақиқатан ўзларига нозил қилинган ҳақиқатга ишонганларида Қуръонга ҳам ишонган бўлардилар. Эй Муҳаммад алайҳиссалом, уларга айтингки, агар ростдан ишонган бўлсангизлар, у ҳолда нима учун ўша олдинги пайғамбарларни ўлдирдингизлар?
અરબી તફસીરો:
۞ وَلَقَدۡ جَآءَكُم مُّوسَىٰ بِٱلۡبَيِّنَٰتِ ثُمَّ ٱتَّخَذۡتُمُ ٱلۡعِجۡلَ مِنۢ بَعۡدِهِۦ وَأَنتُمۡ ظَٰلِمُونَ
Пайғамбарингиз Мусо алайҳиссалом ўзининг ҳақ эканига далолат қилувчи ҳужжатлар келтирди. Сиз эса Мусо Парвардигори билан учрашиш учун кетганида бузоққа сиғина бошладингиз. Бу билан ибодат қилинишга, маъбудликка ҳақдор бўлган ягона Зот - Аллоҳга ширк келтириб, ўзингизга ўзингиз зулм қилдингиз.
અરબી તફસીરો:
وَإِذۡ أَخَذۡنَا مِيثَٰقَكُمۡ وَرَفَعۡنَا فَوۡقَكُمُ ٱلطُّورَ خُذُواْ مَآ ءَاتَيۡنَٰكُم بِقُوَّةٖ وَٱسۡمَعُواْۖ قَالُواْ سَمِعۡنَا وَعَصَيۡنَا وَأُشۡرِبُواْ فِي قُلُوبِهِمُ ٱلۡعِجۡلَ بِكُفۡرِهِمۡۚ قُلۡ بِئۡسَمَا يَأۡمُرُكُم بِهِۦٓ إِيمَٰنُكُمۡ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ
Эсланглар! Сизлардан Мусо алайҳиссаломга эргашиш ва у Аллоҳ тарафидан олиб келган ҳаққа эргашиш ҳақида аҳду паймон олгандик. Устингларга тоғни кўтариб қўйиб, сизларга берганимиз Тавротни маҳкам ушланглар ва унга қулоқ солинглар, акс ҳолда устингизга тоғни ташлаймиз, дегандик. Сизлар эса қулоғимиз билан эшитиб қўяверамиз, амалда эса бўйсунмаймиз, дединглар. Кофирликларинг туфайли бузоққа ибодат қилишдек разолат қалбингларда маҳкам ўрнашиб қолди. Эй Пайғамбар алайҳиссалом, уларга айтингки, агар мўмин бўлсангизлар, Аллоҳга куфр келтиришга буюраётган иймонинглар нақадар ёмон нарсага буюряпти. Зеро, ҳақиқий иймон билан куфр ҳеч қачон бир жойда жам бўлмайди.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• اليهود أعظم الناس حسدًا؛ إذ حملهم حسدهم على الكفر بالله وردِّ ما أنزل، بسبب أن الرسول صلى الله عليه وسلم لم يكن منهم.
Яҳудлар энг ҳасадгўй халқ бўлади. Пайғамбар алайҳиссалом улардан бўлмагани учунгина ҳасадда ёниб, Аллоҳга куфр келтириш ва У Зот нозил қилган ҳақни рад этишгача бордилар.
• أن الإيمان الحق بالله تعالى يوجب التصديق بكل ما أَنزل من كتب، وبجميع ما أَرسل من رسل.
Аллоҳ таолога ҳақиқий иймон келтириш У Зот нозил қилган ҳамма китобларни ва У Зот юборган ҳамма пайғамбарларни тасдиқлашни тақозо этади.
قُلۡ إِن كَانَتۡ لَكُمُ ٱلدَّارُ ٱلۡأٓخِرَةُ عِندَ ٱللَّهِ خَالِصَةٗ مِّن دُونِ ٱلنَّاسِ فَتَمَنَّوُاْ ٱلۡمَوۡتَ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ
Айтинг эй Муҳаммад, эй яҳудийлар, охиратдаги жаннат фақат сизларники бўлса, унга сизлардан бошқа ҳеч ким кирмайдиган бўлса, дунёнинг ғам-ташвишларидан озод бўлиб, унга тезроқ етишиш учун ўлимни орзу қилинглар-чи, агар даъвойинглар рост бўлса.
અરબી તફસીરો:
وَلَن يَتَمَنَّوۡهُ أَبَدَۢا بِمَا قَدَّمَتۡ أَيۡدِيهِمۡۚ وَٱللَّهُ عَلِيمُۢ بِٱلظَّٰلِمِينَ
Шу дунёда Аллоҳга куфр келтириш, пайғамбарларини ёлғончига чиқариш, китобларини ўзгартириб юбориш каби манфур кирдикорлари сабабли ўлимни ҳаргиз орзу қилмайдилар. Аллоҳ улар орасидаги золимларни ҳам, бошқа золимларни билиб тургувчидир. Ҳаммасини амалига яраша жазолар.
અરબી તફસીરો:
وَلَتَجِدَنَّهُمۡ أَحۡرَصَ ٱلنَّاسِ عَلَىٰ حَيَوٰةٖ وَمِنَ ٱلَّذِينَ أَشۡرَكُواْۚ يَوَدُّ أَحَدُهُمۡ لَوۡ يُعَمَّرُ أَلۡفَ سَنَةٖ وَمَا هُوَ بِمُزَحۡزِحِهِۦ مِنَ ٱلۡعَذَابِ أَن يُعَمَّرَۗ وَٱللَّهُ بَصِيرُۢ بِمَا يَعۡمَلُونَ
Эй Муҳаммад, яҳудларнинг ҳар қанча хорлик, тубанлик билан бўлса ҳам яшаб қолишни истайдиган ҳаётга очкўз одамлар эканини кўрасиз. Улар қайта тирилиш ва ҳисоб-китобга ишонадиган аҳли китоб бўлишларига қарамасдан, қайта тирилиш ва ҳисоб-китобга инонмайдиган мушриклардан-да очкўзроқ кимсалардир. Улардан бири минг йил умр кўришни истайди. Ҳар қанча умр кўрмасин, у Аллоҳнинг азобидан қутула олмайди. Аллоҳ уларнинг амалларидан огоҳ бўлиб, кўриб-билиб туради ва қилган ишларига яраша жазо ёки мукофот беради. Ҳеч нарса У Зотдан махфий эмас.
અરબી તફસીરો:
قُلۡ مَن كَانَ عَدُوّٗا لِّـجِبۡرِيلَ فَإِنَّهُۥ نَزَّلَهُۥ عَلَىٰ قَلۡبِكَ بِإِذۡنِ ٱللَّهِ مُصَدِّقٗا لِّمَا بَيۡنَ يَدَيۡهِ وَهُدٗى وَبُشۡرَىٰ لِلۡمُؤۡمِنِينَ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, яҳудлардан: "Фаришталар орасидаги Жаброил бизнинг душманимиз", дейдиганларига айтингки, ким Жаброилга душман бўлса, у адашгандир. Чунки Таврот ва Инжил каби ўтган китобларда ўз тасдиғини топган, яхшиликка чорлайдиган, мўминларга Аллоҳ улар учун тайёрлаб қўйган жаннат ҳақида хушхабар берадиган Қуръонни Аллоҳнинг изни ила қалбингизга индирган ўша Жаброилдир.
અરબી તફસીરો:
مَن كَانَ عَدُوّٗا لِّلَّهِ وَمَلَٰٓئِكَتِهِۦ وَرُسُلِهِۦ وَجِبۡرِيلَ وَمِيكَىٰلَ فَإِنَّ ٱللَّهَ عَدُوّٞ لِّلۡكَٰفِرِينَ
Ким Аллоҳга, Унинг малоикаларига, пайғамбарларига, Жаброил ва Мекоилдек муқарраб фаришталарига душман бўлса, Аллоҳ бундай кофирларга сизлардан ёки бошқалардан бўлишидан қатъи назар, душмандир! Кимнинг душмани Аллоҳ бўлса, унинг мағлуб бўлиши муқаррардир!
અરબી તફસીરો:
وَلَقَدۡ أَنزَلۡنَآ إِلَيۡكَ ءَايَٰتِۭ بَيِّنَٰتٖۖ وَمَا يَكۡفُرُ بِهَآ إِلَّا ٱلۡفَٰسِقُونَ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, Биз сизга сиз олиб келган ваҳий ва пайғамбарликнинг ҳақлигини тасдиқловчи очиқ-ойдин оят-аломатлар нозил қилдик. Бу қадар очиқ, равшан, аниқ кўриниб турган аломатларга Аллоҳнинг динидан қайтганларгина куфр келтирадилар.
અરબી તફસીરો:
أَوَكُلَّمَا عَٰهَدُواْ عَهۡدٗا نَّبَذَهُۥ فَرِيقٞ مِّنۡهُمۚ بَلۡ أَكۡثَرُهُمۡ لَا يُؤۡمِنُونَ
Яҳудларнинг энг ёмон қилиқларидан бири қачон аҳдлашсалар, аҳдларини бузаверганлар. Жумладан, улар Тавротга иймон келтиришга аҳд қилганлар. Муҳаммад алайҳиссаломнинг пағамбарлиги Тавротда ўз тасдиғини топгач, улардан бир гуруҳи шу аҳдини буздилар. Уларнинг бўлгани шу. Аксари Аллоҳ нозил қилган ҳақиқатга иймон келтирмайдилар. Зеро, иймон аҳдга вафони тақозо этади.
અરબી તફસીરો:
وَلَمَّا جَآءَهُمۡ رَسُولٞ مِّنۡ عِندِ ٱللَّهِ مُصَدِّقٞ لِّمَا مَعَهُمۡ نَبَذَ فَرِيقٞ مِّنَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ كِتَٰبَ ٱللَّهِ وَرَآءَ ظُهُورِهِمۡ كَأَنَّهُمۡ لَا يَعۡلَمُونَ
Тавротдаги маълумотларга мувофиқ тарзда Муҳаммад алайҳиссалом пайғамбар бўлиб келганида улардан бир гуруҳи рисолатдан юз ўгирдилар ва парво ҳам қилмасдан уни орқаларига отдилар. Ўзларини қўл остидаги тайёр ҳидоят ва ҳақиқатдан фойдалана билмайдиган, уларга парво ҳам қилмайдиган бир жоҳилдек тутдилар.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• المؤمن الحق يرجو ما عند الله من النعيم المقيم، ولهذا يفرح بلقاء الله ولا يخشى الموت.
Ҳақиқий мўмин Аллоҳнинг ҳузуридаги ҳақиқий, барқарор неъматдан умидвор бўлади. Шунинг учун ўлимдан қўрқмайди, билъакс, Аллоҳнинг олдига бораётганидан хурсанд бўлади.
• حِرص اليهود على الحياة الدنيا حتى لو كانت حياة حقيرة مهينة غير كريمة.
• أنّ من عادى أولياء الله المقربين منه فقد عادى الله تعالى.
Аллоҳнинг муқарраб дўстларига душманлик қилган одам Аллоҳнинг Ўзига душманлик қилган киши билан баробар.
وَٱتَّبَعُواْ مَا تَتۡلُواْ ٱلشَّيَٰطِينُ عَلَىٰ مُلۡكِ سُلَيۡمَٰنَۖ وَمَا كَفَرَ سُلَيۡمَٰنُ وَلَٰكِنَّ ٱلشَّيَٰطِينَ كَفَرُواْ يُعَلِّمُونَ ٱلنَّاسَ ٱلسِّحۡرَ وَمَآ أُنزِلَ عَلَى ٱلۡمَلَكَيۡنِ بِبَابِلَ هَٰرُوتَ وَمَٰرُوتَۚ وَمَا يُعَلِّمَانِ مِنۡ أَحَدٍ حَتَّىٰ يَقُولَآ إِنَّمَا نَحۡنُ فِتۡنَةٞ فَلَا تَكۡفُرۡۖ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنۡهُمَا مَا يُفَرِّقُونَ بِهِۦ بَيۡنَ ٱلۡمَرۡءِ وَزَوۡجِهِۦۚ وَمَا هُم بِضَآرِّينَ بِهِۦ مِنۡ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذۡنِ ٱللَّهِۚ وَيَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمۡ وَلَا يَنفَعُهُمۡۚ وَلَقَدۡ عَلِمُواْ لَمَنِ ٱشۡتَرَىٰهُ مَا لَهُۥ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ مِنۡ خَلَٰقٖۚ وَلَبِئۡسَ مَا شَرَوۡاْ بِهِۦٓ أَنفُسَهُمۡۚ لَوۡ كَانُواْ يَعۡلَمُونَ
Аллоҳнинг динини тарк қилганларидан кейин унинг ўрнига Аллоҳнинг пайғамбари Сулаймон давридаги шайтонлар тўқиб чиқарган хурофотга эргаша бошладилар. Сулаймоннинг подшоҳлиги сеҳр билан мустаҳкам бўлган, деб ўйладилар. Аслида эса яҳудлар ўйлаганидек, Сулаймон сеҳр билан шуғулланиб, куфр келтирмаганди. Балки шайтонлар одамларга сеҳрни, Ироқда жойлашган Бобил шаҳридаги икки фаришта Ҳорут ва Морутга тушган жодуни ўргатиб, куфр келтиргандилар. Аслида бу икки фаришта одамларни синаш, имтиҳон қилиш учунгина туширилганди. Улар ўргатишдан олдин, биз синов ва имтиҳонмиз, сеҳрни ўрганиб, кофирга айланиб қолма, дея огоҳлантирардилар. Уларнинг насиҳатини олмаганлар эр билан аёли ўртасига адоват уруғини экиб, уларни ажратиб юборадиган жодуни ўрганарди. Аммо бу сеҳргарлар Аллоҳнинг изни ва хоҳиш-иродасисиз ҳеч кимга таъсир қила олмайдилар. Улар ўзларига фойда келтирадиган эмас, зарар қиладиган илмни ўрганардилар. Ҳолбуки, яҳудлар Аллоҳнинг китоби эвазига сеҳрни алмаштириб оладиган кимсалар учун охиратда ҳеч қандай насиба бўлмаслигини жуда яхши билардилар. Ўзларини ўзлари нақадар ёмон нарсага сотдилар. Аллоҳнинг ваҳийси ва шариатидек покиза, буюк мақомни сеҳрдек тубан, қабиҳ матоҳга алмаштириб ўтирибдилар-а. Фойда-зарарни ажрата олганларида эди, бу қадар қабиҳ ишга, очиқ залолатга қадам босмаган бўлардилар.
અરબી તફસીરો:
وَلَوۡ أَنَّهُمۡ ءَامَنُواْ وَٱتَّقَوۡاْ لَمَثُوبَةٞ مِّنۡ عِندِ ٱللَّهِ خَيۡرٞۚ لَّوۡ كَانُواْ يَعۡلَمُونَ
Яҳудлар Аллоҳга ҳақиқий иймон келтириб, буйруқларини бажариб, тақиқларидан тийилганларида эди, Аллоҳнинг савоби улар эришган нарсалардан анча яхшироқ бўларди, фойда-зарарни ажрата билганларида.
અરબી તફસીરો:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَقُولُواْ رَٰعِنَا وَقُولُواْ ٱنظُرۡنَا وَٱسۡمَعُواْۗ وَلِلۡكَٰفِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٞ
Аллоҳ таоло мўминларни фикрни ифодалашда чиройли шакл танлашга йўллаяпти. Эй мўминлар, «Роъино» деманг. Яъни, аҳволимизни риоя қилгин. Чунки бу сўз ҳақорат маъносини ҳам англатиб, яҳудлар Пайғамбар алайҳиссаломга шу сўзни айтаётганларида айнан ўша ҳақорат маъносини назарда тутардилар. Шунинг учун Аллоҳ таоло бу сўзни ишлатишдан қайтарди ва бандаларини унинг ўрнига, айтган гапингизни тушуниб олгунимизча кутиб туринг, деган маънодаги "унзурна" сўзини ишлатишга буюрди. Бу сўзда эҳтиёт бўлиниши керак бўлган маъно йўқ. Аллоҳга кофир бўлганлар учун аламли азоб бордир.
અરબી તફસીરો:
مَّا يَوَدُّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ مِنۡ أَهۡلِ ٱلۡكِتَٰبِ وَلَا ٱلۡمُشۡرِكِينَ أَن يُنَزَّلَ عَلَيۡكُم مِّنۡ خَيۡرٖ مِّن رَّبِّكُمۡۚ وَٱللَّهُ يَخۡتَصُّ بِرَحۡمَتِهِۦ مَن يَشَآءُۚ وَٱللَّهُ ذُو ٱلۡفَضۡلِ ٱلۡعَظِيمِ
Аҳли китоб бўладими, мушрик бўладими, кофирлар сизларга Парвардигорингиз тарафидан озми, кўпми, бирон яхшилик нозил қилинишини истамайдилар. Аллоҳ эса пайғамбарлик, ваҳий ва иймон каби неъматларини Ўзи истаган бандасига ато этади. Аллоҳ улуғ фазл эгасидир. Бандаларидан кимга ва қандай яхшилик етган бўлса, у Аллоҳдандир. Пайғамбар алайҳиссаломнинг юборилиши ҳам, Қуръоннинг нозил қилиниши ҳам Ўша Зотнинг фазлу карамидандир.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• سوء أدب اليهود مع أنبياء الله حيث نسبوا إلى سليمان عليه السلام تعاطي السحر، فبرّأه الله منه، وأَكْذَبَهم في زعمهم.
Яҳудлар Аллоҳнинг пайғамбарларига ўта одобсиз муомалада бўлганлар. Ҳатто Сулаймон алайҳиссаломни сеҳр қилади, дейишдан ҳам тоймаганлар. Аллоҳ у кишини оқлаб, яҳудларнинг ёлғонларини фош этган.
• أن السحر له حقيقة وتأثير في العقول والأبدان، والساحر كافر، وحكمه القتل.
• لا يقع في ملك الله تعالى شيء من الخير والشر إلا بإذنه وعلمه تعالى.
۞ مَا نَنسَخۡ مِنۡ ءَايَةٍ أَوۡ نُنسِهَا نَأۡتِ بِخَيۡرٖ مِّنۡهَآ أَوۡ مِثۡلِهَآۗ أَلَمۡ تَعۡلَمۡ أَنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٌ
Аллоҳ таоло Қуръондан бирон оятнинг ҳукмини бекор қилса ёки бирон оятни олиб ташласа-да, кейин одамлар уни унутиб юборсалар, яқин ё узоқ келажакда ўша бекор қилинган ё унуттирилган оятдан ҳам яхшироғини ёки худди ўшандек бир оятни келтиришини баён қиляпти. Бу иш Аллоҳнинг илми ва ҳикмати билан бўлади. Эй Пайғамбар алайҳиссалом, ўзингизга маълумки, Аллоҳ таоло ҳар ишга қодир, хоҳлаган ишини қиладиган, истаган ҳукмини чиқарадиган Зотдир.
અરબી તફસીરો:
أَلَمۡ تَعۡلَمۡ أَنَّ ٱللَّهَ لَهُۥ مُلۡكُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۗ وَمَا لَكُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ مِن وَلِيّٖ وَلَا نَصِيرٍ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, Аллоҳ таоло еру осмонларнинг эгаси эканини, истаган ҳукмини чиқаришини, бандаларига хоҳлаган ишини буюришини, хоҳлаган ишидан қайтаришини, истаган ҳукмини чиқариб, истаганини бекор қилишини, сизлар учун Аллоҳдан бошқа бошқарадиган бошқарувчи ҳам, мудофаа қиладиган ёрдамчи ҳам йўқлигини, ҳар ишнинг бошқарувчиси ва ҳар ишга қодир ягона зот эканини яхши биласиз-ку.
અરબી તફસીરો:
أَمۡ تُرِيدُونَ أَن تَسۡـَٔلُواْ رَسُولَكُمۡ كَمَا سُئِلَ مُوسَىٰ مِن قَبۡلُۗ وَمَن يَتَبَدَّلِ ٱلۡكُفۡرَ بِٱلۡإِيمَٰنِ فَقَدۡ ضَلَّ سَوَآءَ ٱلسَّبِيلِ
Эй мўминлар, илгари Мусодан қавми ҳар нарсани сўрайверишган. Масалан: "Бизга Аллоҳни очиқ кўрсат", деб ҳам сўрашган. Энди ўшаларга ўхшаб Пайғамбарингиздан ҳар нарсани сўрайверишингиз сизларга ярашмайди. Иймонни куфрга алмаштирган одам Тўғри Йўлдан озган одамдир.
અરબી તફસીરો:
وَدَّ كَثِيرٞ مِّنۡ أَهۡلِ ٱلۡكِتَٰبِ لَوۡ يَرُدُّونَكُم مِّنۢ بَعۡدِ إِيمَٰنِكُمۡ كُفَّارًا حَسَدٗا مِّنۡ عِندِ أَنفُسِهِم مِّنۢ بَعۡدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ ٱلۡحَقُّۖ فَٱعۡفُواْ وَٱصۡفَحُواْ حَتَّىٰ يَأۡتِيَ ٱللَّهُ بِأَمۡرِهِۦٓۗ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ
Яҳуд ва насоролардан кўпчилиги ичларидаги ҳасадлари туфайли сизлар мўмин бўлганинглардан кейин яна қайта кофир бўлишингларни истайдилар. Улар Пайғамбар алайҳиссалом олиб келган рисолат Аллоҳ тарафидан юборилган ҳақ эканини билиб туриб шундай орзу қиладилар. Эй мўминлар, то Аллоҳнинг фармони ва ҳукми келгунига қадар уларнинг қилмишларини, нодонликлари туфайли ҳаддан ошаётганларини, ичиқораликларини кечириб тураверинглар. Аллоҳнинг фармони ва ҳукми келганда эса кофир уч ишдан бирини, яъни, ё мусулмон бўлиш, ё жизя бериш ва ё жанг қилишдан бирини танлашга мажбур бўлади. Аллоҳ ҳар ишга қодир. Улар Аллоҳни енга олмаслар.
અરબી તફસીરો:
وَأَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُواْ ٱلزَّكَوٰةَۚ وَمَا تُقَدِّمُواْ لِأَنفُسِكُم مِّنۡ خَيۡرٖ تَجِدُوهُ عِندَ ٱللَّهِۗ إِنَّ ٱللَّهَ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِيرٞ
Намозни ҳамма рукнлари, вожиблари ва суннатлари ила тўкис адо этинг. Мол-мулкингиздан ҳақдорларга закотини беринг. Ҳаётлик пайтингизда қанча яхши амал қилиб қолсангиз, унинг савобини Қиёмат кунида Парвардигорингиз ҳузурида топасиз ва мукофотини оласиз. Аллоҳ ҳамма қилган ишларингизни кўриб тургувчидир ва ҳаммага қилган амалига яраша жазо ёки мукофот берар.
અરબી તફસીરો:
وَقَالُواْ لَن يَدۡخُلَ ٱلۡجَنَّةَ إِلَّا مَن كَانَ هُودًا أَوۡ نَصَٰرَىٰۗ تِلۡكَ أَمَانِيُّهُمۡۗ قُلۡ هَاتُواْ بُرۡهَٰنَكُمۡ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ
Яҳудлар ҳам, насоролар ҳам, жаннат фақат бизники, дейишади. Яҳудлар, жаннатга фақат яҳудлар киради, десалар, насоролар, жаннатга фақат насоролар киради, дейдилар. Бу уларнинг пуч, хом хаёлларидир. Эй Пайғамбар алайҳиссалом, уларга раддия билдириб айтингки, даъвойингларда ҳақ бўлсангизлар, уни тасдиқлайдиган ҳужжатингларни келтиринглар.
અરબી તફસીરો:
بَلَىٰۚ مَنۡ أَسۡلَمَ وَجۡهَهُۥ لِلَّهِ وَهُوَ مُحۡسِنٞ فَلَهُۥٓ أَجۡرُهُۥ عِندَ رَبِّهِۦ وَلَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ
Қайси тоифадан бўлишидин қатъий назар, Аллоҳга юзланиб, холис У Зот учун амал қиладиган ва шу ихлоси билан бирга ибодатини Пайғамбар алайҳиссалом олиб келган кўрсатмаларга тўла мувофиқ тарзда адо этадиган одамлар Жаннатга кирадилар. Асосийси амалининг ихлос билан ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг кўрсатмаларига мувофиқ бўлиши. Уларнинг савоби Парвардигорининг ҳузуридадир. Уларни охиратда ҳеч қандай хавф кутаётгани йўқ. Улар шу дунёда эриша олмай қолган нарсалари учун хафа ҳам бўлмайдилар. Бу мақом Муҳаммад алайҳиссалом пайғамбар бўлиб юборилганларидан кейинги мусулмонларгагина насиб этди.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• أن الأمر كله لله، فيبدل ما يشاء من أحكامه وشرائعه، ويبقي ما يشاء منها، وكل ذلك بعلمه وحكمته.
Ҳамма иш Аллоҳнинг қўлида. Шариатини ҳам, ҳукмини ҳам истаганича ўзгартираверади. Истаганини ўз ҳолида қолдиради. Ҳамма иш У Зотнинг илми ва ҳикматига қараб бўлади.
• حَسَدُ كثيرٍ من أهل الكتاب هذه الأمة، لما خصَّها الله من الإيمان واتباع الرسول، حتى تمنوا رجوعها إلى الكفر كما كانت.
Аллоҳ бу умматни иймон ва Пайғамбар алайҳиссаломга эргашишдек улуғ неъмат билан сийлади ва хослади. Шунинг учун аҳли китоблар унга жуда қаттиқ ҳасад қиладилар ва олдингидек кофир ҳолига қайтишини истайдилар.
وَقَالَتِ ٱلۡيَهُودُ لَيۡسَتِ ٱلنَّصَٰرَىٰ عَلَىٰ شَيۡءٖ وَقَالَتِ ٱلنَّصَٰرَىٰ لَيۡسَتِ ٱلۡيَهُودُ عَلَىٰ شَيۡءٖ وَهُمۡ يَتۡلُونَ ٱلۡكِتَٰبَۗ كَذَٰلِكَ قَالَ ٱلَّذِينَ لَا يَعۡلَمُونَ مِثۡلَ قَوۡلِهِمۡۚ فَٱللَّهُ يَحۡكُمُ بَيۡنَهُمۡ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ فِيمَا كَانُواْ فِيهِ يَخۡتَلِفُونَ
Яҳудийлар насронийларнинг дини тўғри эмас, дедилар. Насронийлар эса яҳудийларнинг дини тўғри эмас, дедилар. Ҳолбуки, ҳар иккиси ҳам улар инкор этаётган иш тўғри эканини, беистисно ҳамма пайғамбарларга бирдек иймон келтириш ҳақида буйруқ келганини ўзларининг китобларида ўқиган эдилар. Уларнинг бу ишлари ҳамма пайғамбарларни ҳам, уларга нозил қилинган китобларни ҳам ёлғон дейдиган билимсиз мушрикларнинг гапига ўхшайди. Шунинг учун Аллоҳ қиёмат куни бу тортишаётганлар ўртасида Ўзининг адолатли ҳукмини чиқаради. Бу адолат ҳақида Аллоҳ хабар бериб қўйган, яъни, нажот, Аллоҳ таоло нозил қилган нарсаларнинг беистисно ҳаммасига иймон келтиришдадир.
અરબી તફસીરો:
وَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّن مَّنَعَ مَسَٰجِدَ ٱللَّهِ أَن يُذۡكَرَ فِيهَا ٱسۡمُهُۥ وَسَعَىٰ فِي خَرَابِهَآۚ أُوْلَٰٓئِكَ مَا كَانَ لَهُمۡ أَن يَدۡخُلُوهَآ إِلَّا خَآئِفِينَۚ لَهُمۡ فِي ٱلدُّنۡيَا خِزۡيٞ وَلَهُمۡ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٞ
Аллоҳнинг масжидларидан одамларни тўсадиган, уларда бўладиган зикр, Қуръон тиловати ва ибодатга қаршилик қиладиган кимсалардан кўра золимроқ одам йўқ. Аслида улар масжидларга қилмишлари туфайли қўрқиб-қалтираб киришлари керак эди. Улар бу дунёда мўминлар тарафидан хор-шарманда қилинадилар, охиратда эса Аллоҳ тарафидан улкан азобга йўлиқадилар.
અરબી તફસીરો:
وَلِلَّهِ ٱلۡمَشۡرِقُ وَٱلۡمَغۡرِبُۚ فَأَيۡنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجۡهُ ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ وَٰسِعٌ عَلِيمٞ
Машриқу мағриб ва улар орасидаги ҳамма нарса Аллоҳнинг мулкидир. У бандаларини Ўзи истаган ишга буюради. Қайси тарафга юзлансангизлар, ўша тарафда Аллоҳни топасизлар. У сизларни Байтул-мақдис ёки Каъба тарафга юзланишга буюрса ҳам, ёки хато қилиб, ёхуд имкони йўқлиги туфайли қибладан бошқа тарафга юзланиб қолсангизлар ҳам зиёни йўқ. Чунки тарафларнинг ҳаммаси Аллоҳники. У бутун халқини Ўз раҳмати ва тавфиқига буркагандир. Уларнинг ниятларини ҳам, амалларини ҳам билиб турадиган буюк Зотдир.
અરબી તફસીરો:
وَقَالُواْ ٱتَّخَذَ ٱللَّهُ وَلَدٗاۗ سُبۡحَٰنَهُۥۖ بَل لَّهُۥ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ كُلّٞ لَّهُۥ قَٰنِتُونَ
Яҳудлар ҳам, насоролар ҳам, мушриклар ҳам, Аллоҳнинг боласи бор, дейишади. Аллоҳ бундай нуқсондан пок Зот. У махлуқотларидан беҳожат. Фарзанд тутиш эса болага муҳтожнинг иши. Осмонлару ердаги барча нарса Унинг мулки. Ҳамма халойиқ У зотнинг бўйсунувчи бандалари. Уларни Ўзи истаганидек тасарруф қилади.
અરબી તફસીરો:
بَدِيعُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۖ وَإِذَا قَضَىٰٓ أَمۡرٗا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُۥ كُن فَيَكُونُ
Ҳар қандай нуқсондан пок Аллоҳ еру осмонлар ва улар орасидаги нарсаларни йўқдан бор қилди. Аллоҳ бир ишни истаса, "Бўл", дейди ва у Аллоҳ айтганидек бўлади. Унинг фармони ва ҳукмини ҳеч ким рад эта олмайди.
અરબી તફસીરો:
وَقَالَ ٱلَّذِينَ لَا يَعۡلَمُونَ لَوۡلَا يُكَلِّمُنَا ٱللَّهُ أَوۡ تَأۡتِينَآ ءَايَةٞۗ كَذَٰلِكَ قَالَ ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِهِم مِّثۡلَ قَوۡلِهِمۡۘ تَشَٰبَهَتۡ قُلُوبُهُمۡۗ قَدۡ بَيَّنَّا ٱلۡأٓيَٰتِ لِقَوۡمٖ يُوقِنُونَ
Билимсиз аҳли китоб ва мушриклар саркашлик билан ҳақдан юз ўгириб: "Нега энди Аллоҳнинг Ўзи биз билан бевосита гаплашмайди ёки биз ҳис эта оладиган белгиларни юбормайди", дейдилар. Уларнинг гаплари олдинги пайғамбарларини тан олмаган халқларнинг гапларига ўхшайди. Замон ва маконлари бошқа-бошқа бўлса ҳам куфр, саркашлик, ҳаддан ошиш бобида ҳаммасининг диллари бир хил. Ҳақ бўй кўрсатган пайтида уни тан оладиган, шубҳа-гумонларга бормасдан иймон келтирадиган одам учун оят-аломатларни аниқ-равшан қилиб қўйдик.
અરબી તફસીરો:
إِنَّآ أَرۡسَلۡنَٰكَ بِٱلۡحَقِّ بَشِيرٗا وَنَذِيرٗاۖ وَلَا تُسۡـَٔلُ عَنۡ أَصۡحَٰبِ ٱلۡجَحِيمِ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, Биз сизга шак-шубҳадан холи бўлган ҳақ динни юбордик. Токи, мўминларга жаннат хушхабарини бериб, кофирларни дўзахдан огоҳлантиринг. Сизнинг вазифангиз етказиб қўйиш, холос. Аллоҳ сизни иймон келтирмаган дўзахийлар учун жавобгар қилмайди.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• الكفر ملة واحدة وإن اختلفت أجناس أهله وأماكنهم، فهم يتشابهون في كفرهم وقولهم على الله بغير علم.
Куфр жойлари ва аҳлининг жинслари турлича бўлишига қарамай, битта миллатдир. Улар куфрда ва Аллоҳ ҳақида билмасдан гапириш борасида баробардирлар.
وَلَن تَرۡضَىٰ عَنكَ ٱلۡيَهُودُ وَلَا ٱلنَّصَٰرَىٰ حَتَّىٰ تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمۡۗ قُلۡ إِنَّ هُدَى ٱللَّهِ هُوَ ٱلۡهُدَىٰۗ وَلَئِنِ ٱتَّبَعۡتَ أَهۡوَآءَهُم بَعۡدَ ٱلَّذِي جَآءَكَ مِنَ ٱلۡعِلۡمِ مَا لَكَ مِنَ ٱللَّهِ مِن وَلِيّٖ وَلَا نَصِيرٍ
Аллоҳ таоло Ўзининг пайғамбарини огоҳлантириб шундай хитоб қиляпти: "Яҳудий ва насронийлар то Исломни тарк қилиб, ўшаларнинг ботил йўлларини тутмагунингизча сиздан рози бўлишмайди. Сиз уларга: "Аллоҳнинг китоби ва очиқламаларигина чин ҳидоятдир, сизларнинг йўлингиз эса ботилдир", деб айтинг. Сизларга очиқ-ойдин ҳақиқат келганидан кейин ҳам ўзингиз ёки тобеларингиздан бири уларга эргашадиган бўлса, ҳаргиз Аллоҳ тарафидан бирор мададга, қўлловга ноил бўла олмассизлар". Бу хитоб билан ҳақдан воз кечиб ботил аҳлига яқинлашиш, нақадар хатарли эканига урғу бериляпти.
અરબી તફસીરો:
ٱلَّذِينَ ءَاتَيۡنَٰهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ يَتۡلُونَهُۥ حَقَّ تِلَاوَتِهِۦٓ أُوْلَٰٓئِكَ يُؤۡمِنُونَ بِهِۦۗ وَمَن يَكۡفُرۡ بِهِۦ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡخَٰسِرُونَ
Бу ерда Қуръони карим аҳли китоблар орасидаги ўзларига нозил қилинган китобларга ҳақиқий эргашадиган, улардаги кўрсатмаларга амал қиладиган бир тоифаҳақида сўзлаяпти. Улар ўз китобларида Муҳаммад алайҳиссаломнинг ҳақлигига далолат қилувчи аломатларни топадилар-да, ҳаялламай у зотга иймон келтирадилар. Бошқа тоифа эса саркашлик қилиб ўз куфрида туриб олади-да, зиён-зарарга гирифтор бўлади.
અરબી તફસીરો:
وَٱتَّقُواْ يَوۡمٗا لَّا تَجۡزِي نَفۡسٌ عَن نَّفۡسٖ شَيۡـٔٗا وَلَا يُقۡبَلُ مِنۡهَا عَدۡلٞ وَلَا تَنفَعُهَا شَفَٰعَةٞ وَلَا هُمۡ يُنصَرُونَ
Аллоҳнинг фармонларини бажариш ва тақиқларидан тийилиш билан ўзингизни қиёмат кунидаги азобдан асранг. Зеро, у кунда ҳеч ким ҳеч кимга ҳеч қандай фойда бера олмайди. Ҳар қанча буюк бўлмасин, ҳеч қандай тўлов қабул қилинмайди. Ҳеч кимнинг ҳеч қандай шафоати ўтмайди. У кунда ҳеч кимга Аллоҳдан ўзга мададкор бўлмайди.
અરબી તફસીરો:
۞ وَإِذِ ٱبۡتَلَىٰٓ إِبۡرَٰهِـۧمَ رَبُّهُۥ بِكَلِمَٰتٖ فَأَتَمَّهُنَّۖ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامٗاۖ قَالَ وَمِن ذُرِّيَّتِيۖ قَالَ لَا يَنَالُ عَهۡدِي ٱلظَّٰلِمِينَ
Эсланг! Аллоҳ Иброҳим алайҳиссаломни имтиҳон қилиш учун вазифалар берганди ва у киши берилган вазифаларни мукаммал тарзда адо этганди. Шунда Аллоҳ у кишига: "Мен сени одамларга намуна қиламан, ҳамма сенинг ахлоқинг ва ишларингдан ўрнак оладиган бўлади", деди. Иброҳим алайҳиссалом: "Павардигоро, зурриётимдан ҳам одамларга ўрнак бўладиган бир намуна қилгин", деб дуо қилди. Бунга жавобан Аллоҳ: "Раҳбар-намуна қилиш борасидаги аҳдимга зурриётингдан золимлари эриша олмайди", деди.
અરબી તફસીરો:
وَإِذۡ جَعَلۡنَا ٱلۡبَيۡتَ مَثَابَةٗ لِّلنَّاسِ وَأَمۡنٗا وَٱتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبۡرَٰهِـۧمَ مُصَلّٗىۖ وَعَهِدۡنَآ إِلَىٰٓ إِبۡرَٰهِـۧمَ وَإِسۡمَٰعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيۡتِيَ لِلطَّآئِفِينَ وَٱلۡعَٰكِفِينَ وَٱلرُّكَّعِ ٱلسُّجُودِ
Эсланг! Аллоҳ Байтул-ҳаромни одамлар тавоф қиладиган маскан қилди. Одамларнинг қалбларини унга ошуфта қилиб қўйди. Уни кўрмаган кўргунча, кўрган ўлгунча қўмсайдиган бўлиб қолди. Тинчлик-омонлик маскани бўлдики, унда тажовуз қилиш ман қилинди. Одамларга, Каъбани қураётган Иброҳим оёғи остидаги тошни намоз учун бир макон қилиб олинглар, деди. Иброҳим ва унинг ўғли Исмоилга Байтул-ҳаромни ахлатлардан, бутлардан тозалаб, тавоф, эътикоф ва ибодат учун келадиганларга тайёрлаб қўйишни тайинладик.
અરબી તફસીરો:
وَإِذۡ قَالَ إِبۡرَٰهِـۧمُ رَبِّ ٱجۡعَلۡ هَٰذَا بَلَدًا ءَامِنٗا وَٱرۡزُقۡ أَهۡلَهُۥ مِنَ ٱلثَّمَرَٰتِ مَنۡ ءَامَنَ مِنۡهُم بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِۚ قَالَ وَمَن كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُۥ قَلِيلٗا ثُمَّ أَضۡطَرُّهُۥٓ إِلَىٰ عَذَابِ ٱلنَّارِۖ وَبِئۡسَ ٱلۡمَصِيرُ
Эй Муҳаммад алайҳиссалом, эсланг! Иброҳим Парвардигорига дуо қилиб: "Парвардигоро, Маккани тинч-осуда шаҳар қилгин, у ерда ҳеч ким ёмонликка йўлиқмасин, аҳолисидан Сенга ва охират кунига иймон келтирганларини турли хил мевалар билан ризқлантиргин", деганида Аллоҳ таоло: "Кофир бўлганларига ҳам шу дунёда оз муддатга ризқ беравераман, охиратда эса дўзах азобига гирифтор қиламан, унинг қиёмат кунида борадиган жойи нақадар ёмон жой", деганди.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• أن المسلمين مهما فعلوا من خير لليهود والنصارى؛ فلن يرضوا حتى يُخرجوهم من دينهم، ويتابعوهم على ضلالهم.
Мусулмонлар яҳудлар ва насороларга ҳар қанча яхшилик қилмасинлар, то диндан чиқиб, уларнинг залолатларига эргашмагунларича барибир рози бўлмайдилар.
وَإِذۡ يَرۡفَعُ إِبۡرَٰهِـۧمُ ٱلۡقَوَاعِدَ مِنَ ٱلۡبَيۡتِ وَإِسۡمَٰعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلۡ مِنَّآۖ إِنَّكَ أَنتَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡعَلِيمُ
Эсланг, эй Пайғамбар, Иброҳим билан Исмоил Каъба пойдеворини кўтараётган пайтида эгилиб, камтарлик билан: "Парвардигоро, биздан амалларимизни, жумладан, мана шу уйни қураётганимизни қабул айла, Сен дуоларимизни эшитгувчи ва ниятларимиздан ҳам, қилаётган ишларимиздан ҳам огоҳ Зотсан", дегандилар.
અરબી તફસીરો:
رَبَّنَا وَٱجۡعَلۡنَا مُسۡلِمَيۡنِ لَكَ وَمِن ذُرِّيَّتِنَآ أُمَّةٗ مُّسۡلِمَةٗ لَّكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبۡ عَلَيۡنَآۖ إِنَّكَ أَنتَ ٱلتَّوَّابُ ٱلرَّحِيمُ
Парвардигоро, бизни амрингга бўйсунадиганлардан, Сенга ҳеч кимни шерик қилмайдиганлардан қилгин. Зурриётимиздан ҳам Ўзингга таслим бўладиган авлодни насиб этгин. Бизга қандай ибодат қилиш йўлларини кўрсатгин. Тоат-ибодатларимиздаги айбу нуқсонларимизни кечиргин. Сен бандаларингдан тавбаларини қабул қиладиган, Раҳмли Зотсан.
અરબી તફસીરો:
رَبَّنَا وَٱبۡعَثۡ فِيهِمۡ رَسُولٗا مِّنۡهُمۡ يَتۡلُواْ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَيُزَكِّيهِمۡۖ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ
Парвардигоро, Исмоил зурриётига ўзларининг орасидан бир пайғамбар юборгинки, уларга Ўзинг нозил қилган оятларингни тиловат қилиб берсин, Қуръон ва суннатни ўргатсин ҳамда уларни ширк ва разолатдан покласин. Сен Кучли, Ғолиб ва ҳар бир ишингни ва ҳукмингни ҳикмат билан қиладиган Ҳакийм Зотсан.
અરબી તફસીરો:
وَمَن يَرۡغَبُ عَن مِّلَّةِ إِبۡرَٰهِـۧمَ إِلَّا مَن سَفِهَ نَفۡسَهُۥۚ وَلَقَدِ ٱصۡطَفَيۡنَٰهُ فِي ٱلدُّنۡيَاۖ وَإِنَّهُۥ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ لَمِنَ ٱلصَّٰلِحِينَ
Иброҳим алайҳиссаломнинг динидан ўзига жабр қилиб, ҳақиқат ўрнига залолатни, азизлик турганда хорликни танлаган бефаросат, калтафаҳм одамларгина юз ўгиради. Биз уни бу дунёда пайғамбар ва дўст қилиб танладик, охиратда эса у Аллоҳ топширган вазифани адо этиб, олий мартабаларга эришган солиҳлар қаторидан жой олади.
અરબી તફસીરો:
إِذۡ قَالَ لَهُۥ رَبُّهُۥٓ أَسۡلِمۡۖ قَالَ أَسۡلَمۡتُ لِرَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ
Ҳаялламай Исломга ошиққани учун Аллоҳ Иброҳимни (расул ва дўст қилиб) танлади. Парвардигори унга: "Холис Менгагина бандалик қил, Менгагина итоат эт", деганида, Иброҳим: "Бандаларнинг яратувчиси, ризқ беручиси ва ишларини бошқариб турувчиси бўлган Аллоҳга таслим бўлдим", деганди.
અરબી તફસીરો:
وَوَصَّىٰ بِهَآ إِبۡرَٰهِـۧمُ بَنِيهِ وَيَعۡقُوبُ يَٰبَنِيَّ إِنَّ ٱللَّهَ ٱصۡطَفَىٰ لَكُمُ ٱلدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنتُم مُّسۡلِمُونَ
Иброҳим алайҳиссалом болаларига оламлар Парвардигорига таслим бўлишни васият қилди. Яъқуб алайҳиссалом ҳам худди шундай қилди. Иккаласи ҳам болаларини чақириб, шундай дедилар: "Аллоҳ сизларга Ислом динини ихтиёр этди. Энди то ўлим келгунига қадар уни маҳкам тутиб, зоҳирда ҳам, ботинда ҳам Аллоҳга мусулмон бўлиб ўтинглар".
અરબી તફસીરો:
أَمۡ كُنتُمۡ شُهَدَآءَ إِذۡ حَضَرَ يَعۡقُوبَ ٱلۡمَوۡتُ إِذۡ قَالَ لِبَنِيهِ مَا تَعۡبُدُونَ مِنۢ بَعۡدِيۖ قَالُواْ نَعۡبُدُ إِلَٰهَكَ وَإِلَٰهَ ءَابَآئِكَ إِبۡرَٰهِـۧمَ وَإِسۡمَٰعِيلَ وَإِسۡحَٰقَ إِلَٰهٗا وَٰحِدٗا وَنَحۡنُ لَهُۥ مُسۡلِمُونَ
Ёки сизлар Яъқуб алайҳиссалом ўлими келган пайтда болаларидан: "Мен ўлганимдан кейин нимага ибодат қиласизлар", деб сўраган вақтида ўша ерда бўлиб, шу воқеанинг гувоҳи бўлдингларми? Ўшанда болалари: "Сизнинг ва ота-боболарингиз Иброҳим, Исмоил ва Исҳоқнинг илоҳи бўлмиш Аллоҳга ибодат қиламиз, Унга ҳеч нарсани шерик қилмаймиз, ёлғиз Унинг Ўзига таслим бўламиз ва бўйсунамиз", дейишганди.
અરબી તફસીરો:
تِلۡكَ أُمَّةٞ قَدۡ خَلَتۡۖ لَهَا مَا كَسَبَتۡ وَلَكُم مَّا كَسَبۡتُمۡۖ وَلَا تُسۡـَٔلُونَ عَمَّا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ
Бу уммат бошқа миллатлар қатори ўтиб кетиб бўлди. Қилганини қилди. Яхши амал қилдими, ёмон амал қилдими, нима қилган бўлса, ўзига қилди. Уларнинг қилган ишлари учун сизлар жавобгар бўлмайсизлар. Сизларнинг қилган ишларингиз учун улар жавобгар бўлмайдилар. Ҳеч ким ҳеч кимнинг гуноҳи учун масъул бўлмайди. Ҳамма ўзи қилган ишига жавоб беради. Шундай экан, олдинги ўтганларнинг ишлари билан овора бўлиб, ўзларингизнинг амалларингизга бепарво бўлиб қолманглар. Зеро, одамга Аллоҳнинг раҳмати ва ўзининг қилган яхши амалидан бошқа ҳеч нарса асқотмайди.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• المؤمن المتقي لا يغتر بأعماله الصالحة، بل يخاف أن ترد عليه، ولا تقبل منه، ولهذا يُكْثِرُ سؤالَ الله قَبولها.
Тақводор мўмин ўзининг солиҳ амалларига алданиб қолмайди. Аксинча, доим қабул бўлмай қолишидан қўрқиб туради. Шунинг учун Аллоҳдан қабул қилишини сўраб, тинимсиз дуо қилади.
• بركة دعوة أبي الأنبياء إبراهيم عليه السلام، حيث أجاب الله دعاءه وجعل خاتم أنبيائه وأفضل رسله من أهل مكة.
Пайғамбарлар отаси Иброҳим алайҳиссаломнинг дуоси нақадар баракали бўлди. Аллоҳ унинг дуосини ижобат қилиб, пайғамбарлар хотами ва афзали Муҳаммад алайҳиссаломни Макка аҳлидан чиқарди.
وَقَالُواْ كُونُواْ هُودًا أَوۡ نَصَٰرَىٰ تَهۡتَدُواْۗ قُلۡ بَلۡ مِلَّةَ إِبۡرَٰهِـۧمَ حَنِيفٗاۖ وَمَا كَانَ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ
Яҳудлар бу умматга, яҳуд бўлсангизлар, ҳидоят топасизлар, деган бўлса, насоролар, насоро бўлсангизлар, ҳидоят топасизлар, дедилар. Эй Муҳаммад алайҳиссалом, биз ботил динлардан ажралиб турадиган ҳақ динга, мушриклардан ажралиб турадиган Иброҳим динига эргашамиз, деб айтинг.
અરબી તફસીરો:
قُولُوٓاْ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَمَآ أُنزِلَ إِلَيۡنَا وَمَآ أُنزِلَ إِلَىٰٓ إِبۡرَٰهِـۧمَ وَإِسۡمَٰعِيلَ وَإِسۡحَٰقَ وَيَعۡقُوبَ وَٱلۡأَسۡبَاطِ وَمَآ أُوتِيَ مُوسَىٰ وَعِيسَىٰ وَمَآ أُوتِيَ ٱلنَّبِيُّونَ مِن رَّبِّهِمۡ لَا نُفَرِّقُ بَيۡنَ أَحَدٖ مِّنۡهُمۡ وَنَحۡنُ لَهُۥ مُسۡلِمُونَ
Эй мўминлар, ноҳақ, пуч даъво билан юрган яҳуд ва насороларга шундай денглар: "Биз Аллоҳга, бизга нозил қилинган Қуръонга иймон келтирдик. Иброҳим алайҳиссалом ва у кишинг ўғиллари Исмоил, Исҳоқ ва Яъқуб алайҳиссаломларга нозил қилинган ҳукмларга ишондик. Яъқуб алайҳиссаломнинг авлодидан бўлган пайғамбарларга нозил қилинган ҳукмларга иймон келтирдик. Аллоҳ Мусо алайҳиссаломга берган Тавротга ва Ийсо алайҳиссаломга берган Инжилга иймон келтирдик. Аллоҳ ҳамма пайғамбарларга берган китобларга ишондик. Улардан бирортасини ажратиб, куфр келтирмаймиз. Ҳаммасига бирдек ишонамиз. Биз ҳар қандай нуқсондан пок Аллоҳга бўйсунувчилармиз, итоат этувчилармиз".
અરબી તફસીરો:
فَإِنۡ ءَامَنُواْ بِمِثۡلِ مَآ ءَامَنتُم بِهِۦ فَقَدِ ٱهۡتَدَواْۖ وَّإِن تَوَلَّوۡاْ فَإِنَّمَا هُمۡ فِي شِقَاقٖۖ فَسَيَكۡفِيكَهُمُ ٱللَّهُۚ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡعَلِيمُ
Яҳудлар, насоролар ва бошқа кофирлар сизларга ўхшаб иймон келтирсалар, Аллоҳ рози бўладиган тўғри йўлга ҳидоятланадилар. Иймон келтиришдан юз ўгирсалар, ҳамма пайғамбарларни ёки айримларини ёлғончига чиқарсалар, демак, уларнинг ичида гина-адоват бор. Эй Муҳаммад алайҳиссалом, сиз хафа бўлманг. Уларнинг озорларидан ҳимоя қилишга, уларга қарши сизга ёрдам беришга сиз учун Аллоҳнинг Ўзи етарлидир. Аллоҳ уларнинг гап-сўзларини эшитиб турадиган, ниятларию амалларидан хабардор Зотдир.
અરબી તફસીરો:
صِبۡغَةَ ٱللَّهِ وَمَنۡ أَحۡسَنُ مِنَ ٱللَّهِ صِبۡغَةٗۖ وَنَحۡنُ لَهُۥ عَٰبِدُونَ
Зоҳирда ҳам, ботинда табиатингларга мос келадиган Аллоҳнинг динини маҳкам тутинглар. Аллоҳнинг динидан ҳам гўзалроқ дин борми? Ахир у табиатга мувофиқ бўлса, фойда келтирса, зарарни даф қилса. Айтинглар: "Биз ёлғиз Аллоҳгагина ибодат қиламиз. Унга ҳеч нарсани шерик қилмаймиз".
અરબી તફસીરો:
قُلۡ أَتُحَآجُّونَنَا فِي ٱللَّهِ وَهُوَ رَبُّنَا وَرَبُّكُمۡ وَلَنَآ أَعۡمَٰلُنَا وَلَكُمۡ أَعۡمَٰلُكُمۡ وَنَحۡنُ لَهُۥ مُخۡلِصُونَ
Эй Муҳаммад алайҳиссалом, айтинг: "Эй аҳли китоб, Аллоҳга ва Унинг динига биздан кўра сизлар муносиброқмисизлар? Дининглар олдин келгани ва китобинглар олдин нозил бўлгани учунми? Олдин келишнинг ҳеч қандай аҳамияти йўқ. Зеро, Аллоҳ фақат сизларнинггина эмас, ҳаммамизнинг Парвардигоримиздир. Бизга ўзимизнинг амалларимиз, сизларга эса ўзларингизники. Биз қилган ишларга сизлар, сизлар қилган ишларга эса биз жавобгар эмасмиз. Ҳамма ўз қилмишига яраша жавоб беради ва жазо ёки мукофотини олади. Биз тоат-ибодатни холис Аллоҳ учун қиламиз, Унга ҳеч нарсани шерик қилмаймиз".
અરબી તફસીરો:
أَمۡ تَقُولُونَ إِنَّ إِبۡرَٰهِـۧمَ وَإِسۡمَٰعِيلَ وَإِسۡحَٰقَ وَيَعۡقُوبَ وَٱلۡأَسۡبَاطَ كَانُواْ هُودًا أَوۡ نَصَٰرَىٰۗ قُلۡ ءَأَنتُمۡ أَعۡلَمُ أَمِ ٱللَّهُۗ وَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّن كَتَمَ شَهَٰدَةً عِندَهُۥ مِنَ ٱللَّهِۗ وَمَا ٱللَّهُ بِغَٰفِلٍ عَمَّا تَعۡمَلُونَ
Эй аҳли китоб, нималар деяпсизлар? Иброҳим, Исмоил, Исҳоқ, Яъқуб ва унинг авлодидан тарқаган пайғамбарлар яҳуд ё насроний бўлганми? Айтинг, эй Муҳаммад алайҳиссалом: "Сизлар кўпроқ биласизларми, Аллоҳми?" Агар улар ўша ўтган пайғамбарларни ўзларининг динида бўлган, десалар, бу гаплари ғирт ёлғон. Чунки уларнинг туғилиши ҳам, вафот этиши ҳам Таврот ва Инжил нозил бўлишидан олдин бўлган. Шундан кўриниб турибдики, улар Аллоҳ ва пайғамбарлар ҳақида ёлғон гапиряптилар. Улар ўзларига нозил қилинган ҳақиқатни яширяптилар. Аллоҳ тарафидан берилган гувоҳликни яширган кимсадан кўра золимроқ кимса йўқ. Аҳли китоблар шу ишни қилдилар. Аллоҳ сизлар қилаётган ишлардан ғофил эмас. Ҳаммасини кўриб-билиб турибди. Ўша ишларингизнинг жазо ёки мукофотини яқинда беради.
અરબી તફસીરો:
تِلۡكَ أُمَّةٞ قَدۡ خَلَتۡۖ لَهَا مَا كَسَبَتۡ وَلَكُم مَّا كَسَبۡتُمۡۖ وَلَا تُسۡـَٔلُونَ عَمَّا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ
У уммат бошқа миллатлар қатори ўтиб кетиб бўлди. Қилганини қилди. Яхши амал қилдими, ёмон амал қилдими, нима қилган бўлса, ўзига қилди. Уларга ўзларининг амаллари, сизларга эса ўзларингизники. Уларнинг қилган ишлари учун сизлар жавобгар бўлмайсизлар. Сизларнинг қилган ишларингиз учун улар жавобгар бўлмайдилар. Ҳеч ким ҳеч кимнинг гуноҳи учун масъул бўлмайди. Ҳамма ўзи қилган ишига жавоб беради.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• أن دعوى أهل الكتاب أنهم على الحق لا تنفعهم وهم يكفرون بما أنزل الله على نبيه محمد صلى الله عليه وسلم.
Аҳли китобнинг биз ҳақмиз, деган даъволари пуч, ёлғон. Чукни улар Аллоҳ Муҳаммад алайҳиссаломга нозил қилган ҳақ динга куфир келтирдилар.
• سُمِّي الدين صبغة لظهور أعماله وسَمْته على المسلم كما يظهر أثر الصبغ في الثوب.
Дин ранг, деб номланди. Чунки ранг кийимда кўринганидек, диннинг белгилари мусулмоннинг амалларида ва ахлоқида кўриниб туради.
• أن الله تعالى قد رَكَزَ في فطرةِ خلقه جميعًا الإقرارَ بربوبيته وألوهيته، وإنما يضلهم عنها الشيطان وأعوانه.
Аллоҳ таоло ҳамма махлуқотларининг табиатига Ўзининг парвардигорлиги ва маъбудлигига иқрор бўлиш ҳиссини ўрнатиб қўйди. Бу нарсадан уларни адаштиришга уринаётганлар шайтон ва унинг лашкарларидир.
۞ سَيَقُولُ ٱلسُّفَهَآءُ مِنَ ٱلنَّاسِ مَا وَلَّىٰهُمۡ عَن قِبۡلَتِهِمُ ٱلَّتِي كَانُواْ عَلَيۡهَاۚ قُل لِّلَّهِ ٱلۡمَشۡرِقُ وَٱلۡمَغۡرِبُۚ يَهۡدِي مَن يَشَآءُ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ
Яҳуд ва уларга ўхшаган мунофиқлардан эси паст, нодон-жоҳиллари: "Мусулмонларни олдинги қибласи бўлмиш Байтул-Мақдисдан нима юз ўгиртирди экан", дейишади. Айтинг, эй Муҳаммад алайҳиссалом: "Машриқу мағриб ва улар орасидаги барча нарсалар Аллоҳнинг мулкидир. Истаган одамини истаган тарафига қаратади. Ҳар қандай нуқсондан пок Аллоҳ Ўзи хоҳлаган бандасини қинғирлик ва эгриликдан холи бўлган тўғри йўлга бошлайди.
અરબી તફસીરો:
وَكَذَٰلِكَ جَعَلۡنَٰكُمۡ أُمَّةٗ وَسَطٗا لِّتَكُونُواْ شُهَدَآءَ عَلَى ٱلنَّاسِ وَيَكُونَ ٱلرَّسُولُ عَلَيۡكُمۡ شَهِيدٗاۗ وَمَا جَعَلۡنَا ٱلۡقِبۡلَةَ ٱلَّتِي كُنتَ عَلَيۡهَآ إِلَّا لِنَعۡلَمَ مَن يَتَّبِعُ ٱلرَّسُولَ مِمَّن يَنقَلِبُ عَلَىٰ عَقِبَيۡهِۚ وَإِن كَانَتۡ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى ٱلَّذِينَ هَدَى ٱللَّهُۗ وَمَا كَانَ ٱللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَٰنَكُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ بِٱلنَّاسِ لَرَءُوفٞ رَّحِيمٞ
Сизларга Ўзимизга маъқул бўлган қиблани тайинлаб берганимиз каби сизларни ақидалар, ибодатлар ва муомалалар борасида бутун умматлар орасидаги ўрта миллат қилдик. Токи, пайғамбарлар Аллоҳнинг фармонларини умматларга етказганларига сизлар гувоҳ бўласизлар, пайғамбарларнинг ўзлари эса сизларга етказганларига гувоҳ бўладилар. Сизларни юзланиб турган қибланглар Байтул-Мақдисдан Каъба тарафига буришимизнинг сабаби Аллоҳнинг шариатига ким рози бўлиб, дарҳол унга бўйсунади-ю, яна ким ҳавойи нафсига эргашиб, Аллоҳнинг шариатидан юз ўгириб, динидан қайтади, шуни аниқлаш эди. Шубҳасиз, қибланинг ўзгартирилиши оғир иш. Лекин Аллоҳ чин иймон билан сийлаган бандалари учун оғир эмас. Аллоҳ бандаларига қайси бир ишни ҳукм қилса, унда етук ҳикматлар бор. Аллоҳ сизларнинг иймонларингизни ҳам, қибла ўзгаришидан олдин ўқиган намозларингизни ҳам зое қилмайди. Аллоҳ инсонларга меҳрибон ва раҳмлидир. Уларга ишларни оғирлаштириб ҳам юбормайди, қилган амалларининг савобларини зое ҳам қилмайди.
અરબી તફસીરો:
قَدۡ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجۡهِكَ فِي ٱلسَّمَآءِۖ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبۡلَةٗ تَرۡضَىٰهَاۚ فَوَلِّ وَجۡهَكَ شَطۡرَ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِۚ وَحَيۡثُ مَا كُنتُمۡ فَوَلُّواْ وُجُوهَكُمۡ شَطۡرَهُۥۗ وَإِنَّ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ لَيَعۡلَمُونَ أَنَّهُ ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّهِمۡۗ وَمَا ٱللَّهُ بِغَٰفِلٍ عَمَّا يَعۡمَلُونَ
Эй Муҳаммад алайҳиссалом, қибланинг ўзингиз ёқтирадиган тарафга ўзгартирилиши ҳақида ваҳий нозил бўлишини истаб, юзингиз само сари бурилганини, осмон тарафга боқаётганингизни кўрдик. Биз сизни албатта ўша ўзингиз ёқтирадиган тарафга, яъни, Байтул-Мақдисдан Байтул-Ҳаром тарафга буриб қўямиз. Бас юзингизни Маккаи мукаррамадаги Байтул-Ҳаром тарафига буринг. Эй мўминлар, сизлар ҳам намоз ўқиётган пайтингизда юзингизни ўша тарафга буринглар. Яҳуд ва насоролардан бўлган аҳли китоблар қибланинг ўзгартирилиши уларни яратган ва ишларини бошқариб турган Аллоҳ тарафидан нозил қилинган ҳақ эканини биладилар. Чунки бу иш уларнинг китобларида битилган. Аллоҳ ҳақдан юз ўгираётган ўша бадбахтлардан ғофил эмас. Ҳар қандай нуқсондан пок У Зот ҳаммасини кўриб-билиб турибди. Яқинда ҳаммасига қилмишларига яраша жазосини беради.
અરબી તફસીરો:
وَلَئِنۡ أَتَيۡتَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ بِكُلِّ ءَايَةٖ مَّا تَبِعُواْ قِبۡلَتَكَۚ وَمَآ أَنتَ بِتَابِعٖ قِبۡلَتَهُمۡۚ وَمَا بَعۡضُهُم بِتَابِعٖ قِبۡلَةَ بَعۡضٖۚ وَلَئِنِ ٱتَّبَعۡتَ أَهۡوَآءَهُم مِّنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَكَ مِنَ ٱلۡعِلۡمِ إِنَّكَ إِذٗا لَّمِنَ ٱلظَّٰلِمِينَ
Аллоҳга қасамки, эй Муҳаммад алайҳиссалом, яҳуд ва насоролардан бўлган аҳли китобларга қибланинг ўзгартирилишига доир ҳамма оят-аломатларни, очиқ-равшан ҳужжатларни келтирсангиз ҳам улар сизнинг қиблангизга юзланмаслар. Чунки улар сиз олиб келган ваҳийга саркашлик қиладилар, ҳаққа эргашишдан ўзларини катта оладилар. Энди Аллоҳ сизни буриб қўйганидан кейин сиз ҳам уларнинг қибласига ҳаргиз юзланмайсиз. Улар ҳатто бир-бирларининг қибласига ҳам юзланмаслар. Негаки, улардан ҳар бири бошқасини кофирга чиқаради. Энди сизга ҳар қандай шубҳадан холи соғлом илм келиб турганидан кейин ҳам қибла ва бошқа шариатлару ҳукмлар борасида уларнинг ҳавойи нафсларига эргашадиган бўлсангиз, ҳидоятни ташлаб, ҳавойи нафсга эргашган золимлардан бўлиб қоласиз. Пайғамбар алайҳиссаломга қарата қилинаётган бу хитоб уларга эргашиш нақадар қабиҳ эканини кўрсатиб бериш учун бўляпти, холос. Аслида эса Аллоҳ Ўз пайғамбарини бундай қабоҳатдан албатта асрайди. Айни дамда бу огоҳлантириш у зотдан кейин келадиган уммат учун ҳамдир.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• أن الاعتراض على أحكام الله وشرعه والتغافل عن مقاصدها دليل على السَّفَه وقلَّة العقل.
Аллоҳнинг ҳукмлари ва шариатига эътироз билдириш, унинг мақсадларини билиб туриб билмасликка олиш кишининг калтафаҳмлиги ва ақлсизлигига далилдир.
• فضلُ هذه الأمة وشرفها، حيث أثنى عليها الله ووصفها بالوسطية بين سائر الأمم.
• التحذير من متابعة أهل الكتاب في أهوائهم؛ لأنهم أعرضوا عن الحق بعد معرفته.
Аҳли китобларнинг ҳавойи нафсларига эргашишдан огоҳлантирилганмиз. Чунки улар ҳақни билиб туриб, ундан юз ўгирган бадбахтлардир.
• جواز نَسْخِ الأحكام الشرعية في الإسلام زمن نزول الوحي، حيث نُسِخَ التوجه إلى بيت المقدس، وصار إلى المسجد الحرام.
Ваҳий нозил бўлиб турган замонда шаръий ҳукмларнинг насх бўлиши - бекор қилиниши мумкин. Масалан, Байтул-Мақдисга қараб юзланиш бекор қилиниб, унинг ўрнига Масжидул-Ҳаром тарафга юзланиш жорий қилинди.
ٱلَّذِينَ ءَاتَيۡنَٰهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ يَعۡرِفُونَهُۥ كَمَا يَعۡرِفُونَ أَبۡنَآءَهُمۡۖ وَإِنَّ فَرِيقٗا مِّنۡهُمۡ لَيَكۡتُمُونَ ٱلۡحَقَّ وَهُمۡ يَعۡلَمُونَ
Яҳуд ва насоролардан бўлган аҳли китобларнинг олимлари қибланинг ўзгартирилиши Муҳаммад алайҳиссаломнинг пайғамбарлигига далолат қилувчи аломатлардан бири эканини яхши биладилар. Улар бу ҳақиқат билан худди ўз фарзандларини бошқалардан ажрата оладигандек яхши танишлар. Шунга қарамасдан, улардан бир тоифаси ҳасад қилганларидан билиб туриб ҳақни яширадилар.
અરબી તફસીરો:
وَلِكُلّٖ وِجۡهَةٌ هُوَ مُوَلِّيهَاۖ فَٱسۡتَبِقُواْ ٱلۡخَيۡرَٰتِۚ أَيۡنَ مَا تَكُونُواْ يَأۡتِ بِكُمُ ٱللَّهُ جَمِيعًاۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ
Ўтган умматлардан ҳар бирининг ҳиссий бўлсин, маънавий бўлсин, ўз юзланадиган жиҳати бор. Қибла борасида ҳам, Аллоҳнинг шариати борасида ҳам умматларнинг ихтилофи шулар жумласидандир. Модомики, Аллоҳнинг буйруғи ва шариати билан бўлаётган экан, жиҳатларнинг хилма-хиллиги зарар қилмайди. Шундай экан, эй мўминлар, бўйнингизга юклатилган вазифалар бўлмиш яхшиликларни қилишга шошилаверинг. Қаерда бўлсангиз ҳам Аллоҳ қиёмат кунида ҳаммангизни бир жойга тўплайди ва амалларингизга яраша жазо ёки мукофот беради. Аллоҳ ҳар ишга қодирдир. Сизларни тўплаш ва жазолаш ёки мукофотлаш У Зот учун оғир иш эмас.
અરબી તફસીરો:
وَمِنۡ حَيۡثُ خَرَجۡتَ فَوَلِّ وَجۡهَكَ شَطۡرَ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِۖ وَإِنَّهُۥ لَلۡحَقُّ مِن رَّبِّكَۗ وَمَا ٱللَّهُ بِغَٰفِلٍ عَمَّا تَعۡمَلُونَ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, қаерда бўлманг, қайси тарафдан чиқманг, намоз ўқимоқчи бўлсангиз, Масжидул-Ҳаром тарафга юзланинг. Саҳобаларингиз ҳам шундай қилсинлар. Шундай қилиш Парвардигорингиз тарафидан сизга юборилган ваҳийдир. Аллоҳ сизлар қилаётган ишдан ғофил эмас. У Зот ҳамма ишларингизни кўриб-билиб туради ва амалларингизга яраша жазо ёки мукофот беради.
અરબી તફસીરો:
وَمِنۡ حَيۡثُ خَرَجۡتَ فَوَلِّ وَجۡهَكَ شَطۡرَ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِۚ وَحَيۡثُ مَا كُنتُمۡ فَوَلُّواْ وُجُوهَكُمۡ شَطۡرَهُۥ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَيۡكُمۡ حُجَّةٌ إِلَّا ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنۡهُمۡ فَلَا تَخۡشَوۡهُمۡ وَٱخۡشَوۡنِي وَلِأُتِمَّ نِعۡمَتِي عَلَيۡكُمۡ وَلَعَلَّكُمۡ تَهۡتَدُونَ
Эй Пайғамбар, намоз ўқиш учун қайси тарафдан чиқиб келсангиз ҳам Масжидул-ҳаром тарафга юзланинг. Эй мўминлар, намоз ўқимоқчи бўлган пайтингизда сизлар ҳам юзингизни Каъба тарафга буринглар. Токи, одамларда сизларга қарши бирон ҳужжат қолмасин. Фақат золим кимсалар саркашлигида давом этиб, сизларга қарши энг заиф ҳужжатни ҳам келтираверадилар. Улардан эмас, Парвардигорингиздан қўрқинглар - буйруқларини бажаринглар ва тақиқларидан тийилинглар. Зеро, Аллоҳ сизларга Ўз неъматини тўла қилиб бериш, сизларни бошқа умматлардан ажратиб олиш ва энг улуғ қиблага ҳидоят қилиб қўйиш учун Каъба тарафга юзланишни шариатлаштирди.
અરબી તફસીરો:
كَمَآ أَرۡسَلۡنَا فِيكُمۡ رَسُولٗا مِّنكُمۡ يَتۡلُواْ عَلَيۡكُمۡ ءَايَٰتِنَا وَيُزَكِّيكُمۡ وَيُعَلِّمُكُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَيُعَلِّمُكُم مَّا لَمۡ تَكُونُواْ تَعۡلَمُونَ
Шунингдек, сизларга яна бир неъматни ҳам ато этдик. Яъни, сизларга ўзларингиздан бир пайғамбар юбордик. У сизларга оятларимизни ўқиб беради. Сизларни яхши, эзгу ишларга буюриб ва ёвузлик, разилликдан қайтариб, қалбингларни поклайди. Сизларга Қуръонни ва Суннатни ўргатади. Диний бўлсин, дунёвий бўлсин, билмаган ишларингизда таълим беради.
અરબી તફસીરો:
فَٱذۡكُرُونِيٓ أَذۡكُرۡكُمۡ وَٱشۡكُرُواْ لِي وَلَا تَكۡفُرُونِ
Қалбларингиз ва бошқа аъзоларингиз билан мени эсланглар. Шунда мен ҳам сизларни мақташ ва Ўз ҳимоямга олиш билан эслайман. Амал қандай бўлса, жазо ёки мукофот ҳам ўшанга яраша бўлади. Сизларга берган неъматларим учун Менга шукр қилинглар, нонкўрлик қилиш ва ҳаромдан тап тортмаслик билан Менга куфр келтирманглар.
અરબી તફસીરો:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱسۡتَعِينُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِۚ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّٰبِرِينَ
Эй иймон келтирганлар, Менга тоат қилиш ва фармонимга бўйсунишда сабр ва намоз билан мадад сўранглар. Аллоҳ сабр қилгувчилар билан биргадир. Уларни яхши ишларга муваффақ айлайди ва уларга мадад беради.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• إطالة الحديث في شأن تحويل القبلة؛ لما فيه من الدلالة على نبوة محمد صلى الله عليه وسلم.
Қибланинг ўзгартирилишида Муҳаммад алайҳиссаломнинг пайғамбарлигига далолат бор. Шунинг учун бу мавзу қайта-қайта тилга олиняпти.
• ترك الجدال والاشتغالُ بالطاعات والمسارعة إلى الله أنفع للمؤمن عند ربه يوم القيامة.
Талашиб-тортишишни ташлаб, тоат-ибодат билан Аллоҳ сари чопиш Қиёмат кунида мўмин учун фойдалироқ бўлади.
وَلَا تَقُولُواْ لِمَن يُقۡتَلُ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ أَمۡوَٰتُۢۚ بَلۡ أَحۡيَآءٞ وَلَٰكِن لَّا تَشۡعُرُونَ
Эй мўминлар, Аллоҳ йўлида жиҳод қилиб ҳалок бўлганларни бошқа ўликларга ўхшаган ўликлар, дея кўрманглар. Йўқ, улар Парвардигорлари наздида тирикдирлар. Лекин сизлар уларнинг ҳаётини идрок қила олмайсизлар. Чунки у ўзига хос бир ҳаёт бўлиб, уни Аллоҳ таоло тарафидан келадиган бир ваҳий билангина билиш мумкин бўлади.
અરબી તફસીરો:
وَلَنَبۡلُوَنَّكُم بِشَيۡءٖ مِّنَ ٱلۡخَوۡفِ وَٱلۡجُوعِ وَنَقۡصٖ مِّنَ ٱلۡأَمۡوَٰلِ وَٱلۡأَنفُسِ وَٱلثَّمَرَٰتِۗ وَبَشِّرِ ٱلصَّٰبِرِينَ
Сизларни душмандан хавфсираш, озуқанинг етишмаслиги сабабли келган очлик, мол-дунё танқислиги ва уни топишдаги машаққатлар, офатлар ёки Аллоҳ йўлида шаҳид бўлиш туфайли жонларнинг қирилиши ҳамда ерда ўсадиган меваларнинг камлиги каби турли хил мусибатлар билан синаймиз. Эй Пайғамбар алайҳиссалом, шу мусибатларга сабр қилувчиларга хушхабар берингки, Аллоҳ бу дунёда ҳам, охиратда ҳам уларнинг ишини ўнглайди.
અરબી તફસીરો:
ٱلَّذِينَ إِذَآ أَصَٰبَتۡهُم مُّصِيبَةٞ قَالُوٓاْ إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّآ إِلَيۡهِ رَٰجِعُونَ
Уларга шу мусибатлардан биронтаси етса, тақдирга рози ва таслим бўлиб шундай дейдилар: "Биз Аллоҳнинг мулкимиз. Бизни Ўзи истаганича тасарруф қилаверади. Қиёмат куни Унга қайтамиз. Бизни яратган ҳам, Ўз фазлу карами ила бизга турли хил неъматларни ато этган ҳам Унинг Ўзидир. Оқибатимиз ва қайтиб борар жойимиз ҳам Унгадир".
અરબી તફસીરો:
۞ إِنَّ ٱلصَّفَا وَٱلۡمَرۡوَةَ مِن شَعَآئِرِ ٱللَّهِۖ فَمَنۡ حَجَّ ٱلۡبَيۡتَ أَوِ ٱعۡتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيۡهِ أَن يَطَّوَّفَ بِهِمَاۚ وَمَن تَطَوَّعَ خَيۡرٗا فَإِنَّ ٱللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ
Каъба яқинидаги икки машҳур Сафо ва Марва тоғлари шариатнинг зоҳирий белгиларидан. Ҳаж ва умра ибодатига борганлар улар орасида саъй (ҳаракат, яъни, юриш ёки енгил югуриш) қиладилар. Бу амал Исломдан олдин жоҳилиятда ҳам бўлгани учун саҳобалар уни қилишга иккиланганлар. Оятдаги уни қилган одамга гуноҳ йўқ, дейилиши шундан. Аллоҳ таоло бу амалнинг ҳаж ибодатларидан эканини баён қилди. Энди ким ўз ихтиёри билан ихлос қилиб, мустаҳаб (қилса савоб, қилмаса гуноҳ йўқ) амалларни қилса, Аллоҳ унинг савобини кўп қилиб беради, амалини қабул қилади ва мукофотлайди. Аллоҳ яхши амал қилганни ҳам, савобга ким лойиқлигини ҳам биладиган Зотдир.
અરબી તફસીરો:
إِنَّ ٱلَّذِينَ يَكۡتُمُونَ مَآ أَنزَلۡنَا مِنَ ٱلۡبَيِّنَٰتِ وَٱلۡهُدَىٰ مِنۢ بَعۡدِ مَا بَيَّنَّٰهُ لِلنَّاسِ فِي ٱلۡكِتَٰبِ أُوْلَٰٓئِكَ يَلۡعَنُهُمُ ٱللَّهُ وَيَلۡعَنُهُمُ ٱللَّٰعِنُونَ
Биз Муҳаммад алайҳиссаломнинг ҳақ пайғамбар эканига далолат қилувчи ҳужжатларни яҳуд ва насороларнинг китобларида очиқ баён қилганмиз. Энди шу ҳужжатларни яширган яҳуд, насоро ва бошқаларни Аллоҳ Ўз раҳматидан қувади. Фаришталар, пайғамбарлар ва ҳамма одамлар, Аллоҳнинг раҳматидан қувилсин, дея уларни дуойибад қиладилар.
અરબી તફસીરો:
إِلَّا ٱلَّذِينَ تَابُواْ وَأَصۡلَحُواْ وَبَيَّنُواْ فَأُوْلَٰٓئِكَ أَتُوبُ عَلَيۡهِمۡ وَأَنَا ٱلتَّوَّابُ ٱلرَّحِيمُ
Очиқ оятларни яширганидан пушаймон бўлиб, ўзларининг зоҳирий ва ботиний ишларини ислоҳ қилган, ўзлари яширган ҳақиқат ва ҳидоятни баён қилган кишилар бундан мустасно. Уларнинг Мен сари, Менга итоат қилиш сари қайтганларини қабул қиламан. Мен тавба қилувчининг тавбасини қабул қиладиган, бандаларига Раҳмли Зотман.
અરબી તફસીરો:
إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ وَمَاتُواْ وَهُمۡ كُفَّارٌ أُوْلَٰٓئِكَ عَلَيۡهِمۡ لَعۡنَةُ ٱللَّهِ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةِ وَٱلنَّاسِ أَجۡمَعِينَ
Куфр келтириб, кейин тавба қилмасдан, кофир ҳолида дунёдан ўтиб кетганларга Аллоҳнинг, фаришталарнинг ва одамларнинг лаънати бўлгай! Аллоҳнинг лаънати Ўз раҳматидан қувиш бўлса, фаришталар ва одамларнинг лаънати Аллоҳнинг раҳматидан қувилсин, даф бўлсин, дея дуойибад қилишларидир.
અરબી તફસીરો:
إِنَّ فِي خَلۡقِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَٱخۡتِلَٰفِ ٱلَّيۡلِ وَٱلنَّهَارِ وَٱلۡفُلۡكِ ٱلَّتِي تَجۡرِي فِي ٱلۡبَحۡرِ بِمَا يَنفَعُ ٱلنَّاسَ وَمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلسَّمَآءِ مِن مَّآءٖ فَأَحۡيَا بِهِ ٱلۡأَرۡضَ بَعۡدَ مَوۡتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِن كُلِّ دَآبَّةٖ وَتَصۡرِيفِ ٱلرِّيَٰحِ وَٱلسَّحَابِ ٱلۡمُسَخَّرِ بَيۡنَ ٱلسَّمَآءِ وَٱلۡأَرۡضِ لَأٓيَٰتٖ لِّقَوۡمٖ يَعۡقِلُونَ
Еру осмонларнинг яратилишида, улар орасидаги ажойиботларда, кеча ва кундузнинг тинимсиз алмашиниб туришида, денгизларда одамларга керакли озиқ-овқат, кийим-кечак ва бошқа нарсаларни ташиб юрадиган кемаларда, Аллоҳ осмондан ёмғир ёғдириб, ўлик ерга жон бахш этгани, яйловлару ўтлоқларнинг ҳосил бўлиши ва турли жониворларнинг пайдо бўлишида, шамолнинг ҳали у томонга, ҳали бу томонга эсишида, само билан замин орасида бўйсундириб қўйилган булутнинг сузиб юришида ақлини ишлата биладиган, ҳужжат нималигини англай оладиган одамлар учун ҳар қандай нуқсондан пок Аллоҳнинг якка-ягона эканига далолат қилувчи оят-аломатлар бор.
અરબી તફસીરો:
وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَتَّخِذُ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَندَادٗا يُحِبُّونَهُمۡ كَحُبِّ ٱللَّهِۖ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَشَدُّ حُبّٗا لِّلَّهِۗ وَلَوۡ يَرَى ٱلَّذِينَ ظَلَمُوٓاْ إِذۡ يَرَوۡنَ ٱلۡعَذَابَ أَنَّ ٱلۡقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعٗا وَأَنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلۡعَذَابِ
Шунча оят-аломатларга қарамасдан, айрим одамлар Аллоҳдан бошқаларни ҳам ўзларига илоҳ қилиб оладилар. Уларни худди Аллоҳни яхши кўргандек яхши кўрадилар. Мўминлар эса Аллоҳни улар маъбудаларини яхши кўрганидан кўра кўпроқ яхши кўрадилар. Чунки мўминлар Аллоҳни хурсандлигу хафаликда яхши кўрсалар, улар маъбудаларини фақат хурсандликда яхши кўрадилар. Бирон қайғуга ботганларида эса ўша маъбудаларини қўйиб, ёлғиз Аллоҳгагина дуо-тазарру қила бошлайдилар. Улар бу қилган гуноҳлари ва ширклари туфайли охиратда ҳоллари нима кечишини билганларида эди, ҳамма қувват Аллоҳники эканини ва осийларга нисбатан Аллоҳнинг азоби жуда қаттиқ эканини билган ва ширк келтирмаган бўлардилар.
અરબી તફસીરો:
وَقَالَ ٱلَّذِينَ ٱتَّبَعُواْ لَوۡ أَنَّ لَنَا كَرَّةٗ فَنَتَبَرَّأَ مِنۡهُمۡ كَمَا تَبَرَّءُواْ مِنَّاۗ كَذَٰلِكَ يُرِيهِمُ ٱللَّهُ أَعۡمَٰلَهُمۡ حَسَرَٰتٍ عَلَيۡهِمۡۖ وَمَا هُم بِخَٰرِجِينَ مِنَ ٱلنَّارِ
Ўшанда заиф тобелар: "Қани энди дунёга қайтсак ва пешволар биздан юз ўгирганидек, биз ҳам улардан юз ўгирсак", деб қолишади. Аллоҳ уларга охиратдаги азоб билан бирга раҳбарларга ноҳақ ишларда эргашишнинг оқибати қанчалар надомат ва қайғу бўлишини ҳам кўрсатди. Энди улар дўзахдан ҳеч қачон чиқа олмайдилар.
અરબી તફસીરો:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِي ٱلۡأَرۡضِ حَلَٰلٗا طَيِّبٗا وَلَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَٰتِ ٱلشَّيۡطَٰنِۚ إِنَّهُۥ لَكُمۡ عَدُوّٞ مُّبِينٌ
Эй инсонлар, ҳайвон бўладими, ўсимлик бўладими, дарахт бўладими, ҳалолларини ҳалол йўл билан топиб енглар. Сизларни аста-секин йўлдан оздирадиган шайтоннинг васвасаларига учманглар. У сизларга очиқ-ойдин душмандир. Адаштириш ва озор беришга ҳарис бўлиб турган душманга эргашиш ақлли одамнинг иши эмас.
અરબી તફસીરો:
إِنَّمَا يَأۡمُرُكُم بِٱلسُّوٓءِ وَٱلۡفَحۡشَآءِ وَأَن تَقُولُواْ عَلَى ٱللَّهِ مَا لَا تَعۡلَمُونَ
У сизларни ёмон оқибатларга олиб келадиган ишларга, катта-катта гуноҳларга етаклайди ҳамда билиб-билмай ақида ва шариат ишларига аралашиб, Аллоҳ шаънида билмаган нарсаларингизни гапиришга ундайди.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• المؤمنون بالله حقًّا هم أعظم الخلق محبة لله؛ لأنهم يطيعونه على كل حال في السراء والضراء، ولا يشركون معه أحدًا.
Аллоҳни энг кўп яхши кўрадиганлар Аллоҳга ҳақиқий иймон келтирганлардир. Чунки улар ҳар қандай ҳолатда - қийинчилигу осонликда ҳам, шодлигу хафаликда ҳам У Зотга итоат этадилар.
وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ ٱتَّبِعُواْ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ قَالُواْ بَلۡ نَتَّبِعُ مَآ أَلۡفَيۡنَا عَلَيۡهِ ءَابَآءَنَآۚ أَوَلَوۡ كَانَ ءَابَآؤُهُمۡ لَا يَعۡقِلُونَ شَيۡـٔٗا وَلَا يَهۡتَدُونَ
У кофирларга, Аллоҳ нозил қилган ҳидоят ва нурга эргашинглар, дейилса, ота-боболаримизнинг эътиқодлари ва урф-одатларига эргашамиз, дейишади. Ақлини ишлата билмаган, ҳидоят ва нурни кўра олмаган, Аллоҳ рози бўладиган ҳақиқатга ҳидоят топа олмаган ўша ота-боболарига эргашадиларми?!
અરબી તફસીરો:
وَمَثَلُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ كَمَثَلِ ٱلَّذِي يَنۡعِقُ بِمَا لَا يَسۡمَعُ إِلَّا دُعَآءٗ وَنِدَآءٗۚ صُمُّۢ بُكۡمٌ عُمۡيٞ فَهُمۡ لَا يَعۡقِلُونَ
Кофирларнинг ўша ота-боболарига эргашиши манзараси чўпоннинг ҳайвонларига қарата қичқириши манзарасига ўхшайди. Ҳайвонлар унинг овозини эшитадилар-у, маъносини тушунмайдилар. Кофирлар ҳам ҳақни эшитмайдиган кар, ҳақни гапирмайдиган гунг ва ҳақни кўрмайдиган кўрлардир. Шунинг учун уларни ҳаққа даъват қилиш бефойда. Барибир маъносини тушуна олмайдилар.
અરબી તફસીરો:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُلُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰكُمۡ وَٱشۡكُرُواْ لِلَّهِ إِن كُنتُمۡ إِيَّاهُ تَعۡبُدُونَ
Эй Аллоҳга иймон келтирган ва пайғамбарига эргашган мўминлар, Аллоҳ сизларга ҳалол қилиб берган покиза ризқлардан енглар ва бу неъматлар учун зоҳирда ҳам, ботинда ҳам Аллоҳга шукр қилинглар. Буйруғини бажариб, тақиқидан тийилиш шукр қилишнинг бир кўринишидир. Агар ҳақиқатан Аллоҳгагина ибодат қилиб, Унга ҳеч нарсани ширк келтирмаётган бўлсанглар, шукрни канда қилманглар.
અરબી તફસીરો:
إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيۡكُمُ ٱلۡمَيۡتَةَ وَٱلدَّمَ وَلَحۡمَ ٱلۡخِنزِيرِ وَمَآ أُهِلَّ بِهِۦ لِغَيۡرِ ٱللَّهِۖ فَمَنِ ٱضۡطُرَّ غَيۡرَ بَاغٖ وَلَا عَادٖ فَلَآ إِثۡمَ عَلَيۡهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِيمٌ
Аллоҳ таоло озиқ-овқатлардан ношаръий ва Аллоҳдан бошқанинг номига атаб сўйилган ҳайвон гўштини, тўнғиз гўштини ва оққан қонни ҳаром қилди. Энди ким мажбур бўлиб қолса, зарурат бўлмаса емаслиги, зарурат бўлиб қолганда эса ҳаддини билиб ейиши шарти билан унга гуноҳ йўқ. Аллоҳ тавба қилган бандаларини кечирадиган Раҳмли Зот. Мажбур бўлганидан ҳаром луқмани еган бандасини кечириши раҳматининг бир кўринишидир.
અરબી તફસીરો:
إِنَّ ٱلَّذِينَ يَكۡتُمُونَ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلۡكِتَٰبِ وَيَشۡتَرُونَ بِهِۦ ثَمَنٗا قَلِيلًا أُوْلَٰٓئِكَ مَا يَأۡكُلُونَ فِي بُطُونِهِمۡ إِلَّا ٱلنَّارَ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ ٱللَّهُ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمۡ وَلَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمٌ
Аллоҳ нозил қилган китобларни ва улардаги Муҳаммад алайҳиссаломнинг ҳақиқий пайғамбар эканини исботловчи ҳужжатларни яширган ва уни лавозим, обрў ва мол-давлат каби арзимас чақага сотган яҳуд ва насороларнинг қоринларидаги еганлари ўт бўлади, олов бўлади. Яъни, қоринларига ўт билан, олов билан азобланишга сабаб бўладиган нарсаларни ейдилар. Қиёмат куни Аллоҳ улар билан гаплашмайди, яъни, уларга ёқадиган тарзда гаплашмайди, балки, ҳолини абгор қиладиган тарзда гаплашади. Улар ҳақида яхши гап айтмайди, уларни оқламайди. Улар учун аламли азоб бордир.
અરબી તફસીરો:
أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ ٱشۡتَرَوُاْ ٱلضَّلَٰلَةَ بِٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡعَذَابَ بِٱلۡمَغۡفِرَةِۚ فَمَآ أَصۡبَرَهُمۡ عَلَى ٱلنَّارِ
Одамларга зарур бўлган маълумотларни яширган у бадбахтлар шу қилмишлари туфайли ҳидоят эвазига залолатни, Аллоҳнинг мағфирати эвазига азобини сотиб олганлардир. Жаҳаннам ўтига мунча сабр-тоқатли эканлар-а? Ана шу сабрларига ишониб, бўлажак азобга парво қилмай юрибдилармикин?
અરબી તફસીરો:
ذَٰلِكَ بِأَنَّ ٱللَّهَ نَزَّلَ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّۗ وَإِنَّ ٱلَّذِينَ ٱخۡتَلَفُواْ فِي ٱلۡكِتَٰبِ لَفِي شِقَاقِۭ بَعِيدٖ
Илм ва ҳидоятни яширганлари учун жазога йўлиқишларининг сабаби шуки, Аллоҳ илоҳий китобларни ҳақ билан нозил қилди. Шунинг ўзи уларни яширмасдан етказишни тақозо қилади. Илоҳий китоблар борасида ихтилоф қилиб, бирига ишониб, бошқасига ишонмаганлар ҳақиқатнинг кўчасидан ҳам ўта олмасдан, талашиб-тортишиш ботқоғига ботиб юраверадилар.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• أكثر ضلال الخلق بسبب تعطيل العقل، ومتابعة من سبقهم في ضلالهم، وتقليدهم بغير وعي.
Одамларнинг аксарияти ўз ақлларини ишлатмасдан, залолатдаги ота-боболарига эргашишлари ва уларга онгсиз тарзда кўр-кўрона тақлид қилишлари туфайли йўлдан озадилар.
• عدم انتفاع المرء بما وهبه الله من نعمة العقل والسمع والبصر، يجعله مثل من فقد هذه النعم.
Аллоҳ берган ақл, кўз ва қулоқдан фойдана билмаганлар шу неъматлардан мосуво бўлганларга ўхшаб қоладилар.
۞ لَّيۡسَ ٱلۡبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمۡ قِبَلَ ٱلۡمَشۡرِقِ وَٱلۡمَغۡرِبِ وَلَٰكِنَّ ٱلۡبِرَّ مَنۡ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةِ وَٱلۡكِتَٰبِ وَٱلنَّبِيِّـۧنَ وَءَاتَى ٱلۡمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِۦ ذَوِي ٱلۡقُرۡبَىٰ وَٱلۡيَتَٰمَىٰ وَٱلۡمَسَٰكِينَ وَٱبۡنَ ٱلسَّبِيلِ وَٱلسَّآئِلِينَ وَفِي ٱلرِّقَابِ وَأَقَامَ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتَى ٱلزَّكَوٰةَ وَٱلۡمُوفُونَ بِعَهۡدِهِمۡ إِذَا عَٰهَدُواْۖ وَٱلصَّٰبِرِينَ فِي ٱلۡبَأۡسَآءِ وَٱلضَّرَّآءِ وَحِينَ ٱلۡبَأۡسِۗ أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ صَدَقُواْۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡمُتَّقُونَ
Аллоҳнинг наздида яхшилик машриқ ёки мағриб тарафга юзланишнинг ўзи эмас. Ҳақиқий яхшилик Аллоҳнинг ягоналигига, охират кунига, фаришталар, нозил қилинган китоблар ва пайғамбарларнинг ҳаммасига иймон келтирмоқ, ўз молидан яхши кўришига қарамасдан, қариндошларга, етим-есирларга, муҳтожларга, юрти ва оиласидан айрилиқдаги ғариб-ғураболарга, ночорлигидан тиланчилик қилишга мажбур бўлаётганларга, қуллар ва асирларни озод қилишга сарфлаш ҳамда намозни тўкис адо этиш, закот бериш, аҳдга вафо қилиш, камбағаллик, қийинчилик ва касалликка сабр қилиш, шиддатли жанг кетаётган пайтда қочмасликдир. Мана шундай сифатларга эга бўлганлар иймонию амалида Аллоҳга садоқат кўрсатган, Парвардигорнинг буйруқларию тақиқларига сўзсиз бўйсунадиган чин тақводорлардир.
અરબી તફસીરો:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلۡقِصَاصُ فِي ٱلۡقَتۡلَىۖ ٱلۡحُرُّ بِٱلۡحُرِّ وَٱلۡعَبۡدُ بِٱلۡعَبۡدِ وَٱلۡأُنثَىٰ بِٱلۡأُنثَىٰۚ فَمَنۡ عُفِيَ لَهُۥ مِنۡ أَخِيهِ شَيۡءٞ فَٱتِّبَاعُۢ بِٱلۡمَعۡرُوفِ وَأَدَآءٌ إِلَيۡهِ بِإِحۡسَٰنٖۗ ذَٰلِكَ تَخۡفِيفٞ مِّن رَّبِّكُمۡ وَرَحۡمَةٞۗ فَمَنِ ٱعۡتَدَىٰ بَعۡدَ ذَٰلِكَ فَلَهُۥ عَذَابٌ أَلِيمٞ
Эй Аллоҳга иймон келтирган ва пайғамбарига эргашган кимсалар, сизларга бировни қасддан душманлик қилиб ўлдирган одамга ўша жиноятига яраша жазо бериш, яъни, уни қатл қилиш фарз қилинди. Ҳурга ҳур, қулга қул, аёлга аёл. Агар марҳумнинг ўзи вафотидан олдин ёки унинг эгалари хун эвазига кечириб юборсалар, хунни талаб қилишда ўлик эгалари ҳам, уни тўлашда қотил ҳам яхшилик йўлини тутсинлар. Ўлик эгалари қотилга озор-азият етказмасинлар, қотил ҳам ўз навбатида хунни чўзмасдан, пайсалга солмасдан ўз вақтида тўласин. Мана шу кечириш ва хун тўлаш Парвардигорингизнинг сизларга кўрсатган марҳамати ва берган енгиллигидир. Энди ким кечириб ва хунни олиб бўлганидан кейин яна қотилга тажовуз қилса, унинг учун Аллоҳ таоло тарафидан аламли азоб бордир.
અરબી તફસીરો:
وَلَكُمۡ فِي ٱلۡقِصَاصِ حَيَوٰةٞ يَٰٓأُوْلِي ٱلۡأَلۡبَٰبِ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ
Аллоҳ шариатлаштирган қасосда сизлар учун ҳаёт бор. Шу иш туфайли ноҳақ қонлар тўкилмайди, ўзаро душманлашиш барҳам топади. Буни Аллоҳнинг шариатига бўйсунадиган, Унинг буйруқларига амал қиладиган тақводор оқиллар идрок этадилар.
અરબી તફસીરો:
كُتِبَ عَلَيۡكُمۡ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ ٱلۡمَوۡتُ إِن تَرَكَ خَيۡرًا ٱلۡوَصِيَّةُ لِلۡوَٰلِدَيۡنِ وَٱلۡأَقۡرَبِينَ بِٱلۡمَعۡرُوفِۖ حَقًّا عَلَى ٱلۡمُتَّقِينَ
Биронтангизда ўлим аломатлари кўринса ва у кўп мол-давлат қолдираётган бўлса, шариат белгилаб қўйган миқдордан оширмасдан, яъни, ҳамма бойлигининг учдан бирини ёки ундан озроғини ота-онаси ва яқин қариндошларига васият қилсин. Шундай қилиш Аллоҳ таолодан тақво қиладиганлар бўйнидаги муқаррар ҳақдир, вазифадир. Бу ҳукм мерос оятлари нозил бўлишидан олдин жорий қилинган. Мерос оятлари нозил бўлганидан кейин эса ким қанча мерос олиши тайин бўлган.
અરબી તફસીરો:
فَمَنۢ بَدَّلَهُۥ بَعۡدَ مَا سَمِعَهُۥ فَإِنَّمَآ إِثۡمُهُۥ عَلَى ٱلَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُۥٓۚ إِنَّ ٱللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٞ
Энди ким васиятни ўзгартириб, камайтириб ё кўпайтириб юборса ёки уни умуман яширса, гуноҳ васият қилувчининг эмас, ўша ўзгартириб юборганларнинг гарданига тушади. Аллоҳ бандаларининг гап-сўзларини эшитиб, қилаётган ишларини кўриб-билиб турадиган Зотдир. Биронта ҳолат У Зотнинг назаридан четда қолмайди.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• البِرُّ الذي يحبه الله يكون بتحقيق الإيمان والعمل الصالح، وأما التمسك بالمظاهر فقط فلا يكفي عنده تعالى.
Аллоҳ яхши кўрадиган яхшилик иймон ва солиҳ амални воқеда кўрсатиш билан бўлади. У Зотнинг наздида ташқи кўринишларнигина қойиллатиш кифоя қилмайди.
فَمَنۡ خَافَ مِن مُّوصٖ جَنَفًا أَوۡ إِثۡمٗا فَأَصۡلَحَ بَيۡنَهُمۡ فَلَآ إِثۡمَ عَلَيۡهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِيمٞ
Ким васият қилувчининг ҳақдан тойилаётганини ёки васият борасида адолат қилмаётганини кўрса ва уни насиҳат қилиб тўғрилаб қўйса, васият устида талашиб-тортишаётганларни келиштириб, ораларини ислоҳ қилса, унга гуноҳ йўқ. Аксинча, бу иши учун ажр-савоб олади. Аллоҳ бандаларининг тавбаларини қабул қиладиган, уларга Раҳмли Зотдир.
અરબી તફસીરો:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ
Эй Аллоҳга иймон келтирган ва пайғамбарига тобе бўлган зотлар, сизлардан олдинги умматларга фарз қилинганидек сизларга ҳам рўза фарз қилинди. Шоядки, рўза ва бошқа яхши амаллар билан ўзларингизни Аллоҳнинг азобидан ҳимоя қилсангизлар.
અરબી તફસીરો:
أَيَّامٗا مَّعۡدُودَٰتٖۚ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَۚ وَعَلَى ٱلَّذِينَ يُطِيقُونَهُۥ فِدۡيَةٞ طَعَامُ مِسۡكِينٖۖ فَمَن تَطَوَّعَ خَيۡرٗا فَهُوَ خَيۡرٞ لَّهُۥۚ وَأَن تَصُومُواْ خَيۡرٞ لَّكُمۡ إِن كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ
Сизларга рўза тутиш, йил давомида озгина кунлардагина фарздир. Ким бемор ёки мусофир бўлиб рўза тутишга қийналса, оғзини очиши ва кейинроқ бир кунига бир кун қазосини тутиб бериши мумкин. Рўза тута оладиганлар эса оғизларини очиб юборсалар, фидя беришлари лозим. Фидя бир мискиннинг бир кунлик таомидир. Кимдир кўпроқ мискинга таом берса ёки ҳам рўза тутиб ва ҳам фидя берса, ўзи учун яхши. Сизлар учун, рўзанинг фазлини биладиган бўлсангизлар, оғизларингизни очганингиздан кўра рўза тутмоғингиз ва фидя бермоғингиз яхшироқдир. Рўза борасида Аллоҳнинг дастлабки ҳукми шу эди, яъни, хоҳлаган одам рўза тутар, хоҳламаган эса рўза тутмасдан фидя берарди. Кейинроқ Аллоҳ рўзани ҳар бир балоғатга етган ва уни тутишга қодир бўлган одам учун фарз қилди.
અરબી તફસીરો:
شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِيٓ أُنزِلَ فِيهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡهُۖ وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَۗ يُرِيدُ ٱللَّهُ بِكُمُ ٱلۡيُسۡرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ ٱلۡعُسۡرَ وَلِتُكۡمِلُواْ ٱلۡعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُواْ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَىٰكُمۡ وَلَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ
Пайғамбар алайҳиссаломга Қуръон рамазон ойининг қадр кечасида нозил бўла бошлаган. Аллоҳ уни одамларга ҳидоят қилиб нозил қилди. Унда ҳидоят ва ҳақ билан ноҳақни ажратадиган фурқондан иборат бўлган очиқ ҳужжатлар бор. Энди ким соғ-саломат рамазон ойига етиб келса ва муқим (ўз юртида) бўлса, рўзасини тутсин. Шундай қилиши вожиб, фарз. Ким рўза тутишга қийналадиган касал ё мусофир бўлса, оғзини очаверсин. Кейинроқ неча кун рўзасини қолдирган бўлса, ўшанча кун қазосини тутиб беради. Аллоҳ Ўзининг бу шариати билан сизларга оғирлик эмас, енгиллик бўлишини истайди. Рамазаон ойида тўла рўза тутинглар. Кейинги ойга ўтиб ҳайит кунида сизларни рўза тутишга муваффақ айлаган Аллоҳга такбир айтинглар. Шояд шунда ўзингларга ато этилган Ислом динидек улуғ неъмат учун Аллоҳга шукр қилсангизлар.
અરબી તફસીરો:
وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌۖ أُجِيبُ دَعۡوَةَ ٱلدَّاعِ إِذَا دَعَانِۖ فَلۡيَسۡتَجِيبُواْ لِي وَلۡيُؤۡمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمۡ يَرۡشُدُونَ
Эй Муҳаммад алайҳиссалом, бандаларим Мен ҳақимда сўрасалар, айтингки, Мен уларга яқинман. Аҳволларини кўриб-билиб тураман. Дуоларини эшитаман. Бу борада улар ҳеч қандай воситачиларга ҳам, овозларини баланд кўтариб қичқиришга ҳам муҳтож эмаслар. Дуогўйнинг ихлос билан қилган дуосини ижобат қиламан. Шундай экан, Менга бўйсунсинлар, буйруқларимни бажарсинлар, иймонларида барқарор турсинлар. Дуоларини ижобат қилишимнинг энг фойдали воситаси - мана шу. Шояд шу билан улар диний ишларида ҳам, дунёвий ишларида ҳам рушду ҳидоят йўлига ўтиб олсалар.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• فَضَّلَ الله شهر رمضان بجعله شهر الصوم وبإنزال القرآن فيه، فهو شهر القرآن؛ ولهذا كان النبي صلى الله عليه وسلم يتدارس القرآن مع جبريل في رمضان، ويجتهد فيه ما لا يجتهد في غيره.
Рамазон рўза ойидир. У ойда Қуръон нозил қилинган. Шу фазилатлари туфайли Аллоҳ уни бошқа ойлардан фазилатлироқ қилди. Шунинг учун Пайғамбар алайҳиссолату вассалом рамазонда Жаброил алайҳиссаломдан Қуръонни ўрганар ва бу ойда бошқа ойлардан кўра кўпроқ ибодат қилишга ғайрат кўрсатар эди.
أُحِلَّ لَكُمۡ لَيۡلَةَ ٱلصِّيَامِ ٱلرَّفَثُ إِلَىٰ نِسَآئِكُمۡۚ هُنَّ لِبَاسٞ لَّكُمۡ وَأَنتُمۡ لِبَاسٞ لَّهُنَّۗ عَلِمَ ٱللَّهُ أَنَّكُمۡ كُنتُمۡ تَخۡتَانُونَ أَنفُسَكُمۡ فَتَابَ عَلَيۡكُمۡ وَعَفَا عَنكُمۡۖ فَٱلۡـَٰٔنَ بَٰشِرُوهُنَّ وَٱبۡتَغُواْ مَا كَتَبَ ٱللَّهُ لَكُمۡۚ وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ ٱلۡخَيۡطُ ٱلۡأَبۡيَضُ مِنَ ٱلۡخَيۡطِ ٱلۡأَسۡوَدِ مِنَ ٱلۡفَجۡرِۖ ثُمَّ أَتِمُّواْ ٱلصِّيَامَ إِلَى ٱلَّيۡلِۚ وَلَا تُبَٰشِرُوهُنَّ وَأَنتُمۡ عَٰكِفُونَ فِي ٱلۡمَسَٰجِدِۗ تِلۡكَ حُدُودُ ٱللَّهِ فَلَا تَقۡرَبُوهَاۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ ءَايَٰتِهِۦ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمۡ يَتَّقُونَ
Дастлаб Рамазон кечаларида ярим тунда бомдоддан олдин уйғонган одамга овқатланиш ва аёлига яқинлик қилиш ҳаром бўлган. Кейин Аллоҳ бу ҳукмни насх-бекор қилди. Мана энди эй мўминлар, Рамазон кечаларида ҳам аёлингизга яқинлик қилишингиз мумкин. Зеро, гуноҳдан-зинодан сақланиш борасида бир-бирингизга муҳтожсиз ҳамда аёлларингиз сизларга, сизлар эса аёлларингизга парда-ҳимоядирсизлар. Аллоҳ сизларнинг тақиқланган ишни қилиб, ўзингизга ўзингиз хиёнат қилаётганингизни билди ва сизларни кечириб, сизларга раҳм қилиб, шу енгиллики ато этди. Мана энди улар билан қўшилишинглар ва Аллоҳ берганича зурриёт қолдиришга ҳаракат қилишинглар мумкин. То субҳи содиқ бўлиб, кун ёруғлиги тун қоронғулигидан ажраб қолгунига қадар еб-ичаверинглар. Кейин то кун ботгунига қадар рўзани бузадиган ишлардан тийилинглар. Масжидларда эътикоф ўтирган пайтингларда аёлингларга яқинлик қилманглар. Чунки бу иш эътикофни бузадиган амалдир. Бу ҳукмлар Аллоҳ ҳалол билан ҳаром орасига ўрнатиб қўйган ҳудудлардирки, уларга яқинлаша кўрманглар. Негаки, уларга яқинлашган одам ҳаром чоҳига тушиб кетиши ҳеч гап эмас! Аллоҳ инсонларга Ўзининг оятларини мана шундай очиқ-равшан тарзда баён қилади. Шояд улар тақво қилиб, Аллоҳнинг буйруқларини бажарсалар ва тақиқларидан тийилсалар.
અરબી તફસીરો:
وَلَا تَأۡكُلُوٓاْ أَمۡوَٰلَكُم بَيۡنَكُم بِٱلۡبَٰطِلِ وَتُدۡلُواْ بِهَآ إِلَى ٱلۡحُكَّامِ لِتَأۡكُلُواْ فَرِيقٗا مِّنۡ أَمۡوَٰلِ ٱلنَّاسِ بِٱلۡإِثۡمِ وَأَنتُمۡ تَعۡلَمُونَ
Бир-бирингларнинг молларингни ўғирлик, босқинчилик ва товламачилик каби жиноят йўли билан ўзлаштирманглар. Гуноҳлигини, ҳаромлигини била туриб, бир тоифа одамларнинг молларини тортиб олиш мақсадида қози олдида даъволашманглар. Ҳаромлигини била туриб, бир гуноҳга қадам босиш бориб турган қабоҳатдир ва унинг жазоси-азоби ҳам жуда қаттиқ бўлади.
અરબી તફસીરો:
۞ يَسۡـَٔلُونَكَ عَنِ ٱلۡأَهِلَّةِۖ قُلۡ هِيَ مَوَٰقِيتُ لِلنَّاسِ وَٱلۡحَجِّۗ وَلَيۡسَ ٱلۡبِرُّ بِأَن تَأۡتُواْ ٱلۡبُيُوتَ مِن ظُهُورِهَا وَلَٰكِنَّ ٱلۡبِرَّ مَنِ ٱتَّقَىٰۗ وَأۡتُواْ ٱلۡبُيُوتَ مِنۡ أَبۡوَٰبِهَاۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, сиздан ойнинг тузилиши ва ўзгариб туриши ҳақида сўрайдилар. Ойнинг яратилишидаги ҳикмат ҳақида сўзлаб айтингки, ой ҳаж ойлари, рамазон ва закотдаги йилнинг тўлиши каби ибодатларда ҳамда хун ва қарз тўлаш муддати каби муомала-муносабатларда одамларга вақтни аниқлаб беради. Жоҳилият даврида бўлганидек, ҳаж ёки умрага эҳром боғлаган кишининг уйнинг орқа тарафидан кириши яхшилик ҳисобланмайди. Уйнинг олди тарафидан - эшигидан кириб бораверинглар. Шунда сизларга енгил ва машаққатсиз бўлади. Зеро, Аллоҳ сизларни машаққат бўладиган ишга буюрмайди. Ўзингларни солиҳ амал билан Аллоҳнинг азобидан қутқаринглар. Шояд шунда ўзинглар орзу қилаётган жаннатга эришиб, хавфсираётганинглар дўзахдан нажот топсанглар.
અરબી તફસીરો:
وَقَٰتِلُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ ٱلَّذِينَ يُقَٰتِلُونَكُمۡ وَلَا تَعۡتَدُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ ٱلۡمُعۡتَدِينَ
Сизларга қарши Аллоҳнинг динидан тўсиш учун жанг қилаётган кофирларга қарши Аллоҳ сўзини юксалтириш мақсадида жанг қилинглар. Болалар, аёллар ва қариларни ўлдириш ёки ўликларни мусла қилиш (аъзоларини кесиб ташлаш) каби тақиқланган ишларни қилиш билан Аллоҳнинг ҳудудларидан ўтиб кетманглар. Аллоҳ Ўзи шариат ва ҳукм қилиб қўйган ишларда ҳаддидан ошганларни яхши кўрмайди.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• مشروعية الاعتكاف، وهو لزوم المسجد للعبادة؛ ولهذا يُنهى عن كل ما يعارض مقصود الاعتكاف، ومنه مباشرة المرأة.
Эътикоф ҳам шариатдан. У масжиддан чиқмасдан ибодат қилишдир. Шунинг учун эътикофда ўтирган одамга эътикофнинг мақсадларига зид бўлган ҳар қандай иш, жумладан, аёл билан яқинлик қилиш тақиқланади.
وَٱقۡتُلُوهُمۡ حَيۡثُ ثَقِفۡتُمُوهُمۡ وَأَخۡرِجُوهُم مِّنۡ حَيۡثُ أَخۡرَجُوكُمۡۚ وَٱلۡفِتۡنَةُ أَشَدُّ مِنَ ٱلۡقَتۡلِۚ وَلَا تُقَٰتِلُوهُمۡ عِندَ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ حَتَّىٰ يُقَٰتِلُوكُمۡ فِيهِۖ فَإِن قَٰتَلُوكُمۡ فَٱقۡتُلُوهُمۡۗ كَذَٰلِكَ جَزَآءُ ٱلۡكَٰفِرِينَ
Уларни топган жойингларда ўлдиринглар. Сизларни Маккадан қувганидек уларни ҳам қувинглар. Мўминни динидан тўсиш ва кофир бўлишга ундаш каби фитна қатлдан ёмонроқдир, қаттиқроқдир. Масжидул-Ҳаром олдида эса то ўзлари уруш бошламагунларича урушманглар. Уруш бошласалар, уларни ўлдиринглар. Масжидул-Ҳаромни ҳурмат қилмасдан уруш қилган кофирнинг жазоси шу.
અરબી તફસીરો:
وَقَٰتِلُوهُمۡ حَتَّىٰ لَا تَكُونَ فِتۡنَةٞ وَيَكُونَ ٱلدِّينُ لِلَّهِۖ فَإِنِ ٱنتَهَوۡاْ فَلَا عُدۡوَٰنَ إِلَّا عَلَى ٱلظَّٰلِمِينَ
Ширк, куфр, одамларни Аллоҳнинг йўлидан тўсиш каби иллатлар тўла барҳам топиб, бу покиза дин холис Аллоҳнинг динига айлангунига қадар улар билан жанг қилинг. Ширк, куфр ва қаршиликларидан тийилсалар, сиз ҳам жангни тўхтатинг. Зеро, куфр келтирадиган ва Аллоҳнинг йўлидан тўсадиган золимлардан бошқасига душманлик қилинмайди.
અરબી તફસીરો:
ٱلشَّهۡرُ ٱلۡحَرَامُ بِٱلشَّهۡرِ ٱلۡحَرَامِ وَٱلۡحُرُمَٰتُ قِصَاصٞۚ فَمَنِ ٱعۡتَدَىٰ عَلَيۡكُمۡ فَٱعۡتَدُواْ عَلَيۡهِ بِمِثۡلِ مَا ٱعۡتَدَىٰ عَلَيۡكُمۡۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلۡمُتَّقِينَ
Еттинчи ҳижрийда уруш ҳаром қилинган ой шарофати билан Аллоҳ сизларга Ҳарамга кириш имконини берди. Б у иш олтинчи ҳижрийда мушриклар сизларни Ҳарамга қўймаганидан эваздир. Ҳурматлар, яъни, Баладул- Ҳаром, Шаҳрул-Ҳаром ва эҳром каби уруш ҳаром қилинган жойлар ва ойлардаги тажовузнинг жазоси қасосдир. Ким сизларга қандай тажовуз қилган бўлса, сизлар ҳам ўшандек тажовуз қилинглар. Ҳаддан ошиб, мусла (ўликнинг аъзоларини кесиб ташлаш)гача борманглар. Аллоҳ Ўзи белгилаб қўйган ҳадлардан ошганларни ёқтирмайди. Ҳаддан ошиб, рухсат этилмаган ишларни қилишда Аллоҳдан қўрқинглар. Билингларки, Аллоҳ тақводорлар билан бирга бўлиб, уларга куч-қувват ва муваффақият ато этади.
અરબી તફસીરો:
وَأَنفِقُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَلَا تُلۡقُواْ بِأَيۡدِيكُمۡ إِلَى ٱلتَّهۡلُكَةِ وَأَحۡسِنُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ يُحِبُّ ٱلۡمُحۡسِنِينَ
Жиҳод ва бошқа Аллоҳга тоат қилиш ишларида мол-дунёйингизни сарф этинг. Жиҳод ва саховатни тарк этиб ёки ёмон оқибатга олиб борадиган ишларни қилиб, ўзингизни ўзингиз ҳалокат чоҳига отманг. Ибодатларингиз борасида ҳам, муомалаларингиз борасида ҳам, ахлоқингиз борасида ҳам ишни пухта қилинг. Аллоҳ ҳамма соҳада ишни пухта қилганларни севади, уларга рушду ҳидоят бериб, ажрларини зиёда қилади.
અરબી તફસીરો:
وَأَتِمُّواْ ٱلۡحَجَّ وَٱلۡعُمۡرَةَ لِلَّهِۚ فَإِنۡ أُحۡصِرۡتُمۡ فَمَا ٱسۡتَيۡسَرَ مِنَ ٱلۡهَدۡيِۖ وَلَا تَحۡلِقُواْ رُءُوسَكُمۡ حَتَّىٰ يَبۡلُغَ ٱلۡهَدۡيُ مَحِلَّهُۥۚ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوۡ بِهِۦٓ أَذٗى مِّن رَّأۡسِهِۦ فَفِدۡيَةٞ مِّن صِيَامٍ أَوۡ صَدَقَةٍ أَوۡ نُسُكٖۚ فَإِذَآ أَمِنتُمۡ فَمَن تَمَتَّعَ بِٱلۡعُمۡرَةِ إِلَى ٱلۡحَجِّ فَمَا ٱسۡتَيۡسَرَ مِنَ ٱلۡهَدۡيِۚ فَمَن لَّمۡ يَجِدۡ فَصِيَامُ ثَلَٰثَةِ أَيَّامٖ فِي ٱلۡحَجِّ وَسَبۡعَةٍ إِذَا رَجَعۡتُمۡۗ تِلۡكَ عَشَرَةٞ كَامِلَةٞۗ ذَٰلِكَ لِمَن لَّمۡ يَكُنۡ أَهۡلُهُۥ حَاضِرِي ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ
Ҳаж ва умрани Аллоҳнинг юзини ирода қилган ҳолда тўла адо этинглар! Бирон касаллик ёки душман каби тўсиқлар туфайли уни адо этолмай қолсангиз, туя, сигир ёки қўй сингари бирон жонлиқ сўйиб, эҳромдан чиқинглар. Жонлиқ сўйилиши жоиз бўлган жойга етиб боргунига қадар сочингларни олдирманглар, калтайтирманглар. Мабодо йўлда бирон тўсиққа дуч келинса, ўша дуч келган жойида бўғизлансин. Ҳарамга келгунига қадар ҳеч қандай тўсиққа учрамаса, қурбонлик куни ёки ундан кейинги ташриқ кунлари Ҳарамда сўйилсин. Ким бетоб бўлса ёки бошида бит каби бирон озор берадиган иллати бўлиб, шу туфайли сочини олдирган бўлса, ҳечқиси йўқ. Бунинг учун фидя тўлаши лозим бўлади. Фидя - уч кун рўза тутиш ё Ҳарамдаги мискинлардан олти нафарига таом бериш ёки бир қўй сўйиб, Ҳарамдаги камбағалларга тарқатишдир. Бирон хатар бўлмаган пайтда ҳаж ойларида умра ҳам қилиб олмоқчи бўлган кимса ва ўша йилги ҳажга эҳром боғлагунига қадар эҳромдаги ман қилинган нарсалардан фойдаланиб қўйган бўлса, кучи етганича бир қўй сўйсин ёки бирон туя ва сигирни сўйишда етти киши шериклик қилсин. Бунга қодир бўлмаган одам ўша ибодатлар бажарилаётган пайтда уч кун, хонадонига қайтганидан кейин эса етти кун, жами ўн кун рўза тутсин. Мана шу бир жонлиқ сўйиш ёки рўза тутишлар, Ҳарам аҳолиси ва Ҳарамга яқин жойда яшайдиганлардан бошқаларга тааллуқлидир. Аллоҳдан шариатига бўйсуниш ва ҳадларига риоя этиш ила тақво қилинглар. Билингларки, Аллоҳ ўзига қарши чиққанлар учун азоби қаттиқ бўлган Зотдир.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• مقصود الجهاد وغايته جَعْل الحكم لله تعالى وإزالة ما يمنع الناس من سماع الحق والدخول فيه.
Жиҳоднинг ғоя ва мақсади ҳокимият Аллоҳники бўлиб қолиши ҳамда одамларни ҳақ динга қулоқ солиш ва унга киришдан тўсаётган йўлдаги тўсиқларни олиб ташлашдир.
ٱلۡحَجُّ أَشۡهُرٞ مَّعۡلُومَٰتٞۚ فَمَن فَرَضَ فِيهِنَّ ٱلۡحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي ٱلۡحَجِّۗ وَمَا تَفۡعَلُواْ مِنۡ خَيۡرٖ يَعۡلَمۡهُ ٱللَّهُۗ وَتَزَوَّدُواْ فَإِنَّ خَيۡرَ ٱلزَّادِ ٱلتَّقۡوَىٰۖ وَٱتَّقُونِ يَٰٓأُوْلِي ٱلۡأَلۡبَٰبِ
Ҳаж мавсуми маълум ойлардир. Шаввол, Зул-қаъда ва Зул-ҳижжа ойининг ўн куни. Ким шу ойларда ўзига ҳажни фарз қилиб, эҳром боғласа, унга аёлига қўшилиш ва қўшилишга олиб борадиган ишларни қилиш ҳаром бўлади. Замон ва маконнинг улуғлиги боис бу мавсумда Аллоҳ таолога итоатсизлик қилиш ўта оғир гуноҳдир. Унга ғазаб ва хусуматга олиб борадиган даражадаги талашиб-тортишиш ҳам ҳаром қилинган. Нима яхшилик қилсанглар, Аллоҳ уни билиб туради ва ўшанга яраша мукофотлайди. Ҳажни адо этиш учун зарур бўлган озиқ-овқатларни тайёрлаб, йўлга ҳозирлик кўринглар. Билингларки, энг яхши озуқа Аллоҳдан тақво қилишдир. Бас, эй ақл эгалари, Мендан тақво қилиб, буйруқларимни бажаринглар ва тақиқларимдан тийилинглар.
અરબી તફસીરો:
لَيۡسَ عَلَيۡكُمۡ جُنَاحٌ أَن تَبۡتَغُواْ فَضۡلٗا مِّن رَّبِّكُمۡۚ فَإِذَآ أَفَضۡتُم مِّنۡ عَرَفَٰتٖ فَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ عِندَ ٱلۡمَشۡعَرِ ٱلۡحَرَامِۖ وَٱذۡكُرُوهُ كَمَا هَدَىٰكُمۡ وَإِن كُنتُم مِّن قَبۡلِهِۦ لَمِنَ ٱلضَّآلِّينَ
Ҳаж мавсумида тижорат ёки бошқа йўл билан ризқ талабида тирикчилик қилсанглар, гуноҳ йўқ. Зул-ҳижжанинг тўққизинчи куни Арафотда туриб, ўнинчига ўтар кечада Муздалифага қараб туша бошлайсизлар. Муздалифадаги Машъарул-Ҳаромда тасбеҳ, таҳлил ва дуолар билан Аллоҳни зикр қилинглар. Илгари Аллоҳнинг шариатидан бехабар бўлганингларни, кейин эса Парвардигорнинг Ўзи сизларга динига оид таълимотларни бергани ва ҳаж ибодатларини ўргатганини эсланглар.
અરબી તફસીરો:
ثُمَّ أَفِيضُواْ مِنۡ حَيۡثُ أَفَاضَ ٱلنَّاسُ وَٱسۡتَغۡفِرُواْ ٱللَّهَۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِيمٞ
Арафотдан олдингилар, яъни, жоҳилиятдагилар эмас, Иброҳим алайҳиссалом давридагилар тушиб келган тарафдан тушинглар. Аллоҳнинг шариатини адо қилишдаги айбу нуқсонинглар учун У Зотдан мағфират қилишини сўранглар. Аллоҳ бандаларидан тавба қилувчиларини Кечиргувчи, Меҳрибондир.
અરબી તફસીરો:
فَإِذَا قَضَيۡتُم مَّنَٰسِكَكُمۡ فَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ كَذِكۡرِكُمۡ ءَابَآءَكُمۡ أَوۡ أَشَدَّ ذِكۡرٗاۗ فَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَقُولُ رَبَّنَآ ءَاتِنَا فِي ٱلدُّنۡيَا وَمَا لَهُۥ فِي ٱلۡأٓخِرَةِ مِنۡ خَلَٰقٖ
Ҳаж амалларини ниҳоясига етказиб, бўшаб қолганингларда Аллоҳни кўп эсланглар, Унга сано ва мақтов айтинглар. Санони худди ота-боболарингдан фахрланиб, уларни мақтаганларингдек, балки ундан-да ўтказиб айтинглар. Чунки сизлардаги ҳар бир неъмат Ўша Зотдандир. Одамлар эса ҳар хил. Кимдир фақат шу дунёга ишонадиган кофир, мушрик бўлиб, Роббисидан соғлик, мол-дунё ва фарзанд каби шу дунёнинг неъмати ва зийнатинигина сўрайди. Бундайларга охиратда Аллоҳ мўминларга тайёрлаб қўйган неъматлардан насиба йўқ. Чунки улар охиратдан юз ўгириб, дунёга муккаларидан кетдилар.
અરબી તફસીરો:
وَمِنۡهُم مَّن يَقُولُ رَبَّنَآ ءَاتِنَا فِي ٱلدُّنۡيَا حَسَنَةٗ وَفِي ٱلۡأٓخِرَةِ حَسَنَةٗ وَقِنَا عَذَابَ ٱلنَّارِ
Аллоҳга ва охиратга ишонадиган мўминлар эса бу дунё неъматидан ҳам, охиратдаги жаннатдан ҳам умидвор бўлиб, бу дунёда яхши амаллар қилишга муваффақ айлашини, охиратда эса дўзах азобидан нажот беришини сўрайдилар.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• يجب على المؤمن التزود في سفر الدنيا وسفر الآخرة، ولذلك ذكر الله أن خير الزاد هو التقوى.
Мўминга дунё сафарида ҳам, охират сафарида ҳам йўл озуқасининг чорасини кўриб қўйиши вожиб. Аллоҳ таоло, энг яхши озуқа тақводир, деб бежиз айтмаган.
• مشروعية الإكثار من ذكر الله تعالى عند إتمام نسك الحج.
• اختلاف مقاصد الناس؛ فمنهم من جعل همّه الدنيا، فلا يسأل ربه غيرها، ومنهم من يسأله خير الدنيا والآخرة، وهذا هو الموفَّق.
Одамларнинг мақсадлари, орзу-умидлари турлича. Кимдир фақат шу дунёнинг яхшилигини умид қилса, кимдир ҳар икки дунёнинг яхшилигини истайди. Тавфиқ ҳар иккисидан умидворлар учундир.
۞ وَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ فِيٓ أَيَّامٖ مَّعۡدُودَٰتٖۚ فَمَن تَعَجَّلَ فِي يَوۡمَيۡنِ فَلَآ إِثۡمَ عَلَيۡهِ وَمَن تَأَخَّرَ فَلَآ إِثۡمَ عَلَيۡهِۖ لِمَنِ ٱتَّقَىٰۗ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّكُمۡ إِلَيۡهِ تُحۡشَرُونَ
Аллоҳни такбир, таҳлил билан саноқли кунларда, зул-ҳижжанинг ўн биринчи, ўн иккинчи ва ўн учинчи кунлари эсланглар. Ким шошилиб, тош отгандан кейин Минодан ўн иккинчи куни чиқиб кетса, ҳечқиси йўқ, унга гуноҳ бўлмайди. Чунки Аллоҳ унга бу енгилликни берган. Ким ўн учинчи зул-ҳижжагача қолса ва кейин тош отса, унга ҳам гуноҳ йўқ, ибодатни тўлароқ қилиб, Пайғамбар алайҳиссаломнинг суннатларига эргашган бўлади. Буларнинг ҳаммаси ҳажини тақво билан Аллоҳ буюрганидек қилган кишилар учундир. Аллоҳнинг буйруқларини бажариш ва тақиқларидан тийилиш билан У Зотдан тақво қилинглар ва шуни аниқ билингларки, ҳамманглар ёлғиз Ўша Зотнинг ҳузурида тўпланасизлар. Кейин амалларингга яраша жазо ёки мукофотингларни беради.
અરબી તફસીરો:
وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يُعۡجِبُكَ قَوۡلُهُۥ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا وَيُشۡهِدُ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا فِي قَلۡبِهِۦ وَهُوَ أَلَدُّ ٱلۡخِصَامِ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, шундай мунофиқлар борки, уларнинг тилларидан чиқаётган гаплар бу дунёда сизни ўзига тортади, жуда чиройли гапирадилар. Сизга улар худди рост гапираётгандек, насиҳат қилаётгандек туюлади. Аслида уларнинг мақсади моли ва жонини асраб қолиш, холос. Улар ҳатто қалбларида иймон ва эзгулик борлигига Аллоҳни гувоҳ қиладилар. Аслида эса улар мусулмонларнинг ашаддий душманлари.
અરબી તફસીરો:
وَإِذَا تَوَلَّىٰ سَعَىٰ فِي ٱلۡأَرۡضِ لِيُفۡسِدَ فِيهَا وَيُهۡلِكَ ٱلۡحَرۡثَ وَٱلنَّسۡلَۚ وَٱللَّهُ لَا يُحِبُّ ٱلۡفَسَادَ
Сиздан нари кетганларида ер юзида гуноҳлар қилиб, ҳамма ёқни издан чиқарадилар, экинларни пайҳон этиб, жониворларни ўлдирадилар. Аллоҳ бузғунчиликни ҳам, бузғунчилик қиладиганларни ҳам яхши кўрмайди.
અરબી તફસીરો:
وَإِذَا قِيلَ لَهُ ٱتَّقِ ٱللَّهَ أَخَذَتۡهُ ٱلۡعِزَّةُ بِٱلۡإِثۡمِۚ فَحَسۡبُهُۥ جَهَنَّمُۖ وَلَبِئۡسَ ٱلۡمِهَادُ
У бузғунчига насиҳат қилиб, Аллоҳдан тақво қилиб, белгилаб қўйган ҳадларидан ошмагин, тақиқларидан тийилгин, дейилса, кимбру ҳавосига қулоқ солиб, ҳақиқатга қайтиш ўрнига баттар гуноҳига ботади. Энди унинг жазоси жаҳаннам. Дўзахилар макони нақадар ёмон жой-а!
અરબી તફસીરો:
وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَشۡرِي نَفۡسَهُ ٱبۡتِغَآءَ مَرۡضَاتِ ٱللَّهِۚ وَٱللَّهُ رَءُوفُۢ بِٱلۡعِبَادِ
Одамлар орасида ўз жонини Аллоҳнинг розилиги йўлига тикиб, ҳаётини Парвардигорига итоат этиш, Унинг йўлида, розилигини истаб жиҳод қилиш каби улуғ ишлар билан ўтказадиганлари ҳам бор. Аллоҳ бандаларига ўта марҳаматли ва ғамхўр-меҳрибондир.
અરબી તફસીરો:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱدۡخُلُواْ فِي ٱلسِّلۡمِ كَآفَّةٗ وَلَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَٰتِ ٱلشَّيۡطَٰنِۚ إِنَّهُۥ لَكُمۡ عَدُوّٞ مُّبِينٞ
Эй Аллоҳга иймон келтириб, Пайғамбарига эргашадиганлар, Исломга тўлалигича киринглар, яъни, Исломнинг ҳаммасини қабул қилинглар, ундан бирон нарсани четда қолдирманглар, аҳли китобларга ўхшаб китобнинг бир қисмига иймон келтириб, бошқа қисмига куфр келтирманглар. Шайтоннинг йўлларига юрманглар. Чукни у сизларга аниқ-тиниқ душмандир.
અરબી તફસીરો:
فَإِن زَلَلۡتُم مِّنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَتۡكُمُ ٱلۡبَيِّنَٰتُ فَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
Ҳеч қандай шубҳа аралашмаган, рад этиб бўлмайдиган ҳужжат ва далиллар келганидан кейин ҳам йўлдан озадиган бўлсангиз, билингки, Аллоҳ Қудратли, қаҳри қаттиқ ҳамда ҳар бир тадбир қилиши ва шариатлаштиришида ҳикмат билан иш қиладиган Зотдир. Шундай экан, Уни улуғланглар ва Ундан қўрқинглар.
અરબી તફસીરો:
هَلۡ يَنظُرُونَ إِلَّآ أَن يَأۡتِيَهُمُ ٱللَّهُ فِي ظُلَلٖ مِّنَ ٱلۡغَمَامِ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ وَقُضِيَ ٱلۡأَمۡرُۚ وَإِلَى ٱللَّهِ تُرۡجَعُ ٱلۡأُمُورُ
Ҳақ йўлдан озиб, шайтоннинг йўлларига кириб кетган бу бадбахтларни бир ёмон оқибат кутяпти. Қиёмат кунида Аллоҳ Ўзининг буюклигига лойиқ бир тарзда - булутдан бўлган соябон остида келади. Фаришталар ҳам келиб, уларни ҳар тарафдан қуршаб олади. Ана шу пайтда Аллоҳ Ўзининг ҳукмини айтади ва ишни битиради. Ҳамма халойиқ ҳам, уларнинг ишлари ҳам ҳар қандай нуқсондан пок ёлғиз Аллоҳга қайтарилади.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• التقوى حقيقة لا تكون بكثرة الأعمال فقط، وإنما بمتابعة هدي الشريعة والالتزام بها.
Тақво бир ҳақиқатдир. У ёлғиз кўп амал қилишнинг ўзи билан ҳосил бўлиб қолмайди. Унинг ҳосил бўлиши учун шариат кўрсатмаларига оғишмай амал қилиш, уларга қаттиқ риоя этиш лозим.
• الحكم على الناس لا يكون بمجرد أشكالهم وأقوالهم، بل بحقيقة أفعالهم الدالة على ما أخفته صدورهم.
Одамларнинг ташқи кўриниши ва гап-сўзларига қараб улар устидан ҳукм чиқариш тўғри эмас. Бу ишда уларнинг қалбидаги яширин ниятларини кўрсатиб турган амалларининг моҳиятига қараш лозим.
سَلۡ بَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ كَمۡ ءَاتَيۡنَٰهُم مِّنۡ ءَايَةِۭ بَيِّنَةٖۗ وَمَن يُبَدِّلۡ نِعۡمَةَ ٱللَّهِ مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَتۡهُ فَإِنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, Бани Исроилдан бир сўраб кўринг-чи, Аллоҳ таоло уларга пайғамбарларнинг ҳақлигига далолат қилувчи қанчалар очиқ-равшан ҳужжатларни баён қилиб берган экан! Улар эса ёлғонга чиқариш ва юз ўгиришдан бошқани билмадилар. Кофирлик ва саркашлик билан Аллоҳнинг неъматини билиб-таниб туриб ўзгартирган одам билиб қўйсинки, ҳақиқатни ёлғонга чиқарадиган кофирларни Аллоҳ жуда қаттиқ азоблайди.
અરબી તફસીરો:
زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُواْ ٱلۡحَيَوٰةُ ٱلدُّنۡيَا وَيَسۡخَرُونَ مِنَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْۘ وَٱلَّذِينَ ٱتَّقَوۡاْ فَوۡقَهُمۡ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِۗ وَٱللَّهُ يَرۡزُقُ مَن يَشَآءُ بِغَيۡرِ حِسَابٖ
Аллоҳга куфр келтирганларнинг кўзига бу дунё ҳаёти ва ундаги ўткинчи лаззатлар чиройли кўринади, оҳанрабодек ўзига тортади. Улар Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирганларни масхара қиладилар. Аллоҳнинг буйруқларини бажариб, тақиқларидан тийилган тақводорларнинг мартабалари эса охиратда улардан баланд бўлади. Зеро, Аллоҳ уларни Адн жаннатларига киритади. Аллоҳ Ўзи истаган бандасига беҳисоб неъматлар ато этади.
અરબી તફસીરો:
كَانَ ٱلنَّاسُ أُمَّةٗ وَٰحِدَةٗ فَبَعَثَ ٱللَّهُ ٱلنَّبِيِّـۧنَ مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ لِيَحۡكُمَ بَيۡنَ ٱلنَّاسِ فِيمَا ٱخۡتَلَفُواْ فِيهِۚ وَمَا ٱخۡتَلَفَ فِيهِ إِلَّا ٱلَّذِينَ أُوتُوهُ مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَتۡهُمُ ٱلۡبَيِّنَٰتُ بَغۡيَۢا بَيۡنَهُمۡۖ فَهَدَى ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَا ٱخۡتَلَفُواْ فِيهِ مِنَ ٱلۡحَقِّ بِإِذۡنِهِۦۗ وَٱللَّهُ يَهۡدِي مَن يَشَآءُ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٍ
Одамлар оталарининг дини асосида бирлашган бир уммат эдилар. Кейин эса шайтонлар уларни йўлдан оздириб, мўмин ва кофирга ажралдилар. Шунинг учун Аллоҳ уларга пайғамбарларни юборди. Улар итоатгўй мўминларга жаннат ҳақидаги муждани, кофирларга эса Аллоҳ тайёрлаб қўйган қаттиқ азоб ҳақидаги шумхабарни етказдилар. Пайғамбарлар одамлар ўртасидаги ихтилофларга ҳакамлик қилишлари учун, улар билан бирга шак-шубҳадан холи китобларни ҳам нозил қилди. Аллоҳ нозил қилган Таврот ҳақида унинг ҳақ эканига Аллоҳ тарафидан ҳужжатлар келганини биладиган яҳудийлар адолатсизларча ихтилофга бордилар. Аллоҳ Ўз изни-иродаси ила мўминларни ҳидоят билан залолатни ажрата олишга муваффақ қилди. Аллоҳ Ўзи истаган одамни ҳеч бир қинғирлиги йўқ тўғри йўлга - иймон йўлига ҳидоят қилади.
અરબી તફસીરો:
أَمۡ حَسِبۡتُمۡ أَن تَدۡخُلُواْ ٱلۡجَنَّةَ وَلَمَّا يَأۡتِكُم مَّثَلُ ٱلَّذِينَ خَلَوۡاْ مِن قَبۡلِكُمۖ مَّسَّتۡهُمُ ٱلۡبَأۡسَآءُ وَٱلضَّرَّآءُ وَزُلۡزِلُواْ حَتَّىٰ يَقُولَ ٱلرَّسُولُ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مَعَهُۥ مَتَىٰ نَصۡرُ ٱللَّهِۗ أَلَآ إِنَّ نَصۡرَ ٱللَّهِ قَرِيبٞ
Эй мўминлар, олдинги ўтган умматга келган синов-мусибатлар бизга келмай ҳам жаннатга кираверамиз, деб ўйлайсизларми? Уларга камбағаллик, касаллик, хавф-хатар шу қадар танг аҳволга олиб кетгандики, ҳаммалари титраб-қақшаб, Аллоҳнинг ёрдами тезроқ келишини истаб, мўминлар ҳам, Пайғамбарнинг ўзи ҳам: "Аллоҳнинг ёрдами қачон келар экан?", деб қолишган. Огоҳ бўлингларки, Аллоҳнинг ёрдами Унга иймон келтирганлар ва таваккал қилганларга жуда яқиндир.
અરબી તફસીરો:
يَسۡـَٔلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَۖ قُلۡ مَآ أَنفَقۡتُم مِّنۡ خَيۡرٖ فَلِلۡوَٰلِدَيۡنِ وَٱلۡأَقۡرَبِينَ وَٱلۡيَتَٰمَىٰ وَٱلۡمَسَٰكِينِ وَٱبۡنِ ٱلسَّبِيلِۗ وَمَا تَفۡعَلُواْ مِنۡ خَيۡرٖ فَإِنَّ ٱللَّهَ بِهِۦ عَلِيمٞ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, саҳобаларингиз сиздан турли мол-дунёларидан нималарни инфоқ-эҳсон қилишлари ҳақида сўрайдилар. Айтингки, ҳар бир қилган яхшилигингиз, яъни, ҳалолдан топган бойлигингиз ота-онага, эҳтиёжларига қараб яқин қариндошларга, муҳтож етимларга, кунини ўтказа олмаётган ночорларга, юрти ва оиласидан йироқдаги мусофирларга сарфлансин. Эй мўминлар, оздир, кўпдир, нима яхшилик қилсангизлар, ҳаммасини Аллоҳ кўриб-билиб туради, бирон нарса Ундан яширин қолмайди. Яқинда сизларни қилган яхшиликларингизга яраша мукофотлайди.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• ترك شكر الله تعالى على نعمه وترك استعمالها في طاعته يعرضها للزوال ويحيلها بلاءً على صاحبها.
Аллоҳ таолонинг берган неъматларига шукр қилмасак, уларни тоат-ибодат йўлида ишлатмасак, уларни йўқотамиз ва улар бошимизга битган балога айланади.
• الأصل أن الله خلق عباده على فطرة التوحيد والإيمان به، وإبليس وأعوانه هم الذين صرفوهم عن هذه الفطرة إلى الشرك به.
Аслида Аллоҳ ҳамма бандаларини тавҳид ва иймон табиати ила яратган. Кейин эса иблис ва унинг малайлари одамларни шу покиза табиатдан ширк сари буриб юборганлар.
• أعظم الخذلان الذي يؤدي للفشل أن تختلف الأمة في كتابها وشريعتها، فيكفّر بعضُها بعضًا، ويلعن بعضُها بعضًا.
Энг катта муваффақиятсизлик ва шармандалик умматнинг ўз китоби ва шариати борасида ихтилоф қилиб, бир-бирини кофирга чиқариши ва лаънатлашидир.
• الهداية للحق الذي يختلف فيه الناس، ومعرفة وجه الصواب بيد الله، ويُطلب منه تعالى بالإيمان به والانقياد له.
Одамлар ҳақиқат борасида ихтилоф қиладилар. Унга ҳидоятланиш эса Аллоҳнинг қўлидадир. Бунинг учун Аллоҳга иймон келтириш ва У Зотга тўла бўйсуниш талаб қилинади.
كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلۡقِتَالُ وَهُوَ كُرۡهٞ لَّكُمۡۖ وَعَسَىٰٓ أَن تَكۡرَهُواْ شَيۡـٔٗا وَهُوَ خَيۡرٞ لَّكُمۡۖ وَعَسَىٰٓ أَن تُحِبُّواْ شَيۡـٔٗا وَهُوَ شَرّٞ لَّكُمۡۚ وَٱللَّهُ يَعۡلَمُ وَأَنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ
Эй мўминлар, сизларга Аллоҳ йўлида жанг қилиш фарз қилинди. Инсон табиатан урушни ёқтирмайди. Чунки урушда мол ва жон қурбон бўлади. Лекин сизлар ёмон кўрган нарса сизлар учун яхшилик бўлиши мумкин. Масалан, Аллоҳ йўлида жанг қилиш сизларга ёқмаслиги мумкин. Аммо бу ишда улуғ савобга эга бўлиш, душманлар устидан ғалаба қозониш, Аллоҳ сўзини юксалтириш каби беҳисоб фойдалар бор. Сизлар яхши кўрган нарса эса сизлар учун ёмон бўлиши мумкин. Масалан, жангда қатнашмаслик сизларга ёқиши мумкин. Аммо бу ишда шармандалик, душманларга қарам бўлиш каби хорликлар бор. Нима яхшию нима ёмонлигини Аллоҳ билади. Сизлар эса билмайсизлар. Шундай экан, Аллоҳнинг буйруғига бўйсунинглар. Зотан, сизлар учун яхшилик шу ишдадир.
અરબી તફસીરો:
يَسۡـَٔلُونَكَ عَنِ ٱلشَّهۡرِ ٱلۡحَرَامِ قِتَالٖ فِيهِۖ قُلۡ قِتَالٞ فِيهِ كَبِيرٞۚ وَصَدٌّ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِ وَكُفۡرُۢ بِهِۦ وَٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ وَإِخۡرَاجُ أَهۡلِهِۦ مِنۡهُ أَكۡبَرُ عِندَ ٱللَّهِۚ وَٱلۡفِتۡنَةُ أَكۡبَرُ مِنَ ٱلۡقَتۡلِۗ وَلَا يَزَالُونَ يُقَٰتِلُونَكُمۡ حَتَّىٰ يَرُدُّوكُمۡ عَن دِينِكُمۡ إِنِ ٱسۡتَطَٰعُواْۚ وَمَن يَرۡتَدِدۡ مِنكُمۡ عَن دِينِهِۦ فَيَمُتۡ وَهُوَ كَافِرٞ فَأُوْلَٰٓئِكَ حَبِطَتۡ أَعۡمَٰلُهُمۡ فِي ٱلدُّنۡيَا وَٱلۡأٓخِرَةِۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, одамлар сиздан уруш ҳаром қилинган ойлар - Зул-қаъда, Зул-ҳижжа, Муҳаррам ва Ражаб ойларида жанг қилиш ҳақида сўрайдилар. Айтингки, бу ойларда жанг қилиш Аллоҳнинг наздида катта гуноҳдир ва манфур бир ишдир. Мушрикларнинг Аллоҳнинг йўлидан тўсишлари ҳам худди шундай манфурдир. Мўминларни Масжидул-Ҳаромга қўймаслик ва Ҳарам аҳлини ундан чиқариб юбориш Аллоҳнинг наздида мазкур ойларда жанг қилишдан ҳам каттароқ гуноҳдир. Улар келтираётган ширк одам ўлдиришдан ҳам каттароқ жиноят. Эй мўминлар, мушриклар то сизларни ҳақ динингиздан чиқариб, ўзларининг ботил динларига киритмагунларича жанг қилаверадилар. Агар шунга йўл топишнинг иложини қила олсалар, албатта. Энди қайси биринглар динидан чиқиб, Аллоҳга куфр келтирган ҳолда ўлса, унинг қилган ҳамма солиҳ амаллари ҳабата кетади. Охиратдаги борар жойи эса дўзах ва унда абадий қолишдир.
અરબી તફસીરો:
إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَٱلَّذِينَ هَاجَرُواْ وَجَٰهَدُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ أُوْلَٰٓئِكَ يَرۡجُونَ رَحۡمَتَ ٱللَّهِۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ
Аллоҳга ва пайғамбарига иймон келтирганлар, Аллоҳ ва расули учун ватанларини ташлаб чиққанлар, Аллоҳнинг сўзи олий бўлиши учун жанг қилганлар - ана ўшалар Аллоҳнинг раҳмати ва мағфиратидан умидвордирлар. Аллоҳ бандаларининг гуноҳларини кечирадиган ва уларга раҳм қиладиган Зотдир.
અરબી તફસીરો:
۞ يَسۡـَٔلُونَكَ عَنِ ٱلۡخَمۡرِ وَٱلۡمَيۡسِرِۖ قُلۡ فِيهِمَآ إِثۡمٞ كَبِيرٞ وَمَنَٰفِعُ لِلنَّاسِ وَإِثۡمُهُمَآ أَكۡبَرُ مِن نَّفۡعِهِمَاۗ وَيَسۡـَٔلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَۖ قُلِ ٱلۡعَفۡوَۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمُ ٱلۡأٓيَٰتِ لَعَلَّكُمۡ تَتَفَكَّرُونَ
Эй Муҳаммад алайҳиссалом, сиздан саҳобаларингиз ароқ, яъни, ақлни оладиган, кеткизадиган ичимликнинг ичиш, сотиб олиш ва сотиш ҳақидаги ҳукмини, қимор, яъни, ўртага пул, мол-давлат тикилиб, ютган тараф кўпроғини оладиган, ютқазган пулидан, мол-давлатидан айриладиган ўйиннинг ҳукми ҳақида сўрайдилар. Айтингки, уларда ақлдан ва молдан айрилиш, одамлар орасида адоват ва нафратнинг пайдо бўлиши каби диний ва дунёвий зарарлар бор. Айни пайтда уларда пул ишлаб олиш каби бирозгина фойдалар ҳам бор. Зарари ва гуноҳи фойдасидан кўпроқ. Ақлли одам фойдасидан зарари кўп нарсага яқинлашмайди. Бу оят ароқнинг ҳаром қилинишига замин ҳозирлаш бўлганди. Яна саҳобаларингиз сиздан Эй Пайғамбар алайҳиссалом, мол-давлатларидан қанча миқдорини инфоқ-эҳсон қилиш ҳақида ҳам сўрайдилар. Эҳтиёжинглардан ортганини, деб жавоб беринг. Бу борада дастлаб ҳукм шундай бўлганди. Кейинроқ Аллоҳ махсус маблағ муайян нисобга етганидан кейин ундан аниқ бир миқдор ажратилиши ҳақида закотни фарз қилди. Аллоҳ мана шундай чалкашлик аралашмаган очиқ-равшан баёнлар билан сизларга шариатнинг ҳукмларини баён қилади. Шоядки, тафаккур қилсангизлар.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• الجهل بعواقب الأمور قد يجعل المرء يكره ما ينفعه ويحب ما يضره، وعلى المرء أن يسأل الله الهداية للرشاد.
Ишларнинг оқибатларини билмаслиги натижасида одам ўзига фойдали ишни ёқтирмай, зарарли ишни ёқтириб қолиши мумкин. Шунинг учун мўмин Аллоҳдан рушду ҳидоят сўрамоғи лозим.
• جاء الإسلام بتعظيم الحرمات والنهي عن الاعتداء عليها، ومن أعظمها صد الناس عن سبيل الله تعالى.
Ислом ҳурматларни улуғлаб келди. Уларга тажовуз қилишдан қайтарди. Энг катта тажовуз Аллоҳ таолонинг йўлидан тўсишдир.
• لا يزال الكفار أبدًا حربًا على الإسلام وأهله حتَّى يخرجوهم من دينهم إن استطاعوا، والله موهن كيد الكافرين.
Кофирлар қўлларидан келганича мусулмонларни динидан чиқариш учун курашишда қанчалар давом этмасинлар, Аллоҳ кофирларнинг найрангларини пучга чиқараверади.
فِي ٱلدُّنۡيَا وَٱلۡأٓخِرَةِۗ وَيَسۡـَٔلُونَكَ عَنِ ٱلۡيَتَٰمَىٰۖ قُلۡ إِصۡلَاحٞ لَّهُمۡ خَيۡرٞۖ وَإِن تُخَالِطُوهُمۡ فَإِخۡوَٰنُكُمۡۚ وَٱللَّهُ يَعۡلَمُ ٱلۡمُفۡسِدَ مِنَ ٱلۡمُصۡلِحِۚ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ لَأَعۡنَتَكُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٞ
Бу иш дунё ва охиратингизга фойдали бўлган ишлар ҳақида фикр юритишингиз учун шариат қилинди. Эй Пайғамбар алайҳиссалом, сиздан саҳобаларингиз етимларга қандай ҳомийлик қилиш, улар билан қандай муомалада бўлиш, кундалик сарф-харажатларда уларнинг пуллари билан ўзларининг пулларини аралаштириб юборишлари ҳақида сўрайдилар. Айтингки, фазлу марҳамат кўрсатиб, етимларнинг мол-давлатига қўл теккизмасдан уларни ўз қарамоғингизга олсангиз, ўзингиз учун яхши бўлади. Лекин агар озиқ-овқат, турар-жой каби кундалик сарф-харажатларда уларнинг молини ўзингизнинг молингизга аралаштириб юборсангиз ҳам зарари йўқ. Чунки улар диний биродарларингиз. Биродарлар бир-бирларига ёрдам бериб, бирининг ишини бошқаси қилиб кетаверади. Энди шу мол-давлатларини аралаштириш билан ҳомийлардан қайси бири бузғунчиликни ва қайси бири ислоҳ қилишни истаётганини Аллоҳ билиб туради. Агар Аллоҳ шу етимлар ишида сизларга оғир қилишни истаганида шундай қилган бўларди. Лекин ҳар қандай нуқсондан пок Аллоҳ сизларга етимлар билан муомала қилиш йўлларини осон, енгил қилди. Зеро, Аллоҳнинг шариати енгиллик асосига барпо бўлгандир. Аллоҳ Азиздирки, ҳеч ким, ҳеч нарса Ундан ғолиб бўла олмас. Аллоҳ яратишида ҳам, тадбир қилишида ҳам, шариатлаштиришида ҳам ҳар бир ишни ҳикмат билан қиладиган Ҳаким Зотдир.
અરબી તફસીરો:
وَلَا تَنكِحُواْ ٱلۡمُشۡرِكَٰتِ حَتَّىٰ يُؤۡمِنَّۚ وَلَأَمَةٞ مُّؤۡمِنَةٌ خَيۡرٞ مِّن مُّشۡرِكَةٖ وَلَوۡ أَعۡجَبَتۡكُمۡۗ وَلَا تُنكِحُواْ ٱلۡمُشۡرِكِينَ حَتَّىٰ يُؤۡمِنُواْۚ وَلَعَبۡدٞ مُّؤۡمِنٌ خَيۡرٞ مِّن مُّشۡرِكٖ وَلَوۡ أَعۡجَبَكُمۡۗ أُوْلَٰٓئِكَ يَدۡعُونَ إِلَى ٱلنَّارِۖ وَٱللَّهُ يَدۡعُوٓاْ إِلَى ٱلۡجَنَّةِ وَٱلۡمَغۡفِرَةِ بِإِذۡنِهِۦۖ وَيُبَيِّنُ ءَايَٰتِهِۦ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمۡ يَتَذَكَّرُونَ
Эй мўминлар, мушрикаларга то Аллоҳнинг ягоналигига иймон келтириб, Ислом динига кирмагунларича уйланманглар. Аллоҳга ва расулига иймон келтирган чўри аёл бутларга ибодат қиладиган ҳур аёлдан яхшироқдир. Гарчи унинг ҳусни ва бойлиги сизларни ўзига тортаётган бўлса-да. Муслималарни мушрик эркакларга никоҳлаб берманглар. Аллоҳ ва расулига иймон келтирган қул озод мушрикдан яхшироқдир. Гарчи унинг ўзига жалб қиладиган фазилатлари бўлса-да. Эркак бўлсин, аёл бўлсин, мушриклик сифатига эга бўлганлар ўзларининг гап-сўзлари ва амаллари билан дўзахга олиб борадиган ишларга чақирадилар. Аллоҳ эса Ўз фазлу марҳамати ила жаннатга ва гуноҳларнинг кечирилишига олиб борадиган ишларга чорлайди. Аллоҳ ўзининг оятларини мана шундай баён қилади. Шоядки, одамлар ибратланиб, улардаги кўрсатмаларга амал қилсалар.
અરબી તફસીરો:
وَيَسۡـَٔلُونَكَ عَنِ ٱلۡمَحِيضِۖ قُلۡ هُوَ أَذٗى فَٱعۡتَزِلُواْ ٱلنِّسَآءَ فِي ٱلۡمَحِيضِ وَلَا تَقۡرَبُوهُنَّ حَتَّىٰ يَطۡهُرۡنَۖ فَإِذَا تَطَهَّرۡنَ فَأۡتُوهُنَّ مِنۡ حَيۡثُ أَمَرَكُمُ ٱللَّهُۚ إِنَّ ٱللَّهَ يُحِبُّ ٱلتَّوَّٰبِينَ وَيُحِبُّ ٱلۡمُتَطَهِّرِينَ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, саҳобаларингиз сиздан ҳайз - аёл кишидан муайян вақтларда келадиган қон ҳақида сўрайдилар. Айтингки, ҳайз эркак учун ҳам, аёл учун ҳам кўнгилсиз-нопок нарсадир. Ҳайз пайтида аёллар билан яқинлик қилманглар. То қон тўхтамагунича ва ғусл билан покланмагунича қўшилманглар. Қон тўхтаб, покланганларидан кейин улар билан рухсат этилган жиҳатдан - олд тарафидан яқинлик қилинглар. Аллоҳ кўп-кўп тавба қилувчиларни ва нопок нарсалардан ўзини ўта озода тутадиганларни яхши кўради.
અરબી તફસીરો:
نِسَآؤُكُمۡ حَرۡثٞ لَّكُمۡ فَأۡتُواْ حَرۡثَكُمۡ أَنَّىٰ شِئۡتُمۡۖ وَقَدِّمُواْ لِأَنفُسِكُمۡۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّكُم مُّلَٰقُوهُۗ وَبَشِّرِ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ
Аёлларингиз сизларга ҳосил берадиган, яъни, зурриёт туғиб берадиган экинзорингиздир. Ерга уруғ сепилса, ҳосил беради. Аёлнинг бачадонига уруғ тушса, бола туғади. Экинзорингизга хоҳлаган тарафингиздан ва истаган ҳолатингизда уруғ қўяверинг. Ўзингиз учун яхшиликлар қилиб қолинг. Эрнинг ўз аёли билан Аллоҳга яқин бўлиш ва солиҳ, солиҳа зурриёт қолдириш учун қўшилиши ҳам бир яхшиликдир. Аллоҳдан тақво қилиб, буйруқларини бажаринг ва тақиқларидан тийилинг. Жумладан, аёллар борасидаги ҳукмида ҳам буйруқлари ва тақиқлари мавжуд. Билингларки, қиёмат кунида Аллоҳга рўбарў бўласизлар, Унинг қўл остида турасизлар. Ўшанда Аллоҳ амалларингизга қараб, сизларга жазо ёки мукофотлар беради.Эй Муҳаммад алайҳиссалом, мўминларга Парвардигорларига йўлиққан пайтларида уларга барқарор неъмат ва Аллоҳнинг муборак Юзини кўришдек буюк мукофот тайёрлаб қўйилгани ҳақидаги хушхабарни етказинг.
અરબી તફસીરો:
وَلَا تَجۡعَلُواْ ٱللَّهَ عُرۡضَةٗ لِّأَيۡمَٰنِكُمۡ أَن تَبَرُّواْ وَتَتَّقُواْ وَتُصۡلِحُواْ بَيۡنَ ٱلنَّاسِۚ وَٱللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٞ
Яхшилик, тақво ва одамлар орасини ислоҳ қилишда Аллоҳнинг номига ичган қасамларингизни шу ишдан ман қиладиган бир тўсиқ қилиб олманг. Масалан, бир яхшиликни қилмасликка қасам ичган бўлсангиз, уни қилаверинг ва қасамингизнинг каффоратини беринг. Аллоҳ айтаётган гапларингизни ва қилаётган ишларингизни кўриб, билиб, эшитиб турадиган Зотдир. Яқинда қилган амалларингизга яраша жазо ёки мукофот беради.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• تحريم النكاح بين المسلمين والمشركين، وذلك لبُعد ما بين الشرك والإيمان.
• دلت الآية على اشتراط الولي عند عقد النكاح؛ لأن الله تعالى خاطب الأولياء لمّا نهى عن تزويج المشركين.
Оят никоҳда валийнинг бўлиши шартлигига далил бўляпти. Чунки Аллоҳ таоло, мушрикларга никоҳлаб берманглар, дея валийларга хитоб қиляпти. (Валий - никоҳланаётган қиз-аёлнинг эгаси, яъни, шу қиз-аёлга жавобгар шахс. Отаси, амакиси, акаси ва ҳоказолар бўлиши мумкин).
لَّا يُؤَاخِذُكُمُ ٱللَّهُ بِٱللَّغۡوِ فِيٓ أَيۡمَٰنِكُمۡ وَلَٰكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا كَسَبَتۡ قُلُوبُكُمۡۗ وَٱللَّهُ غَفُورٌ حَلِيمٞ
Аллоҳ сизларни "Аллоҳга қасамки, йўқ" ёки "Аллоҳга қасамки, худди шундай" каби бемақсад тилингиздан чиққан қасамларингиз учун жазоламайди. Аммо шу қасамдан кўзлаган мақсадингиз учун жазолайди. Аллоҳ бандаларининг гуноҳларини мағфират қиладиган Кечиримли ва уларни тез жазолаб юбормайдиган Ҳалим Зотдир.
અરબી તફસીરો:
لِّلَّذِينَ يُؤۡلُونَ مِن نِّسَآئِهِمۡ تَرَبُّصُ أَرۡبَعَةِ أَشۡهُرٖۖ فَإِن فَآءُو فَإِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٞ رَّحِيمٞ
Хотинларидан ийлаа қилганлар, яъни, аёлим билан яқинлик қилмайман, дея қасам ичганлар кутиш муддатини тўрт ойдан оширмайдилар. Шу муддат ичида қайтсалар, бўлаверади, фақат қасамига каффорат тўлайди, холос. Зеро, Аллоҳ бандаларининг гуноҳларини мағфират қиладиган кечиримли ва уларга қасамдан каффорат билан чиқиб кетиш йўлини шариатлаштирган Ҳалим Зотдир.
અરબી તફસીરો:
وَإِنۡ عَزَمُواْ ٱلطَّلَٰقَ فَإِنَّ ٱللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٞ
Мазкур муддат ичида ҳам қайтмасдан аёлини талоқ қилишни қасд қилган бўлсалар, Аллоҳ уларнинг гапларини, жумладан, талоқ ҳақидаги гапини ҳам Эшитувчи ва аҳволию мақсадларини ҳам Билувчи Зотдир. Яқинда қилган амалларига қараб, уларга жазо ёки мукофот беради.
અરબી તફસીરો:
وَٱلۡمُطَلَّقَٰتُ يَتَرَبَّصۡنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَٰثَةَ قُرُوٓءٖۚ وَلَا يَحِلُّ لَهُنَّ أَن يَكۡتُمۡنَ مَا خَلَقَ ٱللَّهُ فِيٓ أَرۡحَامِهِنَّ إِن كُنَّ يُؤۡمِنَّ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِۚ وَبُعُولَتُهُنَّ أَحَقُّ بِرَدِّهِنَّ فِي ذَٰلِكَ إِنۡ أَرَادُوٓاْ إِصۡلَٰحٗاۚ وَلَهُنَّ مِثۡلُ ٱلَّذِي عَلَيۡهِنَّ بِٱلۡمَعۡرُوفِۚ وَلِلرِّجَالِ عَلَيۡهِنَّ دَرَجَةٞۗ وَٱللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
Талоқ қилинган аёллар уч ҳайз муддатида турмушга чиқмасдан кутиб турадилар. Агар уларнинг Аллоҳга ва охират кунига келтирган иймонлари ҳақиқий бўлса, Аллоҳ бачадонларида яратган ҳомилани яширишлари жоиз эмас. Идда ичида талоқ қилган эрларининг мақсадлари яхши яшаб кетиш ва талоқ туфайли содир бўлган кўнгилсизликка барҳам бериш бўлса, уларни қайтариб олишга ҳақлироқ. Таомилга қараб, аёлларнинг зиммаларида қанча бурч бўлса, ўшанча ҳақ-ҳуқуқлари ҳам бор. Эркаклар учун бошқарув, талоқ каби бир даража улардан устунлик, имтиёз бор. Аллоҳ ҳар нарсадан Ғолиб, Қудратли ҳамда ҳар бир тадбири ва шариатини ҳикмат билан қиладиган Ҳаким Зотдир.
અરબી તફસીરો:
ٱلطَّلَٰقُ مَرَّتَانِۖ فَإِمۡسَاكُۢ بِمَعۡرُوفٍ أَوۡ تَسۡرِيحُۢ بِإِحۡسَٰنٖۗ وَلَا يَحِلُّ لَكُمۡ أَن تَأۡخُذُواْ مِمَّآ ءَاتَيۡتُمُوهُنَّ شَيۡـًٔا إِلَّآ أَن يَخَافَآ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ ٱللَّهِۖ فَإِنۡ خِفۡتُمۡ أَلَّا يُقِيمَا حُدُودَ ٱللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَيۡهِمَا فِيمَا ٱفۡتَدَتۡ بِهِۦۗ تِلۡكَ حُدُودُ ٱللَّهِ فَلَا تَعۡتَدُوهَاۚ وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ ٱللَّهِ فَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلظَّٰلِمُونَ
Эр икки марта талоқ қилиб, кейин қайта ярашишга ҳаққи бор. Талоқ қилди, ярашди. Яна талоқ қилди, яна ярашди. Тамом. Учинчи марта талоқ қилганидан кейин қайта ярашишга ҳаққи йўқ. Шунинг учун икки марта талоқ қилганидан кейин ё яхшилик билан яшаб кетсин ва ё яхшилик билан, яъни, аёлнинг ҳақларини бериб ажрашсин. Эй эрлар, ажрашар экансизлар, аёлларингизга берган маҳрдан бир тийинини ҳам қайтариб олишга ҳаққингиз йўқ. Лекин агар аёлнинг ўзи эрининг сийрати ёки суратини ёқтирмаса ва шу туфайли эр-хотин бир-бирларининг ҳақ-ҳуқуқларини адо этолмай қолсалар, у ҳолда бирон қариндоши ёки яқин одамига арз қиладилар ва у бу ишни кўриб чиқади. Ишни ҳал қиладиганлар, эр-хотин бир-бирларининг ҳақ-ҳуқуқларини адо эта олмайдилар, деган хулосага келсалар, талоқ эвазига аёлдан эрга бирон тўлов тўлатиб, уларни яхшилик билан ажраштириб қўйишлари мумкин. Бу шаръий ҳукмлар ҳалол билан ҳаромни ажратиб турадиган ҳудудлардир. Ким Аллоҳнинг ҳудудларидан ошса, ўзига ўзи зулм қилади. Чунки у бу иши билан ўзини ўзи ҳалокатга отган ҳамда Аллоҳнинг ғазаби ва азобига гирифтор қилган бўлади.
અરબી તફસીરો:
فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُۥ مِنۢ بَعۡدُ حَتَّىٰ تَنكِحَ زَوۡجًا غَيۡرَهُۥۗ فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا جُنَاحَ عَلَيۡهِمَآ أَن يَتَرَاجَعَآ إِن ظَنَّآ أَن يُقِيمَا حُدُودَ ٱللَّهِۗ وَتِلۡكَ حُدُودُ ٱللَّهِ يُبَيِّنُهَا لِقَوۡمٖ يَعۡلَمُونَ
Эр учинчи марта талоқ қилганидан кейин қайта ярашишга ҳаққи бўлмайди. Уч марта талоқ қилинган аёл бошқа бировга никоҳланиб турмуш қурса ва у турмуши ҳам бузилса, ундан ҳам талоғини олса ёки эри вафот этса, у ҳолда олдинги эри билан қайта никоҳланиши мумкин бўлади. Шаръий ҳукмларга риоя қилиб, ўзаро тотув яшаб кетишларига кўзлари етса, албатта. Лекин атайин олдинги эрига қайта никоҳланиш учунгина бошқа бировга турмушга чиқиб, кейин талоғини олиши (ҳалола қилиниши) жоиз эмас. Аллоҳ бу шаръий ҳукмларни ҳукм ва ҳудуд нималигини биладиган одамларга баён қилади. Чунки бу ҳукмлардан фойдаланадиганлар ана ўшалардир.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• بيَّن الله تعالى أحكام النكاح والطلاق بيانًا شاملًا حتى يعرف الناس حدود الحلال والحرام فلا يتجاوزونها.
Аллоҳ таоло никоҳ ва талоқ ҳукмларини атрофлича ва батафсил баён қилиб, бу борадаги ҳалол ва ҳаром ҳудудларини белгилаб қўйди. Токи, одамлар ўша ҳудудлардан ошиб кетмасинлар.
• عظَّم الله شأن النكاح وحرم التلاعب فيه بالألفاظ فجعلها ملزمة، وألغى التلاعب بكثرة الطلاق والرجعة فجعل لها حدًّا بطلقتين رجعيتين ثم تحرم عليه إلا أن تنكح زوجا غيره ثم يطلقها، أو يموت عنها.
Аллоҳ никоҳнинг шаънини улуғлади ва у ҳақда ҳар хил гаплар билан ўйнашишни ҳаром қилди. Ҳадеб ҳали талоқ қилиб, ҳали қайтариб олишни бекор қилиб, унга аниқ чегарани қўйди. Хотин икки марта талоқ қилинса, қайтариб олиш мумкин, учинчисидан кейин эса то бир эрга тегиб, ўша эри талоқ қилгунича ёки ўлгунича олдинги эрига никоҳланиши жоиз бўлмайди.
وَإِذَا طَلَّقۡتُمُ ٱلنِّسَآءَ فَبَلَغۡنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمۡسِكُوهُنَّ بِمَعۡرُوفٍ أَوۡ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعۡرُوفٖۚ وَلَا تُمۡسِكُوهُنَّ ضِرَارٗا لِّتَعۡتَدُواْۚ وَمَن يَفۡعَلۡ ذَٰلِكَ فَقَدۡ ظَلَمَ نَفۡسَهُۥۚ وَلَا تَتَّخِذُوٓاْ ءَايَٰتِ ٱللَّهِ هُزُوٗاۚ وَٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ عَلَيۡكُمۡ وَمَآ أَنزَلَ عَلَيۡكُم مِّنَ ٱلۡكِتَٰبِ وَٱلۡحِكۡمَةِ يَعِظُكُم بِهِۦۚ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ
Аёлларингизни талоқ қилсангиз ва уларнинг идда муддатлари охирлаб қолса, ё яхшилик билан олиб қолинглар ва ёки яхшилик билан қўйиб юборинглар. Жоҳилиятдагиларга ўхшаб уларга тажовуз қилиш ва зарар етказиш учун олиб қолманглар. Ким шундай қилса, ўзига ўзи зулм қилибди. Чунки бу иши билан у ўзини ўзи гуноҳкор қилиб, азобга гирифтор этади. Аллоҳнинг оятлари билан ўйнашиб, уларни масхара қилманглар. Аллоҳнинг сизларга ато этган неъматларини эсланглар. Уларнинг энг улуғи сизларга Қуръон ва суннатни нозил қилганидирки, улар орқали сизларга жаннат хушхабарини берди ва сизларни дўзахдан огоҳлантирди. Аллоҳдан буйруқларини бажариш ва тақиқларидан тийилиш ила тақво қилинглар. Билингларки, Аллоҳ ҳар нарсадан хабардордир, ҳеч нарса У Зотдан яширин эмас ва яқинда сизларга амалларингизга қараб, жазо ёки мукофотларингизни беради.
અરબી તફસીરો:
وَإِذَا طَلَّقۡتُمُ ٱلنِّسَآءَ فَبَلَغۡنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا تَعۡضُلُوهُنَّ أَن يَنكِحۡنَ أَزۡوَٰجَهُنَّ إِذَا تَرَٰضَوۡاْ بَيۡنَهُم بِٱلۡمَعۡرُوفِۗ ذَٰلِكَ يُوعَظُ بِهِۦ مَن كَانَ مِنكُمۡ يُؤۡمِنُ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِۗ ذَٰلِكُمۡ أَزۡكَىٰ لَكُمۡ وَأَطۡهَرُۚ وَٱللَّهُ يَعۡلَمُ وَأَنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ
Биринчи ва иккинчи талоқдан кейин иддаси чиқса ва олдинги эри билан яхши яшаб кетишга келишиб, янги никоҳ билан қайта ярашишни истаса, валийлари унга тўсқинлик қилмасинлар. Бу ҳукм Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирганлар учун эслатмадир. У эзгуликни кучайтирадиган, обрўларингизни ҳам, амалларингизни ҳам покиза тутишга ундайдиган ҳукмдир. Ишларнинг моҳиятини ҳам, оқибатларини ҳам Аллоҳ билади, сизлар эса билмайсизлар.
અરબી તફસીરો:
۞ وَٱلۡوَٰلِدَٰتُ يُرۡضِعۡنَ أَوۡلَٰدَهُنَّ حَوۡلَيۡنِ كَامِلَيۡنِۖ لِمَنۡ أَرَادَ أَن يُتِمَّ ٱلرَّضَاعَةَۚ وَعَلَى ٱلۡمَوۡلُودِ لَهُۥ رِزۡقُهُنَّ وَكِسۡوَتُهُنَّ بِٱلۡمَعۡرُوفِۚ لَا تُكَلَّفُ نَفۡسٌ إِلَّا وُسۡعَهَاۚ لَا تُضَآرَّ وَٰلِدَةُۢ بِوَلَدِهَا وَلَا مَوۡلُودٞ لَّهُۥ بِوَلَدِهِۦۚ وَعَلَى ٱلۡوَارِثِ مِثۡلُ ذَٰلِكَۗ فَإِنۡ أَرَادَا فِصَالًا عَن تَرَاضٖ مِّنۡهُمَا وَتَشَاوُرٖ فَلَا جُنَاحَ عَلَيۡهِمَاۗ وَإِنۡ أَرَدتُّمۡ أَن تَسۡتَرۡضِعُوٓاْ أَوۡلَٰدَكُمۡ فَلَا جُنَاحَ عَلَيۡكُمۡ إِذَا سَلَّمۡتُم مَّآ ءَاتَيۡتُم بِٱلۡمَعۡرُوفِۗ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِيرٞ
Оналар болаларини тўла икки йил эмизадилар. Бу ҳукм эмизиш муддатини тўла қилмоқчи бўлганлар учун. Талоқ қилинган эмизикли аёлнинг нафақаси, уни едириб-кийдириш отанинг зиммасидадир. Аллоҳ ҳеч кимга тоқатидан, имконидан, қувватидан ортиғини юкламайди. Ота ва она болани восита қилиб бир-бирларига зарар беришлари мумкин эмас. Ота йўқ бўлса, аёлнинг таъминоти боланинг меросхўрига ўтади. Агар ота-она ўзаро келишиб, маслаҳатлашиб, боланинг манфаатини кўзлаб, икки йил муддатдан олдин болани сутдан чиқармоқчи бўлсалар, уларга гуноҳ бўлмайди. Агар болаларингизга онасидан бошқа эмизувчи энага ёлламоқчи бўлсангиз, унга келишилган ҳақни яхшилик билан муддатини ўтказиб юбормасдан тўла-тўкис тўлаб турсангиз, гуноҳкор бўлмайсиз. Аллоҳдан буйруқларини бажариш ва тақиқларидан тийилиш билан тақво қилинглар. Билингларки, Аллоҳ ҳамма қилган ишларингизни кўриб-билиб туради. Ҳеч нарса Ундан яширин қолмайди. Яқинда қилган ишларингизга қараб жазо ёки мукофотларингизни беради.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• نهي الرجال عن ظلم النساء سواء كان بِعَضْلِ مَوْلِيَّتِه عن الزواج، أو إجبارها على ما لا تريد.
Эркаклар хотин-қизларга зулм қилишдан қайтарилганлар. Уларни ўзлари истаган одамга турмушга чиқишларига валийларининг қаршилик қилишлари бўладими ёки ўзлари истамаган одамга мажбурлаб узатишлари бўладими, фарқи йўқ.
• حَفِظَ الشرع للأم حق الرضاع، وإن كانت مطلقة من زوجها، وعليه أن ينفق عليها ما دامت ترضع ولده.
Шариат ҳатто талоқ қилинган онанинг ҳам эмизиш ҳуқуқини ҳимоя қилади. Модомики, она болани эмизар экан, унинг таъминоти эрнинг зиммасидадир.
• نهى الله تعالى الزوجين عن اتخاذ الأولاد وسيلة يقصد بها أحدهما الإضرار بالآخر.
وَٱلَّذِينَ يُتَوَفَّوۡنَ مِنكُمۡ وَيَذَرُونَ أَزۡوَٰجٗا يَتَرَبَّصۡنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرۡبَعَةَ أَشۡهُرٖ وَعَشۡرٗاۖ فَإِذَا بَلَغۡنَ أَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيۡكُمۡ فِيمَا فَعَلۡنَ فِيٓ أَنفُسِهِنَّ بِٱلۡمَعۡرُوفِۗ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ خَبِيرٞ
Кимлардир вафот этиб, ортидан ҳомиладор бўлмаган аёллари қолса, тўрт ою ўн кун эрнинг уйидан чиқмасдан, пардоз қилмасдан, бошқа эрга тегмасдан турадилар. Муддат тугаганидан кейин мазкур ман қилинган ишлардан шариат ва урф-одатга зид бўлмаган тарзда қилсалар, валийларига гуноҳ бўлмайди. Аллоҳ ҳамма қилаётган ишларингиздан хабардор. Зоҳирда бўлсин, ботинда бўлсин, ҳеч нарса У Зотдан яширин эмас. Яқинда қилган амалларингизга қараб жазо ёки мукофотингларни беради.
અરબી તફસીરો:
وَلَا جُنَاحَ عَلَيۡكُمۡ فِيمَا عَرَّضۡتُم بِهِۦ مِنۡ خِطۡبَةِ ٱلنِّسَآءِ أَوۡ أَكۡنَنتُمۡ فِيٓ أَنفُسِكُمۡۚ عَلِمَ ٱللَّهُ أَنَّكُمۡ سَتَذۡكُرُونَهُنَّ وَلَٰكِن لَّا تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلَّآ أَن تَقُولُواْ قَوۡلٗا مَّعۡرُوفٗاۚ وَلَا تَعۡزِمُواْ عُقۡدَةَ ٱلنِّكَاحِ حَتَّىٰ يَبۡلُغَ ٱلۡكِتَٰبُ أَجَلَهُۥۚ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ يَعۡلَمُ مَا فِيٓ أَنفُسِكُمۡ فَٱحۡذَرُوهُۚ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٞ
Эридан боин (бошқага эрга тегиши мумкин бўладиган) талоқ олган ёки эри ўлган аёлга иддаси ичида, "иддангиз тугаса, айтиб қўйинг", деганга ўхшаш иборалар билан ишоралар бериш мумкин. Аммо, иддангиз тугаса, сизга уйланаман, дея аниқ ваъда бериш мумкин эмас. Аммо иддаси чиққанидан кейин уйланишни кўнглига тугиб қўйган бўлса, зарари йўқ. Бу гапни яқинда очиқлашингизни Аллоҳ билиб турибди. Шунинг учун очиқ айтишга эмас, ишора қилишга рухсат берди. Идда ичидаги аёлга яширин тарзда уйланишга ваъда берманглар, улар билан ваъдалашманглар, келишиб олманглар. Билингларки, Аллоҳ қалбингларда нима кечаётганини ҳам билиб туради. Ундан қўрқинглар, буйруқларига зид иш қилманглар. Яна билингларки, Аллоҳ тавба қилган бандасини кечирадиган Кечиримли ва жазони тезлаштирмайдиган Ҳалим Зотдир.
અરબી તફસીરો:
لَّا جُنَاحَ عَلَيۡكُمۡ إِن طَلَّقۡتُمُ ٱلنِّسَآءَ مَا لَمۡ تَمَسُّوهُنَّ أَوۡ تَفۡرِضُواْ لَهُنَّ فَرِيضَةٗۚ وَمَتِّعُوهُنَّ عَلَى ٱلۡمُوسِعِ قَدَرُهُۥ وَعَلَى ٱلۡمُقۡتِرِ قَدَرُهُۥ مَتَٰعَۢا بِٱلۡمَعۡرُوفِۖ حَقًّا عَلَى ٱلۡمُحۡسِنِينَ
Никоҳ қилган лекин ҳали қўшилмаган ва аниқ бир маҳр тайин қилмаган аёлларингизни талоқ қилсангизлар, уларга маҳр беришингиз шарт бўлмайди. Шикастланган қалбларига бироз ором бўлиши учун кўнглингиздан чиқариб, бирон нарса бериб юборишингиз вожибдир. Бу борада бой ёки камбағал ҳолига қараб иш қилади. Бу иш ҳамма ишини пухта бажарадиган муҳсинлар бўйнидаги бурчдир.
અરબી તફસીરો:
وَإِن طَلَّقۡتُمُوهُنَّ مِن قَبۡلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ وَقَدۡ فَرَضۡتُمۡ لَهُنَّ فَرِيضَةٗ فَنِصۡفُ مَا فَرَضۡتُمۡ إِلَّآ أَن يَعۡفُونَ أَوۡ يَعۡفُوَاْ ٱلَّذِي بِيَدِهِۦ عُقۡدَةُ ٱلنِّكَاحِۚ وَأَن تَعۡفُوٓاْ أَقۡرَبُ لِلتَّقۡوَىٰۚ وَلَا تَنسَوُاْ ٱلۡفَضۡلَ بَيۡنَكُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِيرٌ
Никоҳ қилиб олган, муайян маҳр ҳам белгилаган, лекин ҳали қўшилмаган аёлларингизни талоқ қилсангизлар, маҳрнинг ярмини беришингиз вожиб бўлади. Агар аёл олийжаноблик қилиб маҳрдан кечиб юборса ёки эр олийжаноблик қилиб маҳрнинг ярмини эмас, ҳаммасини бериб юборса, янада яхши. Ҳақ-ҳуқуқлар борасида ўзаро олийжаноблик ва бағрикенглик қилишингиз сизни янада тақводорроқ, янада Аллоҳдан қўрқадиганроқ, янада Аллоҳга итоат қиладиганроқ одамга айлантиради. Бас, эй одамлар, ҳақ-ҳуқуқлар борасида ўзаро олийжаноблик ва бағрикенгликни канда қилманг. Аллоҳ қилаётган ишларингизни кўриб турибди. Шундай экан, эзгулик улашиш йўлида ғайрат қилиб, Аллоҳнинг савобига ноил бўлинглар!
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• مشروعية العِدة على من توفي عنها زوجها بأن تمتنع عن الزينة والزواج مدة أربعة أشهر وعشرة أيام.
Эри ўлган аёлнинг тўрт ою ўн кун пардоз-андоз қилиш ва эрга тегиш каби ишлардан тийилиб, идда тутиши шариатдандир.
فَإِنۡ خِفۡتُمۡ فَرِجَالًا أَوۡ رُكۡبَانٗاۖ فَإِذَآ أَمِنتُمۡ فَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ كَمَا عَلَّمَكُم مَّا لَمۡ تَكُونُواْ تَعۡلَمُونَ
Бирон душмандан ёки бошқа бир офатдан қўрқиб уни тўла адо этолмай қолсангизлар, оёқда туриб ёки туя, от кабиларни минган ҳолингизда ё бошқа бир ўзингиз қодир бўладиган ҳолатингизда намоз ўқинглар. Хавф кетганидан кейин Аллоҳни турли тарзда, жумладан, намозни тўла адо этиш тарзида ҳам зикр қилинглар. Аллоҳ сизларга ўзингиз билмаган нур ва ҳидоятни ўргатди. Энди сизлар ибодатни ана шундай бажаринглар.
અરબી તફસીરો:
وَٱلَّذِينَ يُتَوَفَّوۡنَ مِنكُمۡ وَيَذَرُونَ أَزۡوَٰجٗا وَصِيَّةٗ لِّأَزۡوَٰجِهِم مَّتَٰعًا إِلَى ٱلۡحَوۡلِ غَيۡرَ إِخۡرَاجٖۚ فَإِنۡ خَرَجۡنَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيۡكُمۡ فِي مَا فَعَلۡنَ فِيٓ أَنفُسِهِنَّ مِن مَّعۡرُوفٖۗ وَٱللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٞ
Сизлардан вафот этганда аёлларини ортидан қолдираётганлар улар учун тўла бир йилгача уйда қолиш ва бошқа керакли таъминотни ўлимидан олдин васият қилиб қўйсинлар. Меросхўрлари мажбурлаб уларни чиқариб юбормасинлар. Лекин агар уларнинг ўзлари бир йил бўлмасдан олдин чиқиб кетсалар ва ўзларига оро бериб, пардоз-андоз қила бошласалар, сизларга ҳам, уларга ҳам гуноҳ йўқ. Аллоҳ ҳар кимдан ва ҳар нарсадан ғолиб азиз Зотдир, ҳар бир тадбирини, шариатини ҳикмат билан қиладиган ҳаким Зотдир. Жумҳур муфассирлар бу оятнинг ҳукми юқоридаги 234-оят билан насх-бекор қилинган, деганлар.
અરબી તફસીરો:
وَلِلۡمُطَلَّقَٰتِ مَتَٰعُۢ بِٱلۡمَعۡرُوفِۖ حَقًّا عَلَى ٱلۡمُتَّقِينَ
Талоқ қилинган аёлларнинг кўнгли яримта бўлиб қолади. Шунинг учун уларни кийим-кечак ва бошқа нарсалар билан кўнглини олиш лозим. Сарф-харажат эрнинг бой ё камбағаллигига қараб, ҳар хил миқдорда бўлади. Бу ҳукм Аллоҳнинг буйруқларини бажарадиган, тақиқларидан тийиладиган тақводорлар зиммасидаги бурчдир.
અરબી તફસીરો:
۞ أَلَمۡ تَرَ إِلَى ٱلَّذِينَ خَرَجُواْ مِن دِيَٰرِهِمۡ وَهُمۡ أُلُوفٌ حَذَرَ ٱلۡمَوۡتِ فَقَالَ لَهُمُ ٱللَّهُ مُوتُواْ ثُمَّ أَحۡيَٰهُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَذُو فَضۡلٍ عَلَى ٱلنَّاسِ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَشۡكُرُونَ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, вабо ва бошқа офатлар туфайли ўлимдан қўрқиб, уйларини ташлаб чиққан жуда кўп одамлар ҳақидаги хабарни эшитмадингизми? Улар Бани Исроилнинг бир тоифаси эди. Аллоҳ уларга: "Ўлинглар", деганди, улар ўлдилар. Кейин ҳамма иш Ўзининг Қўлида эканини, улар эса ўзларига фойда ҳам, зарар ҳам келтира олмасликларини кўрсатиб қўйиш учун уларни яна ҳаётга қайтарди. Аллоҳнинг одамларга бўлган фазлу марҳамати чексиз. Лекин кўп одамлар Аллоҳнинг неъматларига шукр қилмайдилар.
અરબી તફસીરો:
وَقَٰتِلُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٞ
Эй мўминлар, Аллоҳнинг динини ғолиб, калимасини олий қилиш учун жанг қилинглар ва билингларки, Аллоҳ гапираётган гапларингизни эшитиб, дилингиздаги ниятларингизни ҳам, қилаётган амалларингизни ҳам кўриб-билиб турадиган Зотдир. Яқинда амалларингизга қараб, жазо ёки мукофотингларни беради.
અરબી તફસીરો:
مَّن ذَا ٱلَّذِي يُقۡرِضُ ٱللَّهَ قَرۡضًا حَسَنٗا فَيُضَٰعِفَهُۥ لَهُۥٓ أَضۡعَافٗا كَثِيرَةٗۚ وَٱللَّهُ يَقۡبِضُ وَيَبۡصُۜطُ وَإِلَيۡهِ تُرۡجَعُونَ
Худди қарз берувчидек амал қилиб, яхши ният, самимият ила Аллоҳ йўлида молини сарфлаш орқали уни бир неча баробарга кўпайтириб олишни истайдиганлар борми?! Ризқ, соғлик ва бошқа нарсалардан қисадиган ҳам, уларни кенг қилиб берадиган ҳам Аллоҳдир. У Зот ҳар бир ишни Ўз ҳикмати ва адли билан қилади. Охиратда ёлғиз Унга қайтасизлар ва амалларингизга қараб, жазо ёки мукофотингизни беради.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• الحث على المحافظة على الصلاة وأدائها تامة الأركان والشروط، فإن شق عليه صلَّى على ما تيسر له من الحال.
Намозларни ҳамма рукнлари ва шартлари билан бажариб, уларни сақлаб қолишга, бунинг имкони бўлмай қолганда эса ҳолатга-шароитга қараб иш қилишга чақириляпти.
أَلَمۡ تَرَ إِلَى ٱلۡمَلَإِ مِنۢ بَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ مِنۢ بَعۡدِ مُوسَىٰٓ إِذۡ قَالُواْ لِنَبِيّٖ لَّهُمُ ٱبۡعَثۡ لَنَا مَلِكٗا نُّقَٰتِلۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِۖ قَالَ هَلۡ عَسَيۡتُمۡ إِن كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلۡقِتَالُ أَلَّا تُقَٰتِلُواْۖ قَالُواْ وَمَا لَنَآ أَلَّا نُقَٰتِلَ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَقَدۡ أُخۡرِجۡنَا مِن دِيَٰرِنَا وَأَبۡنَآئِنَاۖ فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيۡهِمُ ٱلۡقِتَالُ تَوَلَّوۡاْ إِلَّا قَلِيلٗا مِّنۡهُمۡۚ وَٱللَّهُ عَلِيمُۢ بِٱلظَّٰلِمِينَ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, Бани Исроилнинг Мусо алайҳиссаломдан кейинги улуғлари ҳақидаги хабардан воқиф эмасмисиз? Улар ўз пайғамбарига: “Бизга бир подшоҳ тайинлагин, Аллоҳ йўлида жанг қилайлик”, дейишди. Шунда пайғамбари: “Аллоҳ сизларга жанг қилишни фарз қилганидан кейин эҳтимол урушмассизлар?”, деди. Бу гапга эътироз билдиришиб: “Аллоҳ йўлида жанг қилишимизга асослар етарли-ку! Бизни урушдан нима қайтарар экан? Ахир душманларимиз ватанимиздан ҳайдадилар, болаларимизни асир олдилар. Энди ватанимизни қайтариб олиш ва асирларимизни озод қилиш учун жанг қиламиз”, дедилар. Аллоҳ уларга урушни фарз қилганидан кейин эса ваъдаларига вафо қилмай, кўпчилиги юз ўгириб кетдилар. Аҳдини бузиб, Аллоҳнинг фармонидан юз ўгирган золимларни Парвардигори олам кўриб-билиб турибди. Яқинда уларга бу қилмишларига яраша жазосини беради.
અરબી તફસીરો:
وَقَالَ لَهُمۡ نَبِيُّهُمۡ إِنَّ ٱللَّهَ قَدۡ بَعَثَ لَكُمۡ طَالُوتَ مَلِكٗاۚ قَالُوٓاْ أَنَّىٰ يَكُونُ لَهُ ٱلۡمُلۡكُ عَلَيۡنَا وَنَحۡنُ أَحَقُّ بِٱلۡمُلۡكِ مِنۡهُ وَلَمۡ يُؤۡتَ سَعَةٗ مِّنَ ٱلۡمَالِۚ قَالَ إِنَّ ٱللَّهَ ٱصۡطَفَىٰهُ عَلَيۡكُمۡ وَزَادَهُۥ بَسۡطَةٗ فِي ٱلۡعِلۡمِ وَٱلۡجِسۡمِۖ وَٱللَّهُ يُؤۡتِي مُلۡكَهُۥ مَن يَشَآءُۚ وَٱللَّهُ وَٰسِعٌ عَلِيمٞ
Пайғамбарлари уларга: "Аллоҳ сизларга Толутни подшоҳ қилиб тайинлади, унинг байроғи остида жанг қиласизлар", деди. Улуғлари бу танловга рози бўлмай, эътироз билдиришиб: "Қандай қилиб у бизга подшоҳ бўлсин? Подшоҳликка ундан кўра биз ҳақлироқмиз-ку. У на подшоҳзода бўлса ва на шоҳликка олиб борадиган бойликка эга бўлса?!", дедилар. Пайғамбарлари: "Уни сизларга подшоҳ қилиб Аллоҳнинг Ўзи тайинлади. Унинг илмий даражасини ҳам, жисмоний қувватини ҳам зиёда қилди. Аллоҳ Ўз ҳикмати ва раҳмати ила подшоҳликни Ўзи истаган бандасига беради. Аллоҳ фазлу карами кенг ва неъматига қайси бандаси ҳақли эканини жуда яхши биладиган Зотдир.
અરબી તફસીરો:
وَقَالَ لَهُمۡ نَبِيُّهُمۡ إِنَّ ءَايَةَ مُلۡكِهِۦٓ أَن يَأۡتِيَكُمُ ٱلتَّابُوتُ فِيهِ سَكِينَةٞ مِّن رَّبِّكُمۡ وَبَقِيَّةٞ مِّمَّا تَرَكَ ءَالُ مُوسَىٰ وَءَالُ هَٰرُونَ تَحۡمِلُهُ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَأٓيَةٗ لَّكُمۡ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ
Пайғамбарлари уларга: "Унинг сизларга подшоҳ бўлиб сайланганининг аломати сизларга бир сандиқ келишидир. Унда бир хотиржамлик ҳамда Мусо ва Ҳорун оилаларидан қолган асо ва айрим лавҳлар каби мерос бор", деди. Бани Исроил учун ўзларидан олиб қўйилган бу сандиқнинг аҳамияти катта эди. Агар сизлар ҳақиқатан мўмин бўлсангизлар, бу ишда сизларга очиқ белги-аломат бордир.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• التنبيه إلى أهم صفات القائد التي تؤهله لقيادة الناس؛ وهي العلم بما يكون قائدًا فيه، والقوة عليه.
Одамларни бошқариш учун энг керакли сифатларга ишора қилиняпти. Улар чуқур билимдонлик ва жисмонан бақувватлик.
• إرشاد من يتولى قيادة الناس إلى ألا يغتر بأقوالهم حتى يبلوهم، ويختبر أفعالهم بعد أقوالهم.
Одамларни бошқараётган қўмондонга қуруқ гапларнинг ўзига алданиб қолмасдан, олдин уларни синаб кўриш зарурлиги уқтириляпти.
• أن الاعتبارات التي قد تشتهر بين الناس في وزن الآخرين والحكم عليهم قد لا تكون هي الموازين الصحيحة عند الله تعالى، بل هو سبحانه يصطفي من يشاء من خلقه بحكمته وعلمه.
Бировга баҳо бериш ва унинг ҳақида ҳукм чиқариш учун одамлар орасида машҳур бўлган эътибор ва мезонлар Аллоҳ таолонинг наздида тўғри мезонлар ҳисобланмаслиги мумкин. Ҳар қандай нуқсондан пок Аллоҳ Ўз ҳикмати ва илми ила подшоҳлик учун бандалари орасидан Ўзи истаган одамини танлаб олади.
فَلَمَّا فَصَلَ طَالُوتُ بِٱلۡجُنُودِ قَالَ إِنَّ ٱللَّهَ مُبۡتَلِيكُم بِنَهَرٖ فَمَن شَرِبَ مِنۡهُ فَلَيۡسَ مِنِّي وَمَن لَّمۡ يَطۡعَمۡهُ فَإِنَّهُۥ مِنِّيٓ إِلَّا مَنِ ٱغۡتَرَفَ غُرۡفَةَۢ بِيَدِهِۦۚ فَشَرِبُواْ مِنۡهُ إِلَّا قَلِيلٗا مِّنۡهُمۡۚ فَلَمَّا جَاوَزَهُۥ هُوَ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مَعَهُۥ قَالُواْ لَا طَاقَةَ لَنَا ٱلۡيَوۡمَ بِجَالُوتَ وَجُنُودِهِۦۚ قَالَ ٱلَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلَٰقُواْ ٱللَّهِ كَم مِّن فِئَةٖ قَلِيلَةٍ غَلَبَتۡ فِئَةٗ كَثِيرَةَۢ بِإِذۡنِ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ مَعَ ٱلصَّٰبِرِينَ
Толут лашкарни шаҳардан олиб чиққач, уларга шундай деди: "Аллоҳ сизларни бир дарё билан синайди. Ким ундан ичса, у билан йўлимиз бир эмас ва у менинг сафимда жанг қилмайди. Ким ичмаса, у билан йўлимиз бир ва у менинг сафимда жанг қилади. Мажбур бўлиб қолганидан қўли билан бир ҳовучгина олиб ичган одам бундан мустасно". Лашкарнинг катта кўпчилиги ундан ичдилар. Оз сонли сабрлиларгина ўта қаттиқ ташналикларига қарамасдан ичмадилар. Толут мўминлар билан бирга дарёдан ўтгач, қўшиндаги айрим аскарлар: "Бу кун Жолут ва унинг қўшинига бас кела олмаймиз, кучимиз етмайди", дедилар. Ана шунда қиёмат кунида Аллоҳга рўбарў келишига ишонадиган зотлар: "Қанча оз сонли мўминлар борки, Аллоҳнинг изни ва мадади ила кўп сонли кофирлардан ғолиб бўлганлар", дедилар. Яъни, ғалаба учун муҳим омил соннинг кўплиги эмас, иймондир. Аллоҳ сабрли бандалари билан биргадир. Уларни қўллаб-қувватлаб, нусрат бериб туради.
અરબી તફસીરો:
وَلَمَّا بَرَزُواْ لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِۦ قَالُواْ رَبَّنَآ أَفۡرِغۡ عَلَيۡنَا صَبۡرٗا وَثَبِّتۡ أَقۡدَامَنَا وَٱنصُرۡنَا عَلَى ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡكَٰفِرِينَ
Жолут ва унинг лашкарига рўбарў келганларида Аллоҳга юзланиб, шундай дуо қилдилар: «Парвардигоро, қалбларимизга сабру тоқат ёғдир, қадамларимизни собит қилки, асло душмандан чекинмайлик, ва Ўз қудратинг ва қўлловинг ила бизни бу кофир қавм устидан ғолиб қил!»
અરબી તફસીરો:
فَهَزَمُوهُم بِإِذۡنِ ٱللَّهِ وَقَتَلَ دَاوُۥدُ جَالُوتَ وَءَاتَىٰهُ ٱللَّهُ ٱلۡمُلۡكَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَعَلَّمَهُۥ مِمَّا يَشَآءُۗ وَلَوۡلَا دَفۡعُ ٱللَّهِ ٱلنَّاسَ بَعۡضَهُم بِبَعۡضٖ لَّفَسَدَتِ ٱلۡأَرۡضُ وَلَٰكِنَّ ٱللَّهَ ذُو فَضۡلٍ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِينَ
Аллоҳнинг изни билан уларни енгдилар. Довуд Жолутни ўлдирди. Аллоҳ унга подшоҳлик ва пайғамбарликни берди ҳамда унга Ўзи хоҳлаган илмларидан ўргатди. Шу билан унга дунёни ҳам ва охиратни ҳам ислоҳ қиладиган омилларни ато этди. Одамлардан бири бузганини яна бири тузиб бориши ҳақидаги Аллоҳнинг қонунияти бўлмаганида ер юзи бузғунчилар қўлида қолиб, харобага айланарди. Лекин Аллоҳ ҳамма махлуқотларига фазлу карамли Зотдир.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• من حكمة القائد أن يُعرِّض جيشه لأنواع الاختبارات التي يتميز بها جنوده ويعرف الثابت من غيره.
Қўмондоннинг ўз лашкарини турли хил йўллар билан синаб, содиқ аскарни қалбакисидан ажратиб олиши ҳикмат тақозосидир.
• العبرة في النصر ليست بمجرد كثرة العدد والعدة فقط، وإنما معونة الله وتوفيقه أعظم الأسباب للنصر والظَّفَر.
Ғалаба учун муҳим омил қўшин сонининг ёки қурол-аслаҳанинг кўплиги эмас, Аллоҳнинг ёрдами ва тавфиқидир.
• لا يثبت عند الفتن والشدائد إلا من عَمَرَ اليقينُ بالله قلوبَهم، فمثل أولئك يصبرون عند كل محنة، ويثبتون عند كل بلاء.
Фитналару қийинчиликлар чоғида қалбларини иймон обод қилиб турган зотларгина барқарордирлар. Ана ўшаларгина ҳар қандай меҳнатга дош бериб, ҳар қандай бало қаршисида синмасдан туриб бера оладилар.
۞ تِلۡكَ ٱلرُّسُلُ فَضَّلۡنَا بَعۡضَهُمۡ عَلَىٰ بَعۡضٖۘ مِّنۡهُم مَّن كَلَّمَ ٱللَّهُۖ وَرَفَعَ بَعۡضَهُمۡ دَرَجَٰتٖۚ وَءَاتَيۡنَا عِيسَى ٱبۡنَ مَرۡيَمَ ٱلۡبَيِّنَٰتِ وَأَيَّدۡنَٰهُ بِرُوحِ ٱلۡقُدُسِۗ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَا ٱقۡتَتَلَ ٱلَّذِينَ مِنۢ بَعۡدِهِم مِّنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَتۡهُمُ ٱلۡبَيِّنَٰتُ وَلَٰكِنِ ٱخۡتَلَفُواْ فَمِنۡهُم مَّنۡ ءَامَنَ وَمِنۡهُم مَّن كَفَرَۚ وَلَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَا ٱقۡتَتَلُواْ وَلَٰكِنَّ ٱللَّهَ يَفۡعَلُ مَا يُرِيدُ
Юқорида сизга айтиб ўтганимиз пайғамбарларнинг айримларини айримларидан ваҳий, тобелар ва даражалар жиҳатидан афзал қилдик. Масалан, улардан Мусо алайҳиссалом билан Аллоҳ гаплашди. Муҳаммад алайҳиссаломни эса олий даражаларга кўтарди. Зеро, У Зот бутун инсониятга юборилди. У Зотнинг рисолати билан пайғамбарлик ниҳоясига етди. У Зотнинг уммати бошқа умматлардан афзал қилинди. Марям ўғли Ийсога ўликларни тирилтириш, пес ва моховларни даволаш каби пайғамбарлигига далолат қиладиган очиқ-равшан мўжизаларни бердик ва уни Аллоҳнинг фармонини бажаришда Жаброил алайҳиссалом билан қўллаб-қувватладик. Аллоҳ хоҳлаганида пайғамбарлардан кейин келганлар бу қадар очиқ-равшан оят-аломатлар келганидан кейин урушмаган бўлардилар. Лекин улар ихтилоф қилиб, бўлиниб кетдилар. Бир қисми Аллоҳга иймон келтирса, бошқаси куфр келтирди. Аллоҳ хоҳлаганида урушмаган бўлардилар. Лекин Аллоҳ Ўзи истаган ишини қилади. Истаган бандасини Ўз фазли ва марҳамати билан Исломга ҳидоятлаб қўяди. Истаган одамини Ўз адли ва ҳикмати билан адаштириб қўяди.
અરબી તફસીરો:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَنفِقُواْ مِمَّا رَزَقۡنَٰكُم مِّن قَبۡلِ أَن يَأۡتِيَ يَوۡمٞ لَّا بَيۡعٞ فِيهِ وَلَا خُلَّةٞ وَلَا شَفَٰعَةٞۗ وَٱلۡكَٰفِرُونَ هُمُ ٱلظَّٰلِمُونَ
Эй Аллоҳга иймон келтирган ва пайғамбарига эргашганлар, қиёмат куни келишидан олдин сизларга ризқ қилиб берганимиз ҳалол моллардан инфоқ-эҳсон қилиб қолинглар. Қиёмат кунида инсон фойдаланиб қолиши мумкин бўлган олди-сотди ҳам, қийинчилик пайтида қўллаб юборадиган яқин дўст ҳам, зарарни даф қилиб, фойда келтирадиган бирон воситачи ҳам бўлмайди. Фақат Аллоҳнинг Ўзи Ўз хоҳиш-иродаси билан изн берган кишигина шафоат қила олади. Кофирлар Аллоҳ таолога куфр келтиришлари сабабли ҳақиқий золимлардир.
અરબી તફસીરો:
ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُۚ لَا تَأۡخُذُهُۥ سِنَةٞ وَلَا نَوۡمٞۚ لَّهُۥ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِۗ مَن ذَا ٱلَّذِي يَشۡفَعُ عِندَهُۥٓ إِلَّا بِإِذۡنِهِۦۚ يَعۡلَمُ مَا بَيۡنَ أَيۡدِيهِمۡ وَمَا خَلۡفَهُمۡۖ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيۡءٖ مِّنۡ عِلۡمِهِۦٓ إِلَّا بِمَا شَآءَۚ وَسِعَ كُرۡسِيُّهُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَۖ وَلَا يَـُٔودُهُۥ حِفۡظُهُمَاۚ وَهُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡعَظِيمُ
Аллоҳ шундай Зотки, чин маъбудликка ёлғиз Ўзи лойиқдир. Тирикдирки, ҳаётида на ўлим бор ва на нуқсон. У Қайюмдир, яъни, бор бўлиши учун Ўзи яратганларидан биронтасига муҳтож бўлмаган, ҳамма яратганлари эса бирон ҳолатда ҳам У Зотдан беҳожат эмас. У Зотни мудроқ ҳам, уйқу ҳам олмайди. Зеро, У Зот барҳаётлик ва қайюмликда комилдир, бенуқсондир. Осмонлару ердаги ҳамма нарса Унинг мулкидир. У Зотнинг ҳузурида Унинг Ўзи рози бўлиб изн бермагунича ҳеч ким ҳеч кимни шафоат қила олмайди. Ўтган ишларни ҳам, энди бўладиган ишларни ҳам билади. Бошқалар Унинг илмидан Унинг Ўзи хоҳлаган миқдоринигина била оладилар. Курсиси - Парвардигори оламнинг икки қадами турадиган жой - шу қадар улканки, осмонлару ерни қамраб олган. Уларни муҳофаза қилиб туриш У Зотга қийин эмас. У Ўз зотида ҳам, куч-қудратида ҳам, қаҳрида ҳам ҳаммадан Юксакдир, мулку салатанатида ҳаммадан Буюкдир.
અરબી તફસીરો:
لَآ إِكۡرَاهَ فِي ٱلدِّينِۖ قَد تَّبَيَّنَ ٱلرُّشۡدُ مِنَ ٱلۡغَيِّۚ فَمَن يَكۡفُرۡ بِٱلطَّٰغُوتِ وَيُؤۡمِنۢ بِٱللَّهِ فَقَدِ ٱسۡتَمۡسَكَ بِٱلۡعُرۡوَةِ ٱلۡوُثۡقَىٰ لَا ٱنفِصَامَ لَهَاۗ وَٱللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ
Ҳеч кимни мажбурлаб, зўрлаб Ислом динига киритилмайди. Чунки бу дин очиқ кўриниб турган ҳақиқатдирки, мажбурлашга мутлақо зарурат йўқ. Рушду ҳидоят куфру залолатдан ажралиб бўлди. Аллоҳдан ўзга барча сохта маъбудлардан юз ўгириб, ёлғиз Аллоҳнинг Ўзига иймон келтирган одам қиёмат кунида нажотга олиб борадиган энг мустаҳкам ҳалқани ушлабди. Аллоҳ бандаларининг гап-сўзларини эшитиб, қилган ишларини кўриб-билиб турадиган Зотдир. Яқинда уларга амалларига яраша жазо ёки мукофотларини беради.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• أن الله تعالى قد فاضل بين رسله وأنبيائه، بعلمه وحكمته سبحانه.
Аллоҳ таоло Ўзининг илми ва ҳикмати ила пайғамбарларининг айримларини айримларидан афзал қилди. У Зот ҳар қандай нуқсондан покдир.
• إثبات صفة الكلام لله تعالى على ما يليق بجلاله، وأنه قد كلم بعض رسله كموسى ومحمد عليهما الصلاة والسلام.
Аллоҳ таолонинг сўзлашиш сифати Ўзининг жалолатига лойиқдир. У Зот Мусо ва Муҳаммад алайҳиссалом каби айрим пайғамбарлари билан сўзлашган.
• الإيمان والهدى والكفر والضلال كلها بمشيئة الله وتقديره، فله الحكمة البالغة، ولو شاء لهدى الخلق جميعًا.
Иймону ҳидоят, куфру залолат - ҳаммаси Аллоҳнинг иродаси ва тақдири билан бўлади. Етук ҳикмат ёлғиз Аллоҳникидир. Истаганида, ҳамма яратганларини ҳидоятга бошлаб қўйган бўларди.
• آية الكرسي هي أعظم آية في كتاب الله، لما تضمنته من ربوبية الله وألوهيته وبيان أوصافه .
Курсий ояти Аллоҳнинг китобидаги энг буюк оятдир. Зеро, унда улуғ ва буюк Аллоҳнинг рубубияти (парвардигорлиги) ҳам, улуҳияти (маъбудлиги) ҳам, сифатлари ҳам ўз ифодасини топган.
ٱللَّهُ وَلِيُّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ يُخۡرِجُهُم مِّنَ ٱلظُّلُمَٰتِ إِلَى ٱلنُّورِۖ وَٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ أَوۡلِيَآؤُهُمُ ٱلطَّٰغُوتُ يُخۡرِجُونَهُم مِّنَ ٱلنُّورِ إِلَى ٱلظُّلُمَٰتِۗ أُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ
Аллоҳ иймон келтирганларнинг дўстидир. Уларга тавфиқ, нусрат беради. Уларни куфру жаҳолат зулматларидан иймону маърифат нурига олиб чиқади. Кофирларнинг дўстлари эса бутлар ва Аллоҳга тенг, шерик қилган бошқа худоларидир. Уларга куфрни чиройли қилиб кўрсатадилар. Уларни иймону маърифат нуридан куфру жаҳолат зулматларига бошлайдилар. Улар дўзах эгаларидир ва у ерда абадий қолурлар.
અરબી તફસીરો:
أَلَمۡ تَرَ إِلَى ٱلَّذِي حَآجَّ إِبۡرَٰهِـۧمَ فِي رَبِّهِۦٓ أَنۡ ءَاتَىٰهُ ٱللَّهُ ٱلۡمُلۡكَ إِذۡ قَالَ إِبۡرَٰهِـۧمُ رَبِّيَ ٱلَّذِي يُحۡيِۦ وَيُمِيتُ قَالَ أَنَا۠ أُحۡيِۦ وَأُمِيتُۖ قَالَ إِبۡرَٰهِـۧمُ فَإِنَّ ٱللَّهَ يَأۡتِي بِٱلشَّمۡسِ مِنَ ٱلۡمَشۡرِقِ فَأۡتِ بِهَا مِنَ ٱلۡمَغۡرِبِ فَبُهِتَ ٱلَّذِي كَفَرَۗ وَٱللَّهُ لَا يَهۡدِي ٱلۡقَوۡمَ ٱلظَّٰلِمِينَ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, Иброҳим алайҳиссалом билан Аллоҳнинг рубубияти ва тавҳиди борасида мужодала қилган золимнинг ҳовлиққанини кўрдингизми? Нима учун ҳовлиққанини биласизми? Чунки Аллоҳ унга подшоҳликни берганди ва у босар-тусарини билмай қолганди. Иброҳим алайҳиссалом олдинига Парвардигорининг бир сифатини айтиб: "Раббим халойиқни ўлдиради ва тирилтиради", деди. Золим бунга жавобан саркашлик билан: "Мен ҳам истаган одамимни ўлдираман, истаган одамимни кечириб юбораман", деди. Шунда Иброҳим алайҳиссалом каттароқ ҳужжат келтириб: "Аллоҳ қуёшни машриқдан чиқаради, сен уни мағрибдан чиқар-чи", деди. Шу билан золим мот бўлди-қолди. Ҳужжат кучли эди. Мағлублигини тан олишдан бошқа чора қолмаганди. Аллоҳ золимларни зулми ва зўравонлиги туфайли Ўзининг йўлига йўллаб қўймайди.
અરબી તફસીરો:
أَوۡ كَٱلَّذِي مَرَّ عَلَىٰ قَرۡيَةٖ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَىٰ عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّىٰ يُحۡيِۦ هَٰذِهِ ٱللَّهُ بَعۡدَ مَوۡتِهَاۖ فَأَمَاتَهُ ٱللَّهُ مِاْئَةَ عَامٖ ثُمَّ بَعَثَهُۥۖ قَالَ كَمۡ لَبِثۡتَۖ قَالَ لَبِثۡتُ يَوۡمًا أَوۡ بَعۡضَ يَوۡمٖۖ قَالَ بَل لَّبِثۡتَ مِاْئَةَ عَامٖ فَٱنظُرۡ إِلَىٰ طَعَامِكَ وَشَرَابِكَ لَمۡ يَتَسَنَّهۡۖ وَٱنظُرۡ إِلَىٰ حِمَارِكَ وَلِنَجۡعَلَكَ ءَايَةٗ لِّلنَّاسِۖ وَٱنظُرۡ إِلَى ٱلۡعِظَامِ كَيۡفَ نُنشِزُهَا ثُمَّ نَكۡسُوهَا لَحۡمٗاۚ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُۥ قَالَ أَعۡلَمُ أَنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ
Томлари йиқилиб, деворлари ағанаб, аҳолиси қирилиб, ўзи ҳувиллаб қолган қишлоқдан ўтган одамни кўрдингизми? У ҳайратланиб: "Аллоҳ бу тугаб бўлган қишлоқни қандай тирилтирар экан-а", деганди. Шунда Аллоҳ унинг ўзини юз йил муддатга ўлдириб, қайта тирилтирди ва ундан: "Ўлик ҳолингда қанча турдинг?", деб сўради. У: "Бир кун ё ярим кун", деб жавоб берди. Шунда Аллоҳ унга деди: "Юз йил турдинг. Таом ва ичимлигингга қара, қандай бўлса, ўшандоқ турибди, заррача ўзгармаган. Ҳолбуки, озиқ-овқат энг тез ўзгарадиган маҳсулот. Анави ўлиб ётган эшагингга қара, чириб, суяклари ажраб ётибди. Энди сени Аллоҳнинг қайта тирилтиришга қодир эканини кўрсатувчи ҳужжат-аломат қилишимиз учун эшагингнинг сочилиб кетган суякларини қандай бирлаштиришимизга, кейин уларнинг устига қандай гўшт қоплашимизга ва шу билан янги ҳаёт бахш этишимизга қара". Буларнинг ҳаммасини кўргач, унга ҳақиқат ойдинлашди ва эътироф этиб: "Аллоҳ ҳар ишга Қодир эканини биламан", деди.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• من أعظم ما يميز أهل الإيمان أنهم على هدى وبصيرة من الله تعالى في كل شؤونهم الدينية والدنيوية، بخلاف أهل الكفر.
Иймон аҳлини кофирлардан ажратиб турадиган энг ёрқин белгиларидан бири шуки, уларнинг қалб кўзлари очиқ бўлиб, ўзларининг диний ва дунёвий ҳамма ишларида Аллоҳ таоло ато этган ҳидоят устида барқарор бўладилар.
• من أعظم أسباب الطغيان الغرور بالقوة والسلطان حتى يعمى المرء عن حقيقة حاله.
Ҳаддан ошиш ва ҳовлиқишнинг энг катта сабабларидан бири куч-қудрат ва салтанатга эга бўлишдир. Бундай одам ўзининг кимлигини унутиб, босар-тусарини билмай қолади.
وَإِذۡ قَالَ إِبۡرَٰهِـۧمُ رَبِّ أَرِنِي كَيۡفَ تُحۡيِ ٱلۡمَوۡتَىٰۖ قَالَ أَوَلَمۡ تُؤۡمِنۖ قَالَ بَلَىٰ وَلَٰكِن لِّيَطۡمَئِنَّ قَلۡبِيۖ قَالَ فَخُذۡ أَرۡبَعَةٗ مِّنَ ٱلطَّيۡرِ فَصُرۡهُنَّ إِلَيۡكَ ثُمَّ ٱجۡعَلۡ عَلَىٰ كُلِّ جَبَلٖ مِّنۡهُنَّ جُزۡءٗا ثُمَّ ٱدۡعُهُنَّ يَأۡتِينَكَ سَعۡيٗاۚ وَٱعۡلَمۡ أَنَّ ٱللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٞ
Эсланг, эй Пайғамбар алайҳиссалом, Иброҳим алайҳиссалом: "Парвардигоро, ўликларни қандай тирилтиришингни кўрсат, ўз кўзим кўрай", деганида, Аллоҳ: "Ишонмаганмидинг?", деди. Иброҳим: "Ишонгандим, лекин қалбим яна ҳам таскин топиши учун", деди. Шунда Аллоҳ унга деди: "Тўртта қушни олгин-да, уларни майдалаб ташла, кейин атрофдаги тоғларга бўлакларини сочиб юбор, ундан кейин уларни ўзингга чақир, ҳаммаси олдингга дарҳол етиб келадилар. Билгилки, эй Иброҳим, Аллоҳ Ўз мулкида ғолиб, Азиз ҳамда ҳар бир ишини, ҳукмини ва яратишини ҳикмат билан қиладиган Зотдир".
અરબી તફસીરો:
مَّثَلُ ٱلَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمۡوَٰلَهُمۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنۢبَتَتۡ سَبۡعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنۢبُلَةٖ مِّاْئَةُ حَبَّةٖۗ وَٱللَّهُ يُضَٰعِفُ لِمَن يَشَآءُۚ وَٱللَّهُ وَٰسِعٌ عَلِيمٌ
Молларини Аллоҳнинг йўлида инфоқ-эҳсон қиладиган мўминларнинг савоби бир дона донга ўхшайди. Деҳқон уни бир унумли ерга экади ва ундан етти бошоқ ўсиб чиқадики, ҳар бошоқда юзтадан дон бор. Аллоҳ Ўзи истаган бандасига кўпайтириб, ҳисобсиз қилиб ажрлар беради. Аллоҳ фазлу карами кенг ва кўпайтириб беришга ким ҳақли эканини яхши биладиган Зотдир.
અરબી તફસીરો:
ٱلَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمۡوَٰلَهُمۡ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ ثُمَّ لَا يُتۡبِعُونَ مَآ أَنفَقُواْ مَنّٗا وَلَآ أَذٗى لَّهُمۡ أَجۡرُهُمۡ عِندَ رَبِّهِمۡ وَلَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ
Аллоҳнинг тоати ва розилиги йўлида молларини сарфлаб, ортидан гап биланми ё амал биланми миннат қилиб, савобини пучга чиқариб юбормайдиган мўминларнинг ажри Павардигорлари ҳузуридадир. Уларни олдинда ҳеч қандай хавф-хатар кутмаяпти. Эришадиган неъматлари буюклигидан ортда қолиб кетган нарсалари учун эса заррача хафа бўлмайдилар.
અરબી તફસીરો:
۞ قَوۡلٞ مَّعۡرُوفٞ وَمَغۡفِرَةٌ خَيۡرٞ مِّن صَدَقَةٖ يَتۡبَعُهَآ أَذٗىۗ وَٱللَّهُ غَنِيٌّ حَلِيمٞ
Мўминнинг қалбига хурсандлик олиб кирадиган ширин гап ва ёмонлик қилган одамни кечириб юбориш ортидан миннату озорлар келадиган садақадан яхшироқ. Аллоҳ бандаларидан беҳожат ва жазони тезлатмайдиган ҳалим Зотдир.
અરબી તફસીરો:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تُبۡطِلُواْ صَدَقَٰتِكُم بِٱلۡمَنِّ وَٱلۡأَذَىٰ كَٱلَّذِي يُنفِقُ مَالَهُۥ رِئَآءَ ٱلنَّاسِ وَلَا يُؤۡمِنُ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِۖ فَمَثَلُهُۥ كَمَثَلِ صَفۡوَانٍ عَلَيۡهِ تُرَابٞ فَأَصَابَهُۥ وَابِلٞ فَتَرَكَهُۥ صَلۡدٗاۖ لَّا يَقۡدِرُونَ عَلَىٰ شَيۡءٖ مِّمَّا كَسَبُواْۗ وَٱللَّهُ لَا يَهۡدِي ٱلۡقَوۡمَ ٱلۡكَٰفِرِينَ
Эй Аллоҳга иймон келтирган ва пайғамбарига эргашганлар, одамларга кўрсатиш ва улардан мақтов эшитиш учун эҳсон қиладиган, ўзи эса Аллоҳга ҳам, Қиёмат кунига ҳам, у кунда бўладиган мукофоту жазога ҳам ишонмайдиган кофирга ўхшаб, бировга садақа бериб, ортидан миннат қилиб, озор бериб, берган садақаларингизни йўққа чиқарманг! Унинг мисоли худди бир устини чанг-тупроқ қоплаган силлиқ тошга ўхшайдики, унга шаррос қуйган ёмғир тегиб, ҳалиги чанг-тупроқни ювиб юборган-да, ўзини қаттиқ-силлиқ тошлигича қолдирган. Худди шунга ўхшаб, риёкорлар ҳам қилган амалларию садақаларининг савобларини пучга чиқарадилар-да, Аллоҳнинг олдига олиб борадиган ҳеч нарсалари қолмайди. Аллоҳ кофирларни Ўзи рози бўладиган ҳамда қилган амалларию инфоқ-эҳсонлари асқотадиган ишларга бошламайди.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• مراتب الإيمان بالله ومنازل اليقين به متفاوتة لا حد لها، وكلما ازداد العبد نظرًا في آيات الله الشرعية والكونية زاد إيمانًا ويقينًا.
Иймон-ишончнинг ўзига хос чек-чегарасиз турли хил мартабалари, даражалари бор. Банда Аллоҳнинг шаръий ва кавний оят-аломатларига назар ташлагани сайин унинг иймон-ишончи ортиб бораверади.
• بَعْثُ الله تعالى للخلق بعد موتهم دليل ظاهر على كمال قدرته وتمام عظمته سبحانه.
Аллоҳ таолонинг махлуқотларни ўлганларидан кейин қайта тирилтириши чексиз қудратга эгалиги, ҳар қандай нуқсондан поклиги ва буюклигининг мукаммаллигига далилдир.
وَمَثَلُ ٱلَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمۡوَٰلَهُمُ ٱبۡتِغَآءَ مَرۡضَاتِ ٱللَّهِ وَتَثۡبِيتٗا مِّنۡ أَنفُسِهِمۡ كَمَثَلِ جَنَّةِۭ بِرَبۡوَةٍ أَصَابَهَا وَابِلٞ فَـَٔاتَتۡ أُكُلَهَا ضِعۡفَيۡنِ فَإِن لَّمۡ يُصِبۡهَا وَابِلٞ فَطَلّٞۗ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ بَصِيرٌ
Молларини Аллоҳнинг ризолигини истаб ва Аллоҳнинг ваъдасига аниқ ишониб, сидқидилдан сарфлайдиган мўминлар мисоли худди баланд ҳосилдор жойдаги бўстонга ўхшайди. Унга шаррос ёмғир қуйса, ҳосили мўл бўлади. Савалаб қуядиган ёмғир бўлмаса, севалаб ёққан ёмғир ҳам ери унумдор бўлгани учун кифоя қилаверади. Ихлос билан сарфлайдиган кишиларнинг инфоқ-эҳсонларини ҳам Аллоҳ қабул қилиб, ўзи оз бўлса-да, ажрини мўл қилиб беради. Аллоҳ сизларнинг қилаётган ишларингизни кўриб-билиб туради. Ким ихлос билан қиляпти, ким риё учун қиляпти, ҳаммасидан хабардор, бирон иш У Зотдан яширин қолмайди ва яқинда ҳаммага қилган ишига яраша жазо ёки мукофотини беради.
અરબી તફસીરો:
أَيَوَدُّ أَحَدُكُمۡ أَن تَكُونَ لَهُۥ جَنَّةٞ مِّن نَّخِيلٖ وَأَعۡنَابٖ تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ لَهُۥ فِيهَا مِن كُلِّ ٱلثَّمَرَٰتِ وَأَصَابَهُ ٱلۡكِبَرُ وَلَهُۥ ذُرِّيَّةٞ ضُعَفَآءُ فَأَصَابَهَآ إِعۡصَارٞ فِيهِ نَارٞ فَٱحۡتَرَقَتۡۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمُ ٱلۡأٓيَٰتِ لَعَلَّكُمۡ تَتَفَكَّرُونَ
Биронтангиз остидан дарёлар оқиб турадиган, хурмою узумлари пишиб турган, турли хил меваларга бой боғи бўлиб, кексайиб ҳеч иш қўлидан келмайдиган пайтида ўзидек нимжон, заиф болалари билан қолганида боғини ўтли бўрон уриб, ҳаммаси ёниб, култепага айланишини истайдими?! Нотавон ўзи ва нимжон болалари энг муҳтож бўлиб турган бир пайтида-я?! Молини риёкорлик билан сарфлайдиган одамнинг аҳволи мана шундай бўлади. Қиёмат кунида - мазкур қариядек бир савобга энг муҳтож бўлиб турган бир пайтида Аллоҳ таолога қуруқ қўл билан йўлиқади. Аллоҳ сизларга дунё ва охиратингиз учун фойдали бўлган оятларини мана шундай баён қилади. Шоядки, фикр юритсангизлар.
અરબી તફસીરો:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَنفِقُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا كَسَبۡتُمۡ وَمِمَّآ أَخۡرَجۡنَا لَكُم مِّنَ ٱلۡأَرۡضِۖ وَلَا تَيَمَّمُواْ ٱلۡخَبِيثَ مِنۡهُ تُنفِقُونَ وَلَسۡتُم بِـَٔاخِذِيهِ إِلَّآ أَن تُغۡمِضُواْ فِيهِۚ وَٱعۡلَمُوٓاْ أَنَّ ٱللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ
Эй Аллоҳга иймон келтирган ва пайғамбарига эргашган зотлар, ҳалолдан касб қилиб топган молингиздан ва Биз сизларга ердан ундириб берган неъматларимиздан инфоқ-эҳсон қилингиз. Ўзингизга тақдим қилинганда ёқтирмасдан, жирканиброқ, кўзингизни юмиб оладиган тубан-нопок нарсаларни бировга бермангиз. Ўзларингиз учун муносиб кўрмаган нарсани қандай қилиб Аллоҳ учун муносиб кўрасизлар? Билингизки, Аллоҳ сизларнинг инфоқ-эҳсонингиздан беҳожатдир, Ўз зотию амалларида ҳамду санога лойиқ Зотдир.
અરબી તફસીરો:
ٱلشَّيۡطَٰنُ يَعِدُكُمُ ٱلۡفَقۡرَ وَيَأۡمُرُكُم بِٱلۡفَحۡشَآءِۖ وَٱللَّهُ يَعِدُكُم مَّغۡفِرَةٗ مِّنۡهُ وَفَضۡلٗاۗ وَٱللَّهُ وَٰسِعٌ عَلِيمٞ
Шайтон сизларни камбағал бўлиб қолишдан қўрқитиб, бахилликка ва гуноҳлар қилишга чақиради. Аллоҳ эса сизларга гуноҳларингизни мағфират қилишини ва мўл ризқни ваъда қилади. Аллоҳ фазлу карами кенг, бандаларининг аҳволидан хабардор Зотдир.
અરબી તફસીરો:
يُؤۡتِي ٱلۡحِكۡمَةَ مَن يَشَآءُۚ وَمَن يُؤۡتَ ٱلۡحِكۡمَةَ فَقَدۡ أُوتِيَ خَيۡرٗا كَثِيرٗاۗ وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّآ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ
Аллоҳ таоло ҳикматни, яъни, гап-сўзда ҳам, амалда ҳам энг тўғри йўлдан бора олишни Ўзи истаган бандасигагина ато этади. Кимга бу неъмат ато этилган бўлса, демак, у жуда кўп яхшиликка ноил бўлибди. Аллоҳнинг оятларидан Аллоҳнинг нуридан баҳра олиб мунаввар бўлган ва ҳидояти ила тўғри йўлни топган комил ақл эгаларигина ибрат-насиҳат оладилар.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• المؤمنون بالله تعالى حقًّا واثقون من وعد الله وثوابه، فهم ينفقون أموالهم ويبذلون بلا خوف ولا حزن ولا التفات إلى وساوس الشيطان كالتخويف بالفقر والحاجة.
Аллоҳ таолога ҳақиқий иймон келтириб, У Зотнинг ваъдаси ва савобига аниқ ишонадиганларгина молларини камбағал бўлиб қолишдан хавфсирамасдан, хафа бўлмасдан, шайтоннинг васвасаларига учмасдан инфоқ-эҳсон қиладилар.
• الإخلاص من أعظم ما يبارك الأعمال ويُنمِّيها.
وَمَآ أَنفَقۡتُم مِّن نَّفَقَةٍ أَوۡ نَذَرۡتُم مِّن نَّذۡرٖ فَإِنَّ ٱللَّهَ يَعۡلَمُهُۥۗ وَمَا لِلظَّٰلِمِينَ مِنۡ أَنصَارٍ
Аллоҳнинг розилигини истаб, оздир, кўпдир инфоқ-эҳсон қилсангиз ёки кўнгилли бўлиб Аллоҳ учун бирон савоб ишни назр қилсангиз, Аллоҳ ҳаммасини кўриб-билиб туради ва бирон амалингизни зое қилмайди. Яқинда қилган яхши амалингиз учун улуғ ажрлар беради. Кўнгилли бўлиш у ёқда турсин, ҳатто бўйнидаги вазифасини ҳам бажармайдиган, Аллоҳнинг ҳудудларидан ошган золимларга эса қиёмат кунида азобдан қутқариб қоладиган ёрдамчилар топилмайди.
અરબી તફસીરો:
إِن تُبۡدُواْ ٱلصَّدَقَٰتِ فَنِعِمَّا هِيَۖ وَإِن تُخۡفُوهَا وَتُؤۡتُوهَا ٱلۡفُقَرَآءَ فَهُوَ خَيۡرٞ لَّكُمۡۚ وَيُكَفِّرُ عَنكُم مِّن سَيِّـَٔاتِكُمۡۗ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ خَبِيرٞ
Қилаётган садақангизни ошкора қилсангиз, қандай яхши. Уни яшириб камбағалларга берсангиз, ўзингиз учун янада яхши. Чунки ихлосга яқинроқ бўлади. Ихлос билан қилинган садақалар гуноҳларнинг яширилиши ва кечирилишига сабаб бўлади. Аллоҳ қилаётган ишларингиздан хабардордир. Бирон ҳолатингиз У Зотдан яширин эмас.
અરબી તફસીરો:
۞ لَّيۡسَ عَلَيۡكَ هُدَىٰهُمۡ وَلَٰكِنَّ ٱللَّهَ يَهۡدِي مَن يَشَآءُۗ وَمَا تُنفِقُواْ مِنۡ خَيۡرٖ فَلِأَنفُسِكُمۡۚ وَمَا تُنفِقُونَ إِلَّا ٱبۡتِغَآءَ وَجۡهِ ٱللَّهِۚ وَمَا تُنفِقُواْ مِنۡ خَيۡرٖ يُوَفَّ إِلَيۡكُمۡ وَأَنتُمۡ لَا تُظۡلَمُونَ
Эй Пайғамбар алайҳиссалом, уларни ҳидоятга бошлаш, ҳақиқатни тан олдириш ва унга эргаштириш сизнинг зиммангиздаги бурчингиз эмас. Сизнинг вазифангиз ҳақиқатни таништириш ва унга йўллаб қўйиш, холос. Тавфиқ ва ҳидоят Аллоҳнинг қўлидадир. У Зот Ўзи истаган одамни ҳидоят қилади. Қандай яхшиликни инфоқ-эҳсон қилсангизлар, ҳаммаси ўзингизнинг фойдангиз учундир. Чунки Аллоҳ сизнинг эҳсонингизга муҳтож эмас. Қилаётган эҳсонинглар холис Аллоҳ учун бўлсин. Зеро, ҳақиқий мўминлар ёлғиз Аллоҳнинг розилигини истаб инфоқ-эҳсон қиладилар. Озми, кўпми, қилган эҳсонингларнинг савобини тўла-тўкис оласизлар. Чунки Аллоҳ ҳеч кимга зулм қилмайди.
અરબી તફસીરો:
لِلۡفُقَرَآءِ ٱلَّذِينَ أُحۡصِرُواْ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ لَا يَسۡتَطِيعُونَ ضَرۡبٗا فِي ٱلۡأَرۡضِ يَحۡسَبُهُمُ ٱلۡجَاهِلُ أَغۡنِيَآءَ مِنَ ٱلتَّعَفُّفِ تَعۡرِفُهُم بِسِيمَٰهُمۡ لَا يَسۡـَٔلُونَ ٱلنَّاسَ إِلۡحَافٗاۗ وَمَا تُنفِقُواْ مِنۡ خَيۡرٖ فَإِنَّ ٱللَّهَ بِهِۦ عَلِيمٌ
Инфоқ-эҳсонингизни Аллоҳнинг йўлида жиҳод қилаётгани туфайли тирикчилик қилишга вақт топа олмаётган, ризқ талабида бирон жойга боролмаётган, бировдан нарса сўрашдан қаноат қилишни афзал билгани сабабли нодонлар кўзларига бой кўринаётган, диққат-эътибор билан қараган одамгина уларнинг аҳволи ва кийимларидан муҳтожлигини била оладиган, бошқа фақир-камбағалларга ўхшаб, тиланчилик билан оёқ тираб туриб олмаётган фақирларга қилингиз. Мол билан бўладими, бошқа биланми, нима яхшилик қилсангиз, Аллоҳ уни кўриб-билиб турибди ва яқинда сизларга жуда катта мукофот беради.
અરબી તફસીરો:
ٱلَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمۡوَٰلَهُم بِٱلَّيۡلِ وَٱلنَّهَارِ سِرّٗا وَعَلَانِيَةٗ فَلَهُمۡ أَجۡرُهُمۡ عِندَ رَبِّهِمۡ وَلَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ
Мол-дунёларини кечаю кундуз, яширину ошкора, риё ва обрў учун эмас, Аллоҳнинг розилигини истаб инфоқ-эҳсон қиладиганларнинг савоблари Қиёмат кунида Парвардигорлари ҳузуридадир. Уларни олдинда кутаётган хавфу хатар ҳам йўқ ва улар бу дунёда йўқотган нарсаларига хафа ҳам бўлмайдилар. Бу Аллоҳнинг фазли ва неъматидандир.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• إذا أخلص المؤمن في نفقاته وصدقاته فلا حرج عليه في إظهارها وإخفائها بحسب المصلحة، وإن كان الإخفاء أعظم أجرًا وثوابًا لأنها أقرب للإخلاص.
Мўмин садақа ва инфоқ-эҳсон қилишда модомики, ихлос қилаётган экан, энди уни яширин қиладими, ошкора қиладими, фарқи йўқ. Шароитга қараб, қайси бири фойдали бўлса, ўшани қилаверади. Яширин қилишнинг ажру савоби каттароқ бўлади. Чунки у ихлосга яқинроқ.
• دعوة المؤمنين إلى الالتفات والعناية بالمحتاجين الذين تمنعهم العفة من إظهار حالهم وسؤال الناس.
Мўминлар бировдан сўрагандан кўра қаноат қилишни афзал биладиган олийжаноб муҳтожларга диққат-эътибор қаратишга даъват қилиняптилар.
• مشروعية الإنفاق في سبيل الله تعالى في كل وقت وحين، وعظم ثوابها، حيث وعد تعالى عليها بعظيم الأجر في الدنيا والآخرة.
Ҳар қачон, ҳар он Аллоҳ таолонинг йўлида инфоқ-эҳсон қилиш шариатдандир. Унинг савоби буюкдир. Аллоҳ унинг эвазига бу дунёда ҳам, охиратда ҳам улуғ ажру савоблар беришни ваъда қилган.
ٱلَّذِينَ يَأۡكُلُونَ ٱلرِّبَوٰاْ لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ ٱلَّذِي يَتَخَبَّطُهُ ٱلشَّيۡطَٰنُ مِنَ ٱلۡمَسِّۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمۡ قَالُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡبَيۡعُ مِثۡلُ ٱلرِّبَوٰاْۗ وَأَحَلَّ ٱللَّهُ ٱلۡبَيۡعَ وَحَرَّمَ ٱلرِّبَوٰاْۚ فَمَن جَآءَهُۥ مَوۡعِظَةٞ مِّن رَّبِّهِۦ فَٱنتَهَىٰ فَلَهُۥ مَا سَلَفَ وَأَمۡرُهُۥٓ إِلَى ٱللَّهِۖ وَمَنۡ عَادَ فَأُوْلَٰٓئِكَ أَصۡحَٰبُ ٱلنَّارِۖ هُمۡ فِيهَا خَٰلِدُونَ
Судхўрлик қилиб, қарзга фоиз оладиганлар қиёмат куни қабрларидан худди шайтон чалиб кетган одамга ўхшаб, гандираклаб, ўзини бошқара олмаган ҳолда турадилар. Чунки улар судхўрликни ҳалол билдилар, у билан Аллоҳ ҳалол қилиб қўйган савдо орасини ажрата олмадилар-да, савдо ҳам, рибо ҳам бир, иккиси ҳам фойда келтиради, мол-давлатни кўпайтиради, дедилар. Аллоҳ уларни рад қилиб, бу қиёсларининг норўғрилигини, ёлғонлигини очиқлаб, савдони ҳалол, рибони эса ҳаром қилди. Зеро, савдода хосу оммага манфаат бор бўлса, рибода зулм, ўзгалар молини ноҳақ эгаллаб олиш бордир. Кимга Парвардигори тарафидан насиҳат келиб, уни рибодан огоҳлантирган бўлса ва у йўлидан қайтиб, тавба қилса, олдинги топган мол-дунёси ўзиники бўлади. Олдинги ишлари учун унга гуноҳ ёзилмайди. Унинг келгусидаги иши Аллоҳга ҳавола. Ким Аллоҳ тарафидан тақиқ қўйилганидан кейин ҳам яна судхўрлик қилса, дўзахга кириш ва унда абадий қолишга лойиқ бўлиб қолади. Дўзахда абадий қолишдан мақсад узоқ муддат назарда тутилган бўлиши ҳам, ёки рибони ҳалол қилиб олганлар ҳақида айтилган бўлиши ҳам мумкин. Зеро, дўзахда абадий қолиш кофирларга хосдир. Тавҳид аҳли эса унда абадий қолмайдилар.
અરબી તફસીરો:
يَمۡحَقُ ٱللَّهُ ٱلرِّبَوٰاْ وَيُرۡبِي ٱلصَّدَقَٰتِۗ وَٱللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ
Аллоҳ судхўрлик билан топилган бойликни барбод қилади. Бевосита ўша бойликнинг ўзига талафот етказиши ҳам мумкин ёки билвосита ундан баракани олиб қўйиши ҳам мумкин. Ихлос билан қилинган садақаларни эса савобини мўл қилиш билан ўстиради, кўпайтиради. Бир яхшиликнинг савоби ўн баробардан етти юз баробаргача кўп бўлади. Шу билан бирга Аллоҳ садақа қилувчиларнинг мол-дунёсига барака беради. Аллоҳ гуноҳлар лойига ботиб, ҳаромни ҳалол қилиб оладиган саркаш кофирни яхши кўрмайди.
અરબી તફસીરો:
إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ وَأَقَامُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتَوُاْ ٱلزَّكَوٰةَ لَهُمۡ أَجۡرُهُمۡ عِندَ رَبِّهِمۡ وَلَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ
Аллоҳга иймон келтирган, пайғамбарига эргашган, яхши амаллар қилган, намозни шариатда кўрсатилгандек тўла-тўкис адо этган ва молларидан ҳақдорлар учун закот берганларнинг савоби Парвардигорлари ҳузуридадир. Улар учун келажакда - охиратда ҳеч қандай хавфу хатар йўқ, бу дунёда қўлдан чиқариб юборган нарсаларига эса хафа бўлмайдилар.
અરબી તફસીરો:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِيَ مِنَ ٱلرِّبَوٰٓاْ إِن كُنتُم مُّؤۡمِنِينَ
Эй Аллоҳга иймон келтирган ва пайғамбарига эргашган мўминлар, Аллоҳнинг буйруқларини бажариш ва тақиқларидан тийилиш билан тақво қилинглар. Агар Аллоҳга ва Аллоҳнинг судхўрликдан қайтарганига чин дилдан ишонганингиз рост бўлса, одамларда қолиб кетган судхўрлик пулларини талаб қила кўрманглар.
અરબી તફસીરો:
فَإِن لَّمۡ تَفۡعَلُواْ فَأۡذَنُواْ بِحَرۡبٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦۖ وَإِن تُبۡتُمۡ فَلَكُمۡ رُءُوسُ أَمۡوَٰلِكُمۡ لَا تَظۡلِمُونَ وَلَا تُظۡلَمُونَ
Буйруқни бажармасангиз, билиб қўйингки ва ишончингиз комил бўлсинки, Аллоҳ ва пайғамбари тарафидан уруш бўлиши тайиндир. Агар тавба қилиб, судхўрликни тарк қилсангиз, берган соф қарзингиз - дастмоянгиз ўзингизники. Устига фоиз олиб, сиз ҳам бировга зулм қилмайсиз, пулингизни каматириб бериб, сизга ҳам зулм қилмайдилар.
અરબી તફસીરો:
وَإِن كَانَ ذُو عُسۡرَةٖ فَنَظِرَةٌ إِلَىٰ مَيۡسَرَةٖۚ وَأَن تَصَدَّقُواْ خَيۡرٞ لَّكُمۡ إِن كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ
Сизлардан қарз олган киши камбағал-фақир бўлса ва қарзини тўлай олмаса, то бойиб, тўлай оладиган бўлгунича муддат беринг. Қарзнинг ҳаммасидан ёки бир қисмидан кечиб, садақа қилиб юборишингиз ўзингиз учун яхшироқдир. Бу ишнинг фазли Аллоҳ таолонинг ҳузурида қандай бўлишини билганингларда эди!
અરબી તફસીરો:
وَٱتَّقُواْ يَوۡمٗا تُرۡجَعُونَ فِيهِ إِلَى ٱللَّهِۖ ثُمَّ تُوَفَّىٰ كُلُّ نَفۡسٖ مَّا كَسَبَتۡ وَهُمۡ لَا يُظۡلَمُونَ
Ҳаммангиз Аллоҳга қайтариладиган ва Унинг қўл остида турадиган куннинг азобидан қўрқингиз! Кейин ҳар бир жон қилган яхши ёки ёмон амалининг жазо ёки мукофотини тўла-тўкис олади. Яхшиликларининг савобини камайтириш ёки ёмонликлари учун зиёдароқ азоб бериш билан зулм қилинмайдилар.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• من أعظم الكبائر أكل الربا، ولهذا توعد الله تعالى آكله بالحرب وبالمحق في الدنيا والتخبط في الآخرة.
Судхўрлик қилиш катта гуноҳлардандир. Шунинг учун Аллоҳ таоло судхўрга уруш, бу дунёда барбод қилиш ва охиратда гандираклатиш каби оғир жазоларни ваъда қиляпти.
• الالتزام بأحكام الشرع في المعاملات المالية ينزل البركة والنماء فيها.
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا تَدَايَنتُم بِدَيۡنٍ إِلَىٰٓ أَجَلٖ مُّسَمّٗى فَٱكۡتُبُوهُۚ وَلۡيَكۡتُب بَّيۡنَكُمۡ كَاتِبُۢ بِٱلۡعَدۡلِۚ وَلَا يَأۡبَ كَاتِبٌ أَن يَكۡتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ ٱللَّهُۚ فَلۡيَكۡتُبۡ وَلۡيُمۡلِلِ ٱلَّذِي عَلَيۡهِ ٱلۡحَقُّ وَلۡيَتَّقِ ٱللَّهَ رَبَّهُۥ وَلَا يَبۡخَسۡ مِنۡهُ شَيۡـٔٗاۚ فَإِن كَانَ ٱلَّذِي عَلَيۡهِ ٱلۡحَقُّ سَفِيهًا أَوۡ ضَعِيفًا أَوۡ لَا يَسۡتَطِيعُ أَن يُمِلَّ هُوَ فَلۡيُمۡلِلۡ وَلِيُّهُۥ بِٱلۡعَدۡلِۚ وَٱسۡتَشۡهِدُواْ شَهِيدَيۡنِ مِن رِّجَالِكُمۡۖ فَإِن لَّمۡ يَكُونَا رَجُلَيۡنِ فَرَجُلٞ وَٱمۡرَأَتَانِ مِمَّن تَرۡضَوۡنَ مِنَ ٱلشُّهَدَآءِ أَن تَضِلَّ إِحۡدَىٰهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحۡدَىٰهُمَا ٱلۡأُخۡرَىٰۚ وَلَا يَأۡبَ ٱلشُّهَدَآءُ إِذَا مَا دُعُواْۚ وَلَا تَسۡـَٔمُوٓاْ أَن تَكۡتُبُوهُ صَغِيرًا أَوۡ كَبِيرًا إِلَىٰٓ أَجَلِهِۦۚ ذَٰلِكُمۡ أَقۡسَطُ عِندَ ٱللَّهِ وَأَقۡوَمُ لِلشَّهَٰدَةِ وَأَدۡنَىٰٓ أَلَّا تَرۡتَابُوٓاْ إِلَّآ أَن تَكُونَ تِجَٰرَةً حَاضِرَةٗ تُدِيرُونَهَا بَيۡنَكُمۡ فَلَيۡسَ عَلَيۡكُمۡ جُنَاحٌ أَلَّا تَكۡتُبُوهَاۗ وَأَشۡهِدُوٓاْ إِذَا تَبَايَعۡتُمۡۚ وَلَا يُضَآرَّ كَاتِبٞ وَلَا شَهِيدٞۚ وَإِن تَفۡعَلُواْ فَإِنَّهُۥ فُسُوقُۢ بِكُمۡۗ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَۖ وَيُعَلِّمُكُمُ ٱللَّهُۗ وَٱللَّهُ بِكُلِّ شَيۡءٍ عَلِيمٞ
Эй Аллоҳга иймон келтирган ва пайғамбарига эргашган мўминлар, қарзга оид муомала қилганингизда, яъни, бировингиз бошқангизга муайян муддатга қарз берганда уни ёзиб қўйинглар. Бир котиб шариатга мувофиқ инсоф билан тўғрисини ёзсин. Котиб Аллоҳ билдирганидек адолат билан ёзишдан бош тортмасин. Қарз олаётган одам айтиб турсин ва котиб ёзсин. Шу иши унинг қарз олганига иқрори бўлади. Парвардигоридан тақво қилсин-да, қарзнинг миқдори, сифати ва аҳволи ҳақида бирон жойини кам айта кўрмасин. Агар қарз олаётган одам бу ишнинг уддасидан чиқа олмаса ёки ёшлиги ё ақли заифлиги туфайли ожиз бўлса ёки гунглик каби бирон нуқсони сабабли айтиб тура олмаса, унинг ўрнига шу ишга масъул бўлган ҳомий вакили айтиб турсин. У ҳам инсоф билан ростини айтсин. Иккита ақлли, адолатли эркакни гувоҳликка чақиринглар. Икки эркак топилмаса, бир эркак ҳамда икки диндор ва омонатдор аёл бўлсин. Аёллардан бири унутган жойини иккинчиси эслатиб туради. Гувоҳлар қарз муомаласида гувоҳликка чақирилсалар, рад этмасинлар. Гувоҳ бўлиш уларнинг бурчларидир. Қарз оз бўлсин, кўп бўлсин аниқ муддат белгилаб ёзиб қўйишни малол олманглар. Ёзиб қўйиш Аллоҳнинг шариатида адолатлироқ, гувоҳларнинг гувоҳлик беришлари борасида мукаммалроқ, қарзнинг нави, миқдори ва муддати борасида шубҳага ўрин қолдирмайдиганроқ ишдир. Лекин агар муомала нақд нарса ва аниқ нарх билан савдо қилиш бўлса, уни ёзмасангизлар ҳам бўлаверади. Чунки бундай пайтда ёзишга ҳожат қолмайди. Низонинг олдини олиш учун гувоҳ чақириш шариатлаштирилди. Котиблар ва гувоҳларга зарар қилиш жоиз эмас. Айни пайтда котиблар ва гувоҳлар ҳам ёзиб бериш ёки гувоҳликка ўтиб беришни илтимос қилган кишига зарар қилмасинлар. Зарар қилиш Аллоҳга итоатсизлик, маъсиятдир. Эй мўминлар, Аллоҳдан буйруқларини бажариш ва тақиқларидан тийилиш билан тақво қилинглар. Аллоҳ сизларга дунё ва охиратингизни ислоҳ қиладиган ишларни ўргатади. Аллоҳ ҳамма нарсани кўриб-билиб туради. Ҳеч нарса У Зотдан яширин қолмайди.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• وجوب تسمية الأجل في جميع المداينات وأنواع الإجارات.
Ихтилоф ва низонинг олдини олиш учун қарз ва бошқа молиявий муомалаларнинг ҳужжатлаштирилиши шариатдандир.
Ожиз-нотавонлиги ё ақли заифлиги ёки ёшлиги сабабли бир ишни уддалай олмайдиган одамлар номидан уларнинг ҳомий вакиллари иш юритиши мумкин.
۞ وَإِن كُنتُمۡ عَلَىٰ سَفَرٖ وَلَمۡ تَجِدُواْ كَاتِبٗا فَرِهَٰنٞ مَّقۡبُوضَةٞۖ فَإِنۡ أَمِنَ بَعۡضُكُم بَعۡضٗا فَلۡيُؤَدِّ ٱلَّذِي ٱؤۡتُمِنَ أَمَٰنَتَهُۥ وَلۡيَتَّقِ ٱللَّهَ رَبَّهُۥۗ وَلَا تَكۡتُمُواْ ٱلشَّهَٰدَةَۚ وَمَن يَكۡتُمۡهَا فَإِنَّهُۥٓ ءَاثِمٞ قَلۡبُهُۥۗ وَٱللَّهُ بِمَا تَعۡمَلُونَ عَلِيمٞ
Сафарда бўлиб, қарз васиқасини ёзишга котиб топа олмасангизлар, қарз олаётган одам уни бераётган одамга бирор нарсани гаров қўйиши кифоя қилади. Қўйган гарови то қарзини қайтаргунича кафил бўлиб туради. Агар бир-бирларингизга қаттиқ ишонсангизлар, ёзиш ҳам, гувоҳ чақириш ҳам, гаровга нарса қўйиш ҳам шарт бўлмайди. У пайтда қарз қарздорнинг бўйнига омонатга айланади ва у Аллоҳдан тақво қилиб, омонатга бирон шикаст етказмасдан эгасига қайтариши вожиб бўлади. Қарздор қарзидан тонса, гувоҳ гувоҳлигини қилиши шарт. Гувоҳлик қилишдан бош тортиб, бўлган қарз муомаласини яширган одам қалби бузуқ, гуноҳкор, осийдир. Аллоҳ қилган ишларингизни кўриб-билиб тургувчидир. Ҳеч нарса У Зотдан яширин қолмайди. Яқинда амалларингизга яраша жазо ёки мукофотингизни беради.
અરબી તફસીરો:
لِّلَّهِ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِۗ وَإِن تُبۡدُواْ مَا فِيٓ أَنفُسِكُمۡ أَوۡ تُخۡفُوهُ يُحَاسِبۡكُم بِهِ ٱللَّهُۖ فَيَغۡفِرُ لِمَن يَشَآءُ وَيُعَذِّبُ مَن يَشَآءُۗ وَٱللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٌ
Осмонлару ердаги ҳамма нарса Аллоҳнинг халқи, Аллоҳнинг мулки, Аллоҳнинг тадбиридир. Қалбларингиздаги нарсани ошкор қиласизларми ё яширасизларми, ҳаммасини Аллоҳ кўриб-билиб турибди ва яқинда ўшанга яраша ҳисоб-китоб қилади. Шундан кейин Ўзи истаган бандасини фазлу марҳамат кўрсатиб кечириб юборади, истаган бандасини адлу ҳикматини намоён қилиб азоблайди. Аллоҳ ҳар ишга Қодир Зотдир.
અરબી તફસીરો:
ءَامَنَ ٱلرَّسُولُ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡهِ مِن رَّبِّهِۦ وَٱلۡمُؤۡمِنُونَۚ كُلٌّ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَمَلَٰٓئِكَتِهِۦ وَكُتُبِهِۦ وَرُسُلِهِۦ لَا نُفَرِّقُ بَيۡنَ أَحَدٖ مِّن رُّسُلِهِۦۚ وَقَالُواْ سَمِعۡنَا وَأَطَعۡنَاۖ غُفۡرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيۡكَ ٱلۡمَصِيرُ
Муҳаммад алайҳиссалом ўзига Парвардигори тарафидан нозил бўлган нарсаларнинг ҳаммасига иймон келтирди. Мўминлар ҳам иймон келтирдилар. Ҳаммалари Аллоҳга иймон келтирдилар, ҳамма фаришталарига, анбиёларига нозил қилган ҳамма китобларига, юборган пайғамбаларига иймон келтирдилар ва дедилар: "Аллоҳнинг пайғамбарларидан биронтасини ажратиб қўймаймиз". Яна шундай дедилар: "Бизгу буюрган буйруқларинг ва бизни қайтарган тақиқларингга қулоқ соламиз ҳамда буйруқларингни бажариш ва тақиқларингдан тийилиб, Сенга итоат этамиз. Парвардигоро, бизни мағфират қилишингни сўраймиз, зеро, ҳамма ишларимизда борадиган, мурожаат қиладиганимиз якка-ёлғиз Ўзингсан".
અરબી તફસીરો:
لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَاۚ لَهَا مَا كَسَبَتۡ وَعَلَيۡهَا مَا ٱكۡتَسَبَتۡۗ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذۡنَآ إِن نَّسِينَآ أَوۡ أَخۡطَأۡنَاۚ رَبَّنَا وَلَا تَحۡمِلۡ عَلَيۡنَآ إِصۡرٗا كَمَا حَمَلۡتَهُۥ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِنَاۚ رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلۡنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِۦۖ وَٱعۡفُ عَنَّا وَٱغۡفِرۡ لَنَا وَٱرۡحَمۡنَآۚ أَنتَ مَوۡلَىٰنَا فَٱنصُرۡنَا عَلَى ٱلۡقَوۡمِ ٱلۡكَٰفِرِينَ
Аллоҳ ҳеч кимга тоқати етмайдиган ишларни юкламайди. Зеро, Аллоҳнинг дини осонлик, қулайлик асосига қурилган. Унда ҳеч қандай машаққат йўқ. Ким яхши иш қилса, ўшанга яраша савобини олади. Савоби заррача камайиб қолмайди. Ким ёмон иш қилса, унга ҳам ўшанга яраша гуноҳ ёзилади. Унинг гуноҳини ҳам бошқа биров бўйнига олмайди. Пайғамбар алайҳиссалом ва мўминлар шундай дедилар: "Парвардигоро, бирон сўзимиз ё амалимизда беихтиёр хато қилиб ё унутиб қўйсак, бизни азобламагин. Парвардигоро, олдинги ўтганларга юклаганинг каби бизга кучимиз етмайдиган ишларни юкламагин. Ўшанда уларни - яҳудларни қилган зулмлари туфайли азоблагандинг. Бизга оғирлик қиладиган, тоқатимиз кўтаролмайдиган буйруқ ва тақиқларни бўйнимизга қўймагин. Гуноҳларимизни кечиргин, бизни мағфират қилгин, фазлинг ила бизга раҳм этгин. Сен бизнинг хожамиз ва мададкоримизсан. Бизни кофирлар устидан ғолиб айлагин.
અરબી તફસીરો:
આયતોના ફાયદાઓ માંથી:
• جواز أخذ الرهن لضمان الحقوق في حال عدم القدرة على توثيق الحق، إلا إذا وَثِقَ المتعاملون بعضهم ببعض.
Бериладиган ҳақни ҳужжатлаштириш имкони бўлмаган пайтда унинг ўрнига бирон нарсани гаровга олиш жоиз. Муомала қилаётганлар бир-бирларига қаттиқ ишонсалар, шарт эмас.
• حرمة كتمان الشهادة وإثم من يكتمها ولا يؤديها.
• كمال علم الله تعالى واطلاعه على خلقه، وقدرته التامة على حسابهم على ما اكتسبوا من أعمال.
Аллоҳ таолонинг илми бенуқсон, мукаммал. У Зот ҳамма махлуқотларидан бохабар. Улардан қилган амалларига яраша ҳисоб олишга қодир.
• قام هذا الدين على اليسر ورفع الحرج والمشقة عن العباد، فلا يكلفهم الله إلا ما يطيقون، ولا يحاسبهم على ما لا يستطيعون.
Бу дин енгиллик ва қулайлик асосига қурилган. Бандалардан ноқулайлик ва машаққат олиб ташланган. Аллоҳ уларга тоқатлари етмайдиган ишни юкламайди, қила олмайдиган ишларидан ҳисоб ҳам олмайди.
કુરઆન મજીદના શબ્દોનું ભાષાંતર - الترجمة الأوزبكية للمختصر في تفسير القرآن الكريم - ભાષાંતરોની અનુક્રમણિકા
الترجمة الأوزبكية للمختصر في تفسير القرآن الكريم، صادر عن مركز تفسير للدراسات القرآنية.