وه‌رگێڕانی ماناكانی قورئانی پیرۆز - الترجمة البشتوية للمختصر في تفسير القرآن الكريم * - پێڕستی وه‌رگێڕاوه‌كان
الحجر
لە مەبەستەکانی سورەتەکە:
توعد المستهزئين بالقرآن، والوعد بحفظه تأييدًا للنبي وتثبيتًا له.
الٓرٰ ۫— تِلْكَ اٰیٰتُ الْكِتٰبِ وَقُرْاٰنٍ مُّبِیْنٍ ۟
(الر) د دې په شان حروفو باندې خبرې د سورت بقرې په اول کې تیرې شوي. دا د لوي شان ایتونه دلالت کوونکي دي په دې خبره چې دا د الله تعالی له لورې نازل شوي دي، دا د قرآن کریم ایتونه دي چې بیانوونکي دي د الله تعالی یووالي او د هغه شریعت لره.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ذَرْهُمْ یَاْكُلُوْا وَیَتَمَتَّعُوْا وَیُلْهِهِمُ الْاَمَلُ فَسَوْفَ یَعْلَمُوْنَ ۟
پریږده -ای پیغمبره- دا دروغجنان خلک چې خوراک وکړي لکه څرنګه چې چارپایان خوراک کوي، او مزې واخلي په خوندونو د دې ختمیدونکی دنیا، او مشغول کړي دوی لره اوږدو امیدونو د ایمان راوړلو او نیکو کارونو کولو ، نو زر دی چې دوی به پوهه شي چې دوی په کوم تاوان کې دي کله چې دوی الله تعالی ته پیش کړی شي د قیامت په ورځ.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَقَالُوْا یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْ نُزِّلَ عَلَیْهِ الذِّكْرُ اِنَّكَ لَمَجْنُوْنٌ ۟ؕ
او د مکې له کافرانو نه به پیغمبر صلی الله علیه وسلم ته وییل: ای هغه سړیه چې نازل کړی شوی په هغه باندې قرآن -لکه څرنګه چې دا دعوه کوي- بیشکه ته ستا په دې دعوې کولو سره خامخا لیونی ئې او د لیونو په شان کارونه کوې.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
مَا نُنَزِّلُ الْمَلٰٓىِٕكَةَ اِلَّا بِالْحَقِّ وَمَا كَانُوْۤا اِذًا مُّنْظَرِیْنَ ۟
الله تعالی دوی ته په جواب کې وویل کله چې دوی د ملایکو د راتللو غوښتنه کړی وه: مونږ نه رالیږو ملایکې مګر د حکمت د تقاضا په اساس کله چې په عذاب سره ستاسو د هلاکولو وخت راشي، -او کله چې مونږ ملایکې راولیږو او دوی ایمان رانه وړي- نو دوی ته به په دغه وخت کې مهلت ورنه کول شي، بلکې دوی ته به په تلوار سره عذاب راشي.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَا یُؤْمِنُوْنَ بِهٖ وَقَدْ خَلَتْ سُنَّةُ الْاَوَّلِیْنَ ۟
دوی ایمان نه راوړي په دې قرآن کریم کوم چې رانازل شوی په محمد صلی الله علیه وسلم باندې، او بیشکه مخکې تیره شوې طریقه د الله تعالی په هلاکولو د دروغو نسبت کوونکو هغه دین ته چې د هغوی پیغمبرانو هغوی ته راوړی و، نو دا دروغجن ګڼوونکي دې عبرت واخلي.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• القرآن الكريم جامع بين صفة الكمال في كل شيء، والوضوح والبيان.
• يهتم الكفار عادة بالماديات، فتراهم مُنْغَمِسين في الشهوات والأهواء، مغترين بالأماني الزائفة، منشغلين بالدنيا عن الآخرة.
عادتا او غالبا کافران په مادیاتو باندې اهتمام کوي، نو ته به هغوی لره وینې چې په شهواتو او خواهشاتو کې به ډوب وي، په ختمیدونکو امیدونو باندې دوکه شوي، په دنیا باندې د اخرت څخه مشغول وي.
وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِی السَّمَآءِ بُرُوْجًا وَّزَیَّنّٰهَا لِلنّٰظِرِیْنَ ۟ۙ
او بیشکه مونږ جوړ کړي په اسمان کې غټ غټ ستوري چې خلک پرې لار معلومه وي په خپلو سفرونو کې په تیارو د وچې او دریاب کې، او مونږ ښایسته کړی دغه اسمان، چا چې ورته کتلي او لیدلی یې دی؛ د دې لپاره چې د الله تعالی په قدرت باندې پرې دلیل ونیسي.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَحَفِظْنٰهَا مِنْ كُلِّ شَیْطٰنٍ رَّجِیْمٍ ۟ۙ
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَالْاَرْضَ مَدَدْنٰهَا وَاَلْقَیْنَا فِیْهَا رَوَاسِیَ وَاَنْۢبَتْنَا فِیْهَا مِنْ كُلِّ شَیْءٍ مَّوْزُوْنٍ ۟
او ځمکه غځولې مونږ د دې لپاره چې خلک پرې ژوند وکړي، او مونږ پدې کې مضبوط غرونه جوړکړي د دې لپاره چې په خلکو باندې ونه خوځي، او رازرغون کړي مونږ په دې کې د هر قسم بوټو نه کوم چې لیکل شوي په اندازې سره د حکمت د تقاضا په اساس.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَجَعَلْنَا لَكُمْ فِیْهَا مَعَایِشَ وَمَنْ لَّسْتُمْ لَهٗ بِرٰزِقِیْنَ ۟
او مونږ پیداکړي تاسو لره -ای خلکو- په ځمکه کې ستاسو د زندګۍ اسباب د خوراک او څښاک څخه تر څو چې تاسو په ځمکه کې یاستئ، او همدارنګه ستاسو نه بغیر هغه چا له مو هم اسباب د زندګۍ پیداکړي چې تاسو ورته روزي نه ورکوئ د خلکو او حیواناتو څخه.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاِنْ مِّنْ شَیْءٍ اِلَّا عِنْدَنَا خَزَآىِٕنُهٗ ؗ— وَمَا نُنَزِّلُهٗۤ اِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُوْمٍ ۟
او نشته هیڅ یو شي چې خلک او چارپایان پرې فایده اخلي مګر مونږ د هغه په پیداکولو او خلکو ته په فایده ورکولو قدرت لرو، او نه پیداکوو مونږ هغه چې پیداکوو یې د دې نه مګر په معلومې اندازې سره زمونږ د حکمت او ارادې په اساس.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاَرْسَلْنَا الرِّیٰحَ لَوَاقِحَ فَاَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَآءِ مَآءً فَاَسْقَیْنٰكُمُوْهُ ۚ— وَمَاۤ اَنْتُمْ لَهٗ بِخٰزِنِیْنَ ۟
او مونږ رالیږلي بادونه چې درنوي (بلاربوي) ورېځو لره، نو مونږ د دغو درنو (بلاربو) شو ورېځو څخه باران راوروو، نو څکوو مونږ تاسو ته د باران د اوبو نه، او نه یاست تاسې -ای خلکو- جمع کوونکي دې اوبو لره په ځمکه کې چې چینې او کوهیان ترې جوړکړئ، او بیشکه الله تعالی هغه ذات دی چې په دې کې اوبه راجمع کوي.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاِنَّا لَنَحْنُ نُحْیٖ وَنُمِیْتُ وَنَحْنُ الْوٰرِثُوْنَ ۟
او بیشکه مونږ راژوندې کوو مړو لره د دوی په پيدا کولو سره د هیڅ نه او په دوباره راژوندې کولو سره وروسته د مرګ نه، او مړه کوو ژوندویو لره کله چې د دوی نیټې پوره شي، او یوازې مونږ پاتي کیدونکي یو چې زمکه او هغه څه چې په دې باندې دي مونږ ته پاتې کیږي.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاِنَّ رَبَّكَ هُوَ یَحْشُرُهُمْ ؕ— اِنَّهٗ حَكِیْمٌ عَلِیْمٌ ۟۠
او بیشکه رب ستا -ای پیغمبره- هغه به راجمع کوي دوی ټول د قیامت په ورځ؛ د دې لپاره چې نیکي کوونکي ته د هغه د نیکۍ بدله ورکړي، او بدي کوونکي لره د هغه د بدۍ بدله ورکړي، بیشکه هغه حکمت والا دی په خپل تدبیر کې، پوهه دی هیڅ شي پرې پټ نشي پاتي کیدلی.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَالْجَآنَّ خَلَقْنٰهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نَّارِ السَّمُوْمِ ۟
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلٰٓىِٕكَةِ اِنِّیْ خَالِقٌۢ بَشَرًا مِّنْ صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَاٍ مَّسْنُوْنٍ ۟
او یادکړه -ای پیغمبره- کله چې ستا رب ملاېکو او ابلیس -او دا د دملاېکو سره و- ته وویل: یقینا زه پیداکوم یو انسان د وچې خټې نه چې کله وټکول شي اواز کوي، توره خټه چې بوی ئې بدل شوی وي.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• ينبغي للعبد التأمل والنظر في السماء وزينتها والاستدلال بها على باريها.
بنده لره پکار دي چې سوچ او فکر وکړي په اسمان کې او د هغه په ښایست کې او په دې سره د هغه د پیداکوونکي په شتوالي او یووالي باندې دلیل ونیسي.
• جميع الأرزاق وأصناف الأقدار لا يملكها أحد إلا الله، فخزائنها بيده يعطي من يشاء، ويمنع من يشاء، بحسب حكمته ورحمته.
ټول رزقونه او د اندازو قسمونه په اختیار کې ندي مګر یوازې د الله تعالی، نو د هغه خزانې د هغه په لاس کې دي ورکوي ئې چاته چې وغواړي، او بندوي ئې د چا څخه چې یې وغواړي، د خپل حکمت او رحمت په اساس.
• الأرض مخلوقة ممهدة منبسطة تتناسب مع إمكان الحياة البشرية عليها، وهي مثبّتة بالجبال الرواسي؛ لئلا تتحرك بأهلها، وفيها من النباتات المختلفة ذات المقادير المعلومة على وفق الحكمة والمصلحة.
زمکه پیداکړی شوې همواره غځیدلې برابریږي د انساني زندګۍ د امکاناتو سره، او هغه مضبوطه کړی شوی په کلکو غرونو سره؛ د دې لپاره چې په خپلو اوسیدونکو باندې ونه خوځي، او په دې کې د مختلفو بوټو څخه دي چې د حکمت او مصلحت په اساس د معلومو اندازو والا دي.
وَّاِنَّ عَلَیْكَ اللَّعْنَةَ اِلٰی یَوْمِ الدِّیْنِ ۟
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالَ فَاِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِیْنَ ۟ۙ
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِلٰی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُوْمِ ۟
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِیْنَ ۟
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالَ هٰذَا صِرَاطٌ عَلَیَّ مُسْتَقِیْمٌ ۟
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ اَجْمَعِیْنَ ۟ۙ
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• في الآيات دليل على تزاور المتقين واجتماعهم وحسن أدبهم فيما بينهم، في كون كل منهم مقابلًا للآخر لا مستدبرًا له.
په دې ایتونو کې دلیل دی په ملاقات د پرهیزګارانو د یو بل سره او د هغوی راټولیدل او ښایسته ادب په خپل منځ کې، په داسې حال کې چې هر یو به د دوی نه یو بل ته مخامخ وي شا به یې ورته نه وي ګرځولي.
• ينبغي للعبد أن يكون قلبه دائمًا بين الخوف والرجاء، والرغبة والرهبة.
• سجد الملائكة لآدم كلهم أجمعون سجود تحية وتكريم إلا إبليس رفض وأبى.
اِذْ دَخَلُوْا عَلَیْهِ فَقَالُوْا سَلٰمًا ؕ— قَالَ اِنَّا مِنْكُمْ وَجِلُوْنَ ۟
کله چې هغوی راننوتل په هغه باندې، نو ویې ویل: سلام اچوو مونږ په تا، نو ابراهیم -علیه السلام- هغوی ته د هغوی د سلام نه په ښه طریقه سره جواب ورکړ، او هغوی ته یې وریت (سور) کړی سخی وړاندې کړ چې ویې خوري، نو یقینا هغه ګومان وکړ ګویا کې دوی انسانان دي، نو هر کله چې هغوی د دې نه خوراک ونه کړ، هغه ورته وویل: یقینا مونږ ستاسو څخه ویریدونکي یو.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالَ اَبَشَّرْتُمُوْنِیْ عَلٰۤی اَنْ مَّسَّنِیَ الْكِبَرُ فَبِمَ تُبَشِّرُوْنَ ۟
ابراهیم -علیه السلام- هغوی ته وویل- په داسې حال کې چې تعجب کوونکی و د هغوی د زیري ورکولو نه دې ته په هلک سره-: آیا تاسو ما ته زیری راکوئ په هلک سره، سره لدې چې ما ته بوډاوالی رارسیدلی، نو په کومه طریقه تاسو ما ته زیری راکوئ.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَلَمَّا جَآءَ اٰلَ لُوْطِ ١لْمُرْسَلُوْنَ ۟ۙ
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالَ اِنَّكُمْ قَوْمٌ مُّنْكَرُوْنَ ۟
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَاَسْرِ بِاَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِّنَ الَّیْلِ وَاتَّبِعْ اَدْبَارَهُمْ وَلَا یَلْتَفِتْ مِنْكُمْ اَحَدٌ وَّامْضُوْا حَیْثُ تُؤْمَرُوْنَ ۟
نو بوځه ته کورنۍ ستا وروسته د تیریدو د څه برخې د شپې نه، او ته ورپسې وروسته روان شه، او ندې ګوري هیڅ یو ستاسې نه شاته چې په هغوی راتلونکی عذاب وویني، او لاړشئ کوم ځای ته چې تاسو ته الله تعالی د تللو امر کړی.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَقَضَیْنَاۤ اِلَیْهِ ذٰلِكَ الْاَمْرَ اَنَّ دَابِرَ هٰۤؤُلَآءِ مَقْطُوْعٌ مُّصْبِحِیْنَ ۟
او مونږ د وحې له لارې لوط -علیه السلام- ته هغه فیصله وښوده چې مونږ مقرر کړې وه، او هغه دا وه چې یقینا دا قوم چې دی خامخا بیخ به ویستل کیږي د دوی په هلاکولو د اخري کس د دوی کله چې په سبا وخت کې داخل شي.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالُوْۤا اَوَلَمْ نَنْهَكَ عَنِ الْعٰلَمِیْنَ ۟
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• تعليم أدب الضيف بالتحية والسلام حين القدوم على الآخرين.
• من أنعم الله عليه بالهداية والعلم العظيم لا سبيل له إلى القنوط من رحمة الله.
په چا چې الله تعالی د هدایت او لوی علم انعام کړی وي هغه لره د الله تعالی د رحمت څخه د نا امیدۍ هیڅ لار نشته.
لَعَمْرُكَ اِنَّهُمْ لَفِیْ سَكْرَتِهِمْ یَعْمَهُوْنَ ۟
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَاَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَةُ مُشْرِقِیْنَ ۟ۙ
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاِنَّهَا لَبِسَبِیْلٍ مُّقِیْمٍ ۟
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِنَّ فِیْ ذٰلِكَ لَاٰیَةً لِّلْمُؤْمِنِیْنَ ۟ؕ
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَاَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَةُ مُصْبِحِیْنَ ۟ۙ
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَمَاۤ اَغْنٰی عَنْهُمْ مَّا كَانُوْا یَكْسِبُوْنَ ۟ؕ
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَا خَلَقْنَا السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَاۤ اِلَّا بِالْحَقِّ ؕ— وَاِنَّ السَّاعَةَ لَاٰتِیَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیْلَ ۟
او مونږ نه دي پیدا کړي آسمانونه او زمکه او نه مو دي پیدا کړي هغه څه چې د دې دواړو ترمنځ دي بې مقصده پرته له حکمته، مونږ ندي پیدا کړي دا ټول مګر په حق سره، او بیشکه قیامت خامخا راتلونکی دی چاره نشته، نو مخ واړوه -ای پیغمبره- د دې دروغجن ګڼوونکو څخه، او بخښنه وکړه دوی ته بخښنه ښایسته.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْخَلّٰقُ الْعَلِیْمُ ۟
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَقَدْ اٰتَیْنٰكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِیْ وَالْقُرْاٰنَ الْعَظِیْمَ ۟
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْكَ اِلٰی مَا مَتَّعْنَا بِهٖۤ اَزْوَاجًا مِّنْهُمْ وَلَا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِیْنَ ۟
ته مه اوږدوه سترګي ستا هغه څه ته چې مونږ پرې مزې ورکړي قسما قسم خلکو ته د کافرانو نه د ختمیدونکو مزو څخه، او ته مه خپه کیږه د دوی په دروغجن ګڼلو، او عاجزي وکړه د مومنانو سره.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَقُلْ اِنِّیْۤ اَنَا النَّذِیْرُ الْمُبِیْنُ ۟ۚ
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• أن الله تعالى إذا أراد أن يهلك قرية ازداد شرهم وطغيانهم، فإذا انتهى أوقع بهم من العقوبات ما يستحقونه.
بیشکه الله تعالی چې کله وغواړي چې د یو کلي والا هلاک کړي نو د هغوی شر او سرکشي زیاته شي، نو کله چې دا ختمه شي الله تعالی په دوی باندې داسې عذاب راولیږي کوم چې د دوی سره مناسب وي.
• كراهة دخول مواطن العذاب، ومثلها دخول مقابر الكفار، فإن دخل الإنسان إلى تلك المواضع والمقابر فعليه الإسراع.
مکروه دي ننوتل د عذاب ځایونو ته، او همدارنګه د دې په شان دکافرانو قبرونو ته، نو که چیرته یو انسان دغو ځایونو او قبرونو ته ورننوځي نو دا باید جلتي او تلوار وکړي.
• ينبغي للمؤمن ألا ينظر إلى زخارف الدنيا وزهرتها، وأن ينظر إلى ما عند الله من العطاء.
د مومن لپاره په کار ده چې د دنيا ښکلاوو او تازه ګيو ته ونه ګوري او دا چې هغه څه ته وګوري چې د الله له لوري ورکړه ده.
• على المؤمن أن يكون بعيدًا من المشركين، ولا يحزن إن لم يؤمنوا، قريبًا من المؤمنين، متواضعًا لهم، محبًّا لهم ولو كانوا فقراء.
په مسلمان باندې لازمه ده چې د مشرکینو څخه لرې واوسي، او د هغو په ایمان نه راوړلو دې خپه نشي، د مومنانو سره باید نږدې وي، هغوی ته عاجزي کوونکی وي، او د هغوی سره مینه کوونکی وي اګر که دوی غریبان هم وي.
الَّذِیْنَ جَعَلُوا الْقُرْاٰنَ عِضِیْنَ ۟
تەفسیرە عەرەبیەکان:
عَمَّا كَانُوْا یَعْمَلُوْنَ ۟
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُنْ مِّنَ السّٰجِدِیْنَ ۟ۙ
نو ته الله تعالی ته پناه وېسه د هغه په پاکۍ بیانولو سره د هغه څه نه چې د هغه سره نه ښائې، او په هغه باندې د کمال په صفتونو سره ثنا ویلو، او شه د الله تعالی د بندګي کوونکو نه، لمونځ کوونکو نه، نو په دې کې ستا د سینې د تنګوالي علاج دی.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• عناية الله ورعايته بصَوْن النبي صلى الله عليه وسلم وحمايته من أذى المشركين.
د الله تعالی ساتنه او پاملرنه په ساتلو او بچ کولو د پیغمبر صلی الله علیه وسلم کې د مشرکینو د تکلیفونو څخه.
• التسبيح والتحميد والصلاة علاج الهموم والأحزان، وطريق الخروج من الأزمات والمآزق والكروب.
د الله تعالی پاکي بیانول او د هغه حمد او ثنا ویل او لمونځ کول د غمونو او خفګانونو علاج دی، او د سختیو او کړاونو څخه د وتلو لار ده.
• المسلم مطالب على سبيل الفرضية بالعبادة التي هي الصلاة على الدوام حتى يأتيه الموت، ما لم يغلب الغشيان أو فقد الذاكرة على عقله.
مسلمان باندې فرض دی عبادت چې هغه په همیشه ډول لمونځ کول دي د مرګ د راتللو پورې، تر څو چې بې هوشه نه وي او یا يې حافظه د لاسه نه وي ورکړي.
• سمى الله الوحي روحًا؛ لأنه تحيا به النفوس.
وه‌رگێڕانی ماناكان سوره‌تی: سورەتی الحجر
وه‌رگێڕانی ماناكانی قورئانی پیرۆز - الترجمة البشتوية للمختصر في تفسير القرآن الكريم - پێڕستی وه‌رگێڕاوه‌كان
الترجمة البشتوية للمختصر في تفسير القرآن الكريم، صادر عن مركز تفسير للدراسات القرآنية.