وه‌رگێڕانی ماناكانی قورئانی پیرۆز - الترجمة الأوزبكية للمختصر في تفسير القرآن الكريم * - پێڕستی وه‌رگێڕاوه‌كان


وه‌رگێڕانی ماناكان سوره‌تی: سورەتی الصافات   ئایه‌تی:

Соффот сураси

لە مەبەستەکانی سورەتەکە:
تنزيه الله عما نسبه إليه المشركون، وإبطال مزاعمهم في الملائكة والجن.
Аллоҳнинг мушриклар айтаётган айблардан поклигини кўрсатиб бериш ҳамда уларнинг фаришталар ва жинлар ҳақидаги гумонларини пучга чиқариш.

وَٱلصَّٰٓفَّٰتِ صَفّٗا
Аллоҳ ибодат чоғида бир текис саф тортиб турадиган фаришталар номига қасам ичди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَٱلزَّٰجِرَٰتِ زَجۡرٗا
Аллоҳ булутларни тўсиб, Ўзи истаган тарафга ҳайдайдиган фаришталар номига қасам ичди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَٱلتَّٰلِيَٰتِ ذِكۡرًا
Аллоҳ Ўзининг каломини тиловат қиладиган фаришталар номига қасам ичди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ إِلَٰهَكُمۡ لَوَٰحِدٞ
Эй инсонлар, сизларнинг чин маъбудингиз биттадир, шериксиздир. У Аллоҳдир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
رَّبُّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَمَا بَيۡنَهُمَا وَرَبُّ ٱلۡمَشَٰرِقِ
Осмонларнинг Парвардигоридир. Ернинг Парвардигоридир. Улар орасидаги нарсаларнинг Парвардигоридир. Қишин-ёзин ҳали чиқиб, ҳали ботиб турадиган қуёшнинг Парвардигоридир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّا زَيَّنَّا ٱلسَّمَآءَ ٱلدُّنۡيَا بِزِينَةٍ ٱلۡكَوَاكِبِ
Дарҳақиқат, Биз ерга энг яқин осмонни жуда гўзал юлдузлар ила безадик. Улар худди тизиб қўйилган инжулар каби порлайдилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَحِفۡظٗا مِّن كُلِّ شَيۡطَٰنٖ مَّارِدٖ
Дунё осмонини юлдузлар ила ҳар бир итоатсиз шайтондан асрадик.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَّا يَسَّمَّعُونَ إِلَى ٱلۡمَلَإِ ٱلۡأَعۡلَىٰ وَيُقۡذَفُونَ مِن كُلِّ جَانِبٖ
Самодаги фаришталар Парвардигор тарафидан келган ваҳий, У Зотнинг шариати ёки қадари ҳақида гаплашиб турганларида уларни шайтонлар эшита олмаслар. Улар ҳар тарафдан учар юлдузлар ила қаршиликка учрайдилар, ҳайдаладилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
دُحُورٗاۖ وَلَهُمۡ عَذَابٞ وَاصِبٌ
Эшитмасликлари учун улар ҳайдаладилар. Охиратда эса уларга доимий аламли азоб бордир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِلَّا مَنۡ خَطِفَ ٱلۡخَطۡفَةَ فَأَتۡبَعَهُۥ شِهَابٞ ثَاقِبٞ
Шайтонлардан биронтасининг бир илиб олгани бундан мустасно. Бу фаришталар ўртасида айланиб, ҳали ергача етиб келмаган бир сўздир. Унга ҳам бир учар юлдуз етиб олиб, куйдириб юборади. Учар юлдузлар куйдириб юборишидан олдин уни жинлар коҳинларга етказиши ва улар бирга юзни қўшиб ёлғон тўқишлари ҳам мумкин.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَٱسۡتَفۡتِهِمۡ أَهُمۡ أَشَدُّ خَلۡقًا أَم مَّنۡ خَلَقۡنَآۚ إِنَّا خَلَقۡنَٰهُم مِّن طِينٖ لَّازِبِۭ
Эй Муҳаммад, анави қайта тирилишни инкор этаётган кофирлардан сўранг-чи, яратилиши қаттиқроқ, жисми кучлироқ, аъзолари улканроқ улармикинлар ёки Биз яратган осмонлар, ер ва фаришталармикин? Дарҳақиқат, Биз уларни ёпишқоқ лойдан яратдик. Шу қадар заиф нарсадан яратилган бўла туриб, яна қандай қайта тирилишни инкор қиладилар-а!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
بَلۡ عَجِبۡتَ وَيَسۡخَرُونَ
Эй Муҳаммад, сиз Аллоҳнинг қудратига, махлуқотларини қандай бошқаришига қойил қолдингиз ва мушрикларнинг қайта тирилишни инкор этишларидан ажабландингиз. Анави мушриклар эса бу ҳақда гапирганингиз сари уни масхара қилиш даражасига бордилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِذَا ذُكِّرُواْ لَا يَذۡكُرُونَ
Ўша мушрикларга насиҳат қилинса, унга қулоқ солмайдилар. Чунки улар бағритош одамлар. Уларга насиҳат кор қилмайди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِذَا رَأَوۡاْ ءَايَةٗ يَسۡتَسۡخِرُونَ
Пайғамбар алайҳиссаломнинг ҳақ эканига далолат қилувчи бирон белгини кўрсалар, унинг устидан куладилар, масхара қиладилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَقَالُوٓاْ إِنۡ هَٰذَآ إِلَّا سِحۡرٞ مُّبِينٌ
"Муҳаммад олиб келган нарса очиқ, кўриниб турган сеҳрдан бошқа нарса эмас", дейдилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَءِذَا مِتۡنَا وَكُنَّا تُرَابٗا وَعِظَٰمًا أَءِنَّا لَمَبۡعُوثُونَ
Ўлиб тупроқ ва чириган суякларга айланиб кетганимиздан кейин яна қайта тириламизми? Ахир бундай бўлиши мумкин эмас-ку!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَوَءَابَآؤُنَا ٱلۡأَوَّلُونَ
Ўтиб кетган боболаримиз ҳам қайта тириладиларми?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قُلۡ نَعَمۡ وَأَنتُمۡ دَٰخِرُونَ
Эй Муҳаммад, уларга шундай жавоб беринг: "Ҳа, тупроқ ва чириган суякларга айланиб кетганингиздан кейин қайта тириласизлар. Олдин ўтиб кетган ота-боболарингиз ҳам. Ҳаммангиз хор-зор бўлган ҳолингизда қайта тириласизлар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَإِنَّمَا هِيَ زَجۡرَةٞ وَٰحِدَةٞ فَإِذَا هُمۡ يَنظُرُونَ
Бу иш Сур карнайига бир нафха уриш билангина юз беради. Қарабсизки, ҳаммалари Қиёмат кунининг даҳшатларини ўз кўзлари билан кўриб, энди Аллоҳ бизни нима қилар экан, дея кутиб турадилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَقَالُواْ يَٰوَيۡلَنَا هَٰذَا يَوۡمُ ٱلدِّينِ
Қайта тирилишни инкор қилган мушриклар: "Шўримиз қурсин! Ахир бу Аллоҳ бандаларини у дунёда қилган амалларига яраша жазолайдиган ва мукофотлайдиган Қиёмат куни-ку", деб қоладилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
هَٰذَا يَوۡمُ ٱلۡفَصۡلِ ٱلَّذِي كُنتُم بِهِۦ تُكَذِّبُونَ
Уларга шундай дейилади: "Сизлар инкор қилган ва ёлғонга чиқарган ажрим куни мана шу".
تەفسیرە عەرەبیەکان:
۞ ٱحۡشُرُواْ ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ وَأَزۡوَٰجَهُمۡ وَمَا كَانُواْ يَعۡبُدُونَ
Ўша кунда фаришталарга шундай дейилади: "Золим мушрикларни ва уларнинг ҳамтовоқларини ҳамда улар Аллоҳни қўйиб, ибодат қилиб юрган бутларини тўплаб, ҳаммасини жаҳаннам сари ҳайдаб боринглар. Зеро, уларнинг борар жойи ўша дўзахдир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
مِن دُونِ ٱللَّهِ فَٱهۡدُوهُمۡ إِلَىٰ صِرَٰطِ ٱلۡجَحِيمِ
Ўша кунда фаришталарга шундай дейилади: "Золим мушрикларни ва уларнинг ҳамтовоқларини ҳамда улар ибодат қилиб юрган бутларини тўплаб, ҳаммасини жаҳаннам сари ҳайдаб боринглар. Зеро, уларнинг борар жойи ўша дўзахдир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَقِفُوهُمۡۖ إِنَّهُم مَّسۡـُٔولُونَ
Уларни дўзахга киритишдан олдин тўхтатиб туринглар. Олдин қилиб ўтган ишларига ҳисоб берсинлар. Ундан кейин дўзахга ҳайданглар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• تزيين السماء الدنيا بالكواكب لمنافع؛ منها: تحصيل الزينة، والحفظ من الشيطان المارد.
Дунё осмонини юлдузлар билан безашнинг фойдаларидан бири, уни гўзал қилиш бўлса, яна бири шайтон ҳужумидан ҳимоя қилишдир.

• إثبات الصراط؛ وهو جسر ممدود على متن جهنم يعبره أهل الجنة، وتزل به أقدام أهل النار.
Оятларда пулсиротнинг борлиги ўз исботини топиб турибди. У дўзах устига қўйилган кўприкдир. Жаннатийлар ундан ўтиб кетадилар. Дўзахийлар эса унга қулаб тушадилар.

مَا لَكُمۡ لَا تَنَاصَرُونَ
Уларга қаҳр билан шундай дейилади: "Сизларга нима бўлдики, бир-бирингизга ёрдам бермаяпсизлар? У дунёда ўзаро ёрдамлашишга уста эдингизлар-ку! Бутларингизнинг ёрдам беришига ишонар эдингизлар-ку!"
تەفسیرە عەرەبیەکان:
بَلۡ هُمُ ٱلۡيَوۡمَ مُسۡتَسۡلِمُونَ
Йўқ! Улар бугун бир-бирларига ёрдам беролмайдилар. Чунки улар ожиз ва нотавонлардир. Энди бугун таслим бўлиб, Аллоҳнинг амрига итоат этишдан бошқа чоралари йўқ.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَأَقۡبَلَ بَعۡضُهُمۡ عَلَىٰ بَعۡضٖ يَتَسَآءَلُونَ
Улар бир-бирларига қараб, бир-бирларини маломат қиладилар, ўзаро хусуматлашадилар. Лекин у кун маломат ва хусуматлар фойда бермайдиган кундир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالُوٓاْ إِنَّكُمۡ كُنتُمۡ تَأۡتُونَنَا عَنِ ٱلۡيَمِينِ
Тобелар пешволарга шундай дейдилар: "Эй улуғларимиз, сизлар бизга дин ва ҳақиқат тарафидан келиб, куфр ва ширкни чиройли қилиб кўрсатган экансизлар. Пайғамбар алайҳиссалом Аллоҳ тарафидан олиб келган ҳақдан эса бизни бездирар эдингизлар".
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالُواْ بَل لَّمۡ تَكُونُواْ مُؤۡمِنِينَ
Пешволар тобеларга шундай жавоб берадилар: "Иш сизлар ўйлагандек бўлган эмас. Ўзларингиз мўмин бўлмасдан, ҳақни инкор қилиб, кофирлигингизда қолгансизлар".
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَا كَانَ لَنَا عَلَيۡكُم مِّن سُلۡطَٰنِۭۖ بَلۡ كُنتُمۡ قَوۡمٗا طَٰغِينَ
Эй тобелар, бизда сизларни қаҳр билан мажбурлаш имкони бўлмаган-ку. Қандай қилиб, сизларни куфр, ширк ва гуноҳлар қилишга биз мажбурлаган бўлайлик? Ўзларингиз ҳаддан ошиб, куфру залолатга кетган қавм бўлгансизлар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَحَقَّ عَلَيۡنَا قَوۡلُ رَبِّنَآۖ إِنَّا لَذَآئِقُونَ
Бас, бизга ҳам, сизларга ҳам Аллоҳ таолонинг: "Жаҳаннамни сен ва сенга эргашганларнинг ҳаммаси билан аниқ тўлдираман", (Сод - 85) деган огоҳлантирув ваъдаси ҳақ бўлди. Энди биз ўша ваъда қилинган азобни сўзсиз тотгувчилармиз.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَأَغۡوَيۡنَٰكُمۡ إِنَّا كُنَّا غَٰوِينَ
Бас, сизларни залолат ва куфрга чақирдик. Дарҳақиқат, ўзимиз тўғри йўлдан озган эдик.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَإِنَّهُمۡ يَوۡمَئِذٖ فِي ٱلۡعَذَابِ مُشۡتَرِكُونَ
Қиёмат куни тобелар ҳам, пешволар ҳам азоб чекишда муштаракдирлар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّا كَذَٰلِكَ نَفۡعَلُ بِٱلۡمُجۡرِمِينَ
Ўшаларга азобни тоттирганимиз каби бошқа жиноятчиларни ҳам шундай қиламиз.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّهُمۡ كَانُوٓاْ إِذَا قِيلَ لَهُمۡ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا ٱللَّهُ يَسۡتَكۡبِرُونَ
Анави мушрикларга: "Аллоҳдан ўзга буйруғини бажариш ва тақиқидан тийилишга арзийдиган маъбуд йўқдир", дейилганда катта кетиб, мутакаббирлик қилиб, У Зотга бўйсунишдан бош тортдилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَيَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِكُوٓاْ ءَالِهَتِنَا لِشَاعِرٖ مَّجۡنُونِۭ
Ўзларича кофирликларига ҳужжат келтириб: "Бир мажнун шоирни деб худоларимизга ибодат қилишни тарк қилар эканмизми?", дейдилар. Мажнун шоир деганда Пайғамбар алайҳиссаломни назарда тутадилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
بَلۡ جَآءَ بِٱلۡحَقِّ وَصَدَّقَ ٱلۡمُرۡسَلِينَ
Бу жуда катта туҳмат. Пайғамбар алайҳиссалом ҳаргиз мажнун ҳам, шоир ҳам бўлган эмас. У зот Аллоҳни ягона илоҳ деб билиш ва пайғамбарларга эргашишга даъват этувчи Қуръонни олиб келган. Олдинги пайғамбарлар Аллоҳ тарафидан тавҳид ва охиратни исботлаш учун келганларини тасдиқ этган. Уларга мутлақо хилоф қилмаган.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّكُمۡ لَذَآئِقُواْ ٱلۡعَذَابِ ٱلۡأَلِيمِ
Эй мушриклар, кофирлигингиз ва пайғамбарларни ёлғончига чиқарганингиз боис қиёмат куни аниқ аламли азобни тотгувчисизлар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَا تُجۡزَوۡنَ إِلَّا مَا كُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ
Эй мушриклар, сизларга куфр ва гуноҳлар каби қилиб ўтган ишларингизга яраша жазо берилур.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِلَّا عِبَادَ ٱللَّهِ ٱلۡمُخۡلَصِينَ
Лекин Аллоҳга холис ибодат қиладиган мўминлар бу азобдан нажот топадилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أُوْلَٰٓئِكَ لَهُمۡ رِزۡقٞ مَّعۡلُومٞ
Ана ўша мухлис бандалар учун ризқ бордир. Аллоҳ уларга ризқ бергай. Ёқимлилиги, гўзаллиги, давомийлиги аниқ бўлган бир ризқ.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَوَٰكِهُ وَهُم مُّكۡرَمُونَ
Бу ризқ - энг ёқимли, энг ширин турли хил мевалардир. Боз устига уларга даражаларини юксалтириш ва Аллоҳнинг муборак юзига боқиш насиб бўлишидек иззат-икром кўрсатилур.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فِي جَنَّٰتِ ٱلنَّعِيمِ
Шуларнинг барчаси ҳеч қачон тугамайдиган, узилиб қолмайдиган ноз-неъмат жаннатларида юз беради.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
عَلَىٰ سُرُرٖ مُّتَقَٰبِلِينَ
Сўриларда бир-бирларига қараб ястаниб ўтирадилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
يُطَافُ عَلَيۡهِم بِكَأۡسٖ مِّن مَّعِينِۭ
Уларга қадаҳларда булоқ сувидек соф шароблар айлантириб турилур.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
بَيۡضَآءَ لَذَّةٖ لِّلشَّٰرِبِينَ
Ранги оппоқ. Ўзи хуштаъм. Одам ичиб тўймайди. Ичган сари ичгиси келаверади.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَا فِيهَا غَوۡلٞ وَلَا هُمۡ عَنۡهَا يُنزَفُونَ
У дунёдаги ароқ каби бўлмайди. Унда маст қиладиган ҳеч нарса йўқ. Уни ичган одам ақлини йўқотмайди. Ақли ҳам, жисми ҳам боягидек саломат тураверади.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَعِندَهُمۡ قَٰصِرَٰتُ ٱلطَّرۡفِ عِينٞ
Жаннатда уларнинг ҳузурида гўзал кўзларини эридан бошқага қаратмайдиган покиза аёллар бор.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
كَأَنَّهُنَّ بَيۡضٞ مَّكۡنُونٞ
У кўзлар шу қадар оппоқки, ҳали бирон қўл тегмаган тухумларга ўхшайди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَأَقۡبَلَ بَعۡضُهُمۡ عَلَىٰ بَعۡضٖ يَتَسَآءَلُونَ
Жаннатийлар бир-бирларига қараб ўтириб, ўтмишлари ҳақида, шу дунёда қилиб ўтган ишлари ҳақида бир-бирларидан сўрайдилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالَ قَآئِلٞ مِّنۡهُمۡ إِنِّي كَانَ لِي قَرِينٞ
Мўминлардан бири шундай дейди: "Дунёда менинг бир дўстим бўлиб, қайта тирилишни инкор қиларди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• سبب عذاب الكافرين: العمل المنكر؛ وهو الشرك والمعاصي.
Кофирларнинг азобланишига сабаб тақиқланган ишларни қилишларидир. Улар ширк ва гуноҳлардир.

• من نعيم أهل الجنة أنهم نعموا باجتماع بعضهم مع بعض، ومقابلة بعضهم مع بعض، وهذا من كمال السرور.
Жаннатийларга берилган неъматлардан бири шуки, улар бир-бирларига қараб гаплашиб ўтирадилар. Дийдорлашув билан шодлик қиёмига етади.

يَقُولُ أَءِنَّكَ لَمِنَ ٱلۡمُصَدِّقِينَ
Менга инкор этиш ва масхара қилиш оҳангида шундай дерди: "Эй дўст, ростдан ҳам сен ўликларнинг қайта тирилишини тасдиқлайсанми?"
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَءِذَا مِتۡنَا وَكُنَّا تُرَابٗا وَعِظَٰمًا أَءِنَّا لَمَدِينُونَ
Ўлиб тупроқ ва чириган суякларга айланиб кетганимиздан кейин яна қайта тирилиб, бу дунёда қилиб ўтган ишларимиз учун жазога тортиламизми?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالَ هَلۡ أَنتُم مُّطَّلِعُونَ
Мўмин дўсти жаннатий биродарларига деди: "Қайта тирилишни инкор қилган бу дўстимнинг оқибати қандай бўлганини сизлар ҳам бир кўринглар".
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَٱطَّلَعَ فَرَءَاهُ فِي سَوَآءِ ٱلۡجَحِيمِ
Бас, ўзи қараб, уни дўзахнинг ўртасида кўрди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالَ تَٱللَّهِ إِن كِدتَّ لَتُرۡدِينِ
Деди: "Эй дўст, Аллоҳга қасамки, мени ҳам куфрга, қайта тирилишни инкор этишга чақириб, дўзахга итариб юборишингга оз қолган экан".
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَوۡلَا نِعۡمَةُ رَبِّي لَكُنتُ مِنَ ٱلۡمُحۡضَرِينَ
Аллоҳнинг менга ато этган ҳидоят ва тавфиқ неъмати бўлмаганида азобга тайёрлаб қўйилганлар сафида бўлиб қолар эдим.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَفَمَا نَحۡنُ بِمَيِّتِينَ
Биз жаннатийлар ҳеч қачон ўлмаймиз.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِلَّا مَوۡتَتَنَا ٱلۡأُولَىٰ وَمَا نَحۡنُ بِمُعَذَّبِينَ
Дунё ҳаётида бўлиб ўтган биринчи ўлганимиз бундан мустасно. Биз жаннатда абадий қоламиз ва биз кофирлар каби азобланмаймиз.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ هَٰذَا لَهُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِيمُ
Парвардигоримизнинг бизни дўзахдан асраб, жаннатга киритиши ва унда абадий қолдириши тенгсиз, мислсиз буюк зафардир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لِمِثۡلِ هَٰذَا فَلۡيَعۡمَلِ ٱلۡعَٰمِلُونَ
Ҳаракат қиладиганлар мана шундай буюк зафар учун ҳаракат қилсинлар. Зеро, энг фойда берадиган тижорат мана шу.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَذَٰلِكَ خَيۡرٞ نُّزُلًا أَمۡ شَجَرَةُ ٱلزَّقُّومِ
Аллоҳ Ўзининг мухлис бандаларига тайёрлаб қўйган мана шу абадий жаннат яхшироқ зиёфатми, мартабами ёки Қуръонда лаълатланган заққум дарахтими? У кофирларнинг таоми бўлиб, тўйдирмайди, юқмайди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّا جَعَلۡنَٰهَا فِتۡنَةٗ لِّلظَّٰلِمِينَ
Биз бу дарахтни золимлар алданадиган бир фитна қилиб қўйдик. Улар фитнага учиб: "Дарахтни ўт еб юборади, у олов ичида ўсиши мумкин эмас", дейишгача бордилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّهَا شَجَرَةٞ تَخۡرُجُ فِيٓ أَصۡلِ ٱلۡجَحِيمِ
Заққум дарахти дўзах қаърида ўсадиган бир сассиқ дарахтдир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
طَلۡعُهَا كَأَنَّهُۥ رُءُوسُ ٱلشَّيَٰطِينِ
Унинг мевалари шайтоннинг бошларидек хунук, бемаза ва сассиқдир. Кўринишининг хунуклиги таъмининг ҳам сассиқлигини англатади.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَإِنَّهُمۡ لَأٓكِلُونَ مِنۡهَا فَمَالِـُٔونَ مِنۡهَا ٱلۡبُطُونَ
Кофирлар унинг бемаза, сассиқ, хунук мевасидан ейдилар ва бўш қоринларини у билан тўлдирадилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ثُمَّ إِنَّ لَهُمۡ عَلَيۡهَا لَشَوۡبٗا مِّنۡ حَمِيمٖ
Заққум мевасидан еганларидан кейин уларга қайноқ сув ҳам аралаштирилади.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ثُمَّ إِنَّ مَرۡجِعَهُمۡ لَإِلَى ٱلۡجَحِيمِ
Шундан кейин улар яна жаҳаннам азобига қайтариладилар. Улар азобдан азобга кўчиб юрадилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّهُمۡ أَلۡفَوۡاْ ءَابَآءَهُمۡ ضَآلِّينَ
Бу кофирлар ота-боболарини йўлдан озган ҳолда топганлар ва ҳеч бир ҳужжатсиз улардан ўрнак олганлар ва уларга тақлид қилганлар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَهُمۡ عَلَىٰٓ ءَاثَٰرِهِمۡ يُهۡرَعُونَ
Энди улар адашиш бобида шошганларича ота-боболарининг изидан бормоқдалар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَقَدۡ ضَلَّ قَبۡلَهُمۡ أَكۡثَرُ ٱلۡأَوَّلِينَ
Олдингиларнинг кўплари аниқ адашганлар. Эй Пайғамбар, сизнинг қавмингиз биринчи адашган уммат эмас.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَقَدۡ أَرۡسَلۡنَا فِيهِم مُّنذِرِينَ
Ўша умматларга Аллоҳнинг азобидан огоҳлантирадиган пайғамбарлар юбордик. Улар эса кофир бўлдилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَٱنظُرۡ كَيۡفَ كَانَ عَٰقِبَةُ ٱلۡمُنذَرِينَ
Эй Пайғамбар, Пайғамбарларнинг огоҳлантиришларига қулоқ солмаган қавмларнинг оқибати нима бўлганига қаранг. Шу қилмишлари туфайли улар дўзахга кирдилар ва унда абадий қолиб кетдилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِلَّا عِبَادَ ٱللَّهِ ٱلۡمُخۡلَصِينَ
Аллоҳга холис иймон келтирган бандалар бундан мустасно. Улар кофирлар тортадиган азобдан топадилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَقَدۡ نَادَىٰنَا نُوحٞ فَلَنِعۡمَ ٱلۡمُجِيبُونَ
Нуҳ алайҳиссалом уни ёлғончига чиқарган қавмига қарши дуо қилганди. Бас, Биз нақадар яхши ижобат қилгувчилармиз. Унинг дуосини тезда ижобат айладик.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَنَجَّيۡنَٰهُ وَأَهۡلَهُۥ مِنَ ٱلۡكَرۡبِ ٱلۡعَظِيمِ
Уни, оиласини ва мўминларни қавмининг озоридан ҳам, тўфонга ғарқ бўлишдан ҳам асраб қолдик. Тўфон кофирлар устига тушган буюк мусибат эди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• الظفر بنعيم الجنان هو الفوز الأعظم، ولمثل هذا العطاء والفضل ينبغي أن يعمل العاملون.
Энг буюк зафар жаннат неъматларини қўлга киритишдир. Ҳаракат қиладиганлар мана шу зафар йўлида ҳаракат қилсинлар.

• إن طعام أهل النار هو الزقّوم ذو الثمر المرّ الكريه الطعم والرائحة، العسير البلع، المؤلم الأكل.
Дўзахийларнинг емиши бемаза, аччиқ ва сассиқ мевали заққумдир. Уни ейишнинг ўзи бир азоб.

• أجاب الله تعالى دعاء نوح عليه السلام بإهلاك قومه، والله نعم المقصود المجيب.
Аллоҳ Нуҳ алайҳиссаломнинг ўз қавмига қарши қилган дуосини ижобат айлади. Аллоҳ нақадар яхши ижобат қилгувчи.

وَجَعَلۡنَا ذُرِّيَّتَهُۥ هُمُ ٱلۡبَاقِينَ
Унга, оиласига ва мўминларгагина нажот бериб, кофирларни ғарқ айладик.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَتَرَكۡنَا عَلَيۡهِ فِي ٱلۡأٓخِرِينَ
Кейинги авлодлар орасида уни мақтайдиган, олқишлайдиган яхши ном қолдирдик.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سَلَٰمٌ عَلَىٰ نُوحٖ فِي ٱلۡعَٰلَمِينَ
Кейинги авлодлар Нуҳга саломатлик, омонлик тилайдилар. Шунинг ўзигина эмас. Уни мақтайдилар ва яхши ном билан ёдга оладилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّا كَذَٰلِكَ نَجۡزِي ٱلۡمُحۡسِنِينَ
Аллоҳга тўкис тоат-ибодат қиладиган муҳсинларни Нуҳ алайҳиссаломни мукофотлагандек мукофотлаймиз.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّهُۥ مِنۡ عِبَادِنَا ٱلۡمُؤۡمِنِينَ
Дарҳақиқат, Нуҳ Аллоҳга итоат этадиган мўмин бандаларимиздандир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ثُمَّ أَغۡرَقۡنَا ٱلۡأٓخَرِينَ
Қолганларни тўфонга ғарқ айладик. Улардан асар ҳам қолмади.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
۞ وَإِنَّ مِن شِيعَتِهِۦ لَإِبۡرَٰهِيمَ
Иброҳим ҳам Нуҳнинг динидадир. Ҳар иккиси ҳам Аллоҳни ягона илоҳ деб билишга даъват қилганлар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِذۡ جَآءَ رَبَّهُۥ بِقَلۡبٖ سَلِيمٍ
Эсланг! Ўшанда у Парвардигорига ширкдан холи соф дил билан келганди. Халқига холис Аллоҳ учун насиҳат қилганди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِذۡ قَالَ لِأَبِيهِ وَقَوۡمِهِۦ مَاذَا تَعۡبُدُونَ
Ўшанда отаси ва мушрик қавмини койиб: "Аллоҳни қўйиб, нималарга ибодат қиляпсизлар?", деганди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَئِفۡكًا ءَالِهَةٗ دُونَ ٱللَّهِ تُرِيدُونَ
Аллоҳни қўйиб, сохта худоларга ибодат қиласизларми?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَمَا ظَنُّكُم بِرَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ
Эй қавмим, оламлар Парвардигори ҳақида қандай гумондасизлар? Уни қўйиб, бошқаларга ибодат қиляпсизлар. У билан учрашган пайтингизда аҳволингиз не кечади? Сизларни нима қилади, деб ўйлайсизлар?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَنَظَرَ نَظۡرَةٗ فِي ٱلنُّجُومِ
Иброҳим юлдузларга тикилиб қарар экан, қавми билан байрамга бормаслик учун баҳона қидирарди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَقَالَ إِنِّي سَقِيمٞ
Қавми билан байрамга бормаслик учун "Мен касалман", деди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَتَوَلَّوۡاْ عَنۡهُ مُدۡبِرِينَ
Ундан юз ўгириб кетдилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَرَاغَ إِلَىٰٓ ءَالِهَتِهِمۡ فَقَالَ أَلَا تَأۡكُلُونَ
Уларнинг Аллоҳни қўйиб ибодат қиладиган бутлари ёнига келиб, масхара оҳангида деди: "Мушриклар сизлар учун тайёрлаган таомдан емайсизларми?"
تەفسیرە عەرەبیەکان:
مَا لَكُمۡ لَا تَنطِقُونَ
Нега гапирмаяпсизлар, саволларга жавоб бермаяпсизлар? Аллоҳни қўйиб, шундай нарсаларга ибодат қилинадими?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَرَاغَ عَلَيۡهِمۡ ضَرۡبَۢا بِٱلۡيَمِينِ
Бас, Иброҳим уларни қўли билан уриб синдирди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَأَقۡبَلُوٓاْ إِلَيۡهِ يَزِفُّونَ
Бутларнинг бандалари унинг олдига шошиб келдилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالَ أَتَعۡبُدُونَ مَا تَنۡحِتُونَ
Иброҳим уларга қарши сабот билан туриб, уларни койиб: "Аллоҳни қўйиб, ўз қўлларингиз билан ясаб олган бутларингизга ибодат қиласизларми?", деди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَٱللَّهُ خَلَقَكُمۡ وَمَا تَعۡمَلُونَ
Ҳолбуки, ўзингизни ҳам, ясаб олган бутларингизни ҳам Аллоҳ яратган-ку! Шундай бўлгач, маъбудликка ёлғиз Унинг Ўзи ҳақлидир. Унга ширк келтириш нолойиқ бир ишдир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَالُواْ ٱبۡنُواْ لَهُۥ بُنۡيَٰنٗا فَأَلۡقُوهُ فِي ٱلۡجَحِيمِ
Унга қарши ҳужжат билан бас кела олишмагач, ўзаро маслаҳатлашиб, бир ўчоқ-бино қуриш, уни ўтинга тўлдириш, олов ёқиш, кейин эса унга Иброҳимни отишга келишдилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَأَرَادُواْ بِهِۦ كَيۡدٗا فَجَعَلۡنَٰهُمُ ٱلۡأَسۡفَلِينَ
Қавм Иброҳимга ёмонлик қилмоқчи бўлди. Уни ўлдириб, хотиржам бўлишни истади. Биз эса қасд қилганларни паст айлаб, ўтни Иброҳим учун совуқ ва саломатлик қилиб бердик.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَقَالَ إِنِّي ذَاهِبٌ إِلَىٰ رَبِّي سَيَهۡدِينِ
Иброҳим деди: "Мен қавмимнинг шаҳрини тарк этиб, Парвардигорим сари йўл оламан. Токи, Унга бемалол ибодат қилай. Парвардигорим менга дунё ва охиратим учун яхши бўладиган йўлни албатта кўрсатади".
تەفسیرە عەرەبیەکان:
رَبِّ هَبۡ لِي مِنَ ٱلصَّٰلِحِينَ
Парвардигорим, менга ғарибликда қавмим ўрнини босадиган ва ёрдамчи бўладиган бир солиҳ фарзанд ато эт.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَبَشَّرۡنَٰهُ بِغُلَٰمٍ حَلِيمٖ
Унинг дуосини ижобат қилиб, унга вояга етгач ҳалим бўладиган бир ўғил кўриши ҳақида хушхабар бердик. У Исмоил алайҳиссаломдир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ ٱلسَّعۡيَ قَالَ يَٰبُنَيَّ إِنِّيٓ أَرَىٰ فِي ٱلۡمَنَامِ أَنِّيٓ أَذۡبَحُكَ فَٱنظُرۡ مَاذَا تَرَىٰۚ قَالَ يَٰٓأَبَتِ ٱفۡعَلۡ مَا تُؤۡمَرُۖ سَتَجِدُنِيٓ إِن شَآءَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلصَّٰبِرِينَ
Исмоил улғайиб, отасига етиб юра оладиган ёшга етгач, Иброҳим бир туш кўрди. Пайғамбарларнинг туши ваҳийдир. Иброҳим ўғлига тушини айтиб: "Тушимда сени сўяётган эканман. Бир ўйлаб кўр. Сен нима дейсан?", деди. Исмоил отасига шундай жавоб берди: "Отажон, Аллоҳ сизга нимани буюрган бўлса, ўша ишни қилаверинг. Мени Аллоҳнинг ҳукмига рози бўлиб, сабр қиладиганлар сафида кўрасиз".
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• من مظاهر الإنعام على نوح: نجاة نوح ومن آمن معه، وجعل ذريته أصول البشر والأعراق والأجناس، وإبقاء الذكر الجميل والثناء الحسن.
Нуҳ алайҳиссаломга ато этилган неъматлардан бири шуки, унинг ўзи ҳам, у билан бирга бўлган мўминлар ҳам нажот топдилар. Бутун башарият унинг зурриётидан таралди. У ҳақда гўзал хотира қолди. Ҳамма уни мақтаб гапирадиган бўлди.

• أفعال الإنسان يخلقها الله ويفعلها العبد باختياره.
Инсоннинг ишларини Аллоҳ яратади. Банда эса уларни ўз ихтиёри билан қилади.

• الذبيح بحسب دلالة هذه الآيات وترتيبها هو إسماعيل عليه السلام؛ لأنه هو المُبَشَّر به أولًا، وأما إسحاق عليه السلام فبُشِّر به بعد إسماعيل عليه السلام.
Оятлардаги далолат ва тартибга кўра қурбонлик қилиниши керак бўлган бола Исмоил алайҳиссаломдир. Чунки дастлаб у ҳақда хушхабар берилди. Исҳоқ алайҳиссалом ҳақида эса Исмоил алайҳиссаломдан кейин хушхабар берилган.

• قول إسماعيل: ﴿سَتَجِدُنِي إِن شَآءَ اْللهُ مِنَ اْلصَّابِرِينَ﴾ سبب لتوفيق الله له بالصبر؛ لأنه جعل الأمر لله.
Исмоил алайҳиссаломнинг: "Иншооллоҳ мени сабр қилгувчилардан топасиз", деган гапи сабабли Аллоҳ унга тавфиқ бериб, сабрга муваффақ айлади. Чунки у ишни Аллоҳга топшириб қўйди.

فَلَمَّآ أَسۡلَمَا وَتَلَّهُۥ لِلۡجَبِينِ
Иккиси ҳам Аллоҳнинг амрига бўйсуниб, Иброҳим ўғлини сўйиш учун пешонаси билан ерга ётқизган пайтда
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَنَٰدَيۡنَٰهُ أَن يَٰٓإِبۡرَٰهِيمُ
Иброҳим Аллоҳнинг буйруғини бажаришга чоғланган пайтда унга нидо қилдик: "Эй Иброҳим!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَدۡ صَدَّقۡتَ ٱلرُّءۡيَآۚ إِنَّا كَذَٰلِكَ نَجۡزِي ٱلۡمُحۡسِنِينَ
Ўғлингни сўйишга жазм қилишинг билан тушингда кўрган ишни амалга ошириб бўлдинг. Биз муҳсинларни сени мана шу буюк машаққатдан қутқарганимиз каби мукофотлаб, уларни ҳам меҳнат, машаққатлардан халос этамиз.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّ هَٰذَا لَهُوَ ٱلۡبَلَٰٓؤُاْ ٱلۡمُبِينُ
Дарҳақиқат, бу очиқ синовдир. Иброҳим синовдан муваффақиятли ўтди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَفَدَيۡنَٰهُ بِذِبۡحٍ عَظِيمٖ
Исмоилнинг ўрнига сўйиш учун бир катта қўчқорни эваз қилиб бердик.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَتَرَكۡنَا عَلَيۡهِ فِي ٱلۡأٓخِرِينَ
Келггуси умматларда Иброҳим учун мақтовлар қолдирдик. Тилларда достон бўлиб, ҳамма уни мақтаб гапирадиган бўлди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سَلَٰمٌ عَلَىٰٓ إِبۡرَٰهِيمَ
Аллоҳ тарафидан Иброҳимга салом айтиляпти ва ҳар қандай балою офатлардан саломатлик тиланяпти.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
كَذَٰلِكَ نَجۡزِي ٱلۡمُحۡسِنِينَ
Биз Иброҳимни тоати учун қандай мукофотлаган бўлсак, муҳсинларни ҳам ана шундай мукофотлаймиз.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّهُۥ مِنۡ عِبَادِنَا ٱلۡمُؤۡمِنِينَ
Дарҳақиқат, Иброҳим Аллоҳга бандалик қилиш шартларига вафо қиладиган мўмин бандаларимиздандир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَبَشَّرۡنَٰهُ بِإِسۡحَٰقَ نَبِيّٗا مِّنَ ٱلصَّٰلِحِينَ
Унга яна бир бошқа фарзанд ҳақида ҳам хушхабар бердик. У келгусида пайғамбар ва солиҳ банда бўладиган Исҳоқдир. Бу Иброҳимнинг ўғли Исмоилни сўйиш ҳақидаги фармонига бўйсунгани учун берилган мукофотнинг бир қисми бўлди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَبَٰرَكۡنَا عَلَيۡهِ وَعَلَىٰٓ إِسۡحَٰقَۚ وَمِن ذُرِّيَّتِهِمَا مُحۡسِنٞ وَظَالِمٞ لِّنَفۡسِهِۦ مُبِينٞ
Унинг ўзига ҳам, ўғли Исҳоққа ҳам барака ёғдирдик. Уларга неъматларни кўп қилиб бердик. Шулардан бири болаларининг кўп бўлиши. Уларнинг зурриётидан Парвардигорига итоат этадиган муҳсинлар ҳам, куфру маъсиятлар ила ўз жонига жабр қиладиган золимлар ҳам чиқади.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَقَدۡ مَنَنَّا عَلَىٰ مُوسَىٰ وَهَٰرُونَ
Дарҳақиқат, Биз Мусо ва Ҳорунга пайғамбарликни инъом қилдик.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَنَجَّيۡنَٰهُمَا وَقَوۡمَهُمَا مِنَ ٱلۡكَرۡبِ ٱلۡعَظِيمِ
Иккисига ҳам, қавмига ҳам Фиръавнга қул бўлиб қолиш ва ғарқ бўлишдан нажот бердик.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَنَصَرۡنَٰهُمۡ فَكَانُواْ هُمُ ٱلۡغَٰلِبِينَ
Уларни Фиръавн ва унинг лашкарига қарши қўлладик. Шу билан душманлари устидан ғалаба қозондилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَءَاتَيۡنَٰهُمَا ٱلۡكِتَٰبَ ٱلۡمُسۡتَبِينَ
Мусо ва унинг биродари Ҳорунга Аллоҳ тарафидан нозил қилинган Тавротни бердик. У ичида бирон чалкашлиги бўлмаган очиқ китобдир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَهَدَيۡنَٰهُمَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ
Иккисини тўғри йўлга ҳидоят қилдик. У Аллоҳнинг ризосига олиб борадиган Ислом йўлидир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَتَرَكۡنَا عَلَيۡهِمَا فِي ٱلۡأٓخِرِينَ
Келгуси авлодлар тилида достон бўлиб, ҳамма уларни мақтаб гапирадиган бўлдилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سَلَٰمٌ عَلَىٰ مُوسَىٰ وَهَٰرُونَ
Аллоҳ тарафидан Мусо ва Ҳорунга салом айтиляпти ва ҳар қандай балою офатлардан саломатлик тиланяпти.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّا كَذَٰلِكَ نَجۡزِي ٱلۡمُحۡسِنِينَ
Дарҳақиқат, Биз Мусо ва Ҳорунни қандай мукофотлаган бўлсак, чиройли амал қилгувчиларни ҳам ана шундай мукофотлаймиз.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّهُمَا مِنۡ عِبَادِنَا ٱلۡمُؤۡمِنِينَ
Мусо ва Ҳорун Аллоҳга иймон келтирган ва Унинг шариатига амал қиладиган мўмин бандалардандир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِنَّ إِلۡيَاسَ لَمِنَ ٱلۡمُرۡسَلِينَ
Илёс ҳам шак-шубҳасиз, Парвардигори тарафидан юборилган пайғамбарлардандир. Аллоҳ унга пайғамбарлик ва рисолатни инъом этди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِذۡ قَالَ لِقَوۡمِهِۦٓ أَلَا تَتَّقُونَ
Ўшанда у қавми Бани Исроилга деди: "Эй қавмим, Аллоҳдан буйруқларини бажариш ва тақиқларидан, жумладан, ширкдан тийилиш ила тақво қилмайсизларми?!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَتَدۡعُونَ بَعۡلٗا وَتَذَرُونَ أَحۡسَنَ ٱلۡخَٰلِقِينَ
Аллоҳни қўйиб, Баъл номли бутларингизга ибодат қиласизларми? Энг гўзал яратгувчи Аллоҳга ибодат қилишдан бош тортасизларми?!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ٱللَّهَ رَبَّكُمۡ وَرَبَّ ءَابَآئِكُمُ ٱلۡأَوَّلِينَ
Аллоҳ сизларни ҳам, олдин ўтган ота-боболарингизни ҳам яратган Парвардигорингиздир. Ибодат қилинишга ёлғиз Угина хақлидир. Ундан бошқа фойда ҳам, зарар ҳам етказа олмайдиган бут, санамлар маъбудликка лойиқ эмас.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• قوله: ﴿فَلَمَّآ أَسْلَمَا﴾ دليل على أن إبراهيم وإسماعيل عليهما السلام كانا في غاية التسليم لأمر الله تعالى.
Оятдаги: "Иккиси таслим бўлишгач" иборасидан кўриниб турибдики, Иброҳим ва Исмоил алайҳиссаломлар Аллоҳнинг амрига ниҳоятда қаттиқ бўйсунганлар.

• من مقاصد الشرع تحرير العباد من عبودية البشر.
Шариатнинг мақсадларидан бири бандаларни бандаларга бандалик қилишдан озод этишдир.

• الثناء الحسن والذكر الطيب من النعيم المعجل في الدنيا.
Яхши ном қолдириш, тилларда достон бўлиш шу дунёда ато этилган шошилинч мукофотдир.

فَكَذَّبُوهُ فَإِنَّهُمۡ لَمُحۡضَرُونَ
Қавми эса уни ёлғончига чиқардилар. Энди шу қилмишлари учун дўзах азобига гирифтор бўладилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِلَّا عِبَادَ ٱللَّهِ ٱلۡمُخۡلَصِينَ
Қавми орасидаги Аллоҳга холис бандалик қиладиган кишиларгина бу азобдан нажот топадилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَتَرَكۡنَا عَلَيۡهِ فِي ٱلۡأٓخِرِينَ
Кейингилар тилида достон бўлиб, ҳамма уни мақтаб гапирадиган бўлди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سَلَٰمٌ عَلَىٰٓ إِلۡ يَاسِينَ
Аллоҳ тарафидан Илёсга салом ва мақтов айтилди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّا كَذَٰلِكَ نَجۡزِي ٱلۡمُحۡسِنِينَ
Илёсни қандай мукофотлаган бўлсак, муҳсин мўминларни ҳам шундай мукофотлаймиз.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّهُۥ مِنۡ عِبَادِنَا ٱلۡمُؤۡمِنِينَ
Илёс Парвардигорига келтирган иймонига содиқ мўминлардандир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِنَّ لُوطٗا لَّمِنَ ٱلۡمُرۡسَلِينَ
Лут ҳам қавмига огоҳлантирувчи ва хушхабар етказувчи пайғамбардандир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِذۡ نَجَّيۡنَٰهُ وَأَهۡلَهُۥٓ أَجۡمَعِينَ
Эсланг, ўшанда унинг ўзини ҳам, барча аҳлини ҳам қавмига юборилган азобдан сақлаб қолдик.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِلَّا عَجُوزٗا فِي ٱلۡغَٰبِرِينَ
Фақат унинг хотини бундан мустасно. У кофир бўлгани учун қавмига қўшилиб азобга гирифтор бўлди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ثُمَّ دَمَّرۡنَا ٱلۡأٓخَرِينَ
Кейин уни ёлғончига чиқарган, у олиб келган рисолатни тасдиқ этмаган бошқаларни ҳам ҳалок қилдик.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِنَّكُمۡ لَتَمُرُّونَ عَلَيۡهِم مُّصۡبِحِينَ
Эй Макка аҳли, шак-шубҳасиз, сизлар Шомга қиладиган сафарларингизда улар яшаб ўтган жойлардан тонг чоғларида ўтиб турасизлар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَبِٱلَّيۡلِۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ
Кечаси ҳам ўтиб турасизлар. Ақл юритмайсизларми? Уларнинг ҳақни тан олмай. пайғамбарларни ёлғончига чиқарганлари ва мислсиз фаҳш ишларни қилганлари сабабли нақадар аянчли оқибатга гирифтор бўлганларидан ибрат олмайсизларми?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِنَّ يُونُسَ لَمِنَ ٱلۡمُرۡسَلِينَ
Бандамиз Юнус ҳам ўз қавмига огоҳлантирувчи ва хушхабар етказувчи қилиб юборилган пайғамбарлардандир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِذۡ أَبَقَ إِلَى ٱلۡفُلۡكِ ٱلۡمَشۡحُونِ
Ўшанда у Парвардигорининг изнисиз қавмидан қочиб, одамлар ва нарсаларга тўла кемага миниб олганди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَسَاهَمَ فَكَانَ مِنَ ٱلۡمُدۡحَضِينَ
Кема тўла бўлгани учун ғарқ бўлиш ёқасига келиб қолди. Йўловчилар кема чўкиб кетмаслиги учун кимнидир денгизга улоқтирмоқчи бўлиб, қуръа ташладилар. Юнус мағлуб бўлди ва уни денгизга улоқтирдилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَٱلۡتَقَمَهُ ٱلۡحُوتُ وَهُوَ مُلِيمٞ
Уни денгизга ташлаганларида уни бир наҳанг балиқ ютиб юборди. Айни пайтда у Парвардигорининг изнисиз денгизга кетгани учун маломатга учраб турганди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَلَوۡلَآ أَنَّهُۥ كَانَ مِنَ ٱلۡمُسَبِّحِينَ
Юнус шу ишдан олдин Аллоҳни кўп эслайдиганлардан ва наҳанг балиқнинг қорнида кўп тасбеҳ айтгувчилардан бўлмаганида эди,
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَلَبِثَ فِي بَطۡنِهِۦٓ إِلَىٰ يَوۡمِ يُبۡعَثُونَ
Балиқ қорни унга худди бир қабрдек бўлиб, то Қиёмат кунига қадар ўша ерда қолиб кетган бўларди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
۞ فَنَبَذۡنَٰهُ بِٱلۡعَرَآءِ وَهُوَ سَقِيمٞ
Бас, уни балиқ қорнидан ҳеч қандай дов-дарахт ҳам, бинолар ҳам бўлмаган бир қуруқ ерга отдик. Бу пайтда у балиқ қорнида узоқ муддат қолиб кетгани боис ўта заиф ҳолда эди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَأَنۢبَتۡنَا عَلَيۡهِ شَجَرَةٗ مِّن يَقۡطِينٖ
Унинг устида қовоқ дарахтини ўстириб қўйдик. Токи, унга соя солиб турсин ва у меваларидан озуқалансин.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَأَرۡسَلۡنَٰهُ إِلَىٰ مِاْئَةِ أَلۡفٍ أَوۡ يَزِيدُونَ
Уни сони юз минг ёки ундан зиёд бўлган қавмига пайғамбар қилиб юбордик.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَـَٔامَنُواْ فَمَتَّعۡنَٰهُمۡ إِلَىٰ حِينٖ
У олиб келган рисолатни тасдиқ этиб, иймон келтирдилар. Бас, Аллоҳ уларни то ажаллари етгунга қадар дунё ҳаётидан баҳарманд этди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَٱسۡتَفۡتِهِمۡ أَلِرَبِّكَ ٱلۡبَنَاتُ وَلَهُمُ ٱلۡبَنُونَ
Эй Муҳаммад, мушрикларни мот қилиб қўйиш учун улардан сўранг-чи, ўзингиз ёқтирмаётган қизларни Аллоҳники деб, ёқтирадиганларингиз ўғилларни ўзингизники, деб биласизларми? Бу қандай тақсимлаш бўлди?!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَمۡ خَلَقۡنَا ٱلۡمَلَٰٓئِكَةَ إِنَٰثٗا وَهُمۡ شَٰهِدُونَ
Қандай қилиб фаришталарни қизлар дейдилар? Уларни яратаётганимизда улар йўқ эдилар-ку! Бу ишга гувоҳ бўлмагандилар-ку!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَلَآ إِنَّهُم مِّنۡ إِفۡكِهِمۡ لَيَقُولُونَ
Мушриклар Аллоҳга туҳмат қилиб, Унинг боласи бор, дейдилар. Бу даъволарида улар аниқ ёлғончилардир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَدَ ٱللَّهُ وَإِنَّهُمۡ لَكَٰذِبُونَ
Мушриклар Аллоҳга туҳмат қилиб, Унинг боласи бор, дейдилар. Бу даъволарида улар аниқ ёлғончилардир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَصۡطَفَى ٱلۡبَنَاتِ عَلَى ٱلۡبَنِينَ
Аллоҳ сизлар ёқтирадиган ўғилларни қўйиб, сизлар ёқтирмайдиган қизларни танлаб олган эмишми?! Асло!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• سُنَّة الله التي لا تتبدل ولا تتغير: إنجاء المؤمنين وإهلاك الكافرين.
Аллоҳнинг суннати, қонунияти ўзгармасдир. У мўминларга нажот бериш ва кофирларни ҳалок этишдир.

• ضرورة العظة والاعتبار بمصير الذين كذبوا الرسل حتى لا يحل بهم ما حل بغيرهم.
Пайғамбарларни ёлғончига чиқарганлар оқибати нақадар аянчли бўлганидан насиҳатланмоқ, ибрат олмоқ лозим.

• جواز القُرْعة شرعًا لقوله تعالى: ﴿ فَسَاهَمَ فَكَانَ مِنَ اْلْمُدْحَضِينَ ﴾.
Қуръа ташлаш шаръан жоиз.

مَا لَكُمۡ كَيۡفَ تَحۡكُمُونَ
Эй мушриклар, сизларга нима бўлди? Нима учун қизлар Аллоҳники, ўғиллар эса бизники, дея бу қадар адолатсиз ҳукм чиқармоқдасизлар?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَفَلَا تَذَكَّرُونَ
Бир озгина фикр қилсангиз, бу эътиқоднинг бузуқлиги ўз-ўзидан аён бўлади-ку! Эс-ҳушингизни йиғиб олмайсизларми?! Эс-ҳушингиз жойида бўлганида бу гапни айтмаган бўлар эдингиз.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَمۡ لَكُمۡ سُلۡطَٰنٞ مُّبِينٞ
Ёки сизларда бирон китобдан ёки пайғамбардан олинган бир ёрқин ҳужжат борми?
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَأۡتُواْ بِكِتَٰبِكُمۡ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ
Ростгўйлардан бўлсангиз, шу ишингиз ҳақ эканини исботлайдиган ҳужжатни ўз ичига олиган китобингизни келтиринглар-чи!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَجَعَلُواْ بَيۡنَهُۥ وَبَيۡنَ ٱلۡجِنَّةِ نَسَبٗاۚ وَلَقَدۡ عَلِمَتِ ٱلۡجِنَّةُ إِنَّهُمۡ لَمُحۡضَرُونَ
Мушриклар Аллоҳ билан кўринмас фаришталар ўртасида насаб риштаси бор, дедилар. Шундан келиб чиқиб, фаришталар Аллоҳнинг қизлари, деб даъво қилдилар. Ҳолбуки, фаришталар аниқ билдиларки, Аллоҳ яқинда мушрикларни ҳисоб-китоб учун ҳозирлайди.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سُبۡحَٰنَ ٱللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ
Аллоҳ мушриклар айтаётган нуқсонлардан покдир. Унинг боласи ҳам, шериги ҳам йўқдир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِلَّا عِبَادَ ٱللَّهِ ٱلۡمُخۡلَصِينَ
Аллоҳнинг чин ихлосли бандалари бундан мустасно. Зеро, улар Аллоҳ таолони камоли ва буюклигига тўғри келмайдиган нуқсонлар билан сифатламайдилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَإِنَّكُمۡ وَمَا تَعۡبُدُونَ
Эй мушриклар, сизлар ҳам, Аллоҳни қўйиб сиғинаётган бутларингиз ҳам
تەفسیرە عەرەبیەکان:
مَآ أَنتُمۡ عَلَيۡهِ بِفَٰتِنِينَ
Биронта одамни ҳақ диндан адаштира олмассиз.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِلَّا مَنۡ هُوَ صَالِ ٱلۡجَحِيمِ
Аллоҳнинг қазоси ва қадарида кимлар дўзахий бўлсалар, ўшалар бундан мустасно. Зеро, Аллоҳнинг қазоси аниқ бўлади. Улар куфр келтирадилар ва дўзахга кирадилар. Сизлар ва бутларингиз эса бу ишга қодир эмассизлар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَا مِنَّآ إِلَّا لَهُۥ مَقَامٞ مَّعۡلُومٞ
Фаришталар ўзларининг Аллоҳга банда эканини ва мушриклар даъво қилаётган нарсалардан пок эканини изоҳлаб: "Биздан ҳар биримизнинг Аллоҳга тоат-ибодат қилиш учун аниқ бир ўрнимиз бор", дейдилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِنَّا لَنَحۡنُ ٱلصَّآفُّونَ
Биз фаришталар Аллоҳга тоат-ибодат қилишда саф тортиб турамиз. Биз ўзимизга нолойиқ сифатлардан покмиз.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِنَّا لَنَحۡنُ ٱلۡمُسَبِّحُونَ
Биз фаришталар Аллоҳга тоат-ибодат қилишда саф тортиб турамиз. Биз ўзимизга нолойиқ сифатлардан покмиз.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِن كَانُواْ لَيَقُولُونَ
Макка мушриклари Муҳаммад алайҳиссалом пайғамбар бўлиб келишидан олдин: "Бизда ҳам Таврот каби олдингиларнинг китоби бўлганида эди, Аллоҳга холис ибодат қилган бўлар эдик", дердилар. Уларнинг бу гаплари ёлғон эди. Чунки Муҳаммад алайҳиссалом Қуръонни олиб келганида уни инкор қилдилар, куфр келтирдилар. Яқинда Қиёмат куни уларни нақадар қаттиқ азоб кутаётганини билиб оладилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَوۡ أَنَّ عِندَنَا ذِكۡرٗا مِّنَ ٱلۡأَوَّلِينَ
Макка мушриклари Муҳаммад алайҳиссалом пайғамбар бўлиб келишидан олдин: "Бизда ҳам Таврот каби олдингиларнинг китоби бўлганида эди, Аллоҳга холис ибодат қилган бўлар эдик", дердилар. Уларнинг бу гаплари ёлғон эди. Чунки Муҳаммад алайҳиссалом Қуръонни олиб келганида уни инкор қилдилар, куфр келтирдилар. Яқинда Қиёмат куни уларни нақадар қаттиқ азоб кутаётганини билиб оладилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَكُنَّا عِبَادَ ٱللَّهِ ٱلۡمُخۡلَصِينَ
Макка мушриклари Муҳаммад алайҳиссалом пайғамбар бўлиб келишидан олдин: "Бизда ҳам Таврот каби олдингиларнинг китоби бўлганида эди, Аллоҳга холис ибодат қилган бўлар эдик", дердилар. Уларнинг бу гаплари ёлғон эди. Чунки Муҳаммад алайҳиссалом Қуръонни олиб келганида уни инкор қилдилар, куфр келтирдилар. Яқинда Қиёмат куни уларни нақадар қаттиқ азоб кутаётганини билиб оладилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَكَفَرُواْ بِهِۦۖ فَسَوۡفَ يَعۡلَمُونَ
Макка мушриклари Муҳаммад алайҳиссалом пайғамбар бўлиб келишидан олдин: "Бизда ҳам Таврот каби олдингиларнинг китоби бўлганида эди, Аллоҳга холис ибодат қилган бўлар эдик", дердилар. Уларнинг бу гаплари ёлғон эди. Чунки Муҳаммад алайҳиссалом Қуръонни олиб келганида уни инкор қилдилар, куфр келтирдилар. Яқинда Қиёмат куни уларни нақадар қаттиқ азоб кутаётганини билиб оладилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَقَدۡ سَبَقَتۡ كَلِمَتُنَا لِعِبَادِنَا ٱلۡمُرۡسَلِينَ
Пайғамбар қилиб юборилган бандаларимиз Аллоҳ уларга ато этган ҳужжат ва қувват ила душманлари устидан ғолиб бўлишлари ҳамда зафар Аллоҳ йўлида Аллоҳ Сўзини олий қилиш учун курашадиган қўшин учун бўлиши ҳақида Сўзимиз ўтган.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
إِنَّهُمۡ لَهُمُ ٱلۡمَنصُورُونَ
Пайғамбар қилиб юборилган бандаларимиз Аллоҳ уларга ато этган ҳужжат ва қувват ила душманлари устидан ғолиб бўлишлари ҳамда зафар Аллоҳ йўлида Аллоҳ Сўзини олий қилиш учун курашадиган қўшин учун бўлиши ҳақида Сўзимиз ўтган.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَإِنَّ جُندَنَا لَهُمُ ٱلۡغَٰلِبُونَ
Пайғамбар қилиб юборилган бандаларимиз Аллоҳ уларга ато этган ҳужжат ва қувват ила душманлари устидан ғолиб бўлишлари ҳамда зафар Аллоҳ йўлида Аллоҳ Сўзини олий қилиш учун курашадиган қўшин учун бўлиши ҳақида Сўзимиз ўтган.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَتَوَلَّ عَنۡهُمۡ حَتَّىٰ حِينٖ
Эй Пайғамбар, сиз анави саркаш мушриклардан Аллоҳгагина маълум бўлган бир муддатгача юз ўгириб туринг. Ўша муддат келганда улар азобга гирифтор бўладилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَأَبۡصِرۡهُمۡ فَسَوۡفَ يُبۡصِرُونَ
Бошларига азоб тушганда уларни кўринг. Ўша пайтда улар ҳам кўрадилар. Лекин кўришлари фойда бермайди. Фурсат ўтган бўлади.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
أَفَبِعَذَابِنَا يَسۡتَعۡجِلُونَ
Анави мушриклар Аллоҳнинг азобини шоширяптиларми?!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَإِذَا نَزَلَ بِسَاحَتِهِمۡ فَسَآءَ صَبَاحُ ٱلۡمُنذَرِينَ
Аллоҳнинг азоби тушган пайтда уларнинг тонги нақадар ёмон бўлади!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَتَوَلَّ عَنۡهُمۡ حَتَّىٰ حِينٖ
Эй Пайғамбар, Аллоҳ уларни азобга гирифтор қилгунича улардан юз ўгириб туринг.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَأَبۡصِرۡ فَسَوۡفَ يُبۡصِرُونَ
Кўринг. Анавилар ҳам яқинда Аллоҳнинг азоби тушганини кўрадилар.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سُبۡحَٰنَ رَبِّكَ رَبِّ ٱلۡعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ
Эй Муҳаммад, қудрат эгаси бўлган Парвардигорингиз мушриклар тавсифлаётган нуқсонлардан покдир, олийдир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَسَلَٰمٌ عَلَى ٱلۡمُرۡسَلِينَ
Муборак пайғамбарларга Аллоҳнинг саломи ва мақтови бўлсин.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ
Ҳамма мақтовлар ёлғиз Аллоҳ таолоникидир. Ҳаммасига У Зотгина ҳақлидир. У барча оламларнинг Парвардигоридир. Ундан ўзга парвардигор йўқдир.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• سُنَّة الله نصر المرسلين وورثتهم بالحجة والغلبة، وفي الآيات بشارة عظيمة؛ لمن اتصف بأنه من جند الله، أنه غالب منصور.
Аллоҳнинг суннати, тариқати пайғамбарлар ва уларнинг меросхўрларини ҳужжат ва зафар ила таъминлашни тақозо этади. Оятларда буюк башорат бор. Аллоҳнинг қўшинидан бўлишга лойиқ одам ғолибдир, қўллаб-қувватлангандир.

• في الآيات دليل على بيان عجز المشركين وعجز آلهتهم عن إضلال أحد، وبشارة لعباد الله المخلصين بأن الله بقدرته ينجيهم من إضلال الضالين المضلين.
Оятларда мушрикларнинг ҳам, бутларнинг ҳам ҳеч кимни тўғри йўлдан оздира олмаслиги ўз исботини топиб турибди. Аллоҳнинг холис бандалари учун адаштирувчиларнинг адаштиришидан паноҳ борлиги ҳақида ҳам башорат бор.

 
وه‌رگێڕانی ماناكان سوره‌تی: سورەتی الصافات
پێڕستی سوره‌ته‌كان ژمارەی پەڕە
 
وه‌رگێڕانی ماناكانی قورئانی پیرۆز - الترجمة الأوزبكية للمختصر في تفسير القرآن الكريم - پێڕستی وه‌رگێڕاوه‌كان

الترجمة الأوزبكية للمختصر في تفسير القرآن الكريم، صادر عن مركز تفسير للدراسات القرآنية.

داخستن