భావార్ధాల అనువాదం వచనం 23 సూరహ్ సూరహ్ అజ్-జుమర్ - الترجمة الفارسية - تفسير السعدي - పవిత్ర ఖుర్ఆన్ యొక్క ఎన్సైక్లోపీడియా

వచనం: 23

اَللّٰهُ نَزَّلَ اَحْسَنَ الْحَدِیْثِ كِتٰبًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانِیَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُوْدُ الَّذِیْنَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ۚ— ثُمَّ تَلِیْنُ جُلُوْدُهُمْ وَقُلُوْبُهُمْ اِلٰی ذِكْرِ اللّٰهِ ؕ— ذٰلِكَ هُدَی اللّٰهِ یَهْدِیْ بِهٖ مَنْ یَّشَآءُ ؕ— وَمَنْ یُّضْلِلِ اللّٰهُ فَمَا لَهٗ مِنْ هَادٍ ۟

خداوند از کتابی که نازل فرموده خبر داده و می‌فرماید: ﴿أَحۡسَنَ ٱلۡحَدِيثِ﴾ به‌طور مطلق بهترین سخن است، پس بهترین سخن کلام خداست، و بهترین کتابی که نازل شده است قرآن است. و چون بهترین می‌باشد، معلوم است که کلمات آن فصیح‌ترین و روشن‌ترین کلمات هستند، و مفاهیم آن بزرگ‌ترین مفاهیم می‌باشد، چون قرآن در لفظ و معنی بهترین سخن است، و در زیبایی و هماهنگی و متضاد نبودن همگون و همانند است. و هرچند در آن تدبر و تفکر شود ـ حتی اگر در معانی ریز و مبهم نیز تأمّل شود ـ هماهنگی آن بیشتر دیده می‌شود که ناظران را به شگفتی می‌اندازد، و به طور قطع یقین حاصل می‌کنند که چنین کلامی فقط از سوی خداوند حکیم و علیم است. منظور از تشابه در اینجا همین است. اما اینکه فرموده است: ﴿هُوَ ٱلَّذِيٓ أَنزَلَ عَلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ مِنۡهُ ءَايَٰتٞ مُّحۡكَمَٰتٌ هُنَّ أُمُّ ٱلۡكِتَٰبِ وَأُخَرُ مُتَشَٰبِهَٰتٞ﴾ او خدایی است که کتاب را بر تو نازل کرده است؛ بخشی از آن آیات محکمات [=روشن و واضح] هستند، که اینها اساس کتاب می‌باشند؛ و بخشی دیگر متشابهات هستند. منظور از متشابهات در اینجا آیاتی است که بسیاری از مردم آنها را اشتباه می‌فهمند، و تنها زمانی معنی این آیات فهمیده می‌شود که به محکمات برگردانده شوند، آن وقت است که اشتباه رفع می‌گردد. بنابراین فرمود: ﴿مِنۡهُ ءَايَٰتٞ مُّحۡكَمَٰتٌ هُنَّ أُمُّ ٱلۡكِتَٰبِ وَأُخَرُ مُتَشَٰبِهَٰتٞ﴾ فقط برخی از آیات قرآنی متشابه هستند. ولی در این آیه همۀ قرآن را متشابه قرار داده؛ یعنی همۀ آن در زیبایی همگون است، چون فرموده است: ﴿أَحۡسَنَ ٱلۡحَدِيثِ﴾ بهترین سخن است. قرآن مرکّب از سوره‌ها و آیات است که همه با یکدیگر همگون‌اند. ﴿مَّثَانِيَ﴾ که داستان‌ها و احکام و وعده و وعید، و صفات نیکوکاران و صفات بدکاران، و نام‌ها و صفات خدا در آن تکرار شده است. و این از زیبایی و شکوه قرآن است. خداوند متعال از آنجا که می‌دانست بندگان به مفاهیم قرآنی نیازمندند؛ مفاهیمی که دل‌ها را تزکیه می‌نماید و اخلاق را به کمال می‌رساند، و می‌دانست که این مفاهیم برای دل‌ها، بسان آب برای آبیاری درختان است. پس همان طور که اگر زمان آبیاری آنها به تاخیر بیفتد، در آنها کمبودی پدید می‌آید بلکه چه بسا تلف ‌شوند و از بین بروند؛ نیز هر گاه بیشتر آبیاری گردند، زیباتر می‌شوند و انواع میوه‌های سودمند را به بار می‌آورند. دل‌ها نیز همیشه نیازمندند که مفاهیم کلام خدا بر آنها عرضه شود، و اگر یک مفهوم در تمام قرآن یک بار تکرار گردد، به طور شایسته به دل راه پیدا نمی‌کند و نتیجه نمی‌دهد. از این رو من در این تفسیر این شیوۀ زیبا را در پیش گرفته‌ام، و در هیچ جا نمی‌بینی که در تفسیرِ یک مطلب [موضوع ‌را] به جایی دیگر حواله داده باشم، بلکه در هرجا آیۀ مورد نظر را به طور کامل تفسیر کرده‌ام بدون اینکه مشابه آن را که قبلاً از آن بحث شده است مورد توجّه قرار دهم. گرچه در بعضی جاها تفسیر آیه‌ای را به صورت مشروح‌تر آورده‌ایم؛ چرا که فایدۀ بیشتری می‌رساند. و این گونه برای کسی که قرآن را می‌خواند و در آیات آن تدبر می‌نماید، شایسته است که در همه جا تدبر نماید و هیچ جایی را بدون تدبر رها نکند؛ زیرا با این کار، خیر فراوان و فایدۀ زیادی به دست می‌آورد. و از آنجا که قرآن با این عظمت وشکوه در دل‌های خردمندانِ راه یافته، اثر می‌گذارد خداوند متعال فرمود: ﴿تَقۡشَعِرُّ مِنۡهُ جُلُودُ ٱلَّذِينَ يَخۡشَوۡنَ رَبَّهُمۡ﴾ کسانی که از پروردگارشان می‌ترسند، از شنیدن آن لرزه بر اندام می‌شوند، چون در آن انسان‌ها به صورت هراسناکی از عذاب‌های الهی برحذر داشته شده‌اند. ﴿ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمۡ وَقُلُوبُهُمۡ إِلَىٰ ذِكۡرِ ٱللَّهِ﴾ سپس به هنگام بحث از امید و تشویق، دل‌ها و پوست‌هایشان آرام می‌گیرد. پس قرآن گاهی انسان‌ها را بر انجام عمل خیر تشویق می‌نماید، و گاهی آنها را از عمل بد باز می‌دارد. ﴿ذَٰلِكَ هُدَى ٱللَّهِ﴾ تاثیر قرآن در آنها ـ که خداوند آن را ذکر کرد ـ هدایتی است از جانب خدا که به بندگانش می‌رسد، و از جملۀ فضل و احسان خدا بر آنهاست. ﴿يَهۡدِي بِهِۦ مَن يَشَآءُ﴾ خداوند به سبب آن هر کس را از بندگانش که بخواهد هدایت می‌نماید. و احتمال دارد که منظور از ﴿ذَٰلِكَ﴾ این باشد: قرآنی که برایتان توصیف کردیم، ﴿هُدَى ٱللَّهِ﴾ هدایت و رهنمون الهی است که جز این راهی برای رسیدن به خدا نیست. ﴿يَهۡدِي بِهِۦ مَن يَشَآءُ﴾ به وسیلۀ آن هرکس از بندگانش که نیتش صحیح و سالم باشد، هدایت می‌نماید. ﴿يَهۡدِي بِهِ ٱللَّهُ مَنِ ٱتَّبَعَ رِضۡوَٰنَهُۥ سُبُلَ ٱلسَّلَٰمِ﴾ خداوند به وسیلۀ آن، هرکس را که از خشنودی او پیروی نماید، به راه‌های سلامتی هدایت می‌کند، ﴿وَمَن يُضۡلِلِ ٱللَّهُ فَمَا لَهُۥ مِنۡ هَادٍ﴾ و هر کس را که خدا گمراه سازد، هیچ هدایتگر و راهنمایی نخواهد داشت. چون هیچ راهی نیست که انسان را به خدا برساند جز توفیق الهی؛ و توفیق، زمانی به دست می‌آید که انسان به کتاب خدا روی بیاورد. پس وقتی این کار انجام نشد، راهی برای هدایت نیست، و جز گمراهی آشکار و شقاوت خوار کننده چیزی نخواهد بود.