Salin ng mga Kahulugan Surah Al-Jumu‘ah - الترجمة الكردية - صلاح الدين - Ensayklopedia ng Marangal na Qur-an

سورەتی الجمعة

Ayah: 1

يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِ ٱلۡمَلِكِ ٱلۡقُدُّوسِ ٱلۡعَزِيزِ ٱلۡحَكِيمِ

سوورەتی (جومعە) (واتە: رۆژى هەینى) پێناسەیەكى سورەتەكە: ١- سورەتى (جومعە) سورەتێكى مەدەنى یە. ٢- ژمارەى ئایەتەكانى سورەتى (جومعە) (١١) ئایەتە. ٣- سورەتى (جومعە) زنجیرەى شەست و سێیەمە لە ریزبەندى لەناو سورەتەكانى قورئانى پیرۆزدا. ٤- سورەتى (جومعە) لە دواى سورەتى (صەف) دابەزیوە. تەوەرەكانى ئەم سورەتە: سورەتى (جومعە)ش تەوەرەكانى باسی بابەتە تەشریعییەكان دەكەن، وە سەرەكیترین تەوەریش تێیدا بریتییە لە باسكردن و روونكردنەوەى حوكمەكانى نوێژى جومعە، كە خواى گەورە واجبی كردوە لەسەر باوەڕداران كە هەفتانەو لە رۆژى جومعەدا، وە لە شوێنى نوێژی نیوەرۆ نوێژی جومعە ئەنجام بدەن. وە هەروەها حەرامى كردوە كەوا لەكاتى بانگدا كرین و فرۆشتن ئەنجام بدرێت، وە لە كۆتاییەكەشیدا هەرەشەى كردوە لەوانەى لەوكاتەدا خەریكى كرین و فرۆشتن و بازرگانى كردنن و كەمتەرخەمن لەنوێژەكەیان. بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ [ يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ] هەرچی لە ئاسمانەكان و زەوییەكانە لە فریشتەو جنی و مرۆڤ و ئاژەڵ و باڵندەو گیانلەبەرو بێگیانەكان هەر هەموویان زیكرو یادو عیبادەت و تەسبیحاتی خوای گەورە ئەكەن و خوای گەورە بە پاك و مونەززەهـ ڕائەگرن لە هەموو كەموكوڕییەك [ الْمَلِكِ ] ئەو خوایەی كە مەلیك و پاشایەو خاوەنى ئەم بوونەوەرەیەو بە تاك و تەنها هەڵسوكەوتى تێدا دەكات [ الْقُدُّوسِ ] پاكە لە هەموو كەموكوڕییەك، وەسفكراوە بە هەموو سیفاتێكى تەواو [ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ (١) ] زۆر بەعیززەت و باڵادەست و كاربەجێ و دانایە .

Ayah: 2

هُوَ ٱلَّذِي بَعَثَ فِي ٱلۡأُمِّيِّـۧنَ رَسُولٗا مِّنۡهُمۡ يَتۡلُواْ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتِهِۦ وَيُزَكِّيهِمۡ وَيُعَلِّمُهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَإِن كَانُواْ مِن قَبۡلُ لَفِي ضَلَٰلٖ مُّبِينٖ

[ هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ ] خوای گەورە ئەو خوایەیە كە لەناو نەخوێندەوارەكاندا پێغەمبەرێكی لە خۆیان بۆ ناردن كە محمد بوو صلى الله علیه وسلم كە ئایەتەكانی خوای گەورەیان بەسەردا دەخوێنێتەوە، (بە عەرەب وتراوە نەخوێندەوار لەبەر ئەوەی پێشتر پێغەمبەریان بۆ نەڕۆیشتووە، یان خوێندەوارییەكی وایان نەبووەو خوێندەواریان كەم بووە) [ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ ] وە پاكیان دەكاتەوە لە كوفرو شیرك و تاوان و ڕەوشتی خراپ، وە فێرە قورئان و سوننەتیان دەكات (الْكِتَابَ) واتە: قورئان (الْحِكْمَةَ) حیكمەتیش واتە: سوننەت, یاخود حیكمەت فێربوون و شارەزابوونە لە دین [ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ (٢) ] هەر چەندە ئەمان لە پێشتردا لە گومڕاییەكی زۆر ئاشكرادا بوونە كە شەریك دانان بووە بۆ خوای گەورە وە تاوان و سەرپێچی بووە .

Ayah: 3

وَءَاخَرِينَ مِنۡهُمۡ لَمَّا يَلۡحَقُواْ بِهِمۡۚ وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ

[ وَآخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوا بِهِمْ ] وە كەسانێكی تریش هەر لە خۆیان هێشتا بەمان نەگەیشتوون ئەوانەی كە لە دوای سەحابەوە دێن لە موسڵمانان, یاخود وتراوە: ئەوانەی كە لە جگە لە عەرەب موسڵمان ئەبن، (ئەبو هوڕەیڕە) دەفەرمێت: ئێمە لە خزمەت پێغەمبەرى خوا صلى الله علیه وسلم دانیشتبووین ئەم ئایەتە دابەزى، سێ جار پرسیاریان لێی كرد سەبارەت بەم ئایەتە ئەو كەسانە كێن؟ وەڵامى نەدایەوە، (سەلمانى فارسی)شمان لەناودا بوو، دەستی پیرۆزی خستە سەر (سەلمانی فارسی) و فەرمووی: (ئەگەر ئیمان لەسەر ئەستێرەكان بێ پیاوانێك لەمانە دەستی ئەخەن و بەدەستى دێنن) [ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ (٣) ] وە خوای گەورە زۆر بەعیززەت و باڵادەست و كاربەجێ و دانایە .

Ayah: 4

ذَٰلِكَ فَضۡلُ ٱللَّهِ يُؤۡتِيهِ مَن يَشَآءُۚ وَٱللَّهُ ذُو ٱلۡفَضۡلِ ٱلۡعَظِيمِ

[ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ ] ئەم ئیسلام و پێغەمبەرایەتییە فەزڵی خوای گەورەیە ئەیبەخشێ بە هەر كەسێك كە ویستی لێ بێت و شایەنی بێ [ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ (٤) ] وە خوای گەورە خاوەن فەزڵ و چاكەیەكی یەكجار گەورەیە.

Ayah: 5

مَثَلُ ٱلَّذِينَ حُمِّلُواْ ٱلتَّوۡرَىٰةَ ثُمَّ لَمۡ يَحۡمِلُوهَا كَمَثَلِ ٱلۡحِمَارِ يَحۡمِلُ أَسۡفَارَۢاۚ بِئۡسَ مَثَلُ ٱلۡقَوۡمِ ٱلَّذِينَ كَذَّبُواْ بِـَٔايَٰتِ ٱللَّهِۚ وَٱللَّهُ لَا يَهۡدِي ٱلۡقَوۡمَ ٱلظَّٰلِمِينَ

نمونەى جولەكە [ مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَارًا ] جوولەكە كە تەوراتیان وەرگرت بۆ كارپێكردن پاشان وەكو خۆى هەڵیان نەگرت و كاریان پێ نەكردو دەستكاریان كرد نموونەی ئەمانە وەكو نموونەی گوێدرێژێك وایە كە بارێك كتێب هەڵبگرێ نازانێ كە لەسەرى یەوە چەندێك زانست و كتێبی بەنرخى تیادایەو لێى سوودمەند نابێت [ بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ ] كە ئەمەیش خراپترین نموونەی قەومێكە كە ئایەتەكانی خوای گەورە بە درۆ ئەزانن [ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ (٥) ] وە خوای گەورە بەڕاستی هیدایەتی ئەو كەسانە نادات كە ستەمكارن .

Ayah: 6

قُلۡ يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ هَادُوٓاْ إِن زَعَمۡتُمۡ أَنَّكُمۡ أَوۡلِيَآءُ لِلَّهِ مِن دُونِ ٱلنَّاسِ فَتَمَنَّوُاْ ٱلۡمَوۡتَ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ

[ قُلْ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ هَادُوا إِنْ زَعَمْتُمْ أَنَّكُمْ أَوْلِيَاءُ لِلَّهِ مِنْ دُونِ النَّاسِ ] ئەی محمد صلى الله علیه وسلم بە جوولەكە بڵێ: ئەی ئەو كەسانەی كە جوولەكەن كە بە گومانی خۆتان ئەڵێن: تەنها ئێمە دۆست و خۆشەویستی خوای گەورەین وە ئەچینە بەهەشتەوەو بەهەشت تایبەت بۆ ئێمەیە، (كە ئەیانووت: ئێمە نەوەو خۆشەویستی خوای گەورەین وە ناچینە دۆزەخەوەو بەهەشت تایبەتە بۆ ئێمە، وە محمدو موسڵمانان گومڕان) [ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ (٦) ] مادام بەهەشت بۆ ئێوەیە وە ئێوە ڕاستەوخۆ ئەچنە بەهەشتەوە دەی ئاوات بخوازن بە مردن بۆ ئەوەی یەكسەر بچنە بەهەشتەوە ئەگەر ڕاستگۆن, یان دوعا بكەن كێ گومڕایە ئەوە لەناوبچێت، بەڵام خۆیان ئەیانزانی كە ڕاست ناكەن بۆیە ئاواتیان ناخواست, پێغەمبەر صلى الله علیه وسلم ئەفەرمووێ: (ئەگەر ئاواتیان بخواستایە بمرن یەكسەر خوای گەورە ئەیمراندن و شوێنی خۆیانی لە دۆزەخدا نیشان ئەدان وە ئەیخستنە دۆزەخەوە).

Ayah: 7

وَلَا يَتَمَنَّوۡنَهُۥٓ أَبَدَۢا بِمَا قَدَّمَتۡ أَيۡدِيهِمۡۚ وَٱللَّهُ عَلِيمُۢ بِٱلظَّٰلِمِينَ

[ وَلَا يَتَمَنَّوْنَهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ ] وە ئەوان هەرگیز ئاواتەخوازی مردن نابن و لە هەموو كەس زیاتر ژیانیان خۆش ئەوێ بەهۆی ئەو كردەوە خراپانەی كە لە پێش خۆیان ناردوویانە لە كوفرو تاوان و سەرپێچی و دەستكارى كردن و گۆڕانكاری لە كتابەكانی خوای گەورەدا، وە كوشتنى هەندێك لە پێغەمبەران و هەوڵدان بۆ كوشتنی هەندێكى تریان [ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ (٧) ] وە خوای گەورە زۆر زانایە بە ستەمكاران.

Ayah: 8

قُلۡ إِنَّ ٱلۡمَوۡتَ ٱلَّذِي تَفِرُّونَ مِنۡهُ فَإِنَّهُۥ مُلَٰقِيكُمۡۖ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَىٰ عَٰلِمِ ٱلۡغَيۡبِ وَٱلشَّهَٰدَةِ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ

مردن دەتانگرێتەوە [ قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلَاقِيكُمْ ] ئەی محمد صلى الله علیه وسلم پێیان بڵێ: ئەو مردنەی كە ئێوە لێی ڕائەكەن هەر ئەتانگرێتەوەو پێتان ئەگات و رزگارتان نابێت لە دەستى [ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ ] پاشان ئەگەڕێنەوە بۆ لای خوایەك كە زانای هەموو نهێنی و پەنهانەكانە [ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (٨) ] وە لە ڕۆژی قیامەت خوای گەورە هەواڵتان پێ ئەدات بە هەموو ئەو كردەوە خراپانەی كە لە دونیا كردووتانە، وە سزا وەرئەگرن لەسەری و هیچی نافەوتێ.

Ayah: 9

يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَوٰةِ مِن يَوۡمِ ٱلۡجُمُعَةِ فَٱسۡعَوۡاْ إِلَىٰ ذِكۡرِ ٱللَّهِ وَذَرُواْ ٱلۡبَيۡعَۚ ذَٰلِكُمۡ خَيۡرٞ لَّكُمۡ إِن كُنتُمۡ تَعۡلَمُونَ

فەرزبوونى نوێژى هەینى [ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ] لە سەردەمى پێغەمبەرى خواو صلى الله علیه وسلم ئەبوبەكرو عومەردا (خوایان لێ ڕازی بێ) بانگى نوێژى جومعە هەر یەك بانگ بووە, لە سەردەمى ئیمامی عوسمان كە مەدینە گەورە بوو كردى بە دوو بانگ و بانگی یەكەمی زیاد كرد چونكە بڵندگۆ نەبووەو خەڵكى گوێیان لە بانگ نابوو، وە سەعاتیش نەبووە تا خەڵكى بزانن كە ڕۆژی جومعەیەو كاتی نوێژ نزیك بۆتەوە، بۆیە لەسەر بەرزترین خانوو لە مەدینە كە پێى دەوترا (زەورا) بانگی یەكەمیدا, ئەی باوەڕداران ئەگەر بانگی دووەم درا بۆ نوێژ كردن لە ڕۆژی جومعەدا ئەوە ئێوە بڕۆن بەرەو زیكری خوای گەورە (فَاسْعَوْا) واتە: بڕۆن، یان گرنگی و بایەخى پێ بدەن، نەك بە خێرایی بڕۆن، بەڵكو زۆر فەرموودە هاتووە دەبێت بە هێمنی و لەسەرخۆیی بڕۆیت بۆ مزگەوت نەك بە راكردن، (لە ئادابەكانى رۆژى جومعە: خۆشوشتن و بۆن لە خۆدان و سیواك كردن و پۆشینى پـۆشاكـى جـوان و زوو رۆیشتن و بـەپێ رۆیشتن و نزیـك بـوونەوە لە وتـارخـوێن و گـوێ گـرتن و بێدەنگ بوون و قسە نەكردن و خۆنەخڵافاندن و هەنگاونەنان بەسەر ملى خەڵكیداو زۆر نوێژ كردن و زۆر سەڵاوات دان و خوێندنى سورەتى كەهف) [ وَذَرُوا الْبَيْعَ ] وە واز لە كڕین و فرۆشتن بێنن لەبەر ئەوەی كە بانگی دووەم درا ئیتر كڕین و فرۆشتن حەرامە [ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (٩) ] ئا ئەم ڕۆیشتن بەرەو مزگەوت و زیكرو یادی خوای گەورەو واز هێنان لە كڕین و فرۆشتن بۆ دونیاو قیامەتى ئێوە باشترە ئەگەر بزانن، (خواى گەورە خۆى رۆژى هەینى بۆ موسڵمانان هەڵبژاردو كردى بە جەژنیان، هەر لە رۆژى جومعەدا ئادەمى دروستكردو كردیە بەهەشتەوە، وە هەر لە رۆژى جومعەدا دەریكرد لە بەهەشت، وە قیامەتیش لە رۆژى جومعەدا هەڵدەستێت، وە كاتێكى تێدایە پێش خۆرئاوا بوون كە دوعاى تێدا قەبوڵە) .

Ayah: 10

فَإِذَا قُضِيَتِ ٱلصَّلَوٰةُ فَٱنتَشِرُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَٱبۡتَغُواْ مِن فَضۡلِ ٱللَّهِ وَٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ كَثِيرٗا لَّعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ

[ فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ ] وە كاتێك كە نوێژ تەواو بوو ئێوە بڵاو ببنەوە لەسەر زەویدا بۆ بازرگانی و بژێوی ژیانتان وە داوای ڕزق و فەزڵی خوای گەورە بكەن، (ئەوەى دواى نوێژى جومعە كڕین و فرۆشتن بكات خواى گەورە بەرەكەتى بۆ تێدەكات) [ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (١٠) ] وە ئێوە لە كاتی بازرگانی و كڕین و فرۆشتندا زۆر زیكری خوای گەورە بكەن و با دونیا سەرقاڵتان نەكات لە زیكرى خوا، وە لە هەموو كاتێكدا زیكری خوای گەورە زۆر بكەن بەڵكو خوای گەورە سەركەوتوو سەرفرازتان بكات .

Ayah: 11

وَإِذَا رَأَوۡاْ تِجَٰرَةً أَوۡ لَهۡوًا ٱنفَضُّوٓاْ إِلَيۡهَا وَتَرَكُوكَ قَآئِمٗاۚ قُلۡ مَا عِندَ ٱللَّهِ خَيۡرٞ مِّنَ ٱللَّهۡوِ وَمِنَ ٱلتِّجَٰرَةِۚ وَٱللَّهُ خَيۡرُ ٱلرَّٰزِقِينَ

[ وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا إِلَيْهَا وَتَرَكُوكَ قَائِمًا ] (خەڵكی مەدینە فەقیرو هەژار بوون، وە سەرەتاى ئیسلام بوو هێشتا خەڵكى باش لە دین شارەزا نەبوون، یاخود وتراوە سەرەتا پێغەمبەرى خوا صلى الله علیه وسلم نوێژى پێش وتار دەخست لە رۆژى جومعەدا وەكو نوێژى چەژن، كاروانی (دوحیەی كوڕی خەلیفەی كەلبی) لە ڕۆژی جومعەدا لە شامەوە بە تەپڵ لێدانەوە هاتەوە پێش ئەوەى موسڵمان بێت، پێغەمبەرى خوایش صلى الله علیه وسلم وتاری ئەدا كاتێك كە وترا كاروانەكە گەڕاوەتەوە خەڵكی مزگەوتەكە هەموویان بەرەو پیری ڕۆیشتن تەنها دوانزە كەس لە مزگەوتدا مایەوە لەوانە ئەبوبەكرو عومەر (خوایان لێ ڕازی بێ)، وە پێغەمبەرى خوایان صلى الله علیه وسلم لەسەر مینبەرەكە بەجێهێشت وتارى دەدا، وە ئاهەنگى مارەبڕین و هاوسەرگیریش بوایە یاریان دەكردو ئامێرەكانى مۆسیقایان لێدەدا لە پێش مزگەوت، وە دەشتنشینان ئاژەڵ و شتومەكیان دەهێنا بۆ فرۆشتن، خەڵكى مزگەوتیش گوێیان لێبوایە دەڕۆیشتن و پێغەمبەری خوایان صلى الله علیه وسلم بەتەنها بەجێدەهێشت لەسەر مینبەرەكە، خواى گەورە ئەم ئایەتەى دابەزاند (الصحيح المُسنَد): ئەوان كاتێك بازرگانییەك یاخود كارێكى دونیایی ببینن ئەوە هەموویان بەرەو پیرى دەڕۆن وە تۆ بە تەنها بە پێوە بەجێ ئەهێڵن ڕاوەستاوی لەسەر مینبەرەكە, (ئەمەیش بەڵگەیە لەسەر ئەوەی كە لە ڕۆژی جومعە وتار بە پێوە ئەدرێ) [ قُلْ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَمِنَ التِّجَارَةِ ] ئەی محمد صلى الله علیه وسلم پێیان بڵێ: ئەوەی لای خوای گەورەیە لە ئەجرو پاداشتی زۆر باشترە لەو گاڵتەو یاری كردن و بازرگانیە، واتە: بمانایەتەوە ئەوە باشتر بوو بۆتان [ وَاللَّهُ خَيْرُ الرَّازِقِينَ (١١) ] وە خوای گەورە باشترین ڕۆزیدەرە، واتە: داوای ڕزق و ڕۆزی لە خوای گەورە بكەن بەوەی كە عیبادەت و گوێڕایەڵی خوای گەورە بكەن, وە لەبەر كاسبی واز لە گوێڕایەڵى و عیبادەتی خوای گەورە مەهێنن، والله أعلم . بەم شێوازە هاتینە كۆتایی تەفسیرى سوورەتى (جومعە) والحمد لله.