وه‌رگێڕانی ماناكانی قورئانی پیرۆز - وەرگێڕاوی فارسی بۆ پوختەی تەفسیری قورئانی پیرۆز * - پێڕستی وه‌رگێڕاوه‌كان
سوره توبه
لە مەبەستەکانی سورەتەکە:
البراءة من المشركين والمنافقين وجهادهم، وفتح باب التوبة للتائبين.
فَسِیْحُوْا فِی الْاَرْضِ اَرْبَعَةَ اَشْهُرٍ وَّاعْلَمُوْۤا اَنَّكُمْ غَیْرُ مُعْجِزِی اللّٰهِ ۙ— وَاَنَّ اللّٰهَ مُخْزِی الْكٰفِرِیْنَ ۟
پس -ای مشرکان- مدت چهار ماه با امنیت در زمین بگردید، و پس از آن هیچ پیمان و امانی برای شما نیست، و بدانید که اگر بر کفر به الله ادامه دهید هرگز نخواهید توانست از عذاب و کیفر الله رهایی پیدا کنید، و بدانید که الله خوارکنندۀ کافران با قتل و اسارت در دنیا، و با ورود به آتش در روز قیامت است. این حکم شامل کسانی می‌شود که پیمان‌شان را شکستند، و کسانی‌که پیمان‌شان مطلق و همیشگی است، اما کسی‌که پیمان موقتی دارد هر چند بیشتر از چهار ماه باشد پیمان او تا پایان مدت آن برایش کامل می‌شود.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاَذَانٌ مِّنَ اللّٰهِ وَرَسُوْلِهٖۤ اِلَی النَّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ الْاَكْبَرِ اَنَّ اللّٰهَ بَرِیْٓءٌ مِّنَ الْمُشْرِكِیْنَ ۙ۬— وَرَسُوْلُهٗ ؕ— فَاِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَیْرٌ لَّكُمْ ۚ— وَاِنْ تَوَلَّیْتُمْ فَاعْلَمُوْۤا اَنَّكُمْ غَیْرُ مُعْجِزِی اللّٰهِ ؕ— وَبَشِّرِ الَّذِیْنَ كَفَرُوْا بِعَذَابٍ اَلِیْمٍ ۟ۙ
و اعلامی است از جانب الله، و اعلامی است از جانب رسولش صلی الله علیه وسلم به تمام مردم در روز عید قربان که الله سبحانه از مشرکان بیزار است، و رسولش صلی الله علیه وسلم نیز از آنها بیزار است، پس - ای مشرکان- اگر از شِرکِ‌تان توبه کنید توبۀ شما برایتان بهتر است، و اگر از توبه روی گردانید بدانید که هرگز نمی‌توانید از الله پیشی بگیرید، و هرگز نمی‌توانید از کیفرش رهایی پیدا کنید، و -ای رسول- کسانی را که به الله کفر ورزیدند به آنچه که آنها را به ستوه می‌آورد، یعنی عذاب رنج آوری که منتظرشان است خبر بده.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِلَّا الَّذِیْنَ عٰهَدْتُّمْ مِّنَ الْمُشْرِكِیْنَ ثُمَّ لَمْ یَنْقُصُوْكُمْ شَیْـًٔا وَّلَمْ یُظَاهِرُوْا عَلَیْكُمْ اَحَدًا فَاَتِمُّوْۤا اِلَیْهِمْ عَهْدَهُمْ اِلٰی مُدَّتِهِمْ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِیْنَ ۟
مگر مشرکانی که با شما پیمان بستند، و به پیمان‌شان وفا کردند، و ذره‌ای از آن را نقض نکردند، که آنها از حکم سابق استثنا هستند، پس وفا به پیمان‌شان را برای آنها کامل کنید تا وقتی‌که مدتش سپری شود، همانا الله کسانی‌که با اجرای اوامرش از جمله وفا به پیمان و اجتناب از نواهی‌اش از جمله خیانت، تقوا پیشه می‌کنند را دوست دارد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَاِذَا انْسَلَخَ الْاَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِیْنَ حَیْثُ وَجَدْتُّمُوْهُمْ وَخُذُوْهُمْ وَاحْصُرُوْهُمْ وَاقْعُدُوْا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ ۚ— فَاِنْ تَابُوْا وَاَقَامُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتَوُا الزَّكٰوةَ فَخَلُّوْا سَبِیْلَهُمْ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِیْمٌ ۟
پس وقتی ماه های حرام که در آن به دشمنانتان امان دادید، تمام شد؛ مشرکان را هر جا که با آن ها روبه رو شدید، بکشید، و آن ها را به اسارت بگیرید، و آن ها را در پناهگاهايشان محاصره کنید، و در راه هایشان به کمینشان بنشینید، پس اگر از شرک، به سوی الله توبه کردند، و نماز خواندند و زکات اموالشان را پرداختند؛ برادران دینی شما هستند و از جنگ کردن با آن ها دست بکشید، همانا الله نسبت به بندگان توبه کارش بسیار آمرزنده و مهربان است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاِنْ اَحَدٌ مِّنَ الْمُشْرِكِیْنَ اسْتَجَارَكَ فَاَجِرْهُ حَتّٰی یَسْمَعَ كَلٰمَ اللّٰهِ ثُمَّ اَبْلِغْهُ مَاْمَنَهٗ ؕ— ذٰلِكَ بِاَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا یَعْلَمُوْنَ ۟۠
و -ای رسول- اگر یکی از مشرکان که خون و مالش مباح است وارد شد و از تو درخواست پناهندگی کرد درخواست او را اجابت کن تا قرآن را بشنود، آنگاه او را به مکانی که برایش امن باشد برسان، زیرا کافران مردمی هستند که حقایق این دین را نمی‌دانند، پس وقتی حقایق را از طریق شنیدن قرائت قرآن دانستند شاید هدایت یافتند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• في الآيات دليل واضح على حرص الإسلام على تسوية العلاقات الخارجية مع الأعداء على أساس من السّلم والأمن والتّفاهم.
آیات فوق دلالت آشکاری دارند بر اشتیاق اسلام بر یکسان‌‌سازی روابط خارجی با دشمنان براساس صلح و امنیت و تفاهم.
• الإسلام يُقَدِّر العهود، ويوجب الوفاء بها، ويجعل حفظها نابعًا من الإيمان، وملازمًا لتقوى الله تعالى.
اسلام بهای زیادی به پیمان‌ها می‌دهد، و وفا به آنها را واجب می‌داند، و حفظ آن را برخاسته از ایمان و پشتوانۀ تقوای الله تعالی قرار می‌دهد.
• أَنَّ إقامة الصّلاة وإيتاء الزّكاة دليل على الإسلام، وأنهما يعصمان الدّم والمال، ويوجبان لمن يؤدّيهما حقوق المسلمين من حفظ دمه وماله إلا بحق الإسلام؛ كارتكاب ما يوجب القتل من قتل النفس البريئة، وزنى الزّاني المُحْصَن، والرّدّة إلى الكفر بعد الإيمان.
برپایی نماز و پرداخت زکات دلیلی بر اسلام است، و خون و مال را حفظ می‌کنند، و برای کسی‌که این دو را ادا کند حقوق مسلمانان را از حفظ خون و مالش جز به حق اسلام مانند ارتکاب قتل شخص بی‌گناه که موجب قتل است، و زنای زناکار دارای همسر، و بازگشتن به کفر پس از ایمان، موجب می‌گرداند.
• مشروعيّة الأمان؛ أي: جواز تأمين الحربي إذا طلبه من المسلمين؛ ليسمع ما يدلّ على صحّة الإسلام، وفي هذا سماحة وتكريم في معاملة الكفار، ودليل على إيثار السِّلم.
مشروعیت امان؛ یعنی: جوازِ در امان قرار دادن کافر حربی، آنگاه که آن را از مسلمانان درخواست کند؛ تا آنچه را که بر صحت اسلام دلالت دارد بشنود، و در این امر، عفو و گرامی داشتن در رفتار با کفار، و نیز دلیلی بر ترجیح دادن صلح است.
كَیْفَ یَكُوْنُ لِلْمُشْرِكِیْنَ عَهْدٌ عِنْدَ اللّٰهِ وَعِنْدَ رَسُوْلِهٖۤ اِلَّا الَّذِیْنَ عٰهَدْتُّمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ— فَمَا اسْتَقَامُوْا لَكُمْ فَاسْتَقِیْمُوْا لَهُمْ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِیْنَ ۟
- ای مسلمانان- صحیح نیست که برای مشرکان به الله، پیمان و امانی نزد الله و نزد رسولش باشد مگر پیمان آن مشرکانی که کنار مسجدالحرام در صلح حدیبیه با آنها پیمان بستید، پس تا زمانی‌که بر این پیمان که میان شما و آنها است پایدار ماندند و آن را نقض نکردند، شما هم بر آن پایدار بمانید و آن را نقض نکنید، همانا الله بندگان پرهیزکارش را که اوامرش را اجرا می‌کنند، و از نواهی او تعالی اجتناب می‌کنند دوست دارد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
كَیْفَ وَاِنْ یَّظْهَرُوْا عَلَیْكُمْ لَا یَرْقُبُوْا فِیْكُمْ اِلًّا وَّلَا ذِمَّةً ؕ— یُرْضُوْنَكُمْ بِاَفْوَاهِهِمْ وَتَاْبٰی قُلُوْبُهُمْ ۚ— وَاَكْثَرُهُمْ فٰسِقُوْنَ ۟ۚ
چگونه برای ایشان عهد و امانی خواهد بود در حالی که دشمنان شما هستند، و اگر بر شما پیروز شوند؛ نه از ترس الله متعال و نه بخاطر خویشاوندی و پیمانی، ملاحظه ی شما را می کنند، بلکه شما را به سخت ترین شیوه، عذاب می دهند. با سخن نیکی که با زبان هایشان می گویند، شما را خشنود می کنند، اما دل هایشان از زبان هایشان فرمان نمی برد، به آنچه می گویند وفا نمی کنند، و بیشتر آن ها به خاطر نقض عهد و پیمان، از اطاعت الله متعال خارج هستند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِشْتَرَوْا بِاٰیٰتِ اللّٰهِ ثَمَنًا قَلِیْلًا فَصَدُّوْا عَنْ سَبِیْلِهٖ ؕ— اِنَّهُمْ سَآءَ مَا كَانُوْا یَعْمَلُوْنَ ۟
پیروی از آیات الله از جمله وفا به پیمان‌ها را با بهایی ناچیز از بهره دنیا که با آن به شهوات و هوس‌های‌شان می‌رسند عوض و تبدیل کردند، پس خودشان را از پیروی از حق بازداشتند، و از آن روی گرداندند، و دیگران را نیز از حق بازداشتند، به‌راستی که عمل بسیاری بدی انجام می‌دادند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَاِنْ تَابُوْا وَاَقَامُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتَوُا الزَّكٰوةَ فَاِخْوَانُكُمْ فِی الدِّیْنِ ؕ— وَنُفَصِّلُ الْاٰیٰتِ لِقَوْمٍ یَّعْلَمُوْنَ ۟
پس اگر از کفرشان به‌سوی الله توبه کنند، و شهادتین را بر زبان جاری سازند، و نماز را برپا دارند، و زکات اموالشان را بپردازند- به تحقیق که مسلمان شده‌اند، و برادران دینی شما هستند، و حقوق و تکالیفی که شما دارید آنها نیز دارند، و پیکار با آنها برای شما حلال نیست؛ زیرا اسلام آنها، از خون‌ها و اموال و نوامیس‌شان محافظت می‌کند، و این آیات را برای مردمی که به دنبال علم و دانش هستند بیان می‌کنیم و توضیح می‌دهیم، زیرا آنها هستند که از این آیات بهره می‌برند و به دیگران نیز بهره می‌رسانند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاِنْ نَّكَثُوْۤا اَیْمَانَهُمْ مِّنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوْا فِیْ دِیْنِكُمْ فَقَاتِلُوْۤا اَىِٕمَّةَ الْكُفْرِ ۙ— اِنَّهُمْ لَاۤ اَیْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنْتَهُوْنَ ۟
و اگر این مشرکانی که بر ترک قتال برای مدت مشخصی با آنها پیمان دارید، عهد و پیمان‌های‌شان را شکستند، و بر دین شما ایراد گرفتند و از منزلت آن کاستند پس با آنها بجنگید، که آنها پیشوایان و رهبران کفر هستند، و عهد و پیمان‌هایی ندارند که خون‌شان را حفظ کند، با آنها بجنگید. امید است که از کفر و شکستن پیمان‌ها و کاستن از منزلت دین دست بکشند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اَلَا تُقَاتِلُوْنَ قَوْمًا نَّكَثُوْۤا اَیْمَانَهُمْ وَهَمُّوْا بِاِخْرَاجِ الرَّسُوْلِ وَهُمْ بَدَءُوْكُمْ اَوَّلَ مَرَّةٍ ؕ— اَتَخْشَوْنَهُمْ ۚ— فَاللّٰهُ اَحَقُّ اَنْ تَخْشَوْهُ اِنْ كُنْتُمْ مُّؤْمِنِیْنَ ۟
- ای مؤمنان- چرا با قومی نمی‌جنگید که عهد و پیمان‌های‌شان را شکستند، و در اجتماع خویش در دارُ‌النَّدوه، به اخراج رسول صلی الله علیه وسلم از مکه تلاش نمودند. آنها بودند که نخستین بار جنگ را با شما آغاز کردند آنگاه که هم‌پیمان قریش یعنی (طایفه) بَکر را در برابرِ هم‌پیمان رسول، یعنی (طایفه) خُزاعه یاری کردند. آیا از آنها می‌ترسید، که برای پیکار با آنها پیش نمی‌آیید؟! همانا الله سبحانه سزاوارتر است که از او بترسید اگر واقعاً مؤمن هستید.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• دلَّت الآيات على أن قتال المشركين الناكثين العهد كان لأسباب كثيرة، أهمها: نقضهم العهد.
آیات بر این امر دلالت دارند که اسباب قتال با مشرکان پیمان‌شکن زیاد بود که مهم‌ترین این اسباب: شکستن پیمان توسط آنها است.
• في الآيات دليل على أن من امتنع من أداء الصلاة أو الزكاة فإنه يُقاتَل حتى يؤديهما، كما فعل أبو بكر رضي الله عنه.
در این آیات دلیلی بر این است که هر کس از ادای نماز یا زکات خودداری کند با او مبارزه می شود تا این که آن ها را ادا کند، همچنان که ابوبکر -رضی الله عنه- چنین کردند.
قَاتِلُوْهُمْ یُعَذِّبْهُمُ اللّٰهُ بِاَیْدِیْكُمْ وَیُخْزِهِمْ وَیَنْصُرْكُمْ عَلَیْهِمْ وَیَشْفِ صُدُوْرَ قَوْمٍ مُّؤْمِنِیْنَ ۟ۙ
- ای مؤمنان- با این مشرکان بجنگید، زیرا اگر با آنها بجنگید الله آنها را به دستان شما عذاب می‌کند، و این‌کار با کشتن آنها توسط شما صورت می‌گیرد، و آنها را با شکست و اسارت خوار می‌سازد، و با قراردادن پیروزی برایتان، شما را در برابر آنها یاری می‌رساند، و درد سینه‌های گروه مؤمنانی را که در پیکار حاضر نبوده‌اند با قتل و اسارت و شکست که برای دشمن‌شان حاصل شد و پیروزی مؤمنان بر آنها شفا می‌دهد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَیُذْهِبْ غَیْظَ قُلُوْبِهِمْ ؕ— وَیَتُوْبُ اللّٰهُ عَلٰی مَنْ یَّشَآءُ ؕ— وَاللّٰهُ عَلِیْمٌ حَكِیْمٌ ۟
و خشم را از دل‌های بندگان مؤمنش به‌سبب پیروزی‌ای که به آنها رسید می‌زداید، و الله توبۀ هر یک از این معاندان را که بخواهد، اگر توبه کنند می‌پذیرد. چنان‌که برخی ساکنان مکه در روز فتح توبه کردند، و الله به راستی نسبت به توبه‌کار آنها آگاه است، و در آفرینش و تدبیر و تشریعش بسیار داناست.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اَمْ حَسِبْتُمْ اَنْ تُتْرَكُوْا وَلَمَّا یَعْلَمِ اللّٰهُ الَّذِیْنَ جٰهَدُوْا مِنْكُمْ وَلَمْ یَتَّخِذُوْا مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ وَلَا رَسُوْلِهٖ وَلَا الْمُؤْمِنِیْنَ وَلِیْجَةً ؕ— وَاللّٰهُ خَبِیْرٌ بِمَا تَعْمَلُوْنَ ۟۠
- ای مؤمنان- آیا گمان کردید که الله شما را بدون آزمایش رها می‌کند؟! آزمایش یکی از سنت‌های او تعالی است، الله به‌زودی شما را آزمایش خواهد کرد تا با علمی عیان و آشکار، بندگان مجاهد از میان شما را که با اخلاص برای الله می‌جنگند معلوم کند، همان کسانی‌که به جای الله و رسولش و مؤمنان هیچ دوست پنهانی از کفار نگرفته‌اند که آنها را دوست بدارند، و هیچ دوست باوفایی از میان آنها نگرفته‌اند که با آنها مهرورزی کنند، و الله به آنچه انجام می‌دهید داناست، ذره‌ای از آن بر او تعالی پوشیده نمی‌ماند، و به‌زودی شما را در قبال اعمال‌تان جزا خواهد داد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
مَا كَانَ لِلْمُشْرِكِیْنَ اَنْ یَّعْمُرُوْا مَسٰجِدَ اللّٰهِ شٰهِدِیْنَ عَلٰۤی اَنْفُسِهِمْ بِالْكُفْرِ ؕ— اُولٰٓىِٕكَ حَبِطَتْ اَعْمَالُهُمْ ۖۚ— وَفِی النَّارِ هُمْ خٰلِدُوْنَ ۟
مشرکان را نسزد که مساجد الله را با عبادت و انواع طاعت آباد کنند، درحالی‌که به کفر خویش با اموری که از آن آشکار می‌کنند اقرار دارند. اعمال مشرکان به دلیل نبودِ شرط قبولِ آن که ایمان است تباه شده است، و در روز قیامت وارد آتش جهنم خواهند شد و برای همیشه در آن می‌مانند مگر اینکه قبل از مرگ از شرک توبه کنند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِنَّمَا یَعْمُرُ مَسٰجِدَ اللّٰهِ مَنْ اٰمَنَ بِاللّٰهِ وَالْیَوْمِ الْاٰخِرِ وَاَقَامَ الصَّلٰوةَ وَاٰتَی الزَّكٰوةَ وَلَمْ یَخْشَ اِلَّا اللّٰهَ ۫— فَعَسٰۤی اُولٰٓىِٕكَ اَنْ یَّكُوْنُوْا مِنَ الْمُهْتَدِیْنَ ۟
فقط کسی شایستگی آبادانی مساجد را دارد و حق آن را برپا می‌دارد که فقط به الله ایمان آورده، و هیچ‌کس را با او شریک نگردانیده، و به روز قیامت ایمان آورده، و نماز برپا داشته، و زکات مالش را داده است، و از هیچ‌کس جز الله سبحانه نترسیده است، پس اینها همان کسانی هستند که امید است از هدایت یافتگان به راه راست باشند، و اما مشرکان دورترین اشخاص، از راه راست هستند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اَجَعَلْتُمْ سِقَایَةَ الْحَآجِّ وَعِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ اٰمَنَ بِاللّٰهِ وَالْیَوْمِ الْاٰخِرِ وَجٰهَدَ فِیْ سَبِیْلِ اللّٰهِ ؕ— لَا یَسْتَوٗنَ عِنْدَ اللّٰهِ ؕ— وَاللّٰهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظّٰلِمِیْنَ ۟ۘ
- ای مشرکان- آیا کسانی را که آب دادن حاجیان و آبادانی مسجدالحرام را انجام می‌دهند مانند کسی قرار دادید که به الله ایمان آورده، و هیچ‌کس را با او شریک نگردانیده، و به روز قیامت ایمان آورده، و با جان و مالش جهاد کرده تا سخن الله برتر باشد و سخن کسانی‌که کفر ورزیدند پایین‌تر باشد؛ آیا آنها را در فضل از جانب الله یکسان قرار داده‌اید؟! هرگز نزد الله یکسان نیستند، و الله ستمکاران به‌سبب شرک را توفیق نمی‌دهد، هر چند اعمال خیری مانند آب دادن حاجیان انجام می‌دادند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اَلَّذِیْنَ اٰمَنُوْا وَهَاجَرُوْا وَجٰهَدُوْا فِیْ سَبِیْلِ اللّٰهِ بِاَمْوَالِهِمْ وَاَنْفُسِهِمْ ۙ— اَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللّٰهِ ؕ— وَاُولٰٓىِٕكَ هُمُ الْفَآىِٕزُوْنَ ۟
کسانی‌که ایمان به الله و هجرت از سرزمین کفر به سرزمین اسلام، و جهاد در راه الله با اموال و جان‌ها را با هم داشتند، رتبۀ بالاتری از دیگران نزد الله دارند، و اینها همان دست‌یافتگان به بهشت هستند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• في الآيات دلالة على محبة الله لعباده المؤمنين واعتنائه بأحوالهم، حتى إنه جعل من جملة المقاصد الشرعية شفاء ما في صدورهم وذهاب غيظهم.
این آیات دلالت دارد بر محبت الله نسبت به بندگان مؤمنش و توجه او تعالی به احوال‌شان، تا جایی‌که او تعالی درمان آنچه در سینه‌های‌شان است و از بین بردن خشمشان را از جمله مقاصد شرعی قرار داده است.
• شرع الله الجهاد ليحصل به هذا المقصود الأعظم، وهو أن يتميز الصادقون الذين لا يتحيزون إلا لدين الله من الكاذبين الذين يزعمون الإيمان.
الله جهاد را تشریع فرمود تا این هدف برتر با آن به دست آید، یعنی راستان که فقط از دین الله حمایت می‌کنند از دروغگویان که ادعای ایمان می‌کنند بازشناخته شوند.
• عُمَّار المساجد الحقيقيون هم من وُصِفوا بالإيمان الصادق، وبالقيام بالأعمال الصالحة التي أُمُّها الصلاة والزكاة، وبخشية الله التي هي أصل كل خير.
آبادگران حقیقی مساجد همان کسانی هستند که به ایمان صادق، و انجام اعمال صالح که ریشۀ آنها نماز و زکات است، و ترس از الله که اصل تمام خیرهاست، توصیف شده‌اند.
یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِّنْهُ وَرِضْوَانٍ وَّجَنّٰتٍ لَّهُمْ فِیْهَا نَعِیْمٌ مُّقِیْمٌ ۟ۙ
پروردگارشان الله، آنها را مژده می‌دهد به رحمت خویش که آنها را شادمان می‌سازد، و واجب گردانیدن خشنودی‌اش از آنها، به‌گونه‌ای که هرگز بر آنها خشم نمی‌گیرد، و ورود به بهشت‌هایی که در آنها برایشان نعمت‌هایی همیشگی است که هرگز قطع نمی‌شود.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
خٰلِدِیْنَ فِیْهَاۤ اَبَدًا ؕ— اِنَّ اللّٰهَ عِنْدَهٗۤ اَجْرٌ عَظِیْمٌ ۟
در این بهشت‌ها، جاودانه و برای همیشه می‌مانند. این پاداش آنها است در قبال اعمال صالحی که در دنیا انجام می‌دادند. همانا الله ذاتی است که نزد او پاداش بزرگی وجود دارد برای کسی‌که برای خالص گردانیدن دین برای او تعالی، اوامرش را اجرا کند و از نواهی‌اش بپرهیزد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا لَا تَتَّخِذُوْۤا اٰبَآءَكُمْ وَاِخْوَانَكُمْ اَوْلِیَآءَ اِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَی الْاِیْمَانِ ؕ— وَمَنْ یَّتَوَلَّهُمْ مِّنْكُمْ فَاُولٰٓىِٕكَ هُمُ الظّٰلِمُوْنَ ۟
ای کسانی‌که به الله ایمان آورده‌اید و از آنچه که رسولش آورده پیروی کرده‌اید، اگر پدران و برادران نَسَبی‌تان و سایر خویشاوندان‌تان، کفر را بر ایمان به یگانکی الله ترجیح دهند، آنها را به عنوان دوستان برگزیده نگیرید که برای افشای اَسرار مؤمنان به‌سوی آنها، و مشورت کردن با آنها، با آنها دوستی کنید، و هرکس با آنها با وجود ماندن‌شان بر کفر دوستی کند، و مودت به آنها را آشکار نماید به تحقیق از الله نافرمانی کرده است، و با قراردادن خویش در معرض نابودی به‌سبب معصیت، بر خود ستم کرده است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قُلْ اِنْ كَانَ اٰبَآؤُكُمْ وَاَبْنَآؤُكُمْ وَاِخْوَانُكُمْ وَاَزْوَاجُكُمْ وَعَشِیْرَتُكُمْ وَاَمْوَالُ ١قْتَرَفْتُمُوْهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسٰكِنُ تَرْضَوْنَهَاۤ اَحَبَّ اِلَیْكُمْ مِّنَ اللّٰهِ وَرَسُوْلِهٖ وَجِهَادٍ فِیْ سَبِیْلِهٖ فَتَرَبَّصُوْا حَتّٰی یَاْتِیَ اللّٰهُ بِاَمْرِهٖ ؕ— وَاللّٰهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفٰسِقِیْنَ ۟۠
- ای رسول- بگو: - ای مؤمنان- اگر پدران‌تان، و پسران‌تان و برادران‌تان و همسران‌تان و خویشاوندان‌تان، و اموال‌تان که کسب کرده‌اید، و تجارت‌تان که رواج آن را دوست دارید، و از کسادش می‌ترسید، و خانه‌های‌تان که به اقامت در آن دلخوش هستید- اگر تمام این موارد نزد شما از الله و رسولش، و جهاد در راه الله دوست داشتنی‌تر است پس منتظر کیفر و عذابی بمانید که الله بر شما نازل می‌کند، و الله کسانی را که از طاعت او تعالی و عمل به آنچه او را راضی می‌سازد خارج می‌شوند توفیق نمی‌دهد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللّٰهُ فِیْ مَوَاطِنَ كَثِیْرَةٍ ۙ— وَّیَوْمَ حُنَیْنٍ ۙ— اِذْ اَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَیْـًٔا وَّضَاقَتْ عَلَیْكُمُ الْاَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّیْتُمْ مُّدْبِرِیْنَ ۟ۚ
-ای مؤمنان- الله متعال در غزوه های زیادی شما را با وجود کمی تعداد و ضعف تجهیزات، زمانی که بر الله توکل کردید و اسباب را گرفتید، و از زیادی تعدادتان به شگفت نیامدید؛ بر دشمنان مشرکتان پیروز کرد، پس زیاد بودن افرادتان سبب پیروزی شما بر آن ها نبود، و در جنگ حنین نیز شما را پیروز کرد هنگامی که زیاد بودن تعدادتان شما را به شگفت آورد و گفتید: امروز دیگر به سبب کم بودن تعدادمان شکست نخواهیم خورد، اما این فزونی که به آن شگفت زده شده بودید، نفعی به شما نرساند و دشمنتان (در ابتدا) بر شما غلبه کردند، و زمین با تمام وسعتش بر شما تنگ آمد، سپس گریزان، شکست خورده پشت به میدان جنگ نموده، از دشمنانتان فرار کردید.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
ثُمَّ اَنْزَلَ اللّٰهُ سَكِیْنَتَهٗ عَلٰی رَسُوْلِهٖ وَعَلَی الْمُؤْمِنِیْنَ وَاَنْزَلَ جُنُوْدًا لَّمْ تَرَوْهَا ۚ— وَعَذَّبَ الَّذِیْنَ كَفَرُوْا ؕ— وَذٰلِكَ جَزَآءُ الْكٰفِرِیْنَ ۟
سپس الله بعد از فرارتان از دشمنتان، بر رسولش و بر مؤمنان آرامش فرو فرستاد، آنگاه بر قتال پایداری کردید، و فرشتگانی که آنها را نمی‌دیدید فرو فرستاد، و کسانی را که کفر ورزیدند با قتل و اسارت و گرفتن اموال و به اسارت درآوردن فرزندان عذاب کرد. و این مجازات که با آن جزا داده شدند همان مجازات کافرانی است که رسول‌شان را تکذیب کنند و از آنچه آورده است روی گردانند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• مراتب فضل المجاهدين كثيرة، فهم أعظم درجة عند الله من كل ذي درجة، فلهم المزية والمرتبة العلية، وهم الفائزون الظافرون الناجون، وهم الذين يبشرهم ربهم بالنعيم.
مراتب فضل مجاهدان زیاد است، زیرا آنها بزرگترین درجه را از هر صاحب درجه‌ای نزد الله دارند. آنها مزیت و مرتبۀ والایی دارند، رستگاران و فاتحان و نجات یافتگانند، و هم آنها هستند که پروردگارشان آنها را به نعمت‌ها بشارت می‌دهد.
• في الآيات أعظم دليل على وجوب محبة الله ورسوله، وتقديم هذه المحبة على محبة كل شيء.
در این آیات بزرگترین دلیل بر وجوب محبت الله و رسولش، و مُقَدّم نمودن این محبت بر محبت هر چیز دیگری است.
• تخصيص يوم حنين بالذكر من بين أيام الحروب؛ لما فيه من العبرة بحصول النصر عند امتثال أمر الله ورسوله صلى الله عليه وسلم وحصول الهزيمة عند إيثار الحظوظ العاجلة على الامتثال.
بیان روز حنین به‌طور خاص از میان روزهای جنگ‌ها؛ به‌سبب عبرتی است که با حصول پیروزی هنگام اجرای امر الله و رسولش و حصول شکست هنگام ترجیحِ بهره دنیا بر اطاعت به دست می‌آید.
• فضل نزول السكينة، فسكينة الرسول صلى الله عليه وسلم سكينة اطمئنان على المسلمين الذين معه وثقة بالنصر، وسكينة المؤمنين سكينة ثبات وشجاعة بعد الجَزَع والخوف.
فضیلت نزول سکینه و آرامش؛ زیرا آرامش رسول صلی الله علیه وسلم، آرامشِ اطمینان‌بخشی بر مسلمانان همراهش و اعتماد بر پیروزی است، و آرامش مؤمنان، آرامش پایداری و شجاعت پس از بی‌قراری و ترس است.
ثُمَّ یَتُوْبُ اللّٰهُ مِنْ بَعْدِ ذٰلِكَ عَلٰی مَنْ یَّشَآءُ ؕ— وَاللّٰهُ غَفُوْرٌ رَّحِیْمٌ ۟
سپس بعد از این عذاب اگر کسی از کفر و گمراهی‌اش توبه کند همانا الله او را می‌بخشد، و توبه‌اش را می‌پذیرد، و الله نسبت به بندگان توبهکارش بسیار آمرزنده و مهربان است، چون توبۀ آنها را پس از کفر و ارتکاب گناهان می‌پذیرد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْۤا اِنَّمَا الْمُشْرِكُوْنَ نَجَسٌ فَلَا یَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هٰذَا ۚ— وَاِنْ خِفْتُمْ عَیْلَةً فَسَوْفَ یُغْنِیْكُمُ اللّٰهُ مِنْ فَضْلِهٖۤ اِنْ شَآءَ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ عَلِیْمٌ حَكِیْمٌ ۟
ای کسانی‌که به الله و رسولش ایمان آورده‌اید و از احکامی که برایتان تشریع کرده است پیروی کرده‌اید، همانا مشرکان به‌سبب کفر و ستم و اخلاق ناشایست و عادت‌های بدی که دارند نجس هستند، پس نباید پس از این سال یعنی سال نهم هجری به حرم مکی - از جملۀ آن مسجدالحرام- وارد شوند، حتی اگر حاجی یا عمره‌گذار باشند، و -ای مؤمنان- اگر از قطع شدن طعام‌ها و تجارت‌های مختلفی که به‌سوی شما می‌کشاندند ترسیدید پس بدانید که الله اگر بخواهد شما را به فضل خویش بی‌نیاز خواهد گرداند، همانا الله به حال شما آگاه است، و در آنچه که برای شما تدبیر می‌کند بسیار داناست.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قَاتِلُوا الَّذِیْنَ لَا یُؤْمِنُوْنَ بِاللّٰهِ وَلَا بِالْیَوْمِ الْاٰخِرِ وَلَا یُحَرِّمُوْنَ مَا حَرَّمَ اللّٰهُ وَرَسُوْلُهٗ وَلَا یَدِیْنُوْنَ دِیْنَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِیْنَ اُوْتُوا الْكِتٰبَ حَتّٰی یُعْطُوا الْجِزْیَةَ عَنْ یَّدٍ وَّهُمْ صٰغِرُوْنَ ۟۠
-ای مؤمنان- با کافران یهودی و نصرانی که به الله متعال به عنوان معبود يگانه و به روز قیامت، ایمان نمی آورند و از چیزی که الله متعال و پیامبرش حرام کرده اند از جمله گوشت مردار، گوشت خوک، خمر و ربا، پرهیز نمی کنند و تسلیم شریعت الهی نمی شوند؛ بجنگید تا زمانی که خوار و ذلیلانه با دست خویش جزیه بدهند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَقَالَتِ الْیَهُوْدُ عُزَیْرُ ١بْنُ اللّٰهِ وَقَالَتِ النَّصٰرَی الْمَسِیْحُ ابْنُ اللّٰهِ ؕ— ذٰلِكَ قَوْلُهُمْ بِاَفْوَاهِهِمْ ۚ— یُضَاهِـُٔوْنَ قَوْلَ الَّذِیْنَ كَفَرُوْا مِنْ قَبْلُ ؕ— قَاتَلَهُمُ اللّٰهُ ۚ— اَنّٰی یُؤْفَكُوْنَ ۟
همانا هم یهود و هم نصاری مشرک هستند، زیرا یهود به الله شرک ورزیدند آنگاه که ادعا کردند عُزیر پسر الله است، و نصاری به الله شرک ورزیدند آنگاه که ادعا کردند عیسی پسر الله است، این سخن که آن را افترا بستند بدون اثبات، بر زبان جاری نمودند، و این سخن آنها به سخن مشرکان قبل از آنها شباهت دارد که گفتند: فرشتگان دختران الله هستند، الله از این سخن بسیار برتر است، الله آنها را نابود سازَد، چگونه از حق آشکار به باطل برمی‌گردند؟!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِتَّخَذُوْۤا اَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ اَرْبَابًا مِّنْ دُوْنِ اللّٰهِ وَالْمَسِیْحَ ابْنَ مَرْیَمَ ۚ— وَمَاۤ اُمِرُوْۤا اِلَّا لِیَعْبُدُوْۤا اِلٰهًا وَّاحِدًا ۚ— لَاۤ اِلٰهَ اِلَّا هُوَ ؕ— سُبْحٰنَهٗ عَمَّا یُشْرِكُوْنَ ۟
یهودیان علمایشان و نصاری راهبانشان را معبودانی به جای الله گرفتند، که حرام های الهی را برایشان حلال، و حلال های الهی را بر ایشان حرام می کردند، و نصاری عیسی مسیح پسر مریم را معبودی همراه الله گرفتند، در حالی که الله متعال به علمای یهود، راهبان مسیحی، عُزَیر و عیسی پسر مریم فرمان نداده بود، جز این که تنها او را عبادت کنند، و هیچ چیز را با او شریک نسازند چرا که او معبودى یگانه است، و هیچ معبود به حقی جز او نیست، و از داشتن شریک آن گونه که این مشرکان و غیر آنان می گویند، پاک و منزّه است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• في الآيات دليل على أن تعلق القلب بأسباب الرزق جائز، ولا ينافي التوكل.
• في الآيات دليل على أن الرزق ليس بالاجتهاد، وإنما هو فضل من الله تعالى تولى قسمته.
در این آیات دلیلی است بر اینکه روزی به تلاش زیاد نیست، بلکه فقط بخششی است از جانب الله تعالی که تقسیم آن را به عهده گرفته است.
یُرِیْدُوْنَ اَنْ یُّطْفِـُٔوْا نُوْرَ اللّٰهِ بِاَفْوَاهِهِمْ وَیَاْبَی اللّٰهُ اِلَّاۤ اَنْ یُّتِمَّ نُوْرَهٗ وَلَوْ كَرِهَ الْكٰفِرُوْنَ ۟
این کافران و دیگران از کسانی‌که بر یکی از ملت‌های کفر هستند با این افترای‌شان و تکذیب آنچه محمد صلی الله علیه وسلم آورده است می‌خواهند که اسلام را از بین ببرند، و دلایل آشکار و براهین روشن بر توحید الله را که در آن آمده است تباه کنند، درحالی‌که آنچه رسولش آورده حق است، اما الله نمی‌خواهد جز اینکه دینش را کامل کند و آشکار سازد، و آن را بر سایر دین‌ها برتری دهد، هر چند کافران کامل کردن و اظهار و برتری دین او تعالی را نخواهند، همانا الله کامل کننده و آشکار کننده و برتری دهندۀ دینش است، و هرگاه الله امری را اراده کرد ارادۀ دیگران بی‌نتیجه ماند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
هُوَ الَّذِیْۤ اَرْسَلَ رَسُوْلَهٗ بِالْهُدٰی وَدِیْنِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهٗ عَلَی الدِّیْنِ كُلِّهٖ ۙ— وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُوْنَ ۟
و الله سبحانه همان ذاتی است که رسولش محمد صلی الله علیه وسلم را با قرآن که مایۀ هدایت مردم است، و دین حقی که همان دین اسلام است فرستاد تا آن را با حجت‌ها و دلایل و احکامی که دارد بر سایر ادیان برتری دهد، هر چند مشرکان این امر را نپسندند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْۤا اِنَّ كَثِیْرًا مِّنَ الْاَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَیَاْكُلُوْنَ اَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَیَصُدُّوْنَ عَنْ سَبِیْلِ اللّٰهِ ؕ— وَالَّذِیْنَ یَكْنِزُوْنَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا یُنْفِقُوْنَهَا فِیْ سَبِیْلِ اللّٰهِ ۙ— فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ اَلِیْمٍ ۟ۙ
ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید، و به احکامی که الله برایتان تشریع کرده است عمل کرده‌اید، همانا بسیاری از علمای یهود، و بسیاری از راهبان مسیحی، اموال مردم را به غیر حق شرعی می‌گیرند، آنها این اموال را با رشوه و غیر آن می‌گیرند، و مردم را از ورود به دین الله بازمی‌دارند. و - ای رسول- کسانی‌که طلا و نقره جمع می‌کنند، و زکاتش را که بر آنها واجب است نمی‌پردازند، آنها را به عذابی رنج‌آور در روز قیامت خبر ده.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
یَّوْمَ یُحْمٰی عَلَیْهَا فِیْ نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوٰی بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوْبُهُمْ وَظُهُوْرُهُمْ ؕ— هٰذَا مَا كَنَزْتُمْ لِاَنْفُسِكُمْ فَذُوْقُوْا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُوْنَ ۟
روز قیامت آنچه را که جمع کردند و حقش را نپرداختند در آتش جهنم می‌سوزد، آنگاه وقتی که حرارتش شدت یافت بر پیشانی و پهلو و پشت‌شان قرار داده می‌شود، و از روی توبیخ به آنها گفته می‌شود: این همان اموال‌تان است که جمع کردید و حقوق واجب در آن را نپرداختید، پس پایان غم‌انگیز و سرانجامِ بدِ آنچه را که جمع می‌کردید و حقوقش را نمی‌پرداختید بچشید.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِنَّ عِدَّةَ الشُّهُوْرِ عِنْدَ اللّٰهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِیْ كِتٰبِ اللّٰهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضَ مِنْهَاۤ اَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ؕ— ذٰلِكَ الدِّیْنُ الْقَیِّمُ ۙ۬— فَلَا تَظْلِمُوْا فِیْهِنَّ اَنْفُسَكُمْ ۫— وَقَاتِلُوا الْمُشْرِكِیْنَ كَآفَّةً كَمَا یُقَاتِلُوْنَكُمْ كَآفَّةً ؕ— وَاعْلَمُوْۤا اَنَّ اللّٰهَ مَعَ الْمُتَّقِیْنَ ۟
در حقیقت تعداد ماه‌های سال در حکم و قضای الله، که الله در آغاز آفرینش آسمان‌ها و زمین در لوح محفوظ ثبت کرده دوازده ماه است، در این دوازده ماه، چهار ماه است که الله قتال در آنها را حرام کرده است، که عبارتند از سه ماه پیاپی: (ذوالقعده، ذوالحجه، و محرم) و یک ماه جدا (رجب). این تعداد ماه‌های سال، و تحریم چهار ماه از آنها، که بیان شد، همان دینِ درست است، پس در این ماه‌های حرام با قتال و هتک حرمت آنها، به خودتان ستم نکنید، و همگی، با مشرکان بجنگید چنان‌که آنها همگی با شما می‌جنگند، و بدانید که الله با یاری و پایدارسازی، همراه کسانی است که با اجرای آنچه به آن فرمان داده و اجتناب از آنچه نهی کرده از او می‌ترسند، و هرکس الله همراهش باشد هیچ‌کس بر او پیروز نخواهد شد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• دين الله ظاهر ومنصور مهما سعى أعداؤه للنيل منه حسدًا من عند أنفسهم.
• تحريم أكل أموال الناس بالباطل، والصد عن سبيل الله تعالى.
اِنَّمَا النَّسِیْٓءُ زِیَادَةٌ فِی الْكُفْرِ یُضَلُّ بِهِ الَّذِیْنَ كَفَرُوْا یُحِلُّوْنَهٗ عَامًا وَّیُحَرِّمُوْنَهٗ عَامًا لِّیُوَاطِـُٔوْا عِدَّةَ مَا حَرَّمَ اللّٰهُ فَیُحِلُّوْا مَا حَرَّمَ اللّٰهُ ؕ— زُیِّنَ لَهُمْ سُوْٓءُ اَعْمَالِهِمْ ؕ— وَاللّٰهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْكٰفِرِیْنَ ۟۠
به‌راستی‌که به تأخیر انداختن حرمت ماهی حرام به ماهی غیر حرام و قراردادن آن در مکانش- آن‌گونه که عرب در جاهلیت انجام می‌داد- افزودن در کفرشان به الله است؛ چون به حکم او تعالی در مورد ماه‌های حرام کفر ورزیدند، شیطان با این کار، کسانی را که به الله کفر ورزیدند گمراه می‌سازد آنگاه که این سنت بد را برایشان قرار داد، که یک سال ماه حرام را با تبدیل‌کردن آن به یکی از ماه‌های حلال، حلال می‌کنند، و یک سال آن را بر تحریمش باقی می‌گذارند تا با تعداد ماه‌هایی که الله حرام کرده است موافقت کنند هر چند با عین آن ماه‌ها مخالفت ورزند. پس ماهی را حلال نمی‌کنند مگر اینکه یک ماه را به جای آن حرام گردانند، با این کار آنچه را الله از ماه‌های حرام، حرام قرار داده است حلال می‌کنند، و با حکم او مخالفت می‌ورزند، شیطان این اعمال بد از جمله به تأخیر انداختن را که ابداع کردند برایشان آراست پس آن را انجام دادند، و الله کافران را که بر کفرشان اصرار می‌ورزند توفیق نمی‌دهد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا مَا لَكُمْ اِذَا قِیْلَ لَكُمُ انْفِرُوْا فِیْ سَبِیْلِ اللّٰهِ اثَّاقَلْتُمْ اِلَی الْاَرْضِ ؕ— اَرَضِیْتُمْ بِالْحَیٰوةِ الدُّنْیَا مِنَ الْاٰخِرَةِ ۚ— فَمَا مَتَاعُ الْحَیٰوةِ الدُّنْیَا فِی الْاٰخِرَةِ اِلَّا قَلِیْلٌ ۟
ای کسانی‌که به الله و رسولش ایمان آورده‌اید و به احكامش عمل کرده‌اید، چرا وقتی به جهاد در راه الله برای قتال با دشمنتان فراخوانده می‌شوید سستی می‌کنید، و به ماندن در مسکن‌های‌تان روی می‌آورید؟! آیا به جای نعمت‌های همیشگی آخرت که الله برای مجاهدان در راه خویش آماده ساخته است به کالای نابودشدنی زندگی دنیا و خوشی‌های موقتی آن راضی شده‌اید؟! درحالی‌که کالای زندگی دنیا در کنار آخرت، جز چیزی خوار و کوچک نیست. پس عاقل چگونه فانی را بر باقی، و خوار و کوچک را بر بزرگ ترجیح می‌دهد؟!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِلَّا تَنْفِرُوْا یُعَذِّبْكُمْ عَذَابًا اَلِیْمًا ۙ۬— وَّیَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَیْرَكُمْ وَلَا تَضُرُّوْهُ شَیْـًٔا ؕ— وَاللّٰهُ عَلٰی كُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ ۟
- ای مؤمنان- اگر برای جهاد در راه الله جهت قتال با دشمنتان خارج نشوید الله شما را با به زانو درآوردن و خوارساختن و سایر کیفرها عذاب می‌دهد، و به جای شما مردمی فرمان‌بردار می‌آورد که وقتی به جهاد فراخوانده شوند به‌سوی آن بشتابند، و شما با مخالفت با امر او تعالی، ذره‌ای به او آسیب نمی‌رسانید، زیرا او از شما بی‌نیاز است، و شما به او نیازمند هستید، و الله بر هر چیزی تواناست، و هیچچیز او را ناتوان نمی‌سازد، زیرا او تعالی بدون شما بر پیروزی دین و پیامبرش تواناست.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِلَّا تَنْصُرُوْهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللّٰهُ اِذْ اَخْرَجَهُ الَّذِیْنَ كَفَرُوْا ثَانِیَ اثْنَیْنِ اِذْ هُمَا فِی الْغَارِ اِذْ یَقُوْلُ لِصَاحِبِهٖ لَا تَحْزَنْ اِنَّ اللّٰهَ مَعَنَا ۚ— فَاَنْزَلَ اللّٰهُ سَكِیْنَتَهٗ عَلَیْهِ وَاَیَّدَهٗ بِجُنُوْدٍ لَّمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِیْنَ كَفَرُوا السُّفْلٰی ؕ— وَكَلِمَةُ اللّٰهِ هِیَ الْعُلْیَا ؕ— وَاللّٰهُ عَزِیْزٌ حَكِیْمٌ ۟
-ای مؤمنان- اگر رسول الله -صلی الله علیه وسلم- را یاری نکنید، و دعوت او را برای جهاد در راه الله اجابت نکنید؛ الله متعال او را بدون همراهی شما، یاری کرده است، آنگاه که مشرکان، او و ابوبکر -رضی الله عنه- را بیرون کردند، بدون این که نفر سومی با آن ها باشد، در غار ثور از کافرانی که در جستجوی آنان بودند، مخفی شدند، و زمانی که رسول الله -صلی الله علیه وسلم- به یارش ابوبکر صدیق که از آشكار شدن رسول الله می ترسید، گفت: اندوهگین مباش، یقیناً الله با تأیید و یاریِ خویش با ماست. پس الله متعال آرامش را بر دل رسولش فرو فرستاد، و سربازانى که از ديد آنان پنهان بودند، فرو فرستاد؛ سربازانى از فرشته ها که او را تأیید و حمايت می کردند. همچنین کلام مشرکان را پست ترين كلام قرار داد، و کلام الله متعال را برترین کلام قرار داد، آنگاه که اسلام را پيروز گرداند. الله در ذات، تسلط و فرمانروایی خویش، غالب است که هیچ کس بر او چیره نمی شود، و در تدبیر، تقدیر و شريعتش بسیار حكيم است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• العادات المخالفة للشرع بالاستمرار عليها دونما إنكار لها يزول قبحها عن النفوس، وربما ظُن أنها عادات حسنة.
عادت‌های مخالف شریعت با استمرار بر آن بدون اینکه مورد اعتراض قرار گیرند، قُبح آن را از وجود انسان‌ها برمی‌دارد، و چه بسا به نظر، عادت‌هایی نیکو بیایند.
• عدم النفير في حال الاستنفار من كبائر الذنوب الموجبة لأشد العقاب، لما فيها من المضار الشديدة.
نرفتن به جهاد هنگام بسیج عمومی، از گناهان کبیره‌ای است که موجب سخت‌ترین عذاب می‌شود، چون ضرر و زیان شدیدی دارد.
• فضيلة السكينة، وأنها من تمام نعمة الله على العبد في أوقات الشدائد والمخاوف التي تطيش فيها الأفئدة، وأنها تكون على حسب معرفة العبد بربه، وثقته بوعده الصادق، وبحسب إيمانه وشجاعته.
فضیلت سکینه و آرامش؛ و اینکه سکینه، کمالِ نعمت الله بر بنده در اوقات سختی و هولناکی است که دل‌ها در آن می‌لرزد. سکینه براساس شناخت بنده از پروردگارش، و اعتماد بنده به وعدۀ راستین او تعالی، و براساس ایمان و شجاعت بنده نازل می‌شود.
اِنْفِرُوْا خِفَافًا وَّثِقَالًا وَّجَاهِدُوْا بِاَمْوَالِكُمْ وَاَنْفُسِكُمْ فِیْ سَبِیْلِ اللّٰهِ ؕ— ذٰلِكُمْ خَیْرٌ لَّكُمْ اِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُوْنَ ۟
- ای مؤمنان- برای جهاد در راه الله در سختی و گشایش، در جوانی و پیری سفر کنید، و با اموال و جان‌های‌تان جهاد کنید، زیرا این خروج و جهاد با اموال و جان‌ها از نشستن و دلبستگی به سلامت اموال و جان‌ها، نفع بیشتری در زندگی دنیا و آخرت دارد. اگر به این امر آگاه هستید پس بر آن اشتیاق ورزید.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَوْ كَانَ عَرَضًا قَرِیْبًا وَّسَفَرًا قَاصِدًا لَّاتَّبَعُوْكَ وَلٰكِنْ بَعُدَتْ عَلَیْهِمُ الشُّقَّةُ ؕ— وَسَیَحْلِفُوْنَ بِاللّٰهِ لَوِ اسْتَطَعْنَا لَخَرَجْنَا مَعَكُمْ ۚ— یُهْلِكُوْنَ اَنْفُسَهُمْ ۚ— وَاللّٰهُ یَعْلَمُ اِنَّهُمْ لَكٰذِبُوْنَ ۟۠
- ای پیامبر- منافقانی که از تو اجازۀ تخلف از جهاد را می‌خواهند اگر آنچه که به آن فراخوانده می‌شوند غنیمتی آسان و سفری بدون مشقت بود، به‌طور قطع از تو پیروی می‌کردند، اما مسافتی که آنها را برای پیمودن آن به‌سوی دشمن فراخواندی برایشان دور می‌نماید، پس تخلف ورزیدند. و آنگاه که به‌سوی‌شان بازگردی، به‌زودی این منافقانِ اجازه‌گیرنده در تخلف، به الله سوگند خواهند خورد که: اگر توانایی خروج به جهاد همراه شما را داشتیم به‌طور قطع خارج می‌شدیم، جان‌های‌شان را با قراردادن آن در برابر کیفر الله به‌سبب تخلف‌شان و به‌سبب این سوگندهای دروغین نابود می‌کنند، و الله می‌داند که آنها در ادعای خویش و این سوگندهای‌شان دروغ می‌گویند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
عَفَا اللّٰهُ عَنْكَ ۚ— لِمَ اَذِنْتَ لَهُمْ حَتّٰی یَتَبَیَّنَ لَكَ الَّذِیْنَ صَدَقُوْا وَتَعْلَمَ الْكٰذِبِیْنَ ۟
- ای رسول- الله تو را در این اجتهادت که اجازه تخلف را به آنها دادی ببخشد، چرا این اجازه را به آنها دادی؟ پیش از آن‌که راستگویان در عذرهای‌شان که پیش می‌کنند، و دروغگویان آنها برایت آشکار شوند، آنگاه به راستگویان آنها، نه دروغگویان اجازه دهی.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَا یَسْتَاْذِنُكَ الَّذِیْنَ یُؤْمِنُوْنَ بِاللّٰهِ وَالْیَوْمِ الْاٰخِرِ اَنْ یُّجَاهِدُوْا بِاَمْوَالِهِمْ وَاَنْفُسِهِمْ ؕ— وَاللّٰهُ عَلِیْمٌۢ بِالْمُتَّقِیْنَ ۟
- ای رسول- در شأن مؤمنان راستین به الله و روز قیامت نیست که اجازه تخلف از جهاد در راه الله با اموال و جان‌های‌شان را از تو بخواهند، بلکه سزاوار است که هرگاه برای جهاد فراخوانده شدند شتابان به‌سوی آن بروند، و با اموال و جان‌های‌شان جهاد کنند. و الله از بندگان پرهیزکارش که از تو اجازه نمی‌خواهند جز به‌سبب عذرهایی که مانع خروج آنها همراه تو می شود، آگاه است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِنَّمَا یَسْتَاْذِنُكَ الَّذِیْنَ لَا یُؤْمِنُوْنَ بِاللّٰهِ وَالْیَوْمِ الْاٰخِرِ وَارْتَابَتْ قُلُوْبُهُمْ فَهُمْ فِیْ رَیْبِهِمْ یَتَرَدَّدُوْنَ ۟
- ای رسول- همانا کسانی‌که از تو در تخلف از جهاد در راه الله اجازه می‌خواهند همان منافقانی هستند که به الله و روز آخرت ایمان ندارند، و شک در دین الله بر دل‌های‌شان اصابت کرده است، پس آنها در شک خویش سرگشته و دو دِل هستند و به حق هدایت نمی‌شوند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَوْ اَرَادُوا الْخُرُوْجَ لَاَعَدُّوْا لَهٗ عُدَّةً وَّلٰكِنْ كَرِهَ اللّٰهُ انْۢبِعَاثَهُمْ فَثَبَّطَهُمْ وَقِیْلَ اقْعُدُوْا مَعَ الْقٰعِدِیْنَ ۟
و اگر در این ادعا که خروج همراه تو برای جهاد در راه الله را می‌خواهند راستگو بودند به‌طور قطع با آماده‌کردن تجهیزات، برای پیکار آماده می‌شدند، اما الله خروج آنها همراه تو را نپسندید. پس خروج بر آنها سنگینی کرد تا اینکه نشستن در خانه‌های‌شان را ترجیح دادند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَوْ خَرَجُوْا فِیْكُمْ مَّا زَادُوْكُمْ اِلَّا خَبَالًا وَّلَاۡاَوْضَعُوْا خِلٰلَكُمْ یَبْغُوْنَكُمُ الْفِتْنَةَ ۚ— وَفِیْكُمْ سَمّٰعُوْنَ لَهُمْ ؕ— وَاللّٰهُ عَلِیْمٌۢ بِالظّٰلِمِیْنَ ۟
بهتر است که این منافقان همراه شما خارج نشوند، زیرا اگر همراه شما خارج شوند به‌سبب سستی و نجنگیدن و افکندن شبهات، جز فساد برایتان نمی‌افزایند، و برای پراکندگی شما به نشر خبرچینی در میان صف‌های‌تان خواهند کوشید، و -ای مؤمنان- در میان شما کسانی هستند که به دروغی که آنها ترویج می‌دهند گوش می‌دهند، آنگاه آن را می‌پذیرند و منتشر می‌کنند، پس اختلاف میان شما ایجاد می‌شود، و الله از حال منافقان ستمکار که دسیسه‌ها و تردیدها را میان مؤمنان می‌افکنند آگاه است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• وجوب الاحتراز من العجلة، ووجوب التثبت والتأني، وترك الاغترار بظواهر الأمور، والمبالغة في التفحص والتريث.
وجوب پرهیز از عجله، و وجوب استواری و تأمل، و فریب‌نخوردن از ظواهر امور، و ترک مبالغه در تفحص و تنبلی‌کردن در حرکت.
• من عناية الله بالمؤمنين تثبيطه المنافقين ومنعهم من الخروج مع عباده المؤمنين، رحمة بالمؤمنين ولطفًا من أن يداخلهم من لا ينفعهم بل يضرهم.
از عنایت الله به مؤمنان، بازداشتن منافقان از خروج همراه بندگان مؤمنش است، از روی رحمتی به مؤمنان و لطفی از اینکه کسی را وارد آنها کند که به آنها نفع نمی‌رساند بلکه به آنها ضرر می‌رساند.
لَقَدِ ابْتَغَوُا الْفِتْنَةَ مِنْ قَبْلُ وَقَلَّبُوْا لَكَ الْاُمُوْرَ حَتّٰی جَآءَ الْحَقُّ وَظَهَرَ اَمْرُ اللّٰهِ وَهُمْ كٰرِهُوْنَ ۟
این منافقان بر ایجاد فساد از طریق اختلاف در دیدگاه مؤمنان، و پراکنده‌کردن جمع آنها قبل از غزوۀ تبوک حریص بودند، و -ای رسول- امور گوناگونی را برای تدبیر حیله‌ها برایت به‌کار گرفتند، که شاید حیله‌های‌شان در عزم تو بر جهاد مؤثر افتد، تا اینکه یاری و تأیید الله برایت آمد، و الله دینش را نیرو بخشید و دشمنانش را مغلوب کرد، درحالی‌که از این کار اکراه داشتند؛ چون آنها در پیروزساختن باطل بر حق می‌کوشیدند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمِنْهُمْ مَّنْ یَّقُوْلُ ائْذَنْ لِّیْ وَلَا تَفْتِنِّیْ ؕ— اَلَا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوْا ؕ— وَاِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیْطَةٌ بِالْكٰفِرِیْنَ ۟
از منافقان کسی است که عذرهای مختلفی می‌آورد و می‌گوید: ای رسول الله، در تخلف از جهاد به من اجازه بده، و مرا بر خروج همراه خود وادار نکن تا به‌سبب فتنۀ زنان دشمن - روم- وقتی آنها را ببینم گناهی بر من وارد نشود. بدانید در فتنه‌ای بزرگ‌تر از آنچه که گمان کردند افتاده‌اند، که همان فتنۀ نفاق، و فتنۀ تخلف است، همانا جهنم در روز قیامت به کافران احاطه دارد، و هیچ‌یک از آنها از جهنم رهایی نمی‌یابد، و گریزگاهی از آن نمی‌یابند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِنْ تُصِبْكَ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ ۚ— وَاِنْ تُصِبْكَ مُصِیْبَةٌ یَّقُوْلُوْا قَدْ اَخَذْنَاۤ اَمْرَنَا مِنْ قَبْلُ وَیَتَوَلَّوْا وَّهُمْ فَرِحُوْنَ ۟
- ای رسول الله- اگر نعمت پیروزی یا غنیمتی از جانب الله به تو برسد که تو را خشنود می‌سازد، آنها آن را نمی‌پسندد، و به خاطر آن اندوهگین می‌شوند، و اگر مصیبت حمله یا پیروزی دشمن به تو برسد این منافقان می‌گویند: ما به نفع خویش احتیاط و دوراندیشی کرده‌ایم و آن‌گونه که مؤمنان خارج شدند برای قتال خارج نشدیم، به این ترتیب مؤمنان کشته و اسیر شدند. سپس این منافقان با خوشحالی از سلامت به‌سوی خانواده‌های‌شان بازمی‌گردند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قُلْ لَّنْ یُّصِیْبَنَاۤ اِلَّا مَا كَتَبَ اللّٰهُ لَنَا ۚ— هُوَ مَوْلٰىنَا ۚ— وَعَلَی اللّٰهِ فَلْیَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُوْنَ ۟
- ای رسول- به این منافقان بگو: هیچچیز به ما نمی‌رسد مگر آنچه که الله برایمان نوشته است؛ زیرا او سبحانه سرور و پناهگاه ماست که به او پناه می‌بریم، و در کارهای‌مان به او توکل می‌کنیم، و مؤمنان کارهای‌شان را فقط به او واگذار می‌کنند، زیرا او تعالی برایشان کافی، و نیکو نگهبانی است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
قُلْ هَلْ تَرَبَّصُوْنَ بِنَاۤ اِلَّاۤ اِحْدَی الْحُسْنَیَیْنِ ؕ— وَنَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِكُمْ اَنْ یُّصِیْبَكُمُ اللّٰهُ بِعَذَابٍ مِّنْ عِنْدِهٖۤ اَوْ بِاَیْدِیْنَا ۖؗۗ— فَتَرَبَّصُوْۤا اِنَّا مَعَكُمْ مُّتَرَبِّصُوْنَ ۟
- ای رسول- به آنها بگو: آیا منتظر هستید که چیزی جز پیروزی یا شهادت بر ما واقع شود؟! درحالی‌که ما منتظر هستیم الله عذابی از جانب خودش بر شما نازل کند که شما را به دست ما با قتل یا اسیرکردن‌تان نابود یا عذاب کند، آنگاه که به ما اجازه قتال با شما را بدهد. پس منتظر سرانجام ما باشید، که ما منتظر سرانجام شما هستیم.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَا مَنَعَهُمْ اَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقٰتُهُمْ اِلَّاۤ اَنَّهُمْ كَفَرُوْا بِاللّٰهِ وَبِرَسُوْلِهٖ وَلَا یَاْتُوْنَ الصَّلٰوةَ اِلَّا وَهُمْ كُسَالٰی وَلَا یُنْفِقُوْنَ اِلَّا وَهُمْ كٰرِهُوْنَ ۟
و چیزی مانع پذیرش انفاقشان نشد مگر سه امر: کفرشان به الله و رسولش، کسالت و سنگینی‌شان هنگامی‌که نماز می‌خوانند، و اینکه اموالشان را به رغبت انفاق نمی‌کنند، بلکه فقط از روی اکراه آن را انفاق می‌کنند؛ زیرا نه در نمازشان، و نه در انفاقشان امید ثواب ندارند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• دأب المنافقين السعي إلى إلحاق الأذى بالمسلمين عن طريق الدسائس والتجسس.
• التخلف عن الجهاد مفسدة كبرى وفتنة عظمى محققة، وهي معصية لله ومعصية لرسوله.
• في الآيات تعليم للمسلمين ألا يحزنوا لما يصيبهم؛ لئلا يَهِنوا وتذهب قوتهم، وأن يرضوا بما قدَّر الله لهم، ويرجوا رضا ربهم؛ لأنهم واثقون بأن الله يريد نصر دينه.
در این آیات آموزشی است به مسلمان‌ها که به مصیبت‌هایی که به آنها می‌رسد اندوه نخورند؛ تا سست نشوند و نیروی‌شان از بین نرود، و به آنچه الله برایشان مُقَدّر کرده است راضی شوند، و به رضایت پروردگارشان امیدوار گردند؛ زیرا اطمینان دارند به اینکه الله یاری دینش را می‌خواهد.
فَلَا تُعْجِبْكَ اَمْوَالُهُمْ وَلَاۤ اَوْلَادُهُمْ ؕ— اِنَّمَا یُرِیْدُ اللّٰهُ لِیُعَذِّبَهُمْ بِهَا فِی الْحَیٰوةِ الدُّنْیَا وَتَزْهَقَ اَنْفُسُهُمْ وَهُمْ كٰفِرُوْنَ ۟
- ای رسول- نه اموال منافقان تو را به شگفت آورد و نه فرزندانشان، و آنها را نیکو مشمار، زیرا سرانجام اموال و فرزندانشان بد است، چون الله این دو را با تلاش و زحمتی که برای حصول آنها متحمل می‌شوند، و مصیبت‌هایی که در آنها نازل می‌کند عذابی بر آنها قرار می‌دهد تا اینکه الله ارواح‌شان را در حال کفرشان بیرون می‌آورد، آنگاه با جاودانگی در پایین‌ترین طبقۀ جهنم عذاب می‌شوند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَیَحْلِفُوْنَ بِاللّٰهِ اِنَّهُمْ لَمِنْكُمْ ؕ— وَمَا هُمْ مِّنْكُمْ وَلٰكِنَّهُمْ قَوْمٌ یَّفْرَقُوْنَ ۟
و -ای مؤمنان- منافقان به دروغ به شما سوگند یاد می‌کنند که: آنها در زمرۀ شما هستند، درحالی‌که در باطن‌شان از شما نیستند، هر چند تظاهر کنند که از شما هستند، اما آنها مردمی هستند که می‌ترسند همانند مشرکان گرفتار قتل و اسارت شوند، به این سبب از روی تقیه، اظهار اسلام می‌کنند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَوْ یَجِدُوْنَ مَلْجَاً اَوْ مَغٰرٰتٍ اَوْ مُدَّخَلًا لَّوَلَّوْا اِلَیْهِ وَهُمْ یَجْمَحُوْنَ ۟
اگر این منافقان پناهگاهی از دژها بیابند خود را در آن محافظت می‌کنند، یا غارهایی در کوه‌ها بیابند در آنها پنهان می‌شوند، یا سوراخی بیابند که در آن داخل شوند به‌طور قطع به آن پناه می‌برند، و به شتاب در آن وارد می‌شوند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمِنْهُمْ مَّنْ یَّلْمِزُكَ فِی الصَّدَقٰتِ ۚ— فَاِنْ اُعْطُوْا مِنْهَا رَضُوْا وَاِنْ لَّمْ یُعْطَوْا مِنْهَاۤ اِذَا هُمْ یَسْخَطُوْنَ ۟
و -ای پیامبر- گروهی از منافقان در هنگام تقسیم صدقات، اگر از آن ها به مقدار دلخواهشان، دست نیابند؛ بر تو عيب و ايراد مى گيرند. اگر از آن ها به مقداری دلخواهشان، ببخشى؛ از تو راضی می شوند و اگر به آن ها مقدار دلخواهشان را نبخشى؛ خشمشان را ابراز می کنند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَوْ اَنَّهُمْ رَضُوْا مَاۤ اٰتٰىهُمُ اللّٰهُ وَرَسُوْلُهٗ ۙ— وَقَالُوْا حَسْبُنَا اللّٰهُ سَیُؤْتِیْنَا اللّٰهُ مِنْ فَضْلِهٖ وَرَسُوْلُهٗۤ ۙ— اِنَّاۤ اِلَی اللّٰهِ رٰغِبُوْنَ ۟۠
و اگر این منافقانی که در تقسیم صدقات به تو ایراد می‌گیرند به آنچه الله برایشان فرض گردانده بود، و آنچه رسولش از صدقات به آنها داده بود راضی می‌شدند، و می‌گفتند: الله برای ما کافی است، الله به زودی آنچه را بخواهد از فضل خویش به ما عطا می‌کند، و رسولش به‌زودی از آنچه که الله برایش عطا کرده است به ما می‌دهد، همانا ما فقط به الله مشتاقیم که از فضل خویش به ما عطا کند، اگر آنها این کار را کرده بودند به‌طور قطع برایشان بهتر بود از اینکه به تو ایراد بگیرند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِنَّمَا الصَّدَقٰتُ لِلْفُقَرَآءِ وَالْمَسٰكِیْنِ وَالْعٰمِلِیْنَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوْبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغٰرِمِیْنَ وَفِیْ سَبِیْلِ اللّٰهِ وَابْنِ السَّبِیْلِ ؕ— فَرِیْضَةً مِّنَ اللّٰهِ ؕ— وَاللّٰهُ عَلِیْمٌ حَكِیْمٌ ۟
همانا زکاتِ واجب، باید برای فقرا، و آن ها نیازمندانی هستند که از پیشه یا شغلی که دارند درآمدی کسب می کنند اما برای تأمین معیشتشان کافی نیست و کسی از حالشان آگاه نیست؛ و مساکین، کسانی که تقریباً مالک چیزی نیستند و به سبب وضعیت ظاهری یا گفته هایشان، حالشان بر مردم پنهان است؛ و مأمورانی که حاکم، آن ها را برای جمع آوری زکات می فرستد؛ و کافرانی که پرداخت زکات به آن ها سبب ایمانشان می شود و یا کسانی که ایمان ضعیفی دارند تا ایمانشان تقویت شود و یا کسانی که شرشان با پرداخت زکات به آن ها کم می شود؛ و آزاد سازی بردگان؛ و بدهکارانی که بدونه اسراف كردن و گناه كردن توانایی پرداخت بدهیشان را ندارند؛ و آماده سازی مجاهدان در راه الله؛ و مسافری که توشه اش به پايان رسيده است، مصرف شود. منحصر کردن پرداخت زکات به این گروه ها، فریضه ای از جانب الله متعال است، و الله متعال از مصالح بندگانش آگاه تر است و در تدبیر و تشریعش بسیار حكيم مى باشد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمِنْهُمُ الَّذِیْنَ یُؤْذُوْنَ النَّبِیَّ وَیَقُوْلُوْنَ هُوَ اُذُنٌ ؕ— قُلْ اُذُنُ خَیْرٍ لَّكُمْ یُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَیُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِیْنَ وَرَحْمَةٌ لِّلَّذِیْنَ اٰمَنُوْا مِنْكُمْ ؕ— وَالَّذِیْنَ یُؤْذُوْنَ رَسُوْلَ اللّٰهِ لَهُمْ عَذَابٌ اَلِیْمٌ ۟
و گروهی از منافقان با گفتارشان، رسول الله -صلی الله علیه وسلم- را آزار می دهند، و هنگامی که بردباری ایشان را می بینند، می گویند: همانا او سخن هر کسی را گوش داده و باور می کند، و حق و باطل (این سخنان) را تشخیص نمی دهد. -ای پیامبر- به آن ها بگو: همانا پیامبر چیزی جز نیکی را نمی شنود و به الله متعال ایمان دارد و گفته ى مؤمنان راستین را تصدیق می کند و با آن ها مهربان است چرا که بعثت او، رحمتی است برای کسانی که به او ایمان آورده اند، و کسانی که به هر شیوه ای پیامبر -صلی الله علیه وسلم- را آزار می دهند، عذابی رنج آور (در پیش) دارند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• الأموال والأولاد قد تكون سببًا للعذاب في الدنيا، وقد تكون سببًا للعذاب في الآخرة، فليتعامل العبد معهما بما يرضي مولاه، فتتحقق بهما النجاة.
اموال و فرزندان گاهی سبب عذاب در دنیا، و گاهی سبب عذاب در آخرت هستند، پس بنده باید به گونه‌ای با این دو رفتار کند که مولایش را راضی سازد، آنگاه با این دو، نجات مُحَقَّق می‌شود.
• توزيع الزكاة موكول لاجتهاد ولاة الأمور يضعونها على حسب حاجة الأصناف وسعة الأموال.
توزیع زکات، به اجتهاد والیان امور موکول است که آن را براساس نیاز اصناف و گستردگی اموال قرار می‌دهند.
یَحْلِفُوْنَ بِاللّٰهِ لَكُمْ لِیُرْضُوْكُمْ ۚ— وَاللّٰهُ وَرَسُوْلُهٗۤ اَحَقُّ اَنْ یُّرْضُوْهُ اِنْ كَانُوْا مُؤْمِنِیْنَ ۟
- ای مؤمنان- برای اینکه منافقان شما را از خودشان راضی کنند به الله برایتان سوگند می‌خورند که آنها چیزی نگفته‌اند که پیامبر صلی الله علیه وسلم را اذیت کند، درحالی‌که اگر واقعاً مؤمن هستند، الله و رسولش سزاوارتر هستند که با ایمان و عمل صالح راضی شوند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اَلَمْ یَعْلَمُوْۤا اَنَّهٗ مَنْ یُّحَادِدِ اللّٰهَ وَرَسُوْلَهٗ فَاَنَّ لَهٗ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدًا فِیْهَا ؕ— ذٰلِكَ الْخِزْیُ الْعَظِیْمُ ۟
آیا این منافقان ندانسته‌اند که آنها با این کارشان با الله و رسولش دشمنی می‌کنند، و هرکس با آن دو دشمنی کند در روز قیامت وارد آتش جهنم می‌شود و برای همیشه در آن می‌ماند؟! این امر خواری و ذلت بزرگی است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
یَحْذَرُ الْمُنٰفِقُوْنَ اَنْ تُنَزَّلَ عَلَیْهِمْ سُوْرَةٌ تُنَبِّئُهُمْ بِمَا فِیْ قُلُوْبِهِمْ ؕ— قُلِ اسْتَهْزِءُوْا ۚ— اِنَّ اللّٰهَ مُخْرِجٌ مَّا تَحْذَرُوْنَ ۟
منافقان از این می ترسند که الله متعال سوره ای بر رسولش نازل کند و مؤمنان را از کفری که منافقان در دل پنهان می کنند، آگاه سازد. -ای پیامبر- بگو: -ای منافقان- به تمسخر و ریشخندتان به دین ادامه دهید، چرا که الله متعال آنچه را كه از آن بيم داريد (و در پنهان داشتنش مى كوشيد) با نزول سوره ای یا آگاه کردن رسولش، آن ها را آشكار و هويدا مى سازد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَىِٕنْ سَاَلْتَهُمْ لَیَقُوْلُنَّ اِنَّمَا كُنَّا نَخُوْضُ وَنَلْعَبُ ؕ— قُلْ اَبِاللّٰهِ وَاٰیٰتِهٖ وَرَسُوْلِهٖ كُنْتُمْ تَسْتَهْزِءُوْنَ ۟
و -ای رسول- اگر پس از آن‌که الله تو را از آن آگاه ساخت از منافقان در مورد طعن و دشنامی که به مؤمنان گفتند بپرسی به‌طور قطع خواهند گفت: ما به مزاح سخن می‌گفتیم و جدی نبودیم، - ای رسول- بگو: آیا الله و آیات او و رسولش را مسخره می‌کردید؟!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَا تَعْتَذِرُوْا قَدْ كَفَرْتُمْ بَعْدَ اِیْمَانِكُمْ ؕ— اِنْ نَّعْفُ عَنْ طَآىِٕفَةٍ مِّنْكُمْ نُعَذِّبْ طَآىِٕفَةًۢ بِاَنَّهُمْ كَانُوْا مُجْرِمِیْنَ ۟۠
این عذرهای دروغین را نیاورید، زیرا کفر را که پنهان می‌کردید با تسمخرکردن آشکار کرده‌اید، اگر از گروهی از شما به خاطر ترک نفاق و توبه از جانب او و اخلاصش برای الله بگذریم، گروهی از شما را به‌سبب اصرارشان بر نفاق و توبه‌نکردن‌شان از نفاق عذاب می‌کنیم.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اَلْمُنٰفِقُوْنَ وَالْمُنٰفِقٰتُ بَعْضُهُمْ مِّنْ بَعْضٍ ۘ— یَاْمُرُوْنَ بِالْمُنْكَرِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوْفِ وَیَقْبِضُوْنَ اَیْدِیَهُمْ ؕ— نَسُوا اللّٰهَ فَنَسِیَهُمْ ؕ— اِنَّ الْمُنٰفِقِیْنَ هُمُ الْفٰسِقُوْنَ ۟
منافقان، چه مردان و چه زنان، در احوال نفاق یکسان هستند، و آنها برخلاف مؤمنان هستند، زیرا امر به منکر، و نهی از معروف می‌کنند، و در اموالشان بخل می‌ورزند پس آن را در راه الله انفاق نمی‌کنند، و الله را در اطاعت از او رها می‌کنند، پس الله نیز آنها را از توفیق خویش رها کرد، به‌راستی‌که منافقان از طاعت الله و راه حق به‌سوی معصیت و گمراهی خارج هستند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَعَدَ اللّٰهُ الْمُنٰفِقِیْنَ وَالْمُنٰفِقٰتِ وَالْكُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خٰلِدِیْنَ فِیْهَا ؕ— هِیَ حَسْبُهُمْ ۚ— وَلَعَنَهُمُ اللّٰهُ ۚ— وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّقِیْمٌ ۟ۙ
الله به منافقان و کافرانی که توبه نکرده‌اند وعده داده است که آنها را وارد جهنمی می‌کند که برای همیشه در آن می‌مانند، این امر برای عذاب‌شان کافی است، و الله آنها را از رحمت خویش رانده است، و عذابی همیشگی دارند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• قبائح المنافقين كثيرة، ومنها الإقدام على الأيمان الكاذبة، ومعاداة الله ورسوله، والاستهزاء بالقرآن والنبي والمؤمنين، والتخوف من نزول سورة في القرآن تفضح شأنهم، واعتذارهم بأنهم هازلون لاعبون، وهو إقرار بالذنب، بل هو عذر أقبح من الذنب.
منافقان کارهای بد و زشت زیادی دارند، از جمله ایراد سوگندهای دروغین، دشمنی با الله و رسولش، ریخشندکردن قرآن و پیامبر صلی الله علیه وسلم و مؤمنان، ترسیدن از نزول سوره‌ای در قرآن که حالشان را برملا کند، و عذرآوردن‌شان به اینکه شوخی و بازی می‌کنند، که این امر اقرار به گناه و بلکه عذری بدتر و قبیح‌تر از گناه است.
• لا يُقبل الهزل في الدين وأحكامه، ويعد الخوض بالباطل في كتاب الله ورسله وصفاته كفرًا.
شوخی در دین و احکامش پذیرفتنی نیست، و سرگرمی به سخن باطل در مورد الله متعال و صفاتش و قرآن و رسول کفر به شمار می‌رود.
• النّفاق: مرض عُضَال متأصّل في البشر، وأصحاب ذلك المرض متشابهون في كل عصر وزمان في الأمر بالمنكر والنّهي عن المعروف، وقَبْض أيديهم وإمساكهم عن الإنفاق في سبيل الله للجهاد، وفيما يجب عليهم من حق.
نفاق: بیماری‌ای نابودکننده و ریشه‌دار در انسان‌هاست، و افراد مبتلا به این بیماری در هر عصر و زمانی در امر به منکر و نهی از معروف، و خساست و خودداری آنها از انفاق در راه الله برای جهاد، و در حقی که بر آنها واجب است، شبیه یکدیگر هستند.
كَالَّذِیْنَ مِنْ قَبْلِكُمْ كَانُوْۤا اَشَدَّ مِنْكُمْ قُوَّةً وَّاَكْثَرَ اَمْوَالًا وَّاَوْلَادًا ؕ— فَاسْتَمْتَعُوْا بِخَلَاقِهِمْ فَاسْتَمْتَعْتُمْ بِخَلَاقِكُمْ كَمَا اسْتَمْتَعَ الَّذِیْنَ مِنْ قَبْلِكُمْ بِخَلَاقِهِمْ وَخُضْتُمْ كَالَّذِیْ خَاضُوْا ؕ— اُولٰٓىِٕكَ حَبِطَتْ اَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیَا وَالْاٰخِرَةِ ۚ— وَاُولٰٓىِٕكَ هُمُ الْخٰسِرُوْنَ ۟
- ای گروه منافقان- شما در کفر و مسخره‌کردن همانند امت‌های تکذیب‌کنندۀ پیش از خودتان هستید، آنها از شما نیرومندتر و دارای اموال و فرزندان بیشتری بودند، پس از سهم خویش از خوشی‌ها و شهوات دنیا که برایشان نوشته شده بود بهره‌مند شدند، پس -ای منافقان- شما نیز از نصیب‌تان که برایتان مقدر شده بود بهره‌مند شدید، چنان‌که امت‌های تکذیب‌کنندۀ گذشته از نصیب‌شان بهره بردند، و در تکذیب حق و طعنه‌زدن به رسول صلی الله علیه وسلم فرو رفتید همان‌گونه که آنها در تکذیب حق و طعنه‌زدن به رسولان‌شان فرو رفتند، اینها که صفات ناپسند مذکور را دارند، همان کسانی هستند که اعمال‌شان به‌سبب کفر، نزد الله تباه شد، و آنها زیان‌کاران هستند که با قراردادن خویش در معرض نابودی، بر خویشتن ستم کردند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اَلَمْ یَاْتِهِمْ نَبَاُ الَّذِیْنَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَوْمِ نُوْحٍ وَّعَادٍ وَّثَمُوْدَ ۙ۬— وَقَوْمِ اِبْرٰهِیْمَ وَاَصْحٰبِ مَدْیَنَ وَالْمُؤْتَفِكٰتِ ؕ— اَتَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّنٰتِ ۚ— فَمَا كَانَ اللّٰهُ لِیَظْلِمَهُمْ وَلٰكِنْ كَانُوْۤا اَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُوْنَ ۟
آیا خبر آنچه که امت‌های تکذیب‌کننده انجام دادند، و کیفری که در مورد آنها اجرا شد به این منافقان نرسیده است: قوم نوح، قوم هود، قوم صالح، قوم ابراهیم، و اصحاب مدین، و قریه‌های قوم لوط؛ که رسولان‌شان دلایل آشکار و حجت‌های واضح برایشان آوردند، پس الله ذاتی نیست که بر آنها ستم کند؛ زیرا رسولان‌شان به آنها انذار دادند، اما آنها خودشان بودند که به‌سبب کفر به الله و تکذیب رسولانش که انجام می‌دادند بر خویشتن ستم می‌کردند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَالْمُؤْمِنُوْنَ وَالْمُؤْمِنٰتُ بَعْضُهُمْ اَوْلِیَآءُ بَعْضٍ ۘ— یَاْمُرُوْنَ بِالْمَعْرُوْفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَیُقِیْمُوْنَ الصَّلٰوةَ وَیُؤْتُوْنَ الزَّكٰوةَ وَیُطِیْعُوْنَ اللّٰهَ وَرَسُوْلَهٗ ؕ— اُولٰٓىِٕكَ سَیَرْحَمُهُمُ اللّٰهُ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ عَزِیْزٌ حَكِیْمٌ ۟
مردان و زنان مؤمن یاران و مددکاران یکدیگر هستند؛ و ایمان، آنها را متحد کرده است، امر به معروف می‌کنند؛ -معروف هر طاعتی است که نزد الله تعالی محبوب است، مانند توحید و نماز-، و از منکر نهی می‌کنند؛ -منکر هر گناهی است که الله تعالی آن را نمی‌پسندد مانند کفر و ربا-، و نماز را به صورت کامل به بهترین وجه ادا می‌کنند، و از الله، و از رسولش فرمان‌برداری می‌کنند، اینها که این صفات نیکو را دارند الله به‌زودی آنها را در رحمت خویش وارد می‌سازد، همانا الله ذات شکست‌ناپذیری است که هیچ‌کس بر او چیره نمی‌شود، و او تعالی در آفرینش و تدبیر و شرعش بسیار داناست.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَعَدَ اللّٰهُ الْمُؤْمِنِیْنَ وَالْمُؤْمِنٰتِ جَنّٰتٍ تَجْرِیْ مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهٰرُ خٰلِدِیْنَ فِیْهَا وَمَسٰكِنَ طَیِّبَةً فِیْ جَنّٰتِ عَدْنٍ ؕ— وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللّٰهِ اَكْبَرُ ؕ— ذٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیْمُ ۟۠
الله به مردان و زنان مؤمن به خویش وعده داده است که روز قیامت آنها را وارد بهشت‌هایی می‌کند که رودها از زیر کاخ‌های‌شان جاری است و برای همیشه در آنجا می‌مانند، در آنجا نمی‌میرند و نعمت‌های‌شان تمام نمی‌شود، و به آنها وعده داده است که آنها را برای اقامت وارد مسکن‌هایی نیکو در بهشت‌ها می‌کند، و رضایتی که الله بر آنها نازل می‌کند از تمام این موارد بزرگ‌تر است، این پاداش بزرگترین رستگاری است که هیچ رستگاری دیگری با آن برابری نمی‌کند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• سبب العذاب للكفار والمنافقين واحد في كل العصور، وهو إيثار الدّنيا على الآخرة والاستمتاع بها، وتكذيب الأنبياء والمكر والخديعة والغدر بهم.
سبب عذاب کافران و منافقان در تمام دوران‌ها یک سبب است، و آن ترجیح دنیا بر آخرت و بهره‌جستن از آن، و تکذیب پیامبران علیهم السلام و مکر و نیرنگ و خیانت به آنها است.
• إهلاك الأمم والأقوام الغابرة بسبب كفرهم وتكذيبهم الأنبياء فيه عظة وعبرة للمعتبر من العقلاء.
هلاکت امت‌ها و اقوام نابودشده به‌سبب کفرشان و تکذیب پیامبران علیهم السلام توسط آنها، پند و اندرزی برای خردمندان عبرت‌گیرنده است.
یٰۤاَیُّهَا النَّبِیُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنٰفِقِیْنَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ ؕ— وَمَاْوٰىهُمْ جَهَنَّمُ ؕ— وَبِئْسَ الْمَصِیْرُ ۟
ای رسول، در برابر کافران با شمشیر، و در برابر منافقان با زبان و استدلال جهاد کن، و بر هر دو گروه سخت بگیر؛ زیرا آنها سزاوار سخت‌گیری هستند، و جایگاهشان در روز قیامت جهنم است، و سرانجام بسیار بدی دارند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
یَحْلِفُوْنَ بِاللّٰهِ مَا قَالُوْا ؕ— وَلَقَدْ قَالُوْا كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَكَفَرُوْا بَعْدَ اِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوْا بِمَا لَمْ یَنَالُوْا ۚ— وَمَا نَقَمُوْۤا اِلَّاۤ اَنْ اَغْنٰىهُمُ اللّٰهُ وَرَسُوْلُهٗ مِنْ فَضْلِهٖ ۚ— فَاِنْ یَّتُوْبُوْا یَكُ خَیْرًا لَّهُمْ ۚ— وَاِنْ یَّتَوَلَّوْا یُعَذِّبْهُمُ اللّٰهُ عَذَابًا اَلِیْمًا فِی الدُّنْیَا وَالْاٰخِرَةِ ۚ— وَمَا لَهُمْ فِی الْاَرْضِ مِنْ وَّلِیٍّ وَّلَا نَصِیْرٍ ۟
منافقان سوگند دروغ به الله یاد می‌کنند که: سخنی که از جانب آنها، به تو رسیده است مبنی بر ناسزاگویی به تو و عیبجویی در دینت نگفته‌اند؛ در حقیقت سخنی که از آنها به تو رسیده است و آنها را کافر می‌کند گفته‌اند، و پس از اظهار ایمان، آشکارا کفر نموده‌اند، و به‌طور قطع به ترور پیامبر صلی الله علیه وسلم که در آن موفق نشدند تصمیم گرفته‌اند، و تا توانستند بر هرچیزی اعتراض کرده‌اند، درحالی‌که الله با بی‌نیازساختن آنها از غنیمت‌هایی که بر پیامبرش ارزانی بخشید بر آنها لطف کرد، پس اگر از نفاق‌شان به‌سوی الله توبه کنند توبۀ آنها از ماندن بر نفاق برایشان بهتر است، و اگر از توبه به‌سوی الله روی بگردانند، او تعالی آنها را به عذابی دردآور در دنیا با قتل و اسارت، و عذابی رنج‌آور در آخرت با آتش عذاب می‌کند، و یاوری ندارند که آنها را یاری نموده و از عذاب نجات بخشد، و نه هیچ پشتیبانی دارند که عذاب را از آنها دورکند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اَلَمْ یَعْلَمُوْۤا اَنَّ اللّٰهَ یَعْلَمُ سِرَّهُمْ وَنَجْوٰىهُمْ وَاَنَّ اللّٰهَ عَلَّامُ الْغُیُوْبِ ۟ۚ
آیا منافقان ندانسته‌اند که الله از کید و مکری که در مجالس‌شان پنهان می‌کنند آگاه است، و او سبحانه دانای امور نهان است؟ پس ذره‌ای از اعمال‌شان بر او تعالی پوشیده نمی‌ماند، و به‌زودی آنها را در قبال اعمال‌شان جزا خواهد داد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اَلَّذِیْنَ یَلْمِزُوْنَ الْمُطَّوِّعِیْنَ مِنَ الْمُؤْمِنِیْنَ فِی الصَّدَقٰتِ وَالَّذِیْنَ لَا یَجِدُوْنَ اِلَّا جُهْدَهُمْ فَیَسْخَرُوْنَ مِنْهُمْ ؕ— سَخِرَ اللّٰهُ مِنْهُمْ ؗ— وَلَهُمْ عَذَابٌ اَلِیْمٌ ۟
کسانی‌که به مؤمنانی که داوطلبانه صدقات اندک می‌بخشند ایراد می‌گیرند، همان مؤمنانی که جز چیزی اندک که حاصل تلاششان است نمی‌یابند، و این‌گونه آنها را مسخره می‌کنند که: چه چیزی از صدقۀ آنها حاصل می‌شود؟! الله به سزای اینکه مؤمنان را به استهزا می‌گیرند آنها را به استهزا می‌گیرد، و عذابی رنج‌آور برایشان است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• وجوب جهاد الكفار والمنافقين، فجهاد الكفار باليد وسائر أنواع الأسلحة الحربية، وجهاد المنافقين بالحجة واللسان.
وجوب جهاد با کافران و منافقان؛ جهاد با کافران با دست و سایر انواع سلاح‌های جنگی، و جهاد با منافقان با حجت و زبان است.
• المنافقون من شرّ الناس؛ لأنهم غادرون يقابلون الإحسان بالإساءة.
اِسْتَغْفِرْ لَهُمْ اَوْ لَا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ ؕ— اِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِیْنَ مَرَّةً فَلَنْ یَّغْفِرَ اللّٰهُ لَهُمْ ؕ— ذٰلِكَ بِاَنَّهُمْ كَفَرُوْا بِاللّٰهِ وَرَسُوْلِهٖ ؕ— وَاللّٰهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفٰسِقِیْنَ ۟۠
- ای رسول- برایشان آمرزش طلب کنی یا طلب آمرزش نکنی، اگر هفتاد بار هم برایشان آمرزش بخواهی، با وجود فراوانی طلب آمرزش، الله هرگز آنها را نخواهد بخشید؛ زیرا آنها به الله و رسولش کافر هستند، و الله کسانی را که به عمد و قصد از شریعت خارج شدند به حق توفیق نمی‌دهد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَرِحَ الْمُخَلَّفُوْنَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلٰفَ رَسُوْلِ اللّٰهِ وَكَرِهُوْۤا اَنْ یُّجَاهِدُوْا بِاَمْوَالِهِمْ وَاَنْفُسِهِمْ فِیْ سَبِیْلِ اللّٰهِ وَقَالُوْا لَا تَنْفِرُوْا فِی الْحَرِّ ؕ— قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ اَشَدُّ حَرًّا ؕ— لَوْ كَانُوْا یَفْقَهُوْنَ ۟
منافقان متخلف از غزوۀ تبوک، از برنخاستن خویش برای جهاد در راه الله که با رسول‌الله صلی الله علیه وسلم مخالفت کردند خوشحال شدند، و از اینکه همانند مؤمنان با اموال و جان‌های‌شان در راه الله جهاد کنند ناخشنود بودند، و چون غزوۀ تبوک در زمان گرما بود برای بازداشتن برادران منافق خویش گفتند: در گرما سفر نکنید، - ای رسول- به آنها بگو: اگر دانا بودند می‌فهمیدند که آتش جهنم که منتظر منافقان است از این گرما که از آن فرار کردند سوزان‌تر است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَاِنْ رَّجَعَكَ اللّٰهُ اِلٰی طَآىِٕفَةٍ مِّنْهُمْ فَاسْتَاْذَنُوْكَ لِلْخُرُوْجِ فَقُلْ لَّنْ تَخْرُجُوْا مَعِیَ اَبَدًا وَّلَنْ تُقَاتِلُوْا مَعِیَ عَدُوًّا ؕ— اِنَّكُمْ رَضِیْتُمْ بِالْقُعُوْدِ اَوَّلَ مَرَّةٍ فَاقْعُدُوْا مَعَ الْخٰلِفِیْنَ ۟
پس -ای پیامبر- اگر الله تو را به گروهی از این منافقان که بر نفاق‌شان ثابت ماندند بازگرداند، آنگاه از تو اجازه خروج به همراه تو در غزوه‌ای دیگر را خواستند، به آنها بگو: - ای منافقان- به‌خاطر مجازات‌تان و پرهیز از مفاسدِ ناشی از همراهیِ شما، هرگز به همراه من، برای جهاد در راه الله خارج نخواهید شد، زیرا به نشستن و تخلف از غزوۀ تبوک راضی شده‌اید، پس بنشینید و همراه بازماندگان، از جمله بیماران و زنان و کودکان، بمانید.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَا تُصَلِّ عَلٰۤی اَحَدٍ مِّنْهُمْ مَّاتَ اَبَدًا وَّلَا تَقُمْ عَلٰی قَبْرِهٖ ؕ— اِنَّهُمْ كَفَرُوْا بِاللّٰهِ وَرَسُوْلِهٖ وَمَاتُوْا وَهُمْ فٰسِقُوْنَ ۟
و -ای رسول- هرگز بر هیچ‌یک از مردگان منافقان نماز نگزار، و برای دعای طلب آمرزش برای او بر سر قبرش نایست، زیرا آنها به الله و رسولش کفر ورزیدند، و در حال نافرمانی از الله مُردند، و هرکس که چنین باشد نه بر او نماز گزارده می‌شود و نه برایش دعا می‌شود.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَا تُعْجِبْكَ اَمْوَالُهُمْ وَاَوْلَادُهُمْ ؕ— اِنَّمَا یُرِیْدُ اللّٰهُ اَنْ یُّعَذِّبَهُمْ بِهَا فِی الدُّنْیَا وَتَزْهَقَ اَنْفُسُهُمْ وَهُمْ كٰفِرُوْنَ ۟
و -ای رسول- نه اموال این منافقان تو را به شگفت آوَرَد و نه فرزندانشان، همانا الله می‌خواهد آنان را به وسیلۀ اموال و فرزندانشان در زندگی دنیا عذاب کند، و این عذاب با رنج و مصیبت‌هایی است که در راه اموال و فرزندان متحمل می‌شوند، و می‌خواهد که در حالی ارواح‌شان را از بدن‌های‌شان درآوَرَد که بر کفرشان قرار دارند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاِذَاۤ اُنْزِلَتْ سُوْرَةٌ اَنْ اٰمِنُوْا بِاللّٰهِ وَجَاهِدُوْا مَعَ رَسُوْلِهِ اسْتَاْذَنَكَ اُولُوا الطَّوْلِ مِنْهُمْ وَقَالُوْا ذَرْنَا نَكُنْ مَّعَ الْقٰعِدِیْنَ ۟
و هرگاه الله سوره‌ای بر پیامبرش محمد صلی الله علیه وسلم نازل کند که امر به ایمان به الله و جهاد در راه او تعالی را دربرداشته باشد، ثروتمندان و توانگران‌شان برای نرفتن به جهاد از تو اجازه می‌خواهند، و می‌گویند: ما را رها کن تا همراه معذوران همانند ضعیفان و زمین‌گیران بنشینیم.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• الكافر لا ينفعه الاستغفار ولا العمل ما دام كافرًا.
• الآيات تدل على قصر نظر الإنسان، فهو ينظر غالبًا إلى الحال والواقع الذي هو فيه، ولا ينظر إلى المستقبل وما يتَمَخَّض عنه من أحداث.
این آیات بر کوتاه‌نظریِ انسان دلالت دارند، زیرا انسان اغلب به حال و واقعیتی که در آن قرار دارد می‌نگرد، و به آینده و حوادثی که از واقعیت موجود به دست می‌آید توجهی ندارد.
• التهاون بالطاعة إذا حضر وقتها سبب لعقوبة الله وتثبيطه للعبد عن فعلها وفضلها.
سستی در طاعت آنگاه که وقتش برسد، سبب کیفر الله و بازداشتن بنده از انجام طاعت و محرومیت از فضل آن توسط او تعالی است.
• في الآيات دليل على مشروعية الصلاة على المؤمنين، وزيارة قبورهم والدعاء لهم بعد موتهم، كما كان النبي صلى الله عليه وسلم يفعل ذلك في المؤمنين.
این آیات، بر مشروعیت نماز بر مؤمنان، و زیارت قبرهای‌شان و دعا برای آنها پس از مرگ‌شان به‌همان روشی‌که پیامبر صلی الله علیه وسلم این کار را در مورد مؤمنان انجام داد، دلالت دارد.
رَضُوْا بِاَنْ یَّكُوْنُوْا مَعَ الْخَوَالِفِ وَطُبِعَ عَلٰی قُلُوْبِهِمْ فَهُمْ لَا یَفْقَهُوْنَ ۟
وقتی این منافقان راضی شدند همراه معذورها تخلف کنند، (در واقع) به ذلت و خواری خویش راضی شدند و به‌سبب کفر و نفاق‌شان الله بر دل‌های‌شان مُهر زد، پس آنها نمی‌دانند که مصلحت‌شان در چه چیزی است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لٰكِنِ الرَّسُوْلُ وَالَّذِیْنَ اٰمَنُوْا مَعَهٗ جٰهَدُوْا بِاَمْوَالِهِمْ وَاَنْفُسِهِمْ ؕ— وَاُولٰٓىِٕكَ لَهُمُ الْخَیْرٰتُ ؗ— وَاُولٰٓىِٕكَ هُمُ الْمُفْلِحُوْنَ ۟
اما رسول صلی الله علیه وسلم و مؤمنان همراهش مانند اینها از جهاد در راه الله تخلف نورزیدند، بلکه با اموال و جان‌های‌شان در راه الله جهاد کردند، و جزای‌شان نزد الله کسب منافع دنیوی برایشان مانند پیروزی و غنیمت‌ها، و کسب منافع اخروی از جمله ورود به بهشت، و دستیابی به مطلوب و نجات از ترس و هلاکت است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اَعَدَّ اللّٰهُ لَهُمْ جَنّٰتٍ تَجْرِیْ مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهٰرُ خٰلِدِیْنَ فِیْهَا ؕ— ذٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِیْمُ ۟۠
الله برای آنها بهشت‌هایی را آماده ساخته است که از زیر کاخ‌هایش نهرها جاری است و همیشه در آن می‌مانند، و مرگ به آنها نمی‌رسد، این پاداش، بزرگترین رستگاری است که هیچ رستگاری‌ای با آن برابری نمی‌کند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَجَآءَ الْمُعَذِّرُوْنَ مِنَ الْاَعْرَابِ لِیُؤْذَنَ لَهُمْ وَقَعَدَ الَّذِیْنَ كَذَبُوا اللّٰهَ وَرَسُوْلَهٗ ؕ— سَیُصِیْبُ الَّذِیْنَ كَفَرُوْا مِنْهُمْ عَذَابٌ اَلِیْمٌ ۟
و گروهی از بادیه‌نشینان مدینه و پیرامون آن برای عذرخواهی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمدند؛ تا به آنها اجازۀ ترک خروج و جهاد در راه الله دهد، و گروهی دیگر که به‌سبب عدم تصدیق پیامبر صلی الله علیه وسلم و عدم ایمان به وعده‌های الله، هرگز برای تخلف از خروج عذرخواهی ننمودند؛ به‌زودی به اینها به‌سبب این کفرشان عذابی رنج‌آور و دردآور خواهد رسید.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَیْسَ عَلَی الضُّعَفَآءِ وَلَا عَلَی الْمَرْضٰی وَلَا عَلَی الَّذِیْنَ لَا یَجِدُوْنَ مَا یُنْفِقُوْنَ حَرَجٌ اِذَا نَصَحُوْا لِلّٰهِ وَرَسُوْلِهٖ ؕ— مَا عَلَی الْمُحْسِنِیْنَ مِنْ سَبِیْلٍ ؕ— وَاللّٰهُ غَفُوْرٌ رَّحِیْمٌ ۟ۙ
زنان و کودکان و بیماران و ناتوانان و کوران و فقیرانی که مالی برای هزینه کردن نمی‌یابند که با آن خودشان را تجهیز کنند، بر تمامی این گروه‌ها گناهی در تخلف از خروج نیست؛ زیرا عذرهای‌شان مُوَجَّه است، اگر برای الله و رسولش اخلاص ورزند، و به شریعت او تعالی عمل کنند، راهی برای مجازاتِ نیکوکارانِ این معذورین نیست، و الله گناهان نیکوکاران را می‌آمرزد، و نسبت به آنها مهربان است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَّلَا عَلَی الَّذِیْنَ اِذَا مَاۤ اَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لَاۤ اَجِدُ مَاۤ اَحْمِلُكُمْ عَلَیْهِ ۪— تَوَلَّوْا وَّاَعْیُنُهُمْ تَفِیْضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَنًا اَلَّا یَجِدُوْا مَا یُنْفِقُوْنَ ۟ؕ
و - ای رسول- نیز گناهی نیست بر آن بازماندگانی که وقتی برای طلب سواری‌ها نزد تو آمدند که آنها را بر آن سوار کنی، به آنها گفتی: سواری‌ای نمی‌یابم که شما را بر آن سوار کنم؛ به تو پشت کردند درحالی‌که از افسوس بر اینکه نزد خودشان یا نزد تو چیزی برای هزینه نیافته‌اند از چشمان‌شان سیل اشک روان بود.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِنَّمَا السَّبِیْلُ عَلَی الَّذِیْنَ یَسْتَاْذِنُوْنَكَ وَهُمْ اَغْنِیَآءُ ۚ— رَضُوْا بِاَنْ یَّكُوْنُوْا مَعَ الْخَوَالِفِ ۙ— وَطَبَعَ اللّٰهُ عَلٰی قُلُوْبِهِمْ فَهُمْ لَا یَعْلَمُوْنَ ۟
پس از معافیّت معذوران، کسانی را که سزاوار مجازات و مؤاخذه هستند بیان نمود و فرمود: - ای رسول- همانا راه کیفر و مؤاخذه بر کسانی باز است که از تو در حالی برای ترک جهاد اجازه می‌خواهند که به علت دارابودن آنچه با آن تجهیز شوند قادر به جهادکردن هستند، و خواری و ذلت را برای خودشان راضی شدند به این ترتیب که همراه بازماندگان در خانه‌ها بمانند، و الله بر دل‌های‌شان مُهر زد. پس هیچ اندرزی بر دل‌های‌شان اثر نمی‌گذارد، و آنها به‌سبب این مُهر، نمی‌دانند که مصلحت‌شان در چه چیزی است تا آن را انتخاب کنند، و تباهی‌شان در چه چیزی است تا از آن بپرهیزند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• المجاهدون سيحصِّلون الخيرات في الدنيا، وإن فاتهم هذا فلهم الفوز بالجنة والنجاة من العذاب في الآخرة.
مجاهدان در دنیا خیرها را کسب خواهند کرد، و اگر این امر را به دست نیاورند با بهشت و نجات از عذاب در آخرت رستگار می‌شوند.
• الأصل أن المحسن إلى الناس تكرمًا منه لا يؤاخَذ إن وقع منه تقصير.
یَعْتَذِرُوْنَ اِلَیْكُمْ اِذَا رَجَعْتُمْ اِلَیْهِمْ ؕ— قُلْ لَّا تَعْتَذِرُوْا لَنْ نُّؤْمِنَ لَكُمْ قَدْ نَبَّاَنَا اللّٰهُ مِنْ اَخْبَارِكُمْ ؕ— وَسَیَرَی اللّٰهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُوْلُهٗ ثُمَّ تُرَدُّوْنَ اِلٰی عٰلِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ فَیُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُوْنَ ۟
هنگام بازگشت مسلمانان از جهاد، منافقان متخلف از جهاد عذرهایی واهی برایشان عَرضه می‌کنند، و الله به پیامبرش و مؤمنان سفارش می‌کند که این‌گونه به آنها پاسخ دهند: عذرهای دروغین نیاورید، هرگز در آنچه به ما خبر می‌دهید شما را تصدیق نخواهیم کرد، زیرا الله ما را از آنچه در نفس‌های‌تان وجود دارد، آگاه ساخته است، و الله و رسولش به زودی خواهند دید که: آیا توبه می‌کنید، تا الله توبۀ شما را بپذیرد، یا بر نفاق‌تان ادامه می‌دهید؟ سپس به‌سوی الله که از هر چیزی آگاه است بازگردانده می‌شوید، آنگاه شما را از آنچه انجام می‌دادید آگاه می‌سازد، و شما را در قبال آن مجازات می‌کند، پس به توبه و عمل صالح اقدام کنید.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سَیَحْلِفُوْنَ بِاللّٰهِ لَكُمْ اِذَا انْقَلَبْتُمْ اِلَیْهِمْ لِتُعْرِضُوْا عَنْهُمْ ؕ— فَاَعْرِضُوْا عَنْهُمْ ؕ— اِنَّهُمْ رِجْسٌ ؗ— وَّمَاْوٰىهُمْ جَهَنَّمُ ۚ— جَزَآءً بِمَا كَانُوْا یَكْسِبُوْنَ ۟
- ای مؤمنان- این متخلفان آنگاه که نزدشان بازگردید برای تقویت عذرهای باطل‌شان به الله سوگند خواهند خورد، تا از سرزنش و توبیخ آنها خودداری کنید، پس مانند شخص خشمگین آنها را رها کنید و از آنها دوری گزینید، زیرا آنها نجس‌هایی هستند که باطن پلیدی دارند، و به سزای نفاق و گناهانی که کسب می‌کنند جایگاهشان که به آن پناه می‌برند جهنم است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
یَحْلِفُوْنَ لَكُمْ لِتَرْضَوْا عَنْهُمْ ۚ— فَاِنْ تَرْضَوْا عَنْهُمْ فَاِنَّ اللّٰهَ لَا یَرْضٰی عَنِ الْقَوْمِ الْفٰسِقِیْنَ ۟
- ای مؤمنان- این متخلفان از جهاد برایتان سوگند یاد می‌کنند تا از آنها راضی شوید، و عذرهای‌شان را بپذیرید، اما از آنها راضی نشوید، زیرا اگر از آنها راضی شوید با پروردگارتان مخالفت کرده‌اید، چون او تعالی از گروهی که با کفر و نفاق از طاعت او تعالی خارج شده‌اند راضی نمی‌شود؛ پس -ای مسلمانان- برحذر باشید از اینکه از کسی که الله از او راضی نمی‌شود راضی شوید.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اَلْاَعْرَابُ اَشَدُّ كُفْرًا وَّنِفَاقًا وَّاَجْدَرُ اَلَّا یَعْلَمُوْا حُدُوْدَ مَاۤ اَنْزَلَ اللّٰهُ عَلٰی رَسُوْلِهٖ ؕ— وَاللّٰهُ عَلِیْمٌ حَكِیْمٌ ۟
بادیه‌نشینان اگر کفر یا نفاق ورزند، کفر و نفاق‌شان سخت‌تر از کفر و نفاق شهرنشینان است، و آنها سزاوارترند که به دین جهل داشته باشند، و مستحق‌تر هستند از اینکه فرایض و سنن و ضوابط احکام را که الله بر رسولش نازل فرموده است ندانند؛ زیرا سخت و خشن هستند و معاشرت کمی دارند، و الله از احوال‌شان آگاه است، به گونه‌ای که ذره‌ای از احوال‌شان بر او تعالی پوشیده نمی‌ماند، و او تعالی در تدبیر و شرعش بسیار داناست.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمِنَ الْاَعْرَابِ مَنْ یَّتَّخِذُ مَا یُنْفِقُ مَغْرَمًا وَّیَتَرَبَّصُ بِكُمُ الدَّوَآىِٕرَ ؕ— عَلَیْهِمْ دَآىِٕرَةُ السَّوْءِ ؕ— وَاللّٰهُ سَمِیْعٌ عَلِیْمٌ ۟
و از بادیه نشینانِ منافق کسانی هستند که اعتقاد دارند، مالی را که در راه الله انفاق می کنند زیان و خسارت است؛ چرا که گمان می کنند اگر انفاق کنند، پاداشی به آن ها نمی رسد، و اگر از انفاق خودداری کنند الله متعال سزای آن ها را نمی دهد، اما با وجود این گاهی از روی ریا و تظاهر، انفاق می کنند، و -ای مؤمنان- آنان منتظر هستند که بلايى ناگواری بر شما نازل شود تا از شما رهایی یابند. الله متعال، بلاها و مصيبت های ناگوارِ و بدفرجامى که وقوع آن ها را برای مؤمنان آرزو می کردند، گريبان گير خودشان مى سازد، نه مؤمنان؛ الله متعال به آنچه می گویند، شنوا؛ و از آنچه که پنهان می کنند، آگاه است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمِنَ الْاَعْرَابِ مَنْ یُّؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَالْیَوْمِ الْاٰخِرِ وَیَتَّخِذُ مَا یُنْفِقُ قُرُبٰتٍ عِنْدَ اللّٰهِ وَصَلَوٰتِ الرَّسُوْلِ ؕ— اَلَاۤ اِنَّهَا قُرْبَةٌ لَّهُمْ ؕ— سَیُدْخِلُهُمُ اللّٰهُ فِیْ رَحْمَتِهٖ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِیْمٌ ۟۠
و از بادیه‌نشینان کسی است که به الله و روز قیامت ایمان دارد، و مالی را که در راه الله انفاق می‌کند به عنوان عبادتی انجام می‌دهد که به‌وسیلۀ آنها به الله نزدیکی صورت می‌گیرد، و آن را وسیله‌ای برای دستیابی به دعا و طلب آمرزش رسول صلی الله علیه وسلم برای خودش قرار می‌دهد، همانا انفاق او در راه الله و دعای رسول صلی الله علیه وسلم برایش، عباداتی برای او نزد الله است، که به‌زودی ثوابش را نزد او تعالی خواهد یافت به این ترتیب که الله او را در رحمت گستردۀ خویش که شامل مغفرت و بهشت او تعالی است وارد می‌سازد. همانا الله نسبت به بندگان توبهکارش بسیار آمرزنده و مهربان است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• ميدان العمل والتكاليف خير شاهد على إظهار كذب المنافقين من صدقهم.
• أهل البادية إن كفروا فهم أشد كفرًا ونفاقًا من أهل الحضر؛ لتأثير البيئة.
• الحض على النفقة في سبيل الله مع إخلاص النية، وعظم أجر من فعل ذلك.
وَالسّٰبِقُوْنَ الْاَوَّلُوْنَ مِنَ الْمُهٰجِرِیْنَ وَالْاَنْصَارِ وَالَّذِیْنَ اتَّبَعُوْهُمْ بِاِحْسَانٍ ۙ— رَّضِیَ اللّٰهُ عَنْهُمْ وَرَضُوْا عَنْهُ وَاَعَدَّ لَهُمْ جَنّٰتٍ تَجْرِیْ تَحْتَهَا الْاَنْهٰرُ خٰلِدِیْنَ فِیْهَاۤ اَبَدًا ؕ— ذٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِیْمُ ۟
کسانی‌که نخستین بار به ایمان پیشی گرفتند، چه مهاجران که از خانه و سرزمین‌شان به‌سوی الله مهاجرت کردند، و چه انصار که پیامبرش را یاری رساندند، و کسانی‌که در اعتقاد و اقوال و افعال از مهاجران و انصارِ پیشگام به ایمان، به نیکی پیروی کردند- الله از آنها راضی شد پس طاعت‌شان را قبول کرد، و آنها از او تعالی راضی شدند چون پاداش بزرگش را به آنها اعطا کرده است، و بهشت‌هایی را که در زیر کاخ‌هایش نهرها جاری است، و جاودانه در آن می‌مانند، برایشان آماده کرده است، این پاداش همان رستگاری بزرگ است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِّنَ الْاَعْرَابِ مُنٰفِقُوْنَ ۛؕ— وَمِنْ اَهْلِ الْمَدِیْنَةِ ؔۛ۫— مَرَدُوْا عَلَی النِّفَاقِ ۫— لَا تَعْلَمُهُمْ ؕ— نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ ؕ— سَنُعَذِّبُهُمْ مَّرَّتَیْنِ ثُمَّ یُرَدُّوْنَ اِلٰی عَذَابٍ عَظِیْمٍ ۟ۚ
و برخی از بادیه‌نشینانِ نزدیکِ مدینه منافق هستند و از ساکنان مدینه منافقانی هستند که بر نفاق خویش ادامه داده و بر آن پایدار مانده‌اند، - ای رسول- تو آنها را نمی‌شناسی الله همان ذاتی است که آنها را می‌شناسد، و به‌زودی دو بار آنها را مجازات خواهد کرد: یک‌بار در دنیا با برملا ساختن نفاق و قتل و اسارت‌شان، و بار دیگر در آخرت با عذاب قبر، سپس در روز قیامت به عذابی بزرگ در پایین‌ترین طبقۀ جهنم بازگردانده می‌شوند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاٰخَرُوْنَ اعْتَرَفُوْا بِذُنُوْبِهِمْ خَلَطُوْا عَمَلًا صَالِحًا وَّاٰخَرَ سَیِّئًا ؕ— عَسَی اللّٰهُ اَنْ یَّتُوْبَ عَلَیْهِمْ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ غَفُوْرٌ رَّحِیْمٌ ۟
و از ساکنان مدینه گروهی هستند که بدون عذر از جهاد تخلف ورزیدند، پس علیه خویش اقرار کردند که عذری نداشته‌اند، و عذرهایی دروغین نیاوردند، و اعمال صالح گذشتۀ خودشان از انجام طاعت الله، و تمسک به احکام او تعالی، و جهاد در راه الله را با عمل بد درآمیخته‌اند، آنها به الله امید دارند که توبۀ‌شان را بپذیرد و از آنها درگذرد، همانا الله نسبت به بندگان توبهکارش بسیار آمرزنده و مهربان است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
خُذْ مِنْ اَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّیْهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَیْهِمْ ؕ— اِنَّ صَلٰوتَكَ سَكَنٌ لَّهُمْ ؕ— وَاللّٰهُ سَمِیْعٌ عَلِیْمٌ ۟
- ای رسول- از اموال آنها زکاتی بگیر تا آنها را با آن از پلیدی‌های معاصی و گناهان پاکیزه سازی، و نیکی‌های‌شان را رشد دهی، و پس از گرفتن زکات از آنها برایشان دعا کن، زیرا دعای تو رحمت و آرامشی برایشان است، و الله دعای تو را می‌شنود، و از اعمال و نیت‌های آنها آگاه است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اَلَمْ یَعْلَمُوْۤا اَنَّ اللّٰهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهٖ وَیَاْخُذُ الصَّدَقٰتِ وَاَنَّ اللّٰهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیْمُ ۟
تا این متخلفان از جهاد و توبه‌کنندگان بدانند که الله توبۀ آن بندگانش را که به‌سوی او توبه کنند می‌پذیرد، و اینکه صدقات را می‌پذیرد هر چند از آنها بی‌نیاز است، و پاداش صدقه را به صدقه‌‌دهنده می‌دهد، و اینکه او سبحانه توبۀ بندگان توبهکارش را می‌پذیرد، و نسبت به آنها بسیار مهربان است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَقُلِ اعْمَلُوْا فَسَیَرَی اللّٰهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُوْلُهٗ وَالْمُؤْمِنُوْنَ ؕ— وَسَتُرَدُّوْنَ اِلٰی عٰلِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ فَیُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُوْنَ ۟ۚ
و -ای رسول- به این متخلفان از جهاد و توبه‌کنندگان از گناهان‌شان بگو: زیان آنچه را که از دست دادید جبران کنید، و اعمال‌تان را برای الله خالص گردانید، و اعمالی را که سبب رضایت او تعالی است انجام دهید، زیرا الله و رسولش و مؤمنان، اعمال شما را خواهند دید، و در روز قیامت به‌سوی پروردگارتان که از هر چیزی آگاه است، و آنچه را پنهان یا آشکار می‌کنید می‌داند، و شما را از آنچه که در دنیا انجام می‌دادید باخبر خواهد کرد، و جزای آن را به شما خواهد داد، بازگردانده می‌شوید.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاٰخَرُوْنَ مُرْجَوْنَ لِاَمْرِ اللّٰهِ اِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَاِمَّا یَتُوْبُ عَلَیْهِمْ ؕ— وَاللّٰهُ عَلِیْمٌ حَكِیْمٌ ۟
و از متخلفان از غزوۀ تبوک، گروهی دیگر هستند که عذری نداشته‌اند، که قضا و حکم الله در مورد آنها به تأخیر افتاده است، و هر حکمی که بخواهد در مورد آنها صادر می‌کند: یا آنها را عذاب می‌کند در صورتی که به‌سوی او تعالی توبه نکنند، و یا توبه‌شان را می‌پذیرد اگر توبه کنند، و الله می‌داند چه کسی سزاوار کیفرش و چه کسی سزاوار بخشش اوست، و در شرع و تدبیرش بسیار داناست. افراد مورد نظر، مُرارَة بن رَبیع، کَعب بن مالک و هِلال بن اُمَیّه هستند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• فضل المسارعة إلى الإيمان، والهجرة في سبيل الله، ونصرة الدين، واتباع طريق السلف الصالح.
• استئثار الله عز وجل بعلم الغيب، فلا يعلم أحد ما في القلوب إلا الله.
وَالَّذِیْنَ اتَّخَذُوْا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَّكُفْرًا وَّتَفْرِیْقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنِیْنَ وَاِرْصَادًا لِّمَنْ حَارَبَ اللّٰهَ وَرَسُوْلَهٗ مِنْ قَبْلُ ؕ— وَلَیَحْلِفُنَّ اِنْ اَرَدْنَاۤ اِلَّا الْحُسْنٰی ؕ— وَاللّٰهُ یَشْهَدُ اِنَّهُمْ لَكٰذِبُوْنَ ۟
و از منافقان کسانی دیگر هستند که مسجدی را برای غیر طاعت الله، بلکه برای ضرر رساندن به مسلمانان، و یاری رساندن کفر با تقویت اهل نفاق، و پراکندگی میان مؤمنان، و آماده کردن و چشم به راه بودن کسی‌که قبل از ساختن مسجد با الله و رسولش به جنگ برخاسته بود بنا کردند، و این منافقان به شما سوگند یاد می‌کنند که: قصدی جز سود رساندن به مسلمانان نداشتیم، و الله گواهی می‌دهد که آنها در این ادعای‌شان دروغگو هستند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَا تَقُمْ فِیْهِ اَبَدًا ؕ— لَمَسْجِدٌ اُسِّسَ عَلَی التَّقْوٰی مِنْ اَوَّلِ یَوْمٍ اَحَقُّ اَنْ تَقُوْمَ فِیْهِ ؕ— فِیْهِ رِجَالٌ یُّحِبُّوْنَ اَنْ یَّتَطَهَّرُوْا ؕ— وَاللّٰهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِیْنَ ۟
- ای پیامبر- مسجدی که چنین صفتی دارد، دعوت منافقان را برای اینکه در آن نماز بگزاری اجابت نکن، زیرا مسجد قبا که از ابتدا بر تقوا بنا شده است از این مسجد که بر کفر بنا شده سزاوارتر است که در آن نماز بگزاری، در مسجد قبا مردانی هستند که دوست دارند از اَحداث (بی‌وضویی و بی‌غسلی) و اَخباث (ناپاکی‌ها) با آب، و از گناهان با توبه و استغفار پاک شوند، و الله پاکیزه شدگان از احداث و اخباث و گناهان را دوست دارد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اَفَمَنْ اَسَّسَ بُنْیَانَهٗ عَلٰی تَقْوٰی مِنَ اللّٰهِ وَرِضْوَانٍ خَیْرٌ اَمْ مَّنْ اَسَّسَ بُنْیَانَهٗ عَلٰی شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَانْهَارَ بِهٖ فِیْ نَارِ جَهَنَّمَ ؕ— وَاللّٰهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظّٰلِمِیْنَ ۟
آیا کسی‌که بنیانش را بر تقوای الهی با اجرای اوامر، و اجتناب از نواهی او، و رضایت الله با گسترش در اعمال نیکو بنا نهاده است یکسان است با کسی‌که مسجدی برای ضرر رساندن به مسلمانان و تقویت کفر، و پراکندگی میان مؤمنان بنا نهاده است؟! این دو هرگز یکسان نیستند، زیرا بنیان اولی قوی و منسجم است که از سقوط آن نمی‌ترسد، و مثال دومی مانند مثال کسی است که بنیانش را بر لبۀ پرتگاهی بنا نهاده که منهدم شده و سقوط می‌کند، آنگاه بنیانش او را در قعر جهنم فرو می‌برد، و الله قوم ستمکار را به‌سبب کفر و نفاق و غیر آن، توفیق نمی‌دهد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَا یَزَالُ بُنْیَانُهُمُ الَّذِیْ بَنَوْا رِیْبَةً فِیْ قُلُوْبِهِمْ اِلَّاۤ اَنْ تَقَطَّعَ قُلُوْبُهُمْ ؕ— وَاللّٰهُ عَلِیْمٌ حَكِیْمٌ ۟۠
مسجدشان که آن را برای ضرر رساندن بنا کردند همیشه در دل‌های‌شان مایۀ شک و نفاق است تا اینکه دل‌های‌شان با مرگ یا قتل با شمشیر پاره پاره شود، و الله از اعمال بندگانش آگاه است، و در آنچه که حکم می‌کند، چه جزا به خیر یا شر، بسیار داناست.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِنَّ اللّٰهَ اشْتَرٰی مِنَ الْمُؤْمِنِیْنَ اَنْفُسَهُمْ وَاَمْوَالَهُمْ بِاَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ ؕ— یُقَاتِلُوْنَ فِیْ سَبِیْلِ اللّٰهِ فَیَقْتُلُوْنَ وَیُقْتَلُوْنَ ۫— وَعْدًا عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْرٰىةِ وَالْاِنْجِیْلِ وَالْقُرْاٰنِ ؕ— وَمَنْ اَوْفٰی بِعَهْدِهٖ مِنَ اللّٰهِ فَاسْتَبْشِرُوْا بِبَیْعِكُمُ الَّذِیْ بَایَعْتُمْ بِهٖ ؕ— وَذٰلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیْمُ ۟
همانا الله از مؤمنان جان‌های‌شان را - از روی لطف خویش؛ با وجود اینکه آنها ملکِ خودِ او تعالی هستند - به بهایی گران یعنی بهشت خریده است، چون با کفار می‌جنگند تا سخن الله برتر باشد، سپس کفار را می‌کشند، و کفار آنها را می‌کشند، الله این پاداش را به وعدۀ حقی در تورات، کتاب موسی علیه السلام ؛ و انجیل، کتاب عیسی علیه السلام ؛ و کتاب محمد صلی الله علیه وسلم وعده داده است، و هیچ‌کس از الله سبحانه وفادارتر به عهد خویش نیست؛ پس -ای مؤمنان- به معامله‌ای که با الله کرده‌اید شاد و خوشحال باشید، زیرا سود زیادی در آن برده‌اید، و این معامله همان رستگاری بزرگ است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• محبة الله ثابتة للمتطهرين من الأنجاس البدنية والروحية.
• لا يستوي من عمل عملًا قصد به وجه الله؛ فهذا العمل هو الذي سيبقى ويسعد به صاحبه، مع من قصد بعمله نصرة الكفر ومحاربة المسلمين؛ وهذا العمل هو الذي سيفنى ويشقى به صاحبه.
کسی‌که عملی را به هدف رضایت الله انجام دهد، با کسی‌که عملش را به هدف یاریِ کفر و جنگ با مسلمانان انجام دهد یکسان نیست؛ زیرا عمل اولی است که می‌ماند و صاحبش را به سعادت می‌رساند، اما عمل دومی نابود می‌شود و صاحبش را بدبخت می‌کند.
• مشروعية الجهاد والحض عليه كانت في الأديان التي قبل الإسلام أيضًا.
• كل حالة يحصل بها التفريق بين المؤمنين فإنها من المعاصي التي يتعين تركها وإزالتها، كما أن كل حالة يحصل بها جمع المؤمنين وائتلافهم يتعين اتباعها والأمر بها والحث عليها.
هر حالتی‌که به پراکندگی مؤمنان منجر شود، از گناهانی است که ترک آن واجب است، چنان‌که هر حالتی‌که منجر به اجتماع و ائتلاف مؤمنان شود، پیروی از آن و امر و تشویق بر آن واجب است.
اَلتَّآىِٕبُوْنَ الْعٰبِدُوْنَ الْحٰمِدُوْنَ السَّآىِٕحُوْنَ الرّٰكِعُوْنَ السّٰجِدُوْنَ الْاٰمِرُوْنَ بِالْمَعْرُوْفِ وَالنَّاهُوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحٰفِظُوْنَ لِحُدُوْدِ اللّٰهِ ؕ— وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِیْنَ ۟
اینها که این پاداش را به دست آورده‌اند همان کسانی هستند که از آنچه الله نمی‌پسندد و از آن به خشم می‌آید به آنچه او تعالی دوست دارد و از آن راضی می‌شود برمی‌گردند، همان کسانی‌که از خشیت الله و از روی تواضع فروتنی کردند پس در طاعت او تعالی کوشیدند. ستایش‌گران پروردگارشان در همه حال، روزه‌داران، نمازگزاران، امرکنندگان به آنچه الله یا رسولش به آن فرمان داده‌اند، نهی‌کنندگان از آنچه الله و رسولش از آن نهی کرده‌اند، پاسداران اوامر الله با انجام آنها، و پاسداران نواهی او تعالی با ترک آنها، - ای رسول- مؤمنان متصف به این صفات را به آنچه آنها را در دنیا و آخرت راضی می‌سازد، خبر بده.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
مَا كَانَ لِلنَّبِیِّ وَالَّذِیْنَ اٰمَنُوْۤا اَنْ یَّسْتَغْفِرُوْا لِلْمُشْرِكِیْنَ وَلَوْ كَانُوْۤا اُولِیْ قُرْبٰی مِنْ بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمْ اَنَّهُمْ اَصْحٰبُ الْجَحِیْمِ ۟
نه برای پیامبر صلی الله علیه وسلم سزاوار است و نه برای مؤمنان که از الله برای مشرکان آمرزش بخواهند، هر چند نزدیکان‌شان باشند، پس از آن‌که برایشان مشخص شد آنها به‌سبب مرگ‌شان در حال شرک جهنمی هستند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ اِبْرٰهِیْمَ لِاَبِیْهِ اِلَّا عَنْ مَّوْعِدَةٍ وَّعَدَهَاۤ اِیَّاهُ ۚ— فَلَمَّا تَبَیَّنَ لَهٗۤ اَنَّهٗ عَدُوٌّ لِّلّٰهِ تَبَرَّاَ مِنْهُ ؕ— اِنَّ اِبْرٰهِیْمَ لَاَوَّاهٌ حَلِیْمٌ ۟
و طلب آمرزش از سوی ابراهیم برای پدرش نبود جز به‌سبب وعده‌ای که به او داده بود تا آمرزش را برایش بخواهد؛ به این امید که اسلام بیاورد، اما وقتی به دلیل فایده نداشتن نصیحت برای پدرش، یا به دلیل آگاهی ابراهیم از طریق وحی به اینکه پدرش در حال کفر می‌میرد و مشخص شد که پدرش دشمن الله است، از او بیزاری جست، و آمرزش خواستن ابراهیم علیه السلام برای پدرش اجتهادی از جانب او بود، نه مخالفتی با حکمی که الله به‌سوی او وحی کرده بود، به‌راستی که ابراهیم بسیار نیایش کننده به‌سوی الله، و بسیار بخشنده و گذشت کننده از قوم ستمکارش بود.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَا كَانَ اللّٰهُ لِیُضِلَّ قَوْمًا بَعْدَ اِذْ هَدٰىهُمْ حَتّٰی یُبَیِّنَ لَهُمْ مَّا یَتَّقُوْنَ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ بِكُلِّ شَیْءٍ عَلِیْمٌ ۟
و الله نمی‌خواهد برای قومی به گمراهی حکم کند پس از اینکه آنها را به هدایت توفیق داد مگر اینکه محرماتی را که باید از آن اجتناب کنند برایشان بیان کرده باشد. پس اگر پس از بیان تحریم آنچه که برایشان حرام کرده است آنها را مرتکب شدند به گمراهی آنها حکم کرده است. همانا الله از هر چیزی آگاه است، و ذره‌ای بر او پوشیده نمی‌ماند، و شما را از آنچه که نمی‌دانستید آگاه کرده است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اِنَّ اللّٰهَ لَهٗ مُلْكُ السَّمٰوٰتِ وَالْاَرْضِ ؕ— یُحْیٖ وَیُمِیْتُ ؕ— وَمَا لَكُمْ مِّنْ دُوْنِ اللّٰهِ مِنْ وَّلِیٍّ وَّلَا نَصِیْرٍ ۟
همانا فرمانروایی آسمان‌ها و زمین از آنِ الله است، و در آن دو هیچ شریکی ندارد، در آن دو هیچ امر پنهانی بر او پوشیده نمی‌ماند، هرکس را که زنده کردنش را بخواهد زنده می‌گرداند، و هرکس را که مردنش را بخواهد می‌میراند، و -ای مردم- غیر از الله هیچ دوست و کارسازی ندارید که کارهای‌تان را به عهده بگیرد، و هیچ یاوری جز او تعالی ندارید که آسیب را از شما دفع کند، و شما را بر دشمنتان پیروز گردانَد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَقَدْ تَّابَ اللّٰهُ عَلَی النَّبِیِّ وَالْمُهٰجِرِیْنَ وَالْاَنْصَارِ الَّذِیْنَ اتَّبَعُوْهُ فِیْ سَاعَةِ الْعُسْرَةِ مِنْ بَعْدِ مَا كَادَ یَزِیْغُ قُلُوْبُ فَرِیْقٍ مِّنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ ؕ— اِنَّهٗ بِهِمْ رَءُوْفٌ رَّحِیْمٌ ۟ۙ
همانا الله پیامبرش محمد صلی الله علیه وسلم را بخشیده است آنگاه که به منافقان در تخلف از غزوۀ تبوک اجازه داد. و مهاجران و انصار را نیز بخشیده است؛ زیرا از او تخلف نورزیدند، بلکه با وجود گرمای زیاد، و کمیِ مال، و با وجود نیروی زیاد دشمنان، او را در غزوۀ تبوک پیروی کردند. پس از آن‌که نزدیک بود به‌سبب سختی بزرگی که در آن بودند دل‌های گروهی از آنها منحرف شود و به ترک پیکار تصمیم گرفتند، سپس الله آنها را به پایداری و خروج برای پیکار توفیق داد، و آنها را بخشید، همانا او سبحانه نسبت به آنها بسیار بخشنده و مهربان است، و از جلمه رحمت او تعالی این است که به آنها توفیق توبه داد و توبه‌شان را پذیرفت.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• بطلان الاحتجاج على جواز الاستغفار للمشركين بفعل إبراهيم عليه السلام.
• أن الذنوب والمعاصي هي سبب المصائب والخذلان وعدم التوفيق.
• أن الله هو مالك الملك، وهو ولينا، ولا ولي ولا نصير لنا من دونه.
وَّعَلَی الثَّلٰثَةِ الَّذِیْنَ خُلِّفُوْا ؕ— حَتّٰۤی اِذَا ضَاقَتْ عَلَیْهِمُ الْاَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَیْهِمْ اَنْفُسُهُمْ وَظَنُّوْۤا اَنْ لَّا مَلْجَاَ مِنَ اللّٰهِ اِلَّاۤ اِلَیْهِ ؕ— ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوْبُوْا ؕ— اِنَّ اللّٰهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیْمُ ۟۠
و به‌راستی که الله آن سه نفر یعنی کَعب بن مالک، مُرارَة بن رَبیع و هِلال بن اُمَیّه را بخشیده است؛ همان سه نفری که پس از تخلف آنها از خروج همراه رسول الله صلی الله علیه وسلم به‌سوی تبوک، از پذیرش توبه جا مانده بودند و قبول توبه‌شان به تأخیر افتاد، آنگاه پیامبر صلی الله علیه وسلم به مردم دستور داد تا با آنها قطع رابطه کنند، و به‌سبب این امر غم و اندوهی به آنها رسید تا جایی‌که زمین با وجود گستردگی‌اش برایشان تنگ شد، و به‌سبب وحشتی که برایشان حاصل گشت سینه‌های‌شان تنگ گردید، و دانستند که جز به‌سوی اللهِ یگانه، پناهگاهی برای پناه بردن به آن ندارند، پس الله بر آنها رحم کرد که توفیق توبه به آنها داد. سپس توبه‌شان را پذیرفت. همانا او نسبت به بندگان توبهکارش بسیار توبه‌‌پذیر و مهربان است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ وَكُوْنُوْا مَعَ الصّٰدِقِیْنَ ۟
ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید و از رسولش پیروی نموده و به شریعتش عمل کرده‌اید، با اجرای اوامر و اجتناب از نواهی الله از او تعالی بترسید، و با راستان در ایمان و اقوال و اعمال‌شان باشید، زیرا هیچ وسیلۀ نجات و رهایی‌ای جز راستی برایتان نیست.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
مَا كَانَ لِاَهْلِ الْمَدِیْنَةِ وَمَنْ حَوْلَهُمْ مِّنَ الْاَعْرَابِ اَنْ یَّتَخَلَّفُوْا عَنْ رَّسُوْلِ اللّٰهِ وَلَا یَرْغَبُوْا بِاَنْفُسِهِمْ عَنْ نَّفْسِهٖ ؕ— ذٰلِكَ بِاَنَّهُمْ لَا یُصِیْبُهُمْ ظَمَاٌ وَّلَا نَصَبٌ وَّلَا مَخْمَصَةٌ فِیْ سَبِیْلِ اللّٰهِ وَلَا یَطَـُٔوْنَ مَوْطِئًا یَّغِیْظُ الْكُفَّارَ وَلَا یَنَالُوْنَ مِنْ عَدُوٍّ نَّیْلًا اِلَّا كُتِبَ لَهُمْ بِهٖ عَمَلٌ صَالِحٌ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ لَا یُضِیْعُ اَجْرَ الْمُحْسِنِیْنَ ۟ۙ
ساکنان مدینه و بادیه نشینان پیرامون آن را نسزد که از رسول‌الله صلی الله علیه وسلم هنگامی‌که خودش برای جهاد خارج شود تخلف ورزند، و آنها را نسزد که نسبت به جان خویش بخل ورزند، و جان خودشان را در برابر جان رسول الله صلی الله علیه وسلم محافظت کنند، بلکه بر آنها واجب است که جان‌شان را به جای جان او ببخشند؛ زیرا هیچ عطش، و سختی و رنجی در راه الله بر آنها نمی‌رسد، و در هیچ مکانی‌که وجودشان در آنجا خشم کفار را به جوش می‌آورد فرود نمی‌آیند، و از جانب دشمن هیچ قتل یا اسارت یا غنیمت یا شکستی به آنها نمی‌رسد- مگر اینکه الله به‌سبب آن، برایشان پاداش عملی صالح و پذیرفته شده می‌نویسد، همانا الله مزد نیکوکاران را تباه نمی‌سازد، بلکه آن را به صورت کامل به آنها می‌دهد، و بر مزدشان می‌افزاید.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَلَا یُنْفِقُوْنَ نَفَقَةً صَغِیْرَةً وَّلَا كَبِیْرَةً وَّلَا یَقْطَعُوْنَ وَادِیًا اِلَّا كُتِبَ لَهُمْ لِیَجْزِیَهُمُ اللّٰهُ اَحْسَنَ مَا كَانُوْا یَعْمَلُوْنَ ۟
و هیچ مالی، چه کم چه زیاد، نمی‌بخشند، و از هیچ دره‌ای نمی‌گذرند مگر اینکه هر بخشش و سفری که انجام می‌دهند برایشان نوشته می‌شود تا الله پاداش آن را برایشان بدهد، پس در آخرت پاداش نیکوترین عملی را که انجام می‌دادند برایشان عطا می‌کند (یعنی پاداششان برحسب نیکوترین اعمال‌شان سنجیده می‌شود).
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُوْنَ لِیَنْفِرُوْا كَآفَّةً ؕ— فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَآىِٕفَةٌ لِّیَتَفَقَّهُوْا فِی الدِّیْنِ وَلِیُنْذِرُوْا قَوْمَهُمْ اِذَا رَجَعُوْۤا اِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُوْنَ ۟۠
و برای مؤمنان شایسته نیست که همگی برای قتال خارج شوند تا اگر دشمن‌شان بر آنها پیروز شد از ریشه کنده نشوند، پس چرا گروهی از آنها برای جهاد خارج نمی‌شوند، و گروهی باقی نمی‌مانند تا با رسول الله صلی الله علیه وسلم همراهی کنند، و به‌سبب آنچه از قرآن و احکام شرع که از او می‌شنوند در دین آگاهی پیدا کنند، و قوم‌شان را هنگامی‌که به‌سوی‌شان بازگشتند با آنچه که آموخته‌اند انذار کنند، امید است که از عذاب و کیفر الله بترسند، آنگاه اوامرش را اجرا، و از نواهی‌اش اجتناب کنند. این امر در مورد سریه‌هایی بود که رسول الله صلی الله علیه وسلم به‌سوی نواحی می‌فرستاد، و گروهی از اصحابش را برای این کار انتخاب می‌کرد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• وجوب تقوى الله والصدق وأنهما سبب للنجاة من الهلاك.
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا قَاتِلُوا الَّذِیْنَ یَلُوْنَكُمْ مِّنَ الْكُفَّارِ وَلْیَجِدُوْا فِیْكُمْ غِلْظَةً ؕ— وَاعْلَمُوْۤا اَنَّ اللّٰهَ مَعَ الْمُتَّقِیْنَ ۟
الله تعالی به مؤمنان فرمان داده است تا با کافران مجاور خویش قتال کنند؛ زیرا به‌سبب نزدیکی‌شان موجب خطر برای مؤمنان می‌شوند، و همچنین به مؤمنان فرمان داده است تا برای ترساندن و دفع شر آنها از خودشان قدرت و خشونت نشان دهند، و الله تعالی با یاری و تأیید خویش همراه مؤمنان پرهیزکار است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاِذَا مَاۤ اُنْزِلَتْ سُوْرَةٌ فَمِنْهُمْ مَّنْ یَّقُوْلُ اَیُّكُمْ زَادَتْهُ هٰذِهٖۤ اِیْمَانًا ۚ— فَاَمَّا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا فَزَادَتْهُمْ اِیْمَانًا وَّهُمْ یَسْتَبْشِرُوْنَ ۟
و هرگاه الله سوره‌ای بر رسولش نازل کند از میان منافقان کسی است که از روی تمسخر و ریشخند می‌پرسد: این سورۀ نازل شده، بر ایمانِ کدام‌یک از شما به آنچه محمد صلی الله علیه وسلم آورده است افزود؟ اما کسانی‌که به الله ایمان آورده‌اند و رسولش را تصدیق کرده‌اند نزول سوره، ایمانی بر ایمان سابق‌شان افزوده است، و آنها از آنچه از وحی نازل شده است شادمانند، زیرا منافع دنیوی و اخروی‌شان در آن وجود دارد.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاَمَّا الَّذِیْنَ فِیْ قُلُوْبِهِمْ مَّرَضٌ فَزَادَتْهُمْ رِجْسًا اِلٰی رِجْسِهِمْ وَمَاتُوْا وَهُمْ كٰفِرُوْنَ ۟
و اما منافقان به‌سبب تکذیب‌شان بر آنچه نازل می‌شود، نزول قرآن با احکام و قصصی که در آن وجود دارد، بر بیماری و پلیدی‌شان می‌افزاید. پس بیماری دل‌های‌شان با افزایش نزول قرآن افزوده می‌شود؛ زیرا هرگاه چیزی نازل شود به آنچه در آن است تردید می‌کنند و در حال کفر می‌میرند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
اَوَلَا یَرَوْنَ اَنَّهُمْ یُفْتَنُوْنَ فِیْ كُلِّ عَامٍ مَّرَّةً اَوْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ لَا یَتُوْبُوْنَ وَلَا هُمْ یَذَّكَّرُوْنَ ۟
آیا منافقان برای عبرت‌گیری نمی‌بینند که الله سالی یک یا دو بار آنها را با کشف حالشان و رسوا ساختن نفاق‌شان می‌آزماید؟! سپس با وجود اینکه می‌دانند الله تعالی این کار را در مورد آنها انجام می‌دهد از کفرشان به‌سوی او توبه نمی‌کنند، و از نفاق‌شان دست نمی‌کشند، و از آنچه که به آنها می‌رسد و اینکه از جانب الله است پند نمی‌گیرند!
تەفسیرە عەرەبیەکان:
وَاِذَا مَاۤ اُنْزِلَتْ سُوْرَةٌ نَّظَرَ بَعْضُهُمْ اِلٰی بَعْضٍ ؕ— هَلْ یَرٰىكُمْ مِّنْ اَحَدٍ ثُمَّ انْصَرَفُوْا ؕ— صَرَفَ اللّٰهُ قُلُوْبَهُمْ بِاَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا یَفْقَهُوْنَ ۟
و هرگاه الله سوره‌ای بر رسولش نازل کند که در آن احوال منافقان بیان شده باشد منافقان به یکدیگر می‌نگرند و می‌گویند: آیا کسی شما را می‌بیند؟ پس اگر کسی آنها را نبیند از مجلس بازمی‌گردند، بدانید الله دل‌های‌شان را از هدایت و خیر بازگرداند، و آنها را یاری نکرد، چون گروهی هستند که نمی‌فهمند.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
لَقَدْ جَآءَكُمْ رَسُوْلٌ مِّنْ اَنْفُسِكُمْ عَزِیْزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیْصٌ عَلَیْكُمْ بِالْمُؤْمِنِیْنَ رَءُوْفٌ رَّحِیْمٌ ۟
- ای گروه عرب- رسولی از جنس خودتان نزد شما آمده است، یعنی مانند شما عربی است، و آنچه برای شما مشقت‌آور باشد بر او دشوار است، و برای هدایت و توجه به شما تمایل زیادی دارد، و او به‌خصوص نسبت به مؤمنان بسیار مهربان و دلسوز است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
فَاِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللّٰهُ ۖؗ— لَاۤ اِلٰهَ اِلَّا هُوَ ؕ— عَلَیْهِ تَوَكَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیْمِ ۟۠
پس اگر از تو روی گرداندند، و به آنچه آورده‌ای ایمان نیاورند، - ای رسول- به آنها بگو: الله برایم کافی است همان ذاتی که معبود برحقی جز او نیست، فقط بر او اعتماد کرده‌ام، و او سبحانه پروردگار عرش بزرگ است.
تەفسیرە عەرەبیەکان:
سوودەکانی ئایەتەکان لەم پەڕەیەدا:
• وجوب ابتداء القتال بالأقرب من الكفار إذا اتسعت رقعة الإسلام، ودعت إليه حاجة.
• بيان حال المنافقين حين نزول القرآن عليهم وهي الترقُّب والاضطراب.
• بيان رحمة النبي صلى الله عليه وسلم بالمؤمنين وحرصه عليهم.
وه‌رگێڕانی ماناكانی قورئانی پیرۆز - وەرگێڕاوی فارسی بۆ پوختەی تەفسیری قورئانی پیرۆز - پێڕستی وه‌رگێڕاوه‌كان
وەرگێڕاوی فارسی بۆ پوختەی تەفسیری قورئانی پیرۆز، لە لایەن ناوەندی تەفسیر بۆ خوێندنەوە قورئانیەکان.