ߞߎ߬ߙߣߊ߬ ߞߟߊߒߞߋ ߞߘߐ ߟߎ߬ ߘߟߊߡߌߘߊ - ߞߎ߬ߙߣߊ߬ ߞߟߊߒߞߋ ߞߘߐߦߌߘߊ ߛߊ߲ߤߊߟߌ߫ ߘߟߊߡߌߘߊ ߘߐ߫ * - ߘߟߊߡߌߘߊ ߟߎ߫ ߦߌ߬ߘߊ߬ߥߟߊ
لَیْسَ الْبِرَّ اَنْ تُوَلُّوْا وُجُوْهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلٰكِنَّ الْبِرَّ مَنْ اٰمَنَ بِاللّٰهِ وَالْیَوْمِ الْاٰخِرِ وَالْمَلٰٓىِٕكَةِ وَالْكِتٰبِ وَالنَّبِیّٖنَ ۚ— وَاٰتَی الْمَالَ عَلٰی حُبِّهٖ ذَوِی الْقُرْبٰی وَالْیَتٰمٰی وَالْمَسٰكِیْنَ وَابْنَ السَّبِیْلِ ۙ— وَالسَّآىِٕلِیْنَ وَفِی الرِّقَابِ ۚ— وَاَقَامَ الصَّلٰوةَ وَاٰتَی الزَّكٰوةَ ۚ— وَالْمُوْفُوْنَ بِعَهْدِهِمْ اِذَا عٰهَدُوْا ۚ— وَالصّٰبِرِیْنَ فِی الْبَاْسَآءِ وَالضَّرَّآءِ وَحِیْنَ الْبَاْسِ ؕ— اُولٰٓىِٕكَ الَّذِیْنَ صَدَقُوْا ؕ— وَاُولٰٓىِٕكَ هُمُ الْمُتَّقُوْنَ ۟
නැගෙනහිර හෝ බටහිර දිශාවට මුහුණලෑම හා ඒ පිළිබඳ මතභේද ඇති කර ගැනීම පමණක් අල්ලාහ් අබියස තෘප්තියට පත් යහපත් ක්රියාදාම නොවන්නේය. නමුත් යහපත යනු සියලුම යහපත් ක්රියාදාමයන්හි පිහිටිය යුත්තකි. එය අල්ලාහ් එක් දෙවියෙකු ලෙස විශ්වාස කිරීම, මළවුන් කෙරෙන් නැගිටුවනු ලබන දිනය සියලු මලක්වරුන් පහළ කරනු ලැබූ සියලු දේව පුස්තක හා සියලු නබිවරුන් කිසිදු වෙනසකින් තොරව විශ්වාස කිරීම, තමන් ධනයට ප්රිය කළද එය තම ඥාතීන්, ළමා අවදියේ තම පියාණන් අහිමිවූවන්, අවශ්යතාවන්ගෙන් පෙළෙන්නන්, තම පවුල තම දේශය හැර දමා ගමනක නිරත ව අතරමං වූවන් මිනිසුන්ගෙන් යාචනය කරන තරමට ඉතා අත්යවශ්යතාවන්ගෙන් පෙළෙන්නන් වෙනුවෙන් වියදම් කිරීම වහල්භාවයෙන් වහලුන් නිදහස් කිරීම සඳහා ධනය වියදම් කිරීම අල්ලාහ් නියෝග කර ඇති පරිදි සලාතය පරිපූර්ණ ව විධිමත් ව ඉටු කිරීම අනිවාර්ය වූ සකාතය පිරිනැමීම ගිවිසුමක් ගිවිස ගත් විට ඔවුන්ගේ එම ගිවිසුමේ කොන්දේසි ඉටු කිරීම දිළිඳු හා පීඩිත අවස්ථාවන්හි ද රෝගී තත්ත්වයකදී ද ඉවසීමෙන් කටයුතු කිරීම දැඩි යුදමය වාතාවරණයක හීන් සීරුවෙන් පළායෑමෙන් වැළකී සිටීම වැනි කරුණු වලද පිහිටයි. මෙම ගුණාංග වලින් වර්ණනා කරනු ලැබූවෝ අල්ලාහ් කවර කරුණක් ඔවුනට නියෝග කර ඇත්තේද එය පිළිපැද කවර කරුණක් ඔවුනට තහනම් කර ඇත්තේද එයින් වැළකී ඔහුගේ මතකයේම ජීවත් වන දේව භක්තිකයෝ වෙති.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
یٰۤاَیُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلٰی ؕ— اَلْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْاُ بِالْاُ ؕ— فَمَنْ عُفِیَ لَهٗ مِنْ اَخِیْهِ شَیْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوْفِ وَاَدَآءٌ اِلَیْهِ بِاِحْسَانٍ ؕ— ذٰلِكَ تَخْفِیْفٌ مِّنْ رَّبِّكُمْ وَرَحْمَةٌ ؕ— فَمَنِ اعْتَدٰی بَعْدَ ذٰلِكَ فَلَهٗ عَذَابٌ اَلِیْمٌ ۟ۚ
අහෝ! අල්ලාහ් විශ්වාස කොට ඔහුගේ දූතයාණන්ගේ චරිතය පිළිපැද්දවුනි, උවමනාවෙන් හා සතුරුකමින් සෙසු අය විසින් ඝාතනය කරනු ලැබූවන් විෂයයෙහි, එසේ ඝාතනය කරනු ලැබූ අයට සමාන දඬුවම ඝාතකයාට ද ක්රියාත්මක කිරීම නුඹලා වෙත අනිවාර්යය කරන ලදී. එනම් නිදහස් පුද්ගලයා වෙනුවෙන් නිදහස් පුද්ගලයා ඝාතනය කරනු ලැබීමත්; වහලා වෙනුවෙන් වහලා ඝාතනය කරනු ලැබීමත්; කාන්තාව වෙනුවෙන් කාන්තාව ඝාතනය කරනු ලැබීමත් වේ. ඝාතනය ලක් වූ පුද්ගලයා තම මරණයට පෙර ඝාතකයාට සමාව දුන්නේ නම් හෝ ඝාතනය ලක් වූ පුද්ගලයාගේ භාරකරු ඔහුට සමාව දුන්නේ නම් හෝ දියත් හෙවත් වන්දි ගෙවීමේ නීතිය ක්රියාත්මක වේ. (එනම් නිශ්චිත ප්රමාණයක් ඝාතකයා විසින් මරුමුවට පත් අය වෙනුවෙන් සමාව දුන් පුද්ගලයාට පිරිනැමීමයි.) ඒ අනුව සමාව දුන් පුද්ගලයා වන්දි ඉල්ලා සිටීමේ දී ඝාතකයාට කළ උපකාරය කියා පෑමකින් හෝ ඔහුට පීඩාවක් ඇති කිරීමෙන් තොරව යහපත් ලෙස ඔහු සමග කටයුතු කළ යුතුය. එමෙන්ම ඝාතකයා ද කිසිදු ප්රමාදයකින් හෝ දිග් ගැස්සීමකින් තොරව උපකාරශීලී ව වන්දි මුදල පිරිනැමිය යුතුය. එසේ සමාව දී වන්දි භාර ගැනීම නුඹලාගේ පරමාධිපතිගෙන් නුඹලා වෙත ලබා දී ඇති සහනයකි. මෙම සමූහයා වෙත ඔහු දැක් වූ දයාවකි. සමාව දී වන්දි භාරගත් පසුව ඝාතකයා සම්බන්ධයෙන් යමෙකු සීමාව ඉක්මවා කටයුතු කළේ නම් එවිට ඔහුට අල්ලාහ්ගෙන් වූ වේදනීය දඬුවමක් ඇත.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
وَلَكُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیٰوةٌ یّٰۤاُولِی الْاَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُوْنَ ۟
කිසාස් හෙවත් සමප්රතිචාර දැක්වීම අල්ලාහ් ආගමානුගත කිරීමෙහි නුඹලාට ජීවිතයක් ඇත. එය නුඹලා අතර ලේ වැගිරීම් වළක්වාලයි. එමෙන්ම නුඹලා අතර ඇති වන ආරවුල් මැඩලයි. අල්ලාහ් වෙත තම භක්තිය පාන බුද්ධිමතුන් ඔහුගේ පිළිවෙතට අවනත වී ඔහුගේ නියෝගය ඉටු කරමින් මෙම ජීවිතය ලබනු ඇත.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
كُتِبَ عَلَیْكُمْ اِذَا حَضَرَ اَحَدَكُمُ الْمَوْتُ اِنْ تَرَكَ خَیْرَا ۖۚ— ١لْوَصِیَّةُ لِلْوَالِدَیْنِ وَالْاَقْرَبِیْنَ بِالْمَعْرُوْفِ ۚ— حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِیْنَ ۟ؕ
මරණයේ සළකුණු හෝ එහි සාධක කිසිවෙකු වෙත පැමිණි විට ඔහු විශාල මුදල් සම්භාරයක් අතහැර යන්නේ නම් ෂරීආ ව සීමා කළ පරිදි තම දෙමව්පියන්හටත් සමීප ඥාතීන්හටත් ඒවායෙහි උරුමය සම්බන්ධයෙන් අන්තිම කැමත්ත ප්රකාශ කළ යුතුය. එය මුළු ධනයෙන් තුනෙන් එක් කොටසකට වඩා වැඩි නොවන පරිදිය. එය ඉටු කිරීම අල්ලාහ් වෙත තම භක්තිය පාන බැතිමතුන්හට තරයේ ප්රකාශ කර ඇති නියමයකි. දේපළ උරුමයන් පිළිබඳ පාඨ පහළ වීමට පෙර මෙම නීතිය ක්රියාත්මකව පැවතුණි. දේපළ උරුමය පිළිබඳ පාඨ පහළ වූ කල්හි මිය ගිය ඇත්තන්හට උරුමකම් පාන්නේ කවුද? උරුමය ලැබීමේ ප්රමාණය කොපමණදැයි? විස්තර සහිත ව පැහැදිලි කෙරිණි.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
فَمَنْ بَدَّلَهٗ بَعْدَ مَا سَمِعَهٗ فَاِنَّمَاۤ اِثْمُهٗ عَلَی الَّذِیْنَ یُبَدِّلُوْنَهٗ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ سَمِیْعٌ عَلِیْمٌ ۟ؕ
අන්තිම කැමැති ප්රකාශය දැනගත් පසු කවරෙකු එහි යම් වැඩි කිරීමක් හෝ අඩුකිරීමක් හෝ වැළැක්වීමක් සිදු කොට එය වෙනස් කරන්නේ ද අන්තිම කැමැත්ත ප්රකාශ කළ අය වෙත නොව එසේ වෙනස් කරන්නන් මත වෙනස් කිරීමේ පාපය හිමිය. සැබැවින්ම අල්ලාහ් ඔහුගේ ගැත්තන් පවසන දෑට සවන් දෙන්නාය. ඔවුන් සිදු කරන ක්රියාවන් පිළිබඳ මැනවින් දන්නාය. ඔවුන්ගේ කිසිදු තත්ත්වයක් ඔහුට මඟ හැරී යන්නේ නැත.
ߊߙߊߓߎߞߊ߲ߡߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߟߎ߬:
ߟߝߊߙߌ ߟߎ߫ ߢߊ߬ߕߣߐ ߘߏ߫ ߞߐߜߍ ߣߌ߲߬ ߞߊ߲߬:
• البِرُّ الذي يحبه الله يكون بتحقيق الإيمان والعمل الصالح، وأما التمسك بالمظاهر فقط فلا يكفي عنده تعالى.
•අල්ලාහ් කැමති යහපත පිහිටනුයේ විශ්වාසය තහවුරු කොට දැහැමි ක්රියාවන් සිදු කිරීමෙනි. බාහිර ව පිළිපැදීමෙන් පමණක් අල්ලාහ් වෙත එය ප්රමාණවත් නොවන්නේය.
• من أعظم ما يحفظ الأنفس، ويمنع من التعدي والظلم؛ تطبيق مبدأ القصاص الذي شرعه الله في النفس وما دونها.
•ජීවිත ආරක්ෂාවන්නටත් අපරාධ හා ආරවුල් වලින් වැළකීමටත් වඩාත් බලවත්ම ක්රියාදාමය වනුයේ ආත්ම ඝාතනයක දී හෝ ඊටත් වඩා අඩු අපරාධයකදී ක්රියාත්මක කිරීමට අල්ලාහ් ආගමානුගත කළ කිසාස් හෙවත් සමප්රතිචාර දැක්වීමේ නීතිය ක්රියාත්මක කිරීමය.
• عِظَمُ شأن الوصية، ولا سيما لمن كان عنده شيء يُوصي به، وإثمُ من غيَّر في وصية الميت وبدَّل ما فيها.
•අන්තිම කැමැත්ත ප්රකාශ කිරීමේ වැදගත්කම විශේෂයෙන් මිය යන පුද්ගලයා සතු ව යමක් ඇත්නම් ඒ ගැන අන්තිමත කැමැත්ත ප්රකාශ කළ යුතුය. මියගිය තැනැත්තා කළ අන්තිම ප්රකාශයේ වෙනස්කම් නොකළ යුතු අතර එසේ කරන්නා සතු පාපයයි.
ߞߎ߬ߙߣߊ߬ ߞߟߊߒߞߋ ߞߘߐ ߟߎ߬ ߘߟߊߡߌߘߊ - ߞߎ߬ߙߣߊ߬ ߞߟߊߒߞߋ ߞߘߐߦߌߘߊ ߛߊ߲ߤߊߟߌ߫ ߘߟߊߡߌߘߊ ߘߐ߫ - ߘߟߊߡߌߘߊ ߟߎ߫ ߦߌ߬ߘߊ߬ߥߟߊ
ߡߍ߲ ߝߘߊߣߍ߲߫ ߞߎ߬ߙߊ߬ߣߊ ߞߘߐߦߌߘߊ ߕߌߙߌ߲ߠߌ߲ ߝߊ߲ߓߊ ߟߊ߫